Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

 TILE 16

Fa Ɛ Nwo Wula Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Nu

Fa Ɛ Nwo Wula Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Nu
  • Duzu a Baebolo ne kilehile wɔ mɔwuamra ɛzonlenlɛ anzɛɛ ananze mɔɔ bɛfa bɛdi gyima la anwo a?

  • Kɛzi Keleseɛnema bu ɛzonlenlɛ nu ɛvoyia ne mɔ ɛ?

  • Kɛzi ɛbahola wɔahilehile wɔ diedi nu wɔahile awie mɔ mɔɔ ɛnrɛha bɛ ɛya ɛ?

1, 2. Saa ɛfi adalɛ ɛzonlenlɛ nu a duzu edwɛkɛ a ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo a, na duzu ati a nwolɛ hyia a?

FA YE kɛ wɔnwu ye kɛ awie ɛvea ɔ nwo ɛva pɔezen ɛgua nzule mɔɔ ɛno la anu, na yemaa yeyɛ esiane kɛ ɛkɛnlo zɔhane nzule ne bie. Duzu a ɛbayɛ a? Kpolerazulɛ biala ɛnle nwolɛ kɛ ɛbakpondɛ nzule fofolɛ mɔɔ le kpalɛ la ndɛndɛ. Noko saa ɛyɛ zɔhane bɔbɔ ɛwie a, kpuyia ɛhye mɔɔ anwo hyia la bagyegye wɔ, ‘Asoo menlo pɔezen ne bie ɔ?’

2 Kɛ gyinlabelɛ ne noko de wɔ adalɛ ɛzonlenlɛ nwo la ɛne. Baebolo ne kilehile kɛ ngilehilelɛ nee nyɛleɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la ɛzɛkye ɛzonlenlɛ zɛhae. (2 Kɔlentema 6:17) Zɔhane ati a nwolɛ hyia kɛ ɛye ɛ nwo ɛfi ‘Babelɔn Kpole ne’ mɔɔ le ewiade adalɛ ɛzonlenlɛ kɔsɔɔti la anwo a. (Yekile 18:2, 4) Asoo wɔyɛ ɛhye? Saa wɔyɛ zɔ a, ɛfɛta nganvolɛ. Noko dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛyɛ ɛtɛla adalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛtwe ɛ nwo wɔavi nwolɛ ala la. Ɛyɛ zɔ ɛwie a, ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo kɛ, ‘Asoo adalɛ ɛzonlenlɛ nu nyɛleɛ bie tɛbɔ me nu?’ Suzu neazo bie mɔ anwo nea.

 ANANZE NEE MƆWUAMRA ƐZONLENLƐ

3. (a) Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ ananze mɔɔ bɛfa bɛdi gyima la anwo a, na duzu ati a ɔbayɛ se yeamaa bie mɔ kɛ bɛbalie mɔɔ Nyamenle ka la bɛado nu a? (b) Duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ ye wɔ adalɛ ɛzonlenlɛ nwo debie biala mɔɔ ɛlɛ ye la anwo a?

3 Menli bie mɔ lɛ awozonle azua anzɛɛ bɛva ananze bɛzie bɛ aako nu mekɛ tendenle. Asoo ɛlɛ bie wɔ wɔ aako nu? Saa ɛlɛ bie a, bie a ɛbazuzu kɛ ɔle nvonleɛ kɛ yɛkɛyɛ Nyamenle asɔne mɔɔ yɛnva yɛnlua ninyɛne ɛhye mɔ anwo zo a. Bie a ɛ nye die ninyɛne ɛhye mɔ anwo kpalɛ. Noko Nyamenle mumua ne a kile adenle mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛfa zo yɛsonle yɛ a, na Baebolo ne kilehile kɛ ɔmkpondɛ kɛ yɛfa ananze yɛdi gyima. (Adendulɛ 20:4, 5; Edwɛndolɛ 115:4-8; Ayezaya 42:8; 1 Dwɔn 5:21) Yemɔti ɛbahola wɔava ɛ nwo wɔawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu ɔlua debie biala mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu mɔɔ ɛbazɛkye ye la azo. Bu ninyɛne ɛhye mɔ kɛmɔ Gyihova bu bɛ la wɔ adenle biala azo kɛ bɛle “bɛkyi” ninyɛne.Mɛla ne 27:15.

4. (a) Kɛzi yɛkola yɛnwu ye kɛ mɔwuamra ɛzonlenlɛ le mgbane ɛ? (b) Duzu ati a Gyihova duale ye menli kɛ bɛmmafa bɛ nwo bɛwula sunsum evinli nyɛleɛ biala anu a?

4 Mɔwuamra ɛzonlenlɛ noko ɛbu zo wɔ adalɛ ɛzonlenlɛ  dɔɔnwo anu. Kolaa na bɛazukoa Baebolo ne la, ɛnee menli bie mɔ die di kɛ mɔwuamra de aze wɔ sunsum nu ɛleka bie mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu bɛ la na bɛkola bɛboa anzɛɛ bɛgyegye anyewɔzoamra. Bie a ɛdawɔ noko ɛbɔle mɔdenle kɛ ɛyɛ debie mɔɔ sɔ wɔ menli mɔɔ ɛwu la anye. Noko kɛmɔ ɛzukoale ye wɔ buluku ɛhye Tile 6 ne anu la, mɔwuamra ɛnde aze wɔ ɛleka biala. Ɛhye ati mɔdenle biala mɔɔ bɛbɔ kɛ bɛ nee bɛ tendɛ la le mgbane. Edwɛkɛ biala mɔɔ le kɛ asɛɛ ɔvi dɔvolɛ bie mɔɔ ɛwu ɛkɛ ne la vi sunsum evinli ne mɔ ɛkɛ. Ɛhye ati, Gyihova duale Yizilayɛma kɛ bɛ nee mɔwuamra mmatendɛ anzɛɛ bɛmmafa bɛ nwo bɛwula sunsum evinli nyɛleɛ biala anu.Mɛla ne 18:10-12.

