1. Kumbi chisisi cha banja lalikondwa nchinthu wuli?

YEHOVA CHIUTA wakhumba kuti banja linu lije lalikondwa. Mazu ngaki, Bayibolo, ngapereka ulongozgi ku munthu weyosi m’banja, ndipuso ngakonkhoska udindu wo Chiuta wakupaska munthu weyosi m’banja. Asani weyosi m’banja wafiska udindu waki mwakuyana ndi ulongozgi waku Chiuta, vakutuwapu vaki vija vamampha ukongwa. Yesu wanguti: “Mbamwaŵi wo mbakuvwa mazu ngaku Chiuta ndi mbakungachita.”—Luka 11:28.

2. Kumbi nchinthu wuli cho tikhumbika kuziŵa kuti banja lije lalikondwa?

² Kuti tije ndi likondwa m’banja tikhumbika kuziŵa kuti yo wakwambiska banja ndi Yehova, mweniyo Yesu wangumudana kuti “Awuskefwi.” (Mateyu 6:9) Banja lelosi pacharu chapasi lilipu chifukwa cha Awuskefwi akuchanya, ndipu iwu aziŵa cho chichitiska kuti banja lije lalikondwa. (Ŵaefesu 3:14, 15) Sonu, kumbi Bayibolo lisambizanji pankhani ya udindu wa munthu weyosi m’banja?

3. Kumbi Bayibolo likonkhoska kuti banja la ŵanthu likwamba wuli, nanga tiziŵa wuli kuti vo likamba vauneneska?

³ Yehova wangulenga ŵanthu akwamba, Adamu ndi Eva, ndi  kuŵaŵika pamoza nge munthurumi ndi muwolu waki. Iyu wanguŵaŵika mu paradayisu wakutowa yo wadanikanga kuti munda wa Edene ndipu wanguŵakambiya kuti abali ŵana. Yehova wanguti: “Papanani ndi mwandani, ndi muzazi charu.” (Chiyambo 1:26-28; 2:18, 21-24) Iyi kuti ndi nkhani waka pamwenga nthanu cha, chifukwa chinanga ndi Yesu wangulongo kuti vo buku la Chiyambo likonkhoska vakukwaskana ndi kwamba kwa umoyu wa banja vauneneska. (Mateyu 19:4, 5) Chinanga kuti tikumana ndi masuzgu nganandi ndipuso kuti umoyu wo tenawu ngweniwo Chiuta wakhumbanga cha, tiyeni tiwoni cho chingachitiska kuti banja lije lalikondwa.

4. (a) Kumbi weyosi m’banja wangachita wuli kuti banja lije lalikondwa? (b) Kumbi nchifukwa wuli kusambira umoyu waku Yesu kutovya kuti banja lije lalikondwa?

⁴ Weyosi m’banja wangawovya kuti umoyu wa banja uje wakukondweska, mwakwezga Chiuta pakulongo chanju. (Ŵaefesu 5:1, 2) Kweni tingamwezga wuli Chiuta yo tileka kumuwona? Tingasambira mo Yehova wachitiya vinthu chifukwa wakutuma Mwana waki wakwamba kuza pacharu chapasi. (Yohane 1:14, 18) Panyengu yo Yesu Kristu wenga pacharu chapasi wanguŵayezga umampha ukongwa Awiski akuchanya, mwakuti kuwona Yesu ndi kumuvwa wachiŵereŵeta, kwenga ngeti kuwona Yehova ndi kumuvwa. (Yohane 14:9) Mwaviyo, asani tingasambira vakukwaskana ndi chanju cho Yesu wangulongo ndi kwezga vo wachitanga, weyosi waku isi wangawovya kuti umoyu wabanja uje wakukondweska.

5, 6. (a) Kumbi vo Yesu wachitanga ndi mpingu vilongo wuli chakuwoniyapu chamampha kwa anthurumi akuto? (b) Kumbi nchinthu wuli cho titenere kuchita kuti tigowokereki mphulupulu zidu?

