1, 2. Ñanyi bwipuzho bo mwafwainwa kwishikisha anwe bene panyuma ya kufuma mu bupopweshi bwa bubela, kabiji mambo ka o mwalangulukila’mba kino kyanema?

TWAMBE’MBA muntu umo mu bufyamfya wabika bulembe mu mushima mo mutapula mema a kutoma kabiji ne myeo ya bantu iji mu kizumba. Mwakonsha kubapo byepi? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwakonsha kumonapo mushima ungi mwa kutapula mema a kutoma. Pano bino nangwa mwauba byonkabyo, mwakonsha kwishikisha’mba, ‘Nanchi nalemekwa na buno bulembe nyi?’

² Byobyo kiji ne ku bupopweshi bwa bubela. Baibolo ufunjisha’mba mpopwelo ya uno mutundu yatamishiwa na mafunjisho ne byubilo bya ndochi. (2 Kolinda 6:17) O ene mambo o kyanemena kwi anweba kulupukamo mu “Babilona mukatampe,” bufumu bwa ntanda yonse bwa bupopweshi bwa bubela. (Lumwekesho 18:2, 4) Nanchi mwafumamo nyi? Inge mwafumamo kyawama bingi. Pano bino kufumatu mu bupopweshi kechi kyo kyonka kyafwainwa kubiwa ne. Panyuma ya kufumamo, mwakonsha kwishikisha’mba, ‘Nanchi nashalapo na tuntu tumo twa mpopwelo ya bubela nyi?’ Akimonai bya kumwenako bimo.

3. (a) Baibolo waambapo’mba ka pa mambo a kwingijisha bipashañano, kabiji mambo ka mweno ya Lesa o yakonsha kushupila bantu bamo kwiitaba? (b) Mwakonsha kuba byepi na bintu byonse byo muji nabyo byalamata ku mpopwelo ya bubela?

³ Bamo basunga bipashañano ne kwikala na bibamba byazhila mu mazubo abo pa myaka yavula. Nanchi ne anweba byobyo kiji nyi? Umvwe ibyo, mwakonsha kulanguluka’mba kyenyi nangwa’mba kyatama kulomba kwi Lesa kwakubula bino bintu bya kumona na meso. Mwakonsha ne kwibitemwa bingi bino bintu bimo. Bino Lesa ye waamba byo afwainwa kupopwelwa, kabiji Baibolo ufunjisha’mba kechi ukeba’mba atweba twingijishenga bipashañano ne. (Kulupuka 20:4, 5; Masalamo 115:4-8; Isaya 42:8; 1 Yoano 5:21) Onkao mambo, mwakonsha kukosela ku mpopwelo ya kine umvwe mwaonauna bintu byonse byo muji nabyo byalamata ku mpopwelo ya bubela. Bimonaingatu byonka byo ebimona Yehoba, kuba’mba ke bintu bya “bunya.”—Mpitulukilo ya mu mizhilo 27:15.

4. (a) Twayuka byepi amba kupopwela bashakulu ke kwatutu? (b) Mambo ka Yehoba o akainye bantu banji kwivwanga mu mbaji iji yonse ya kupopwela mipashi?

⁴ Kupopwela bashakulu nako kwasampukamo bingi mu  bupopweshi bwa bubela. Saka bakyangye kufunda bukine bwa mu Baibolo, bamo baitabijile’mba bafu bekala bomi ku mpunzha ibula kumweka kabiji ne kuba’mba bakonsha kukwashañana nangwa kukatazha bomi. Kampepo mwaesekeshanga bingi kutokesha bashakulu benu pa muchima. Bino byonka byo mwafunjile mu Kitango 6 kya uno buku, bafu kechi bekala bomi kuji konse ne. Mu jino jishinda, kweseka kwisamba nabo ke kwatutu. Byambo byonse byakonsha kumwekana nobe bibena kwamba mutemwe wetu wafwa bifuma ku bademona. Onkao mambo, Yehoba wakainye bena Isalela kwisamba na bafu nangwa kwivwanga mu mbaji iji yonse ya kupopwela mipashi.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:10-12.

