1, 2. Tera are ko riai n titirakiniko iai ngkana ko a kitana te Aro ae kewe, ao bukin tera ngkai ko iangoia bwa e kakawaki aei?

I ANGOIA bwa aongkoa ko a kunea bwa ngaia e kabarekaaki te kaembwa are ko maeka iai. Iai ae karabaa ni kakarenakoa te boitin n ami tabo, ao ibukin anne e a rangi ni karuanikai te maiu iai. Tera ae ko na karaoia? Akea te nanououa bwa ko na boni kitana te tabo anne ngkana ko konaa. Ma ngkana ko a tia ni mwaing, ko a manga kaaitara ngkanne ma te titiraki ae kakaiaki ae kangai, ‘I a tia n rotaki n te boitin?’

² Bon tii te aekakina anne ma te kangaanga ni kaineti ma Aaro aika kewe. E reirei te Baibara bwa te aeka n taromauri anne e a tia ni kabarekaaki n reirei ma mwakuri aika aki itiaki. (2 I-Korinto 6:17) Anne bukina ae kakawaki iai bwa ko na otinako mai “Baburon are Kakannato,” ae taekan te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. (Te Kaotioti 18:2, 4) Ko a tia ni kitanna? Ngkana ko a tia, ko riai ni kamoamoaaki iai. Ma e bati riki ae tangiraki nakon ae tii kararoaan te Aro ae kewe ke butiaainam mai iai. Imwina ko na manga titirakiniko ni kangai, ‘Iai iteran nako te taromauri ae kewe ae I bon irekereke naba iai?’ Ti na rinanoni katoto tabeua.

3. (a) Tera ae taekinaki n te Baibara ibukini kabonganaani katotongani bwaai n te taromauri, ao e aera ngkai e kangaanga irakin ana iango te Atua i aon aei irouia tabemwaang? (b) Tera ae ko riai ni karaoia ma am bwai nako aika reitaki ma te taromauri ae kewe?

³ Tabeman a taneiai ni kawakina katotongan te bwai teuana ae tabu irouia, ke te nne n taromauri ni mwengaia. Iai iroum baikai? Ngkana iai ao ko na bae n iangoia bwa e na kamimi ke e kairua, ngkana ko a bon tataro naba nakon te Atua ao akea bwaai n ibuobuoki aika kona n noraki. Tao ko bae naba n rangi n tangiri am bwai aikai. Ma bon te Atua ae riai n tua aron taromauriana, ao e reirei te Baibara bwa e aki tangiria bwa ti na kabonganai katotongani bwaai. (Wareka Te Otinako 20:4, 5; Taian Areru 115:4-8; Itaia 42:8; 1 Ioane 5:21) Mangaia are ko kona n tei ibukin te taromauri ae koaua ngkana ko kamaunai matan am bwai nako aika reitaki ma te taromauri ae kewe. Ko na iangoi baikanne bwa bwaai aika “riribaaki” n aron iangoaia iroun Iehova.—Te Tua-Kaua 27:15.

4. (a) Ti kangaa n ataia bwa e matebuaka taromauriaia bakatibu? (b) E aera Iehova ngkai e tabunimateia ana aomata mani karaoan aeka n tabunea nako?

⁴ E rangi ni kakaraoaki naba taromauriaia bakatibu n Aaro aika  kewe aika bati. Imwain reiakinan te Baibara irouia tabemwaang, ao a kakoauaa bwa a boni maiu maate bwa taamnei n te tabo teuana, ao a kona ni buokiia ke ni kaikoakiia aika maiu. Tao ko tataneiai ni kakorakorako n totokoa kaunaia am bakatibu ake a a tia ni mate. Ma n aron ae ko reiakinna ni Mwakoro 6 n te boki aei, a aki maiu maate n te tabo teuana. Mangaia are a matebuaka kakorakora nako ibukin te maroro ma ngaiia. Rongorongo nako ake a taraa n roko mairoun te rao ae tangiraki are e a tia ni mate, a bon roko mairouia taimonio. Mangaia are e tabunimateia tibun Iteraera Iehova man aroia ni kataia n taetae ni kawai ma maate ke ni karaoi aeka n tabunea nako.—Wareka Te Tua-Kaua 18:10-12.

