1, 2. Nemene la hnying nyine tro sa isa thel thupene la hne së hna tro trije la hmi ka thoi, nge pine nemen matre ka nyipi ewekë catre lai?

HANAWANG la ketre ceitun: Hna tithe asë hi la itre atr ka lapa ezi epuni hnene la ketre mec. Hnene la ketre atr hna kuiën juetrën la ketre ewekë hna apoizinën ngöne la götran hnei epuni hna mele ngön, nge enehila, thaa epuni hmekuje kö la hna angazone ngo itre xane fe. Nemen la nyine tro epuni a kuca? Eje hi lai laka, tro epuni lai a kötre qaa lai. Ngo thupene la hnei epuni hna ananyine lai götrane hna apoizinën, epuni a cile ju pena kowe la ketre jole ka tru, ene la troa thele ka hape, ‘Tune kaa, ase jë fe kö hane apoizinën la meleng?’

² Ceitune hi lai memine la hmi ka thoi. Hna amamane hnene la ini qaathene la Tusi Hmitrötr ka hape, ame la hmi cili, tre hna ketre sipu apoizinëne kö ej hnene la itre ini ne ej me itre hnene ej hna majemine kuca ka ngazo. (2 Korinito 6:​17) Celë hi kepin matre nyipi ewekë koi epun troa kötre lö pi qa hnine lo “Babulona Atraqat,” ene lo nöjei hmi asë ka thoi ka haöthe la fene hnengödrai. (Hna Amamane 18:​2, 4) Hapeu, itre ka kötre trije fe hë epuni la hmi ka thoi? Maine eje hi, tre ka lolo catr la hnei epuni hna kuca. Ngo thaa ene kö ka hape, tro hë epuni qaa lai nge ase fe hë epuni nuetrije la hmi ka thoi, ke eje ju hë lai. Loi e tro mina fe epuni a thele e thupene ka hape, ‘Tune kaa, mama pala kö la itre hatrene la hmi ka thoi ngöne la meleng?’ Tro sa xome la itre xaa ceitun.

3. (a) Nemene la hnei Tusi Hmitrötr hna qaja göne la xomi iatr troa thili kow, nge pine nemen matre jole kowe la itre xaa atr troa kapa la mekuna i Akötresie? (b) Nemene la nyine tro sa kuca maine hetrenyi së la itre ewekë ka atrune la hmi ka thoi?

³ Ame la itre xan, tre, nyimu macatre ne kola thipi la itre iatr me itre hna xupi atr hnine la itre uma i angatr. Nge hapeue fe nyipunie? Maine hetrenyi fe thei nyipunieti lai, ma epuni jë a mekune ka hape, ka jol nge thatreine kö epuni thithi koi Akötresie nge pëkö ewekë hna goeën. Maine jë ka catre epuni kuca la itre ewekë cili. Ngo Akötresieti hmekuje la ka ijije troa qaja la aqane troa thili koi Nyidrë, nge kola inin hnei Tusi Hmitrötr laka thaa ajane kö Nyidrëti tro sa xome la itre iatr thatraqane lai. (Esodo 20:​4, 5; Salamo 115:​4-8; Isaia 42:8; 1 Ioane 5:​21) Haawe, ijije hi tro sa amamane ka hape, easë fe a hane cilëgöline la nyipi hmi e tro sa trije la itre ewekë së ka itretrengekeu memine la hmi ka thoi. Nyipi ewekë tro sa goeën la itre ewekë cili thenge la aqane wai ewekë i Iehova, ene laka “methi” Nyidrëti itre ej.​—Deuteronomi 27:15.

4. (a) Easë a atre tune kaa ka hape, ka gufa la troa thili kowe la itre xötrapane së? (b) Pine nemen matre hnei Iehova hna wathebon la itre hlue i Nyidrë troa xome la itre xaa jëne nyi haze?