5. Mwakonsha kuba byepi umvwe kufumatu ne ku kala mwaingijishanga bipashañano nangwa kupopwela bashakulu?

⁵ Umvwe kufumatu ne ku kala mwaingijishanga bipashañano nangwa kupopwela bashakulu, mwafwainwa kubapo ka? Tangainga ne kulangulukalangulukapo pa bibaba bya mu Baibolo byaamba pe Lesa byo amona bino bintu. Lombainga kwi Yehoba moba onse pa mambo a kukeba kwenu kwa kukosela ku mpopwelo ya kine, kabiji mulombainga kwimukwasha kulanguluka byonka byo alanguluka.—Isaya 55:9.

6, 7. (a) Kiminshiminshi bamba’mba ko kusekelela ka, kabiji nanchi baana ba bwanga ba kwa Yesu ba mu myaka kitota kitanshi bekisekelelanga nyi? (b) Kimye baana ba bwanga batanshi ba kwa Yesu kyo bajinga panopantanda, kusekelela moba a kusemwa kwajinga kwa byepi?

⁶ Mpopwelo ya muntu yakonsha kutamishiwa na bupopweshi bwa bubela inge kyaiya ku moba a kukokoloka. Akimonai kya kumwenako kya Kiminshiminshi. Kiminshiminshi bamba’mba ko kusekelela juba jasemekelwe Yesu Kilishitu, kabiji pepi nobe bupopweshi bonse bwitongola’mba bwa bwina Kilishitu, busekelela jino juba. Pano bino, kechi kujipo bishinka bimwesha’mba baana ba bwanga ba kwa Yesu ba mu myaka kitota kitanshi basekelelanga jino juba ja kukokoloka ne. Buku wa Sacred Origins of Profound Things (Ntendekelo Yazhila ya Bintu Bikatampe) waamba’mba: “Myaka 200 kufuma pasemekejilwe  Kilishitu, bantutu bacheche bo bakebelenga kuyuka juba jo asemenwe.”

⁷ Nangwa kya kuba baana ba bwanga ba kwa Yesu bayukile jine juba jo asemenwe, kechi bejisekejilenga ne. Mambo ka? Mambo kwesakana na byaamba buku wa The World Book Encyclopedia, bena Kilishitu batanshi “bamonanga kusekelela kusemwa kwa muntu uji yense kwikala kisho kya bantunshi.” Kusekelelatu kubiji kwa moba a kusemwa kwatongolwa mu Baibolo ke kwa boba bakalama babiji babulanga kupopwela Yehoba. (Ntendekelo 40:20; Mako 6:21) Kabiji kusekelela moba a kusemwa kwajinga kunemeka balesa ba bubela. Kya kumwenako, pa May 24, bena Loma basekelelanga kusemwa kwa lesa wamukazhi wa jizhina ja Diana. Pa juba jalondelangapo, basekelelanga kusemwa kwa lesa wabo juba, wa jizhina ja Apollo. Onkao mambo kusekelela moba a kusemwa kwajinga kwa buntunshi, kechi kwa bwina Kilishitu ne.

8. Londololai lukwatankano luji pakachi ka kusekelela moba a kusemwa ne bingelekezha.

⁸ Kuji ne kishinka kikwabo kyalengelanga bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi kubula kusekelela juba ja kusemwa kwa Yesu. Baana banji ba bwanga kyamweka bayukile’mba kusekelela moba a kusemwa kwalamachile ku bingelekezha. Kya kumwenako, Bangiliki ne bena Loma bavula bakala baitabijile’mba mukishi washinkwangapo pa kusemwa kwa muntu yense ne kumuzhikijila mu bwikalo bwanji bonse. Buku wa The Lore of Birthdays (Bya Kishakulu bya Moba a Kusemwa) waamba’mba “uno yenka mukishi waumvwañananga ku malele na lesa mwina jojo juba jasemekejilwepo yewo muntu.” Yehoba kine kuba watemwa kusekelela kuji konse kwakonsha kukwatankanya Yesu na bingelekezha ne. (Isaya 65:11, 12) Pano nga mambo ka bantu bavula o basekelela Kiminshiminshi?