⁵ Bayibolo likamba kuti anthurumi ajengi ndi awolu ŵawu nge mo Yesu wachitiyanga ndi akusambira ŵaki. Wonani ulongozgi wa m’Bayibolo uwu: “Mwamadoda mwe, yanjani awolu ŵinu, uli ndimo Khristu nayu wangwanjiya eklesiya lo, ndipu wangujipereka pa chifukwa chaki. . . . Viyo naku anthurumi atenere kuŵanja awolu ŵawu nge ndi maliŵavu ngaku ŵija. Wakwanja muwolu waki ngwakujanja: chifukwa palivi munthu wangatinkha kosi liŵavu  laku yija; kweni watililera ndi watilipakata, uli ndimo Kristu nayu wachitiya eklesiya lo.”—Ŵaefesu 5:23, 25-29.

⁶ Chanju cho Yesu wenga nachu pa mpingu wa akusambira ŵaki chilongo vo anthurumi atenere kuchita. Yesu “wanguŵayanjiya limu [akusambira ŵaki] mpaka ku umari,” mwakupereka umoyu waki sembi m’malu mwawu, chinanga kuti yiwu ŵenga ŵambula kufikapu. (Yohane 13:1; 15:13) Mwakuyana waka, anthurumi akuto apempheka kuti: “Mwaŵanthurumi, mwanjengi [lutirizgani kwanja NW ] awolu ŵinu, ndipu mungaŵakalipiyanga cha.” (Ŵakolose 3:19) Kumbi nchinthu wuli cho chingawovya munthurumi wakuto kugwiriskiya nchitu ulongozgi uwu, asani muwolu waki wachita vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha? Iyu watenere kukumbuka vakunanga vamweneku ndipuso vo watenere kuchita kuti Chiuta wamugowoke. Kumbi watenere kuchitanji? Watenere kugowoke ŵanthu wo atimunangiya kusazgapu muwolu waki. Ndipu munthukazi nayuso watenere kugowoke murumu waki. (Mateyu 6:12, 14, 15) Kumbi mwachiwona chifukwa cho ŵanthu anyaki akambiya kuti banja lalikondwa nkhukolerana kwa ŵanthu ŵaŵi wo agowokiyana?

7. Kumbi ndi vinthu wuli vo Yesu waŵanaŵaniyanga, ndipu venivi vipereka chakuwoniyapu wuli kwa anthurumi akuto?

⁷ Anthurumi nawu atenere kukumbuka kuti nyengu zosi Yesu waŵanaŵaniyanga akusambira ŵaki. Iyu waŵanaŵaniyanga vakutondeka vawu ndipuso waŵaphweriyanga mwakuliŵavu. Mwakuyeruzgiyapu, asani avuka iyu waŵakambiyanga kuti: “Muzengi imwi mwija ku kudeke ku malu ngabozwa, ndipu mujipumuzgi kamanavi.” (Marko 6:30-32) Anthukazi nawu so akhumbika kuŵaŵanaŵaniya. Bayibolo likamba kuti yiwu ŵe ngeti “chiyaŵi chakutomboroka,” cho anthurumi atumika kuti achipaskengi “ulemu.” Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti anthurumi pamoza ndi awolu ŵawu azamulonde mphotu yakuyanana ya ‘wezi wambula makambika wa umoyu.’ (1 Petro 3:7) Anthurumi akuto atenere kukumbuka kuti cho chipangisa munthu kuja wakuzirwa pamasu paku Chiuta nkhuja munthurumi pamwenga munthukazi cha, kweni nkhugomezgeka.—Sumu 101:6.

8. (a) Kumbi nchifukwa wuli munthurumi wakuto yo ‘watanja muwolu waki’ watijiyanja mweneku? (b) Kumbi kuja liŵavu limoza kung’anamuwanji ku ŵanthu akutorana?

