1, 2. Nsili ôvé wo yiane sili womien éyoñ ô kôlôya évuse ñyebe, a wo simesane na nalé a ne mfi amu jé?

TAME simesane na wo teme na bôte bese ya nda jôé be maneya be’e ékoé. Nkon ékoé éziñ a nga zu nyu mendime nda jenan a ékpwase bôte bese ba belane je ô teke yem, nde éyoñe ji a maneya kôé bôte bese ôkon. Wo ye bo aya? Teke asili, wo ye jeñe zene ya kandan a minkôkône mite. Ve wo ye bi biyebe nlem a sili womiene na: ‘Ye me’ fe me be’eya ékoé te?

² Bôt abui be tele aval été te mfa’a ya ajô y’évuse ñyebe. Kalate Zambe a ye’ele na évuse nkañan é ne njalan a mbia miñye’elan a mbia mimboan. (2 Becorinthien 6:17) Jôme te nje é ne mfi na mi kui atan “Beta Babylone,” ébundane bivuse miñyebe mise ya émo. (Nlitan 18:2, 4) Ye ô kuiya atan? Nge é ne nalé wô na wo yiane mese’esa. Ve mam mefe wo yiane bo mvuse ya éyoñ ô kôlôya évuse ñyebe me ne. Wo yiane sili womiene na, ‘Ye bone metume méziñe ya évuse nkañan be nga’ane be ma?’ Bi tame nyoñe bone bive’an.

3. (a) Kalate Zambe a jô aya mfa’a ya mbelane bive’ela, a amu jé ôsimesane Zambe ô ne bo ayaé ya wôk asu bôte béziñ? (b) Wo yiane bo biôm bise ô bili bi tii a évuse nkañan aya?

³ Bôt béziñ be bili bive’ela nge ki sadia ba ba’ale menda map mimbu mimbu. Ye wo fe ô bili bie nda jôé? Nge é ne nalé, yeme na ô ne yen ayaé, nge buni na é ne abé na bi ye’elan a Zambe teke jôm éziñ bia yen a mis. Ô ne yemban a avale biôme te. Ve Zambe étam nye a yiane kate bia avale bia yiane nye kañ, a Kalate Zambe a ye’ele bia na a nji kañese na bi belane bive’ela. (Nkôlan 20:4, 5; Besam 115:4-8; Ésaïe 42:8; 1 Jean 5:21) Nde ô ne tebe ngame ya mfuban ékaña’a nge wo tyame biôm bise ô bili bi tii a évuse nkañan. Éyoñe te fe wo ye jeñe na ô yene bie ane Yéhôva a yen​—ane “mbia jôm.”​—Deutéronome 27:15.

4. (a) Aval avé bia yeme na nkoane bewu woñ ô ne akute jam? (b) Amu jé Yéhôva a nga tyili ayoñe dé na be bo te nambe jôm éziñ é tii a mimbia minsisim?

⁴ Abui bivuse miñyebe miziñ mia ngende fe ajô ya  nkoane bewu woñ. Ôsusua na ba yé’é benya mejôô ya Kalate Zambe, abui bôt é mbe é buni’i na bewu ba nyiñe bekôn, ve jame da be ne ngule ya volô bôte be vee, nge bo be mame me ne abé. Éyoñ éziñ ô wô’ô jañelé abui moné a éyoñ na wo bo mam ane abô’ô awu, asu na môte wôé a nga wu a bo te wô’ ôlun. Ve avale bi nga yé’é Kabetôlô 6 ya kalate nyi, bewu be nji beta nyiñe vôm éziñ. Nde e jeñe na bia kalane minkobô a be, a ne teke mfi. Mbañete ôse be ne jô bia na môt a nga wu nye a te lôm wo so fo’o ve be mimbia minsisim. Amu nalé ate nde Yéhôva a nga tyili bon be Israël na be bo te jeñe na be laan a bewu, nge bo jam afe éziñ da nambe mimbia minsisim.​—Deutéronome 18:10-12.

5. Jé wo yiane bo nge wo to ô belane bive’ela na ô kañe Zambe, nge ki na wo to ô ko bewu woñ?

⁵ Wo yiane bo aya nge wo to ô belane bive’ela na ô kañe Zambe, nge ki na wo to ô ko bewu woñ? Lañe a tu’a fase bifuse bi Kalate Zambe bi aliti avale Zambe a yene mam mete. Ye’elane Yéhôva môs ôse ajô ya nkômban ô bili na wo tobe ngame ya nya ékaña’a, a ja’é fe nye na a volô wo na mia nye mi bi ôsimesane wua.​—Ésaïe 55:9.