5. Tera ae ko na karaoia ngkana ko kakabonganai katotongani bwaai n am taromauri ngkoa, ke ko tataromauria am bakatibu?

⁵ Tera ae ko na karaoia ngkana ko kakabonganai katotongani bwaai n am taromauri ngkoa, ke ko taromauria am bakatibu n te aro ae ko bubutii buokam nakoia n te tabunea? Wareka te rongorongo n te Baibara are e kaotaki iai aron te Atua n iangoi baikai, ao iaiangoia. Tataro nakon Iehova ni katoa bong ni kaota nanom nakoina ni kan tei ibukin te taromauri ae koaua, ao butiia bwa e na buokiko n iangoi bwaai n aron iangoaia irouna.—Itaia 55:9.

6, 7. (a) E karaoaki te Kiritimati bwa aongkoa kauringan tera, ao a kakaraoa anne taan rimwin Iesu n te moan tienture? (b) A irekereke ma tera bukamaruan rekenibong, n aia tai taan rimwin Iesu rimoa?

⁶ E kona ni kabarekaaki ana taromauri te aomata ni boongi n toa ao boong ni kauring ake a rangi n ataaki. N te katoto, iangoa taekan te Kiritimati. E karaoaki te Kiritimati bwa aongkoa kauringani bungiakin Iesu Kristo, ao a kuri ni bane ni bukamarua aei Aaro ake a taku bwa Kristian ngaiia. Ma bon akea kakoauaan ae a bukamarua te bongi n toa aei taan rimwini Kristo n te moan tienture. E taku te boki ae te Sacred Origins of Profound Things: “I nanon uabubua tabun te ririki imwini bungiakini Kristo, ao bon akea naba ae ataa te tai are e bungiaki iai, ao e kuri n akea naba aika a tabe iai.”

⁷ E ngae naba ngkana a ataa ana tai ni bungiaki Iesu taan rimwina, ma a bon aki kona ni bukamaruia. Bukin tera? Ibukina bwa e taekinia Kristian rimoa te boki ae te World Book Encyclopedia,  ni kangai: “A iangoa bukamaruan ana rekenibong temanna bwa te katei ni beekan.” Rekenibong ake a taekinaki n te Baibara ake tii uoua, a kaineti nakoia uoman taani kairiri ake a aki taromauria Iehova. (Karikani Bwaai 40:20; Mareko 6:21) Bukamaruan te rekenibong bon aia mwakuri ni karinerine beekan nakoia ­antiia. N te katoto, a bubukamarua ana rekenibong atuaia te aine ae Nei Diana kaain Rom rimoa ni Mei 24. N te bong are imwina ao a a manga karaoa ana rekenibong atuaia are taai, ae Aboro arana. Mai ikai are e a ota iai bwa bukamaruan taian rekenibong bon te botaki ni beekan ao tiaki aia botaki Kristian.

8. Kabwarabwaraa irekerekeni bukamaruan te rekenibong ma katei aika boto i aoni maakakia taimonio.

⁸ Iai riki bukina are a aki bukamarua ana rekenibong iai Iesu, Kristian n te moan tienture. A bae n ataia taan rimwina bwa a reitaki bukamaruan rekenibong ma katei aika boto i aoni maakakia anti. N te katoto, a bati kaaini Kuriiti ao Rom n taai ake ngkoa ake a kakoauaa bwa e iriraki bungiakia aomata nako iroun te anti, are e a riki iai bwa antin te aomata anne ni kamanoa i nanon ana tai ni maiu. E taku te boki ae te Lore of Birthdays: “Iai ana itoman ae okoro te anti aei ma te atua temanna are bon ana rekenibong naba te bong are e bungiaki iai te aomata.” E na bon aki kukurei Iehova ni katei aika kairekerekea Iesu ma maakakia taimonio. (Itaia 65:11, 12) Mangaia are bukin tera ngkai a bukamarua te Kiritimati aomata aika bati?