⁸ Bayibolo likamba kuti munthurumi “wakwanja muwolu waki  ngwakujanja,” pamwenga kuti watanja liŵavu la mwenechu. Ivi ve viyo chifukwa munthurumi ndi muwolu waki “kuti mbaŵi so cha, kweni munthu yumoza.” (Mateyu 19:6) Mwaviyo yiwu atenere cha kugonana ndi munthu munyaki weyosi. (Nthanthi 5:15-21; Ŵahebere 13:4) Yiwu angachita ivi pijapija asani aŵanaŵaniyana ndi kuleka kuchita vinthu mwakujanja. (1 Ŵakorinte 7:3-5) Mbumampha kukumbuka fundu iyi: “Palivi munthu yo wangatinkha kosi liŵavu laku yija kweni watililera ndi watilipakata.” Anthurumi akuto atenere kwanja awolu ŵawu nge mo atijiyanjiya ŵenechu, pakukumbuka kuti azamumuka mlandu kwaku Yesu Khristu yo ndi mutu wawu.—Ŵaefesu 5:29; 1 Ŵakorinte 11:3.

9. Kumbi ndi jalidu nili laku Yesu lo lazumbulika pa Ŵafilipi 1:8, ndipu nchifukwa wuli anthurumi akuto atenere kulongo jalidu ili kwa awolu ŵawu?

⁹ Wakutumika Paulo wangukamba va ‘lisungu lo Yesu Khristu wenga nalu.’ (Ŵafilipi 1:8) Lisungu laku Yesu lasisipuwanga ŵanthu ndipu linguwovya anthukazi anandi wo anguzija akusambira ŵaki. (Yohane 20:1, 11-13, 16) Anthukazi akuyirwa akhumba chanju changeti chenichi kutuliya kwa arumu ŵawu.

10. Kumbi Yesu wangulongo wuli chakuwoniyapu kwa anthukazi akuyirwa?

¹⁰ Banja ndi wupu wo ukhumbika kuja ndi mutu kuti uyendengi umampha. Chinanga ndi Yesu nayu watijithereska ku Mutu waki. “Mutu waku Kristu ndi Chiuta,” nge mo viliri kuti “mutu wa munthukazi ndi murumu waki.” (1 Ŵakorinte 11:3) Yesu wakutilongo chakuwoniyapu chamampha chakujithereska ku umutu waku Chiuta, chifukwa chakuti tosi te ndi mutu wo titenere kuwuvwiya.

11. Kumbi munthukazi watenere kulongo nkharu niyi kwa murumu waki nanga vakutuwapu va nkharu yaki vingaŵa nivi?

¹¹ Anthurumi ambula kufikapu anangiska pakuchita vinthu ndipu kanandi atondeke limu kuja mitu ya mabanja yamampha. Sonu kumbi munthukazi wangachitanji? Iyu watenere cha kuyuyuwa vo murumu waki wachita pamwenga kumuphanga udindu waki nge mutu. Munthukazi watenere kukumbuka kuti Chiuta watanja ukongwa munthu waulemu ndipuso wa mzimu wakufwasa. (1 Petro 3:4) Asani munthukazi walongo mzimu uwu, wawonengi kuti nkhwambula kusuzga kujithereske ku manozgeru  nga umutu ngo Chiuta wakupanga chinanga wangakumana ndi mijalidu yakusuzga. Kweniso Bayibolo likamba kuti: “Muwolu wopi murumu waki.” (Ŵaefesu 5:33) Nanga munthukazi wangachita wuli asani murumu waki wavwiya cha Umutu waku Khristu? Bayibolo lilunguchizga anthukazi akuyirwa kuti: “Muŵi ŵakujithereske ku ŵarumu ŵaku mwija, alinga kuti, chingana ŵatafuliya mazu ngo ŵanyaki, chifukwa cha kajaridu ka ŵawolu ŵawu, ŵanduliki kwambura mazu, ŵachithoŵa kajaridu kinu kakutowa kamu chopu [pamwenga kuti ulemu ukulu].”—1 Petro 3:1, 2.