⁴ Ketre ewekë hna majemine kuca la troa thili koi itre xötrapan, ngöne la itre hmi ka thoi ka nyimutre. Qëmekene troa atre la  nyipici qa hnine la Tusi Hmitrötr, ame la ilapanyine la itre xan, tre kola mekune ka hape, ka mele pala hi la itre ka mec nge angatre ngöne la ketre götran ka sihngödr, nge atreine hi tro angatr a ixatua maine akötrëne pena la itre ka mel. Qa ngöne lai, maine jë hnei epuni fe hna hane catre thele troa amadrinën la hni ne la itre xötrapane i epun ka meci hë. Ngo tune lo hne së hna inine hë ngöne la Mekene 6 ne la itusi celë, thatreine hmaca kö troa kuca la ketre ewekë hnene la ketre atr ka mec. Haawe, ka gufa e troa thele troa ithanata me angatr. Ame la nöjei maca, e qaja jë ka hape, qaathene la itre atr hne së hna hnim ka meci hë, tre, the jelenyipicine kö ke qaathene hi lo itre demoni lai. Qa ngöne lai, hnei Iehova hna wathebo angetre Isaraela troa thele troa ithanata memine la itre ka mec maine troa kuca pena la ketre jëne troa nyi haze.​—Deuteronomi 18:​10-​12.

5. Nemene la nyine troa kuca maine ka hmi epuni ekö jëne la itre iatr maine ka thili pena nyipunieti ekö kowe la itre xötrapane i epun?

⁵ Maine hnei epuni hna majemine ngöne lo hmi i epuni ekö troa xome la itre iatr maine troa hmi pena kowe la itre xötrapane i epun, haawe, nemene enehila la nyine tro epuni a kuca? Loi e troa e me wange la itre mekune qa ngöne la itre xötr ne la Tusi Hmitrötr, ka amamane koi epuni la aqane wange Akötresie la itre ewekë cili. Thithi fë jë o drai koi Iehova la aja i epuni troa cilëgöline la nyipi hmi, nge sipo Nyidrëti jë troa xatua epuni troa mekune tui Nyidrë.​—Isaia 55:9.

6, 7. (a) Nemene la hna atrun e Noel, nge tune kaa lo itretre drei Iesu ekö, hane kö angatr feetën la ijine cili? (b) Aqane huliwa i drei la itre feetë ijine mala ngöne la hneijine ne lo itretre drei Iesu hnapan?

⁶ Troa canga angazon la hmi ne la ketre atr hnene la hmi ka thoi, e hnene lai atr hna hane sin la itre feet ne la hmi cili. Tro sa ce wange la Noel. Kola mekune hnene la itre atr ka hape, ame la Noel, tre celë hi feet nyine atrun la ijine mala i Iesu Keriso, nge nyimutre catr la itre hmi ka hane sipu selën ka hape, itre Keresiano angatr ngo kolo pe a hane atrune lai feete cili. Kola mama hnyawa laka, thaa hnene fe kö lo itretre drei Iesu ekö hna atrune la feete cili. Kola qaja hnene la itus Sacred Origins of Profound Things ka hape: “Lue hadredre lao macatre thupene la hna hnaho Keriso, thatre kö hnene la  itre atr, nge ketre co hi la itre atr ka ajan troa atre hnyawa la sipu ijine mala i Iesu.”