9. E a kangaa naba n rineaki Ritembwa 25 bwa te bong ibukini bukamaruan ana bong ni bung Iesu?

⁹ E a tibwa waaki bukamaruan ana rekenibong Iesu n Ritembwa 25, bubua ma bubua te ririki imwini maiun Iesu i aon te aba. Ma tiaki anne ana bong ni bung Iesu, bwa e bungiaki n Okitobwa. * Ma e aera ngkai e rineaki Ritembwa 25? Tabeman aomata rimwi riki ake a taku bwa aongkoa Kristian ngaiia, “a kaangaraoa te bongi n namwakaina aei ma aia bukamaru beekan ake kaain Rom ibukin ‘ana rekenibong [antia are] taai are a taku bwa akea ae kona n tokanikai i aona.’” (The New Encyclopædia Britannica) Ngkana e a taraa ni mamaara korakoran taai n tain te kamwaitoro, ao a kakaraoa aia bukamaru beekan ibukin tangiran te kabuebue ao te oota bwa aongkoa e na oki iai taai ni mwanangana man te tabo ae rangi n raroa. E iangoaki Ritembwa 25 bwa te bong are e a moana iai okina taai. Ibukina bwa a iangoa rairakia beekan mataniwin Aaro, a karina te toa aei i buakon aia waaki ao a karaoia bwa aongkoa aia toa Kristian. *

10. Bukin tera bwa iai tabeman aomata ake a aki bukamarua te Kiritimati n taai aika nako?

¹⁰ E a bongata ataakin ae e riki te Kiritimati man aia botaki beekan. E a tia naba ni katabuakaki bukamaruan te Kiritimati i Engiran ao te aono n Amerika ae tautaekanaki iroun Engiran i nanon te ka-17 n tienture, ibukina bwa akea taekana n te Baibara. Ngkana iai ae tiku ni mwengana bwa e aki mwakuri n tain te bong ni Kiritimati, ao e riai ni katuuaaeaki n te mwane. Ma n te tai ae waekoa, ao e a manga tanoata naba okin te katei rimoa ni kaineti ma te Kiritimati ao a a manga raonaki ni katei aika boou. E a manga riki naba te Kiritimati bwa te bongi n toa ae kakawaki, ao e teimatoa ni karokoa ngkai waakinana n aaba aika bati. A aki bukamarua te Kiritimati te koraki ake a kani kakukureia te Atua, ibukina bwa e reitaki ma Aaro aika kewe, ao ai aron naba boongi n toa ke boong ni kauring tabeua ake a reke man te taromauri ni beekan. *

11. Bukin tera ngkai a bubukamarui boongi n toa tabeman aomata, ma tera te bwai ae rangi ni kakawaki ibukira?

¹¹ A kariaia tabeman bwa boongi n toa n aron te Kiritimati a riki mairouia beekan, ma a teimatoa n iangoia bwa e aki bure bukamaruaia. A taku bwa angia aomata a aki kaatuua aia iango i aon te taromauri ae kewe ngkana a bukamarui boongi n toa. Botaki aikai a kakarekei naba aia tai kaain te utu ni kaai n iraorao ni bukamaru. E boraoi aei ma am kantaninga? Ngkana e boraoi, nanona ngkanne bwa tao tangiraia kaain am utu ma tiaki tangiran te Aro ae kewe, ae tukiko bwa ko na aki tei ibukin te taromauri ae koaua. Karaua nanom bwa Iehova are e moani karika te utu, e tangiriko naba bwa ko na karekea te reitaki ae raoiroi ma am koraki. (I-Ebeto 3:14, 15) Ma ko kona ni karikirakei reitaki akanne n aanga ake e kukurei iai te Atua. E korea te bwai ae rangi ni kakawaki ibukira te abotoro Bauro ngke e kangai: “Teimatoa n tuoa bwa tera ae e kukurei iai te Uea”—I-Ebeto 5:10.