12. Nchifukwa wuli kungaŵa kunanga cha kuti munthukazi wakambengi maŵanaŵanu ngaki mwaulemu?

¹² Munthukazi watenere kulongo ulemu pakukonkhoska maŵanaŵanu ngaki ngo ngangapambana ndi nga murumu waki, kwali murumu waki ngwakopa Chiuta pamwenga cha. Vo iyu wangakamba vikhoza kuja vauneneska ndipu banja losi lingayanduwa asani murumu waki wangamuvwiya. Chinanga kuti Abrahamu wangukolerana cha ndi vo muwolu waki Sara wangumukambiya kuti wachiti pakukhumba kumaliska suzgu lo lenga pa banja pawu, Chiuta wangukambiya Abrahamu kuti: “Uchiti uli ndimo watikunene.” (Chiyambo 21:9-12) Ndipu asani munthurumi wapanga chakusankha chakwenere cho chileka kususkana ndi dangu laku Chiuta lelosi, munthukazi watenere kuvwiya mwakukolerana ndi vo murumu waki wasankha.—Machitidu 5:29; Ŵaefesu 5:24.

13. (a) Kumbi lemba la Tito 2:4, 5, lilunguchizga anthukazi akuyirwa kuchitanji? (b) Kumbi Bayibolo likambanji pa nkhani ya kupatukana ndi kupatana?

¹³ Munthukazi wangachita umampha kufiska udindu waki mwakuphwere banja laki. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolo lilongo kuti anthukazi akuyirwa atenere “kuŵa ŵakuŵanja ŵarumu ŵawu, ŵakuŵanja ŵana ŵawu, ŵavinjeru, ŵakongorekwa, ŵakutakataka kwawu ku nyumba, ŵamampha, ŵakuthera ku ŵarumu ŵawu.” (Tito 2:4, 5) Munthukazi wakuyirwa pamwenga so yo we ndi ŵana asani wachita ivi nyengu zosi watumbikika ndi banja laki. (Nthanthi 31:10, 28) Kweni pachifukwa chakuti nthengwa yipangika ndi ŵanthu ambula kufikapu, pakhoza kusanirika vifukwa vinyaki vo vingachitiska kuti akutorana apatukani pamwenga apatani. Bayibolo lizomerezga ŵanthu akutorana kupatukana pa vifukwa vinyaki. Kweni ŵanthu angapatukananga pavifukwa vambula kuziŵika umampha cha, chifukwa Bayibolo  litcheŵeska kuti: “Munthukazi wangapatana ndi murumu waki cha; .  . . Munthurumi waleki kupata muwolu waki.” (1 Ŵakorinte 7:10, 11) Ndipu Bayibolo likamba kuti ŵanthu angapatana chifukwa cha ureŵi pe wija.—Mateyu 19:9.

14. Kumbi Yesu wachitanga wuli ndi ŵana ndipu kumbi ŵana akhumbanji kwa apapi ŵawu?

¹⁴ Yesu wangulongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa kwa apapi chifukwa cha mo iyu wachitiyanga vinthu ndi ŵana. Panyengu yo ŵanthu anyaki akanizanga ŵana kuluta pafupi ndi Yesu, iyu wangukamba kuti: “Tilekeni twana kuza kwaku ini; mungatikanizganga cha.” Ndipu Bayibolo likamba kuti pavuli paki iyu “wangutipakata, ndi wangutitumbika ndi kuŵika paku to manja ngaki.” (Marko 10:13-16) Pakuti Yesu wangupatuwa nyengu yakucheze ndi ŵana, kumbi ivi ndivu mutenere cha kuchita ndi ŵana ŵinu? Yiwu akhumbika nyengu yikulu yakucheze nawu. Mutenere kupatuwa nyengu yakuŵasambiziya pakuti ndivu Yehova wakambiya apapi kuti achitengi.—Marangu 6:4-9.