6, 7. (a) Bôte ba jeme Kilisimas ba jô na ba simesane za jame, a ye beyé’é be Yésus ya ntete mimbu ôsusua be mbe be bo’o jamete? (b) Bôte be nga to be late mebô’ô ya abialé môt a beza, éyoñ ya beyé’é be Yésus be ôsu?

⁶ Ékaña’a môt a ve é ne ngule ya be’e metyele ya évuse ñyebe a zene ya beta mebôk. Bi tame nyoñ éve’an a Kilisimas. Ba jô na abô’ô Kilisimas é ne nsimesane ya abialé Yésus Krist; ajô te bebé miñyebe Bekristen mise mi ajem abô’ô te. Teke jôm éziñ ja liti na beyé’é be Yésus ya ntete mimbu ôsusua be mbe be jeme aval abô’ô te. Kalate  Les origines sacrées des choses profondes (angl.) a jô na: “Tañe mimbu mintete mibaé mvus abialé Krist, môt éziñ a nji yem, a fo’o ve tyôtyoé bôte nje é mbe é ve’ele jeñ, éyoñ évé nje a nga bialé.”

⁷ Ja’a nge beyé’é be Yésus be mbe be yeme éyoñ a nga bialé be nji ye jem abialé te. Amu jé? Amu na, avale The World Book Encyclopedia a jô, Bekristen b’ôsusua “be mbe be yene njemane abialé môt ane metume behéden.” Kalate Zambe a kañete fo’o ve ajô ya bôte bebaé be nji be be kañe Yéhôva be nga jeme mebialé map. (Metata’a 40:20; Marc 6:21) Be nga too fe be jeme abialé bezambe behéden asu na be ve be duma. Éve’an é ne, Ngone tane é to melu 24, Beromain be mbe be jeme ­abialé zambe ba loene na Diane. Môs ô mbe ô tôñe valé, be mbe be jeme abialé zambe ya jôp, Apollon. Ajô te, njeman abialé ô mbe ô tii a behéden, sa ke a Bekristen.

8. Nkol ôvé ô ne a njemane abialé môt, a bikañékañé?

⁸ Bekristen ya ntete mimbu ôsusua be nga to be bili amu mfe ya bo te jeme abialé Yésus. Beyé’é bé be nga to be yeme na abô’ô ya Kilisimas é tii a bikañékañé. Ajô te abui Begrek a Beromain be nga to be buni’i na, mon ase a bialé a bili nsisim wo ba’ale nye nté ôse a ye nyiñ. Kalate Coutumes et usages des anniversaires (angl.) a jô na: “Nsisim ôte, ba abialé zambe da tôban môs môt ate a te bialé, be nga to élat.” Yéhôva a se ngule ya kañese aval abô’ô da baman abialé Yésus a bikañékañé. (Ésaïe 65:11, 12) Nde amu jé abui bôte da jeme Kilisimas?

9. Ngon awôm a baa é to melu 25 é nga veñesan abialé Yésus aya?

⁹ Mimbu mintet mi nga taté lôt mvuse Yésus, ôsusua na bôte ba taté a njeman abialé dé Ngon awôm a baa é to melu 25. Ve Yésus a nji bialé môs ôte; a nga yiane  bialé ngon awômô. * Amu jé be nga tobe Ngon awôm a baa é to melu 25? Bôte be nga su’ulane memetane na be ne Bekristen “be nga kômbô na môs ôte ô tôban a abô’ô Beromain” be nga to be jeme abialé jôp. (The New Encyclopædia Britannica) Awolo su’u, jôp é mbe éndidim teke faé vian; nde Beromain be mbe be kômesa’an mebô’ô na, be ve’ele loene menjeñe ya ayôñ a éfufup me bulan éfase me nga ke dulu. Nde Ngon awôm a baa é to melu 25 nje be nga tobe na é bo môse jôp da taté na da bulan. Betebe ôsu ya miñyebe be nga nyoñ abô’ô te a kôñelane de na é bo abô’ô “Bekristen” amu be mbe be jeñe mezene ya dutu behéden bete nsamba Bekristen. *

10. Melu mvus, amu jé bôte béziñe be nga bene jeme Kilisimas?

¹⁰ Bôt be yemeya ayap na Kilisimas a so behéden. Amu Mintilane mi nji jô na ba yiane jeme abô’ô te, nde e zia mimbu 1600, si Engilis a éfase si ya Amerka, be nga tyili bôt be bo te jeme Kilisimas. Môt ase a mbe a bo’o teke saé môse Kilisimas a mbe a bili na a ya’an aleman. Mvuse ya valé, metume ya abialé Yésus me nga beta so, a mimfefé metume mife mi nga beta bebe. Kilisimas a nga su’ulane bo beta abôk; a to’o éyoñe ji, a ne beta abô’ô ya abui mesi. Amu  Kilisimas ba évuse ñyebe be ne ba’aba’a, nyô a kômbô bo nkômbane Zambe a nji yiane jeme de, nge aval abô’ô afe de a so behéden. *