9. Juba ja December 25 jasajilwe byepi kwikala ja kusekelelamo kusemwa kwa Yesu?

⁹ Byo papichile myaka yavula kufuma kimye Yesu kyo aikeleko panopantanda, bantu popo batendekele kusekelela kusemwa kwanji pa December 25. Pano jino kechi jo juba jo asemenwe  Yesu ne, mambo kyamweka wasemenwe mu October. * Pano nga mambo ka juba ja December 25 o jasajilwe? Bamo kulutwe na lwendo baishile kwitelanga’mba bena Kilishitu kyamweka “bakebelenga’mba jino juba jikale pamo na juba ja kijiilo kya buntunshi kya bena Loma kya kusekelela ‘kusemwa kwa juba.’” (The New Encyclopædia Britannica) Kimye kya mayoo po kwaubanga mashika, bantunshi basekelelanga pa kumona juba jasela ja kwibatwisha kyuya ne kwibapa kyeya. Juba ja December 25 jalangulukilwe’mba kyo kimye po jaselanga. Mu kweseka kwalula bantunshi amba bekale bena Kilishitu, bantangi ba bupopweshi basendele kino kisela ne kweseka kwikimwesha nobe kya “bwina Kilishitu.” *

10. Mu bimye bya ku kala, mambo ka bantu bamo o babujilanga kusekelela Kiminshiminshi?

¹⁰ Kufumatu ne kukala, bantu bayukile’mba Kiminshiminshi kyatendekelwe na bantunshi. Na mambo a kuba ntendekelo yakyo kechi ya mu binembelo ne, Kiminshiminshi bekikainye mu England ne mu byalo bimo byalamwanga na bena America mu myaka kitota kya bu 17. Yense washalanga ku nzubo kwakubula kuya ku nkito pa juba ja Kiminshiminshi wakambulwanga. Nangwa byonkabyo, bisho bya kala byatendekele jibiji kubiwa, kabiji ne bikwabo byakatataka byanungiweko. Kiminshiminshi kyaikele jibiji ke juba ja kukokoloka janema bingi kabiji byobyo kikiji ne luno mu byalo byavula. Na mambo a kuba Kiminshiminshi kyakwatankana na bupopweshi bwa bubela, aba bakeba kutokesha Lesa pa muchima  kechi basekelela Kiminshiminshi nangwa juba jikwabo jiji jonse ja kukokoloka jafuma ku bupopweshi bwa bantunshi ne. *

11. Mambo ka bantu bamo o basekelela moba a kukokoloka, pano ki ka kyo twafwainwa kuteshako muchima?

¹¹ Bamo betaba’mba ano moba a kukokoloka nabiji Kiminshiminshi afumine ku bantunshi pano bino balanguluka’mba kechi kyatama kwiasekelela ne. Mambo bantu bavula umvwe ke basekelele ano moba a kukokoloka kechi bealangulukila mu mpopwelo ya bubela ne. Kabiji bino bimye bilengela bisemi kwikala pamo. Nanchi bino byobyo mulanguluka nyi? Umvwe ibyo, kampepo kutemwa kisemi kyo kilengela kwikala kyashupa kwi anweba kukosela ku mpopwelo ya kine, kechi kutemwa bupopweshi bwa bubela ne. Yukai mu bukishinka kuba’mba Yehoba watendekeshe kisemi, ukeba’mba anweba mwikale na bulunda bwawama na balongo benu. (Efisesa 3:14, 15) Pano bino mwakonsha kukosesha buno bulunda mu mashinda akeba Lesa. Pa mambo a bintu byo twafwainwa kuteshako muchima, mutumwa Paulo wanembele’mba: ‘Esekainga kuyuka bimutokesha ku muchima aye Nkambo.’—Efisesa 5:10.