15. Kumbi nchinthu wuli cho apapi angachita kuti avikiriyi ŵana ŵawu?

¹⁵ Pakuti charu ichi chihenekeheneke, ŵana akhumbika apapi wo angaŵavikiriya ku ŵanthu wo apenja kuŵapweteka nge  ŵanthu akukolere ŵana. Kumbukani mo Yesu wanguvikiriya akusambira ŵaki, wo mwachanju wanguŵadana kuti “mwatwana.” Yesu wati wamangika ndipuso we pafupi kufwa, wangupanga manozgeru ngakuti akusambira ŵaki athaŵi. (Yohane 13:33; 18:7-9) Nge mpapi namwiso mukhumbika kuŵanika nthowa zo Diabolo wakhumba kupweteke ŵana ŵinu. Mutenere kuŵatcheŵeske limu. * (1 Petro 5:8) Mazuŵa nganu kwe vinthu vinandi vakofya vo vingananga uzimu wa ŵana ndipuso mijalidu yawu kuruska kali.

16. Kumbi mo Yesu wanguchitiya ndi vakunanga va akusambira ŵaki, vingaŵasambizanji apapi?

¹⁶ Pa usiku wakuti Yesu wafwengi mawa, akusambira ŵaki angupindana  pa nkhani yakuti mura njani pakati pawu. M’malu mwakuŵakalipiya, Yesu wangukambiskana nawu mwachanju ndipuso kuŵalongo chakuwoniyapu chamampha. (Luka 22:24-27; Yohane 13:3-8) Asani ndimwi mpapi kumbi mungawona mo mungayezge Yesu pakusambiza ŵana ŵinu? Mbuneneska kuti yiwu akhumbika kuŵalanga, kweni chilangu chaki chitenere kuperekeka “mwakwenere” ndipuso mwambula kukalipa. Mukhumbika cha kuŵereŵeta mwambula kuŵanaŵaniya nge “nkhulasa kwa lipanga.” (Yeremiya 30:11; Nthanthi 12:18) Chilangu chitenere kuperekeka munthowa yakuti pavuli paki mwana wawonengi kuti chenga chakukhumbika.—Ŵaefesu 6:4; Ŵahebere 12:9-11.

17. Kumbi Yesu wangulongo chakuwoniyapu chamampha ku ŵana m’nthowa nizi?

¹⁷ Kumbi ŵana angasambira kwaku Yesu? Hinya, Yesu wangulongo mwa vakuchita vaki kuti ŵana atenere kuvwiya apapi ŵawu. Iyu wangukamba kuti: “Nge ndimo andisambiziya Ada, . . .  nyengu zosi ndichita cho chitiŵakondweska.” (Yohane 8:28, 29) Yesu wavwiyanga Awiski akuchanya ndipu Bayibolo likambiya ŵana kuti atenere kuvwiya apapi ŵawu. (Ŵaefesu 6:1-3) Chinanga kuti Yesu wenga mwana wakufikapu, iyu wavwiyanga apapi ŵaki, Yosefe ndi Mariya wo ŵenga ambula kufikapu. Ivi vinguwovya ukongwa kuti weyosi m’banja laku Yesu waje walikondwa.—Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Kumbi nchifukwa wuli Yesu wavwiyanga Awiski akuchanya nyengu zosi, ndipu ndiyani yo wakondwa asani ŵana avwiya apapi ŵawu mazuŵa nganu?