11. Amu jé bôte béziñ ba jeme mebôk, ve jé bia yiane dañe telé ôsu?

¹¹ Bôte bevo’o ba kañese na mebôk aval ane Kilisimas ma so mefulu behéden; ve ba yene na é nji bo abé ya ke ôsu a jeme me. Amu bôte bese ba jeme mebô’ô mete, be nji simesane évus ékaña’a. Mebô’ô mete me ne mbamba biyoñ menda me bôt ma beta yenan. Ye wo fe wo simesane nalé? Nge nalé, wôna édiñe ya nda bôt nje ja bo wo ékolé ôba’a ya bo Zambe ésaé aval a nye’e; sa ke édiñe y’évuse ñyebe. Tabe’e ndi nleme na Yéhôva, nye étam a nga té menda me bôt, a yi na ñwôka’ane a bo zañe bivuvumane biôé a wo. (Beéphésien 3:14, 15) Ve ô ne bo na ñwôka’ane ate a kui a mezene Zambe a nye’e. Nlômane Paul a nga liti bia jôme ja yiane tebe ôsu ényiñe jangan éyoñ a jô na “mi fasane mam me ne mvaé mfa’a Tate.”​—Beéphésien 5:10.

12. Va’a éve’an ja liti amu jé bia yiane sa’ale mefulu a mebôk ma so mbia vôm?

¹² Éyoñ éziñ wo simesane na beta éfunan a nji dañe beta bo zañe tine ya abôk a avale bôt ba jem abô’ô te den. Ye tin abôk é ne ngumba jam? Ôwé! Bi tame nyoñ éve’an. Bi tame jô na wo yene bonbon a bôô ésalak été. Ye ô ne to’é nye a yaé nye été été? Momo! Amu a ne mvit. Aval ane bonbon ate, mebô’ô me ne yené angôndô ya abeñ; ve ma so vôm a ne mvit. Mfa’a ya tebe ngame ya mfuban ékaña’a, bia yiane bi aval ôsimesane nkulu mejô Ésaïe nye a nga jô benya bebo bisaé be Zambe na: “Te nambane jôm é ne mvit.”​—Ésaïe 52:11.

13. Mam mevé me ne dutu mejô éyoñe wo bo te nyoñe ngap a mebô’ô ya émo?

¹³ Éyoñe wo ye tyi’i na ô nji kômbô nyoñe ngap a mebôk, ntyi’ane te ô ne dutu wo mejô. Bi tame nyoñ éve’an; ébe mbo ésaé wôé a ne kômbô yem amu jé ô nji kômbô tabe mebô’ô méziñ ya vôme wo bo ésaé. Wo ye bo aya nge ba ve wo dase môse Kilisimas? Ye nalé a ye bo abé ya nyoñe de? Wo ye bo aya nge nyo nnôm a nji bo ngaa? Aval avé nde ô ne bo na benyo bon be bo te kômbô babevôk éyoñ ba jem abô’ô éziñ?

14, 15. Jé ô ne bo nge ba tame wo mbamba Kilisimas, nge na môt a kômbô wo ve das môse Kilisimas?

¹⁴ Mbamba mfasan a sili, asu na ô kôme yem aval avé wo ye yalan a môt ase. Nge ba tame wo mbamba abô’ô Kilisimas, ô ne jô tyi’ibi na akéva. Ve tame fas nge a ne ébe mbo ésaé wôé, nge môte mfe mia nye mi ne ba’aba’a môs ôse. Éyoñe te ô ne beta ba’a mam mefe. Ve biyoñ bise, tuka’a tobe bifia wo belane bie. Kalate Zambe a lebe bia na: “Nkobô wônan ô bo’o mvaé biyoñe bise, mvean nku, nde mi aye yem ane mi ayiane yalane môt ase.” (Becolossien 4:6) Tabe’e ntyele ya bo teke biasé môt éziñ. Wo yiane liti, évôvoé été amu jé wo jeme ki abô’ô te. Kôme’e kate na ô nji kamane mveane das nge bikôane ya nda bôt, ve da, ô ne kañese ve mvolane wôé éyoñ éfe, sa ke éyoñ mebôk.