12. Londololai ene mambo o twafwainwa kuchinuzhukila bisho ne kusekelela bintu biji na ntendekelo ya ndochi.

¹² Kampe mulanguluka’mba ntendekelo ya moba a kukokoloka kechi kyo kine kintu kyo asekelelwa lelo jino ne. Nanchi ntendekelo kyo kine kintu nyi? Ee! Kya kumwenako: Twambe’mba mwamona switi uji mu ndochi. Abya mwakonsha kutola’mba mu muje nyi? Ine! Uno switi uji na ndochi. Byonka biji uno switi, moba a kukokoloka akonsha kuwama bingi, pano bino beafumishe ku bintu bya ndochi. Pa kuba’mba tukosele ku mpopwelo ya kine, twafwainwa kwikala na ndangulukilo yajingapo na ngauzhi Isaya, wabujile bapopweshi bakine amba: ‘Kukwata ku bintu bya muzhilo nangwa’mba bya ndochi ne.’—Isaya 52:11.

13. Ñanyi makatazho akonsha kwikalako umvwe ke mubule kusekelelako moba a kukokoloka?

¹³ Kwakonsha kwikala lukatazho umvwe mwaleka kusekelelako moba a kukokoloka. Kya kumwenako, bakwenu mo mwingijila bakonsha kuba ke bakumye kine kintu kyo mubujila kukayilako bisela bimo byubiwa pa moba a kukokoloka ku nkito ko mwingila. Mwakonsha kuba byepi umvwe bemupa kya bupe kya Kiminshiminshi? Nanchi kyakonsha kutama kwikitambula nyi? Ibyepi umvwe mukwenu wa mu masongola kechi uji na lwitabilo lo mujipo nalo ne? Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba baana benu babulenga kwinyengaika na mambo a kubula kusekelelako moba a kukokoloka?

14, 15. Mwakonsha kuba byepi umvwe bemwimuna kwesakana na monka mwayila mutende wa jojo juba ja kukokoloka nangwa umvwe muntu ukeba kwimupa bupe?

¹⁴ Kikebewa kwikala wa milangwe ya kuyuka mwakubila bintu. Umvwe bemwimuna kwesakana na mwayila jojo juba ja kukokoloka, mwakonsha kukumbulatu na mushingi. Pano ibyepi inge muji na muntu ye mumonañana nanji nangwa ye mwingila nanji kimye kyonse. Umvwe kiji byobyo, mwakonsha kwambapo byambo bikwabo. Mu mbaji yonse, ikalai bajimuka. Baibolo wafundañana’mba: “Byambo byenu bikale na bupe moba onse, byalungwa na mukele, muyuke mwafwainwa kwibalondolwela bonse, pa muntu pa muntu.” (Kolose 4:6) Jimukai kuchina mwakabula kumwesha kubula mushingi ku bakwenu. Anweba lumbululaitu bulongo byo kiji. Lumbululai bulongo amba kechi mukana kupana bupe ne kupwanañena pamo ne, bino mwakonsha kuba bino bintu pa kimye kingi.

¹⁵ Ibyepi inge kya kuba muntu ukeba kwimupa bupe? Kyakonsha kuyilatu mu byo kiji pa kyokyo kimye. Awa ubena kupana wakonsha kwamba’mba: “Nayuka namba anweba kechi musekelela moba a kukokoloka ne. Pano bino, nakeba namba nemupepo kikye.” Mwakonsha kulanguluka’mba kutambula bobo bupe mu jojo jishinda kechi kuji pamo na kusekelelako juba ja kukokoloka ne. Umvwe kya kuba awo ubena kwimupa kyokyo kintu kechi wayuka lwitabilo lwenu ne, mwakonsha kumubula’mba kechi musekelela  juba ja kukokoloka ne. Kino kyakonsha kwimukwasha kulumbulula ene mambo o mwatambwila bobo bupe ne o mubujila kupana bupe pa kyokyo kimye. Kimye kimo kyakonsha kuwama kubula kutambula bobo bupe umvwe kya kuba bwapanyiwa na mulanguluko wa kukeba kumwesha’mba kechi mukakachila ku lwitabilo lwenu ne, nangwa kukeba kumwesha’mba mwakonsha kwilusankilapo na mambotu a kukeba kutambula kyokyo kintu.