12. Kabwarabwaraa bwa e aera ngkai ti riai ni kararoai katei ma bukamaru ake a riki man taabo aika baarekareka.

¹² Tao ko na iangoia bwa e aki bati ni kakawaki moan rikin boongi n toa, ni kaineti ma bukamaruaia ni boong aikai. Ma ti riai n tabe ma moan rikin boongi n toa aikai ke ti na aki? Ti riai! E kangai kabwarabwaraana: Iangoia bwa aongkoa ko nora mwakoron te kanre ae mena i aontano irarikin te kawai. Ko na anaia ni ­kanrenna? E aki raoiroi! E baarekareka te kanre anne. A taraa naba ni karewerewe boong ni kauring ao boongi n toa tabeua n aron te kanre anne, ma a riki man taabo aika baarekareka. Ngkana ti na tei ibukin te taromauri ae koaua, ti riai ni karekei ara iango n aron te burabeti ae Itaia are e tuangia taan taromauri ni koaua ni kangai: “Tai ringa te bwai ae kamwara!”—Itaia 52:11.

13. Baikara kangaanga ake a kona n rio ngkana ko aki bukamarui boongi n toa?

¹³ A kona n rio kangaanga ngkana ko rineia bwa ko na aki bukamarui boongi n toa. N te katoto, a na mimi raom ni mwakuri bwa bukin tera ngkai ko aki irii botakin te bongi n toa n te tabo are ko  mwakuri iai. Tera am iango ngkana ko a anganaki naba te bwaintangira ibukin te Kiritimati? E kairua bwa ko na butimwaeia? Tera arom ngkana e okoro am koaua ma ana koaua buum? Ko na kangaa n taraia bwa a na aki iangoia natim bwa e tauaki te bwai ae raoiroi mairouia, ibukina bwa a aki iri bukamaruani boongi n toa?

14, 15. Tao tera ae ko kona ni karaoia ngkana ko anganaki te kamauri ae kaineti ma te bongi n toa, ke iai temanna ae kani bwaintangiraiko?

¹⁴ E kainnanoaki te ataibwai n te aro ae riai ibukin bairean aroni kangaanga n tatabeua nako. Ngkana ko anganaki te kamauri ae kaineti ma te bongi n toa iroun te aomata ae ko aki rangi ni kinaa, tao ko kona n tii karabwaa te aomata anne. Ma tao ngkana e kamauriko te aomata ae ko aki toki ni bobo ma ngaia ke raom ni mwakuri, ao ko kona n reita nako riki am taeka, ngkana e angaraoi. N aki ongeia bwa antai ae kamauriko, katangiraoa am kakarabakau n taai nako. E reireinira te Baibara ni kangai: “A na raonaki n taai nako ami taeka n te atataiaomata ao n taoronaki, bwa kam aonga n ataa aromi ni kaeka ae riai nakoia aomata n tatabemania nako.” (I-Korote 4:6) Taratara raoi bwa ko riai n teimatoa ni kaotiota te karinerine nakoia aomata. Kabwarabwaraa raoi am koaua ma te akoi. Kamataataa raoi are ko aki ribaa te anga bwaintangira ao te botaki, ma ko kukurei ni karaoi n taai aika kaokoro ma boongi n toa akanne.

¹⁵ Ma tera arom ngkana iai temanna ae kani bwaintangiraiko? E na kaineti aei ma te bwai ae riki. Tao e kona ni kangai te tia anga: “I ataia bwa ko aki bubukamarua te bongi n toa aei. Ma I boni kan anganiko naba te baei.” Tao ko iangoia bwa butimwaean te bwaintangira ni kaineti ma waaki aikai, tiaki titeboo ma te reitaki ma te bongi n toa. Ngkana e aki ataa raoi am koaua te tia anga bwai, ko kona ni kaotia are ko aki irira bukamaruan te bongi n toa arei. E na ibuobuoki aei ni katereterea bwa bukin tera ngkai ko butimwaea te bwaintangira, ma n aki anga bwaintangira n te tai ni bukamaru anne. Ma n te itera are teuana, e raoiroi riki bwa ti na aki butimwaea te bwaintangira ngkana ti na taraaki iai bwa ti a aki ira nanon ara onimaki ke tao ti a kariaia ibukin te kanibwaibwai.