¹⁵ Nge môt a kômbô wo dasé jôm môse Kilisimas, wo ye bo aya? Wo yiane taté yem amu jé a kômbô wo de ve. A ne jô wo na: “Ma yeme na ô nji jeme Kilisimas. Ve jame da ma kômbô wo ve jôme ji.” Ô ne tyi’i nlem wôé été na e nyoñe das te éyoñe te a nji tinane na wo nyoñe ngap a abôk. Ve nge môt a ve wo das a nji yeme mbunane wôé, wo yiane liti nye na ô ne teke jem abô’ô te. Nalé ane  volô nye a tu’a yem amu jé wo nyoñe dase dé, a amu jé womien ô vo’o nye ve das éziñ éyoñe te ébien. Ve jame da é ne mvo’é na ô bene das, éyoñ ô lôô na môt ate a kômbô ve’ele wo, nge liti na ô nji yeme ngule mbunane wôé été; a na ô ne kop éyoñ ô yeneya mfi éziñ.

16. Aval avé ô ne bo mam a fek éyoñ wo jeñe na wo sa’ale mam me a fombô mebôk?

¹⁶ Nde ô ne bo aya nge mia bôte ya nda bôte jôé mi nji bo ñyebe wua? Bia ba’alane na, wo yiane bo atyeñe bifia. É nji bo mfi ya wosan a be éyoñ ése ba tyi’i na b’ abo abô’ éziñ nge tôñe metume méziñ. Semé’é mintyi’ane miap avale fe ane wo yi na be semé éñmiôé. (Matthieu 7:12) Sa’ale’e mam mese me ne bo na ô bo nyoñe ngap ya mebô’ô mete. Bo’o ébubute nlem éyoñ de akui na mi ayiane kobô mam me nji fombô abôk da jemebane môse te. Yaa, mam mese wo bo, jeñe kom ése na, ô ba’ale mone môte wôé ya nleme mfuban.​—1 Timothée 1:18, 19.

17. Aval avé ô ne volô benyo bon na be bo teke kômbô babevok éyoñ ba jeme mebô’ô m’éziñ?

¹⁷ Jé ô ne bo asu na benyo bon be bo teke kômbô babevok éyoñ ba jem abô’ô é nji so Kalate Zambe? Ô ne top éyoñ éfe ya mbu asu dap. Bebiaé béziñ ba tobe ngumba éyoñ mbu na be dasé bone bap biôm. Beta das ô ne ve benyo bon a ne éyoñ jôé a nye’an wôé.

18. Aval avé bisulan Bekristen bi ne volô wo na ô tôñe nya ékaña’a?

¹⁸ Asu na ô ve Zambe nleme mvaé, wo yiane sa’ale évus ékaña’a a tôñe nya ékaña’a. Nalé a tinan aya? Kalate Zambe a liti na: “Môt ase a simesa’ane nyô mbok, nsimesane ya tindi nye mfa’a ya nye’an a mbamba  mimboane mi mam; te jô’an nsulane wongane ya vôme wua, ane ba bevo’o be wô’ô bo, ve nkoba’ane mejô me avolô, wua a kobô’ô nyô mbok; a mi dañedañe bo nalé ane mi ayene môs ôte ô za’a bebé.” (Behébreu 10:24, 25) Bisulan Bekristen bi ne mbamba biyoñe ya kañe Zambe aval a yi. (Besam 22:22; 122:1) Bisulan bite, bezôsôô Bekristen ba “vôleban minlem” zañe jap.​—Beromain 1:12.

19. Amu jé é ne mfi na ô kate bôte bevok mame wo yé’é Kalate Zambe?

¹⁹ Zene fe ô ne tôñe nya ékaña’a é ne na ô kate bôte bevo’o mam wo yé’é Kalate Zambe a Bengaa be Yéhôva. Abui bôt de “asôé abuk a [tat, NW]” amu mbia be mam mese ma bobane si den. (Ézéchiel 9:4) Éyoñ éziñ wo yeme bôte ba wô’ avale te den. Amu jé ô nji kate be ndi nlem ô bili, é tii a jôme Kalate Zambe a ka’a bia asu melu m’ azu? Nge wo ke ôsu a wulu ba’aba’a a benya Bekristen a kate bôte bevo’o benya mejôô wo yé’é Kalate Zambe, wo ye yene na nkômban ôse ya évuse ékaña’a ô nga to wo nlem été wo ye jañ ôte’ete’ôte’etek. Tabe’e mebune na wo ye bi abui bibotan a angôndô ya abui mevak nge wo tôñe nya ékaña’a.​—Malachie 3:10.