⁷ Ngo eje hi lai laka, maine atre ju hë la itretre drei Iesu la sipu ijine hnaho nyidrë, thaa tro pala hi angatr a atrune ej. Pine nemen? Pine laka, tune lo hna qaja hnene la itus The World Book Encyclopedia, ame kowe la itre Keresiano ekö, tre, “wanga atrehmekune hnyawa hi angatr ka hape, ame la troa atrun la ijine hnahon, tre ewekë lai hna majemin kuca hnene hmekuje hi la itre wanaithihlë.” Ame hi la lue feetë ijine hnahon hna qaja hnei Tusi Hmitrötr, tre ene la ijine hnahon lo lue joxu ne fen, lue ka thaa hmi kö koi Iehova. (Genese 40:20; Mareko 6:21) Hna feetëne mina fe la itre ijine mala ne la itre haze hna atrune hnene la itre wanaithihlë. Hanawang la ketre ceitun, ame ngöne la 24 Mei ke, hna atrune hnei angetre Roma la ijine hnahon la haze hna hëne ka hape, Diana. Ame ju fe hi lai drai thupen, angatr a atrun la ijine mala ne la haze jö, Apolo la ëjen. Qa ngöne lai, kola mama hnyawa laka, aqane huliwa ne la hmi itre wanaithihlë la feetë ijine mala, ngo thaa hmi Keresiano fe kö.

8. Qejepengöne jë la ce trongen la feetë ijine mala memine la xoue haze.

⁸ Hetrenyi la ketre kepin matre thaa hane kö la itre pane Keresiano atrune la ijine mala i Iesu. Atre hi la itretre drei nyidrë laka ame la itre feet ne amekunë ijine mala, tre ka ce tro itre ej memine la kuci haze. Hanawange la ketre nyine anyipicin, ame la ketre hna lapaune kow ekö hnene la itretre Heleni ka ala nyimu me angetre Roma fe, tre kola mekune ka hape, e caa atr hna hnahon, caa ua ka lapa goeëne la ijine cili; ame ju hi la kola hnahon la atr haawe qai angeice hë lai troa thupën ngöne la mele ka pexej ne lai atr. Kola qaja hnene la itus The Lore of Birthdays ka hape, “Ame la ua cili, tre, ka sihngödre la aqane imelekeu i angeic memine la haze ne ijine mala ne lai atr.” Ka xele Iehova ma wange la itre feet ka iothekeu Iesu memine la xoue haze (Isaia 65:​11, 12) Pine nemene kö la kola atrun hnene la itre atr ka ala nyimu la Noel?

9. Hnauën matre xome jë la 25 Diseba ceitu me ketre drai ne atrun la ijine mala i Iesu?

⁹ Thaa ka hekö catre kö la kola nyiqaane hnene la itre atr troa feetën la ijine mala i Iesu lo drai 25 Diseba. Kolo pë hë a kuca lai nge  itre hadredre hë lao macatre thupene la hnei nyidrë hna nue la fen. Ngo ame pe thaa drai ne hnaho Iesu fe kö lai, ijije pe troa anyipicin ka hape, treu Okotropa la ijine mala Iesu. * Haawe, pine nemen kö la kola iën la 25 Diseba? Hnene pë hë la itre xaa atr ka sipu selën ka hape, itre Keresiano fe angatr, hna “ajan troa ihmeku lai ijine cili memine la feet ne la itre wanaithihlë ne Roma, a kola atrun la ‘ijine hnahon lo hna thatreine ngaan, a kola qaja la jö.’ ” (The New Encyclopædia Britannica) Ame e ijine hnötr, kola nango pujehnine trootro la jö, celë hi matre kola kuca hnene la itre wanaithihlë la itre ewekë nyine thele la qaane la keukawa memine la lai matre bëeke hmaca jë luej qa hna tro. Ame hë koi angatre la 25 Diseba, tre kola mekune ka hape, pane drai ne bëeke hmaca hnene la jö. Qa ngöne la mekunene la itre hene ne hmi, angetre thele tro la itre wanaithihlë a hane ce hmi me angatr, ene pe angatr a kapa ju lai feete cili, me tupath troa acile ej ceitu me ketre feet ne la hmi “Keresiano.” *