16. Ko na kangaa ni bwaina te akoi n am kakarabakau ma aomata ni kaineti ma boongi n toa?

¹⁶ Tera arom ngkana e kaokoro am Aro ma kaain am utu? Bwaina naba te akoi n am kakarabakau. Akea uaan te kauntaeka ibukini katei ke bukamaru nako aika a kani karaoia am koraki. Tai un ma karinea aia waaki, n aron ae ko tangiria bwa e na karineaki naba am waaki. (Wareka Mataio 7:12.) Kararoai naba waaki ake a irekereke ma bukamaruan te bongi n toa anne. Ma iango raoi, ao karaoa ae ko konaa, ni kaineti ma bwaai ake a aki reitaki ma bukamaruan te bongi n toa anne. Uringnga bwa ko riai ni karaoa te bwai ae e na kukurei iai mataniwin nanom n taai nako.—Wareka 1 Timoteo 1:18, 19.

17. Ko na kangaa ni buokiia natim bwa a na aki iangoia bwa e tauaki te bwai ae raoiroi mairouia, ngkana a noriia aomata tabemwaang ni bukamarui boongi n toa?

¹⁷ Tera ae ko na karaoia bwa a aonga n aki iangoia natim bwa e tauaki te bwai ae raoiroi mairouia, ngkana a aki iri ni bukamaruan boongi n toa aika aki boraoi ma te Baibara? E boboto anne ma ae ko kakaraoia ni boong tabeua n te ririki. Tabeman kaaro a bairei taai n anga bwaintangira nakoia natiia i nanon te ririki. Teuana te bwaintangira ae moanibaan te raoiroi ae ko kona n angania natim, boni kabanean riki am tai ma ngaiia ao kaotiotan am tangira nakoia.

18. A kangaa kaeani bobotaki ni Kristian ni buokiko n tei ibukin te taromauri ae koaua?

¹⁸ Ibukini kakukureian te Atua, ko riai n rawa nakon te taromauri ae kewe ma n tei ibukin te taromauri ae koaua. Tera ae irekereke ma aei? E taku te Baibara: “Ti na iaiangoira i marenara bwa ti aonga ni kaungaira nakon te tangira ma mwakuri aika raraoi, ao ti na aki kaaki arora ni bobotaki, n aron ae a taneiai iai tabemwaang, ma ti na kaungaira i marenara, ni kakorakoraira riki iai ngkai ti a nora te bong arei bwa e a kaan.” (Ebera 10:24, 25) Bobotaki ni Kristian boni botaki ni kakukurei ake ko na taromauria te Atua iai n te aro ae boraoi ma nanona. (Taian Areru 22:22; 122:1) Iai te ‘ikaungaunga i marenaia’ Kristian aika kakaonimaki ni bobotaki akanne.—I-Rom 1:12.

19. E aera ngkai e kakawaki tataekinan nako baike ko a tia n reiakin n te Baibara?

¹⁹ Te anga teuana ae ko kona n tei iai ibukin te taromauri ae koaua, boni man tataekinan nako baike ko a tia n reiakin n te Baibara irouia Ana Tia Kakoaua Iehova. A bati aomata aika “ikenrawa ma ni ngirangira” ibukin te buakaka ae taonaanako ngkai te aonnaba. (Etekiera 9:4) Tao ko kinaia tabeman aomata ake a rotaki buaka n anne. E aera ko aki maroroakina taekan am kantaninga ma ngaiia, ibukin te tai ae e na roko ae boto i aon te Baibara? Ngkai ko a tabe n reitaki ma Kristian ni koaua ao n tataekina rongorongon te koaua ae kamimi man te Baibara are ko a tia n reiakinna, ko na kunea ngkanne bwa e nang tabe ni maunanako tangirani katein te taromauri ae kewe are e tiku i nanom. Akea te nanououa bwa ko na bon rangi ni kukurei ngkana ko tei ibukin te taromauri ae koaua, ao e na bati naba kakabwaiaam iai.—Maraki 3:10.