¹⁸ Kumbi ŵana angasaniya nthowa zakuyezge Yesu ndi kukondweska apapi ŵawu? Nyengu zinyaki vingaŵa vakusuzga nadi kuti ŵana avwiyi apapi ŵawu, kweni ndivu Chiuta wakhumba kuti ŵana achitengi. (Nthanthi 1:8; 6:20) Yesu wavwiyanga Awiski akuchanya nyengu zosi chinanga wakumani ndi mijalidu yakusuzga. Nyengu yinyaki po Yesu wakhumbikanga kufiska khumbu laku Chiuta mwakuchita chinthu chinyaki chakusuzga, wanguti: “Mutuzgeku kwangu nkhombu iyi. [kung’anamuwa chinthu cho wakhumbikanga kuchita]” Kweni Yesu wanguchita vo Chiuta wangumupempha  kuti wachiti chifukwa chakuti iyu wanguziŵa kuti Awiski aziŵanga vinthu vamampha vo wangachita. (Luka 22:42) Asani ŵana angasambira kuvwiya, akhoza kukondweska apapi ŵawu ndi Awiskewu akuchanya. *—Nthanthi 23:22-25.

19. (a) Kumbi Satana watesa wuli ŵana? (b) Kumbi nkharu ya ŵana yingakwaska wuli apapi?

¹⁹ Diabolo wangwesa Yesu, ndipu tikhoza kusimikizga kuti iyu watesa so ŵana kuti achiti vinthu viheni. (Mateyu 4:1-10) Satana Diabolo wachitiska so kuti ŵana anyengekengi ndi ŵana anyawu ndipu ivi vingaŵa vakusuzga ukongwa kuvikhwecha. Mwaviyo, nchinthu chazeru ukongwa kuti ŵana aleki kwendezgana ndi ŵanthu akuchita viheni. (1 Ŵakorinte 15:33) Dina, mwana waku Yakobe wachezanga ndi ŵanthu ambula kusopa Yehova, ndipu ivi vingumusereza mu suzgu yikulu. (Chiyambo 34:1, 2) Aŵanaŵaniyani mo banja lingavwiya asani yumoza m’banja lo wangachita ubudi ukuru nge ureŵi!—Nthanthi 17:21, 25.

20. Kumbi weyosi wakhumbika kuchitanji kuti umoyu wa banja uje wakukondweska?

²⁰ Masuzgu nga m’banja ngasuzga cha kulimbana nangu asani weyosi wagwiriskiya nchitu ulongozgi wa m’Bayibolo. Kweniso kugwiriskiya nchitu ulongozgi uwu ndiku kutovya kuti banja lije  lalikondwa. Mwaviyo, anthurumi yanjani muwolu winu ndi kuja nayu nge mo Yesu wachitiyanga ndi mpingu. Anthukazi, jithereskeni ku umutu wa murumu winu ndipu londoni chakuwoniyapu cha munthukazi wamampha cho chikonkhoskeka pa lemba la Nthanthi 31:10-31. Apapi, sambizani ŵana ŵinu. (Nthanthi 22:6) Ada, ‘longozgani umampha nyumba yinu.’ (1 Timote 3:4, 5; 5:8; Ŵakolose 3:20) Ndipu mwaŵana, vwiyani apapi ŵinu. M’banja mulivi yo ngwakufikapu, chifukwa weyosi wanangiska pakuchita vinthu. Mwaviyo mutenere kuja akujiyuyuwa ndi kupempha kuti anyinu akugowokiyeni.

21. Kumbi ndi vinthu vakukondweska nivi vo tilindizga pambula kuswera yapa, nanga tingachita wuli kuti tikondwi ndi umoyu wa banja mazuŵa nganu?

²¹ Bayibolo le ndi marangu ndi ulongozgi wamampha wakukwaskana ndi umoyu wa banja. Kweniso lisambiza vakukwaskana ndi charu chifya chaku Chiuta ndipuso paradayisu wa pacharu chapasi, yo wazamuzaza ndi ŵanthu alikondwa akusopa Yehova. (Chivumbuzi 21:3, 4) Ivi ndi vinthu vakukondweska nadi vo vichitikengi pambula kuswera yapa. Chinanga ndi mazuŵa nganu tikhoza kuja ndi banja lalikondwa asani tigwiriskiya nchitu marangu ngaku Chiuta ngo ngasanirika m’Mazu ngaki, Bayibolo.