10. Ame ngöne la itre hneijine ekö, pine nemen matre thaa hna hane fe kö atrune la Noel hnene la itre xaa atr?

¹⁰ Thaa ka sihngödri hmaca kö koi së la qaan matre traqa pi la Noel, atrehmekune hë së laka, ame laka xulu pi ej tre hnene la hmi wanaithihlë. Pine laka thaa xulu kö qaathei Tusi Hmitrötr la Noel, haawe, hna wathebone ekö e troa feetën ej e Agele me ngöne la itre xaa götran e Amerika ngöne lo itre macatre 1 600. Hna tran la itre atr, e thaa huliwa kö me lapa hnalapa ngöne la drai cili. Ngo canga bëeke hmaca jë hi la itre atr kowe lo itre hna majemine hnapan, nge traqa hmaca ju hë la itre ka hnyipixe a nyixan itre ej. Noel enehila la ketre feet ka tru, nge hna atrune hnene la itre nöje ka nyimutre. Pine laka,  ka itretrengekeu la Noel memine la hmi ka thoi, thaa tro pi kö la itre atr ka ajan troa amadrinë Akötresie, a atrune ej maine ketre feete pena ka nyiqaane cia ekö ngöne la hmi i ange wanaithihlë. *

11. Pine nemen matre kola atrun hnene la itre xaa atr la itre feet ka tru, ngo nemen la nyine tro sa wangatrune hnyawa pala hi?

¹¹ Kola mekun hnene la itre xaa atr ka hape, pëkö engazon troa atrun la itre feet tune la Noel, ngacama feete wanaithihlë. Eje hi laka, ala nyimu la itre atr ka thaa mekune kö la hmi ka thoi, ngöne la angatr a atrun la itre feet ka tru. Kolo mina fe lo itre ijine lai kola iacaasinekeun la itre fami. Hapeu, ma aqane mekune i epuni fe hi lai? Maine eje hi lai, ke ma qa ngöne jë laka, tru la ihnimi së kowe la fami së ngo thaa kowe kö la hmi ka thoi; celë hi matre thaa canga hmala hnine kö së troa isigöline la nyipi hmi. Loi e troa xecie hnyawa koi së laka, ame la aja ne la atre acile la fami, tre ene la troa lolo la aqane imelekeu së memine la itre sinee së. (Efeso 3:​14, 15) Ngo ijije hi troa acatren hne së la itre otren cili, jëne la itre ewekë ka loi koi Akötresie. Hnei Paulo hna cinyihane göne la ewekë nyine tro sa pane wangatrun, ka hape: “Kola thele la nyine amadi Joxu.”​—Efeso 5:​10.

12. Amamane jë hnene la ketre ceitun la kepin matre, loi e tro sa trije la itre hna majemin memine la itre feet, e ka ngazo la qaan ne itre ej.

¹² Maine jë nyipunie a mekune ka hape, thaa kolo hmaca kö a atrun enehila la itre feet thenge la alien eje ekö ngöne la qaan. Hapeu, nyipi ewekë kö troa atre la qaan ne la itre feet ka tru cili? Eje hi! Hanawang la ketre ceitun: Maine epuni a öhne hnine kanivo la ketre wana bobo. Hapeu, tro kö epuni a hleme ej troa ij? Ohea! Ka dro la wana bobo. Ceitune hi lai wana bobo memine la itre feet ka tru, laka, maine jë tro sa piine itre ej, ngo ngazo pe, hna hleme itre eje qa ngöne la itre götrane ka sis. Maine easë a ajan troa cilëgöline la nyipi hmi, nyipi ewekë troa eje the së la aqane mekune i Isaia perofeta ngöne la nyidrëti a qaja kowe la itre nyipi hlue i Akötresie ka hape: “The kete kö la ka sis.”​—Isaia 52:11.