16. Mwakonsha kwikala byepi bajimuka na bintu byalamata ku moba a kukokoloka?

¹⁶ Ibyepi umvwe ba mu kisemi kechi baji na lwitabilo lo mujipo nalo ne? Napotu mwafwainwa kujimuka. Kafwako ene mambo a kupachikila pa kisho kiji kyonse nangwa kusekelela kuji konse balongo benu ko babena kuba ne. Mwafwainwa kunemeka bintu byo bakeba, byonkatu byo mukeba abo kunemeka byo mukeba. (Mateo 7:12) Chinuzhukai kiji kyonse kyakonsha kwimulengela kusekelelako juba ja kukokoloka. Nangwa byonkabyo, tekanyai mu bintu bimo byabula kulamata ku kusekelela kwine. Bino kimye kyonse mwafwainwa kubila bintu mu jishinda jakonsha kubula kwimonawina jiwi jenu jawama ja mu muchima.—1 Timoti 1:18, 19.

17. Mwakonsha kukwasha byepi baana benu kubula kwinyengaika inge bamona bakwabo na kusekelela moba a kukokoloka?

¹⁷ Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba baana benu babulenga kwinyengaika na mambo a kubula kusekelelako moba abula a mu binembelo? Kyaimenatu pa byo muba mu bimye bikwabo bya mu mwaka. Bansemi bamo bamonapo kimye kya kupelamo baana babo bupe. Kya bupe kimo kyawama kyo mwakonsha kupa baana benu ke kimye kyenu ne kwibata muchima.

18. Kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu kwakonsha kwimukwasha byepi kukosela ku mpopwelo ya kine?

¹⁸ Pa kuba’mba mutokeshe Lesa pa muchima, mwafwainwa kukana mpopwelo ya bubela ne kukosela ku mpopwelo ya kine. Kino kyavwangamo ka? Baibolo waamba’mba: “Twilanguluke atwe bene na bene mu kwiubisha butemwe ne mingilo yawama;  ne kuleka kupwila pamo, byo boba bamo, ne, poso kwifunda, ne kwibikishakotu byo mumona aja juba kasa jibenakufwenya pepi.” (Bahebelu 10:24, 25) Kupwila kwa bwina Kilishitu ke bimye byawama bingi byo mwafwainwa kupopwelamo Lesa mu jishinda jo akeba. (Masalamo 22:22; 122:1) Pa kupwila kwa uno mutundu, bena Kilishitu bakishinka ‘bekwasha abo bene na bene.’—Loma 1:12.

19. Mambo ka o kyanemena kubulako bantu bintu byo mwafunda mu Baibolo?

¹⁹ Jishinda jikwabo jo mwafwainwa kukoselamo ku mpopwelo ya kine ke kubulako bantu bintu byo mwafunda mu Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bantu bavula kine babena ‘kwikizha byefu ne kubinza’ na mambo a bubi bubena kubiwa panopantanda lelo jino. (Ezikyo 9:4) Kampe mwayukapo bantu bamo babena kuba byobyo. Nga mambo ka a kubula kwibabulako luketekelo lwenu lwa mu Baibolo lwa pa mambo a bikekala kimye kya kulutwe? Byo mupwanañenanga pamo na bena Kilishitu ba kine ne kubulako bantu bukine bwa mu Baibolo bo mwafunda, mukatana’mba mulanguluko uji yense wa bisho bya mpopwelo ya bubela ye mwakonsha kukikala nanji mu muchima wenu ukayanga na kuzhimañana pachepache. Yukai mu bukishinka’mba mukekala balusekelo ne kukatambula bintu byawama byavula umvwe mwakosela ku mpopwelo ya kine.—Malakai 3:10.