13. Nemene la itre itupath nyine troa cile kow e thaa hane kö epuni sine la itre feet ka tru?

¹³ Maine jë troa traqa la itre itupathi koi epun qa ngöne laka, thaa epuni kö a hane sine la itre feet ka tru. Drei la ketre ceitun, maine jë tro la itre sine huliwa i epuni a thele la kepin matre, thaa hane kö epuni sine la itre hna kuca hnei angatre ngöne la hnei epuni hna huliwa göne la ketre feet. E hane ju fe hamën koi epuni la ketre ahnahna ne Noel, nemene la nyine tro epuni a kuca? Hapeu, hetre engazone kö e troa kapa lai? Nge nemene fe la pengön e thaa ka ce hmi kö me epun la föi epun? Tune kaa la aqane tro epuni a xatuan la itre nekö i epun, matre thaa tro kö nyudren a mekune ka hape, kola cipa nyudren troa hane atrun la itre feet ka tru?

14, 15. Nemene la nyine tro sa kuca ngöne la kola suen la Noel me bonane koi së, me ajan troa hamë ahnahna koi së?

¹⁴ Nyipi ewekë troa atreine waimekun matre troa atre la nyine qaja me nyine kuca e traqa ju la itre itupathi ka tune la. Maine önine jë la ketre atr koi epuni ka hape, bozu bonane maine bon feet, haawe, olene ju koi angeic. Nge maine ketre sine huliwa së hi, thele jë troa pane qejepengön la mekuna së. Ngo loi e tro pala hi a hmek ngöne la kola ithanata memine la itre atr. Önine la Tusi Hmitrötr ka hape: “Loi e ewekë pala hi nyipunie memine la ihnimi, hna aloine hnei alase, mate ate jë nyipunie la aqane troa isa sa kowe la nöjei ate.” (Kolose 4:6) Loi e troa thupën, wanga tro pena angatre a mekune ka hape, pëkö metrötre së. Celë hi matre nyipi ewekë tro sa atreine qejepengöne la mekuna së. Loi e troa qejepengöne ka hape, thaa easë kö a xele ma hamë ahnahna me hane sin la itraqa itronyi angatr, ngo ka loi koi së ngöne la ketre ijine kö.

¹⁵ Nemene la nyine troa kuca e hamë ahnahna pi koi së hnene la ketre atr? Thaa tro kö sa canga kapa ju hi lai ahnahna, ngo tro pe a pane trotrohnin la kepin matre kola hamë së. Maine troa qaja hnene la atre ham ka hape: “Atre hi ni ka hape, thaa epuni kö a hane atrune la feet. Ngo eni a ajan matre tro epuni a hane kapa la ewekë celë.” Maine jë tro epuni a kapa la ahnahna, ke, epuni a mekune, laka, thaa ceitune kö lai memine la troa hane sin la feet. Eje hi laka, maine thatre pengöne hnyawa kö hnene la atre ham la itre ini hne së hna lapaune kow, haawe, loi e tro së a qaja koi angeic la alien matre  thaa easë kö a hane trongën lai feete cili. Aqane tro hi lai a nyi jë së troa qaja koi angeice la kepin matre easë a kapa la ahnahna, ngo thaa tro pë hë së a hane hamën ngöne lai ijine cili. Ame ngöne la ketre götran, tre ketre ka loi e troa thipën la ahnahna e hna hamëne ej göi troa tupathi së, ene la troa wange ka hape, easë pala hi a fedre catr kowe la itre hna inin, maine pena nyine troa wange ka hape, ka pi hetre ewekë jë kö së.

16. Tune kaa la aqane tro sa atreine itrotrohni me ithanata ngöne la easë a cile kowe la itre ewekë hna aciane hnene la itre feet?

¹⁶ Tune kaa e hetre ka thaa ce hmi ju me easë e hnine la fami? Nyipi ewekë e tro sa atreine ithanata me angatr. Aqane tro së lai a he la itre iwesitrë pin la nöjei ewekë hna majemin kuca hnene la nöj, maine ketre feet hna ajan troa hane sin hnene la ketre atrene la lapa. Loi pe tro sa metrötrën la mekuna i angatr, tune la aqane ajane së tro angatr a metrötrë së. (Mataio 7:​12) Neëne jë la itre huliwa hna aciane hnene lai feet, wanga hane jë fe epuni sin lai feete cili. Ngo, loi e tro pala hi së a atreine isa wai ewekë hnyawa, wanga hna aciane ju itre ej hnene lai feet hna atrun. Eje hi lai laka, loi e tro pala hi së a thupën matre thaa tro kö a angazon la mekuthetheu së.​—1 Timoteo 1:​18, 19.

17. Nemene la aqane tro epuni a xatuan la itre nekö i epun matre thaa tro kö nyudren a hace pine laka nyudren a goeëne la kola atrune la itre feet hnene la itre xan?

¹⁷ Nemene la nyine tro sa kuca matre thaa tro kö la itre nekö së a hace hnene laka, thaa angatre fe kö a hane atrun la itre feet thaa hna kapa kö hnei Tusi Hmitrötr? Thaa tro kö angatre a drenge catrëne lai, e hne së hna amadrinë angatr ngöne la itre xaa ijin ne la macatre. Ame la itre xaa keme me thin, tre, nyimu ijin ne angatre a hamën la itre ahnahna kowe la itre nekö i angatr. Ame la ketre ahnahna ka sisitria hne së hna troa hamën kowe la itre nekö së, tre ene la traeme me ihnimi së.

18. Tune kaa la aqane troa xatua së hnene la itre icasikeu i Keresiano, matre troa cilëgöline la nyipi hmi?

¹⁸ Maine easë a ajan troa amadrinë Akötresie, nyipi ewekë tro sa thipetrij la hmi ka thoi me cilëgöline la nyipi hmi. Ame  la kola hape, troa cilëgöline la nyipi hmi, tre kola hapeue lai? Kola qaja hnei Tusi Hmitrötr ka hape: “Tro sha imekunekeune mate troa aciane la ihnimi me ite huliwa ka loi ; tha tro kö a tije la icasikeu shë tune la thina i ite xan ; ngo loi pe troa [“ithuecatrekeu,” MN ], nge nue catëne jë e tro nyipunie a goeëne la drai a easenyi hë.” (Heberu 10:​24, 25) Ame la itre icasikeu i Keresiano, tre celë hi itre ijine tro së a madrin troa nyihlue i Akötresie thenge la aja i Nyidrë. (Salamo 22:22; 122:1) Ame ngöne la itre icasikeu cili, hetrenyi la “ketre ithuecatrekeu” thene la itre Keresiano ka mele nyipici.​—Roma 1:12.

19. Pine nemen matre nyipi ewekë tro nyipunie a qaja kowe la itre xaa atr la itre ewekë hnei epuni hna inin hnine la Tusi Hmitrötr?

¹⁹ Ame la ketre aqane troa cilëgölin la nyipi hmi, tre ene la troa qaja kowe la itre xan la itre ewekë hna ini së hnene la Itretre Anyipici Iehova e hnine la Tusi Hmitrötr. Nyimutre la itre atr ka “awe me teije latesi” hnene la iakötrë a kola haöthe la fene hnengödrai enehila. (Ezekiela 9:4) Maine jë atre hi epuni la itre xaa atr ka tune lai enehila. Hnauëne laka thaa hane pena nyipunie ithanatane me angatr la mejiune së elany hna hamën hnei Tusi Hmitrötr? Maine tro nyipunie a caas memine la itre nyipi Keresiano me qaja kowe la itre xan la nyipici hnei epuni hna inin hnine la Tusi Hmitrötr, tro ha paatre trootro qa hnine la itre hni nyipunie la itre aja kowe la itre hna majemine kuca ngöne la hmi ka thoi. Loi e xecie hnyawa koi epuni laka tro hë epuni a madrin me kapa la itre manathithi ka nyimutre, e hnei nyipunie hna cilëgölin la nyipi hmi.​—Malaki 3:​10.