5. Saa dɛba ne ɛnee ɛfa ananze ɛdi gyima, anzɛɛ ɛsonle mɔwuamra a, boni a ɛbahola wɔayɛ a?

5 Saa dɛba ne ɛnee ɛfa ananze ɛdi gyima, anzɛɛ ɛsonle mɔwuamra a, boni a ɛbahola wɔayɛ a? Kenga na suzu Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ kile kɛzi Nyamenle bu ninyɛne ɛhye mɔ la anwo. Fa wɔ ɛhulolɛ mɔɔ ɛlɛ kɛ ɛfa ɛ nwo wɔawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la to Gyihova anyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu dahuu, na sɛlɛ ye kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛnyia ye adwenle ne bie.Ayezaya 55:9.

ALUMUA KELESEƐNEMA ANLI BOLONYIA

6, 7. (a) Duzu a bɛkile kɛ bɛdi Bolonyia bɛfa bɛkakye a, na asoo Gyisɛse ɛdoavolɛma mɔɔ ɛnee wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua anu la lile Bolonyia? (b) Wɔ Gyisɛse ɛdoavolɛma mekɛ zo ɛnee nwane mɔ a di awolɛ kenle a?

6 Adalɛ ɛzonlenlɛ nu ɛvoyialilɛ mɔɔ ɛlie duma la bahola azɛkye awie ɛzonlenlɛ. Kɛ neazo la, suzu Bolonyia nwo nea. Menli kile kɛ bɛdi Bolonyia bɛfa bɛkakye Gyisɛse Kelaese awolɛ kenle, na asɛɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ fɛlɛ bɛ nwo Keleseɛnema la amuala di Bolonyia. Noko akee, debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ kile kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma mɔɔ ɛnee wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu lile ɛvoyia ɛhye a. Sacred Origins of Profound Things buluku ne ka kɛ: “Bɛwole Kelaese la, ye ɛvolɛ ɛya nwiɔ anzi, ɛnee  awie biala ɛnze, na menli ekyi bie a ɛnee dwenle kenle kpɔtee mɔɔ bɛwole ye la anwo a.”

7 Saa ɛnee Gyisɛse ɛdoavolɛma ze kenle mɔɔ bɛwole ye bɔbɔ a, anrɛɛ bɛnrɛli ye awolɛ kenle. Duzu ati ɔ? Ɔboalekɛ kɛmɔ The World Book Encyclopedia ka la, alumua Keleseɛnema ne “bule awie biala awolɛ kenle ɛlilɛ kɛ ɔle awozonle ɛzonlenlɛ nu nyɛleɛ.” Tumivolɛma nwiɔ mɔɔ ɛnee ɛnzonle Gyihova la ala a bɛha bɛ awolɛ kenle ɛlilɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu a. (Mɔlebɛbo 40:20; Maake 6:21) Eza bɛlile awolɛ kenle bɛvale bɛyeyɛle awozonle. Kɛ neazo la, wɔ May 24 Wulomuma lile bozonle raalɛ Diana awolɛ kenle. Wɔ kenle ne mɔɔ doa zo la anu, bɛlile bɛ ewia nyamenle ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Apollo la awolɛ kenle. Ɛhye ati, ɛnee awozonle ɛzonlenlɛma a di awolɛ kenle a, na tɛ Keleseɛnema ɔ.

8. Kilehile kɛzi awolɛ kenle ɛlilɛ nee diedi mgbane lua la anu.

8 Debie bieko wɔ ɛkɛ ne mɔɔ ɔti Keleseɛnema mɔɔ ɛnee wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu la anli Gyisɛse awolɛ kenle a. Ɛnee ye ɛdoavolɛma ze kɛ awolɛ kenle ɛlilɛ nee diedi mgbane a lua a. Kɛ neazo la, tete Gilikima nee Wulomuma dɔɔnwo ɛnee die di kɛ sunsum bie ba wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛwo awie biala la na ɔbɔ zɔhane sonla ne anwo bane wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. The Lore of Birthdays buluku ne ka kɛ, “Zɛhae sunsum ne nee nyamenle ne mɔɔ ye awolɛ kenle a bɛwole sonla ne la a tu a.” Ɔda ali wienyi kɛ Gyihova anye ɛnrɛlie ɛvoyialilɛ biala mɔɔ bamaa Gyisɛse ava ɔ nwo awula diedi mgbane nu la anwo. (Ayezaya 65:11, 12) Ɛhye ati, kɛ ɔyɛle mɔɔ akee menli dɔɔnwo di Bolonyia ɛ?

ƐLEKA MƆƆ BOLONYIA ABO VI

9. Kɛ ɔyɛle mɔɔ December 25 rayɛle kenle mɔɔ bɛdi Gyisɛse awolɛ kenle a?

9 Gyisɛse vile azɛlɛ ye azo la ɛvolɛ ɛya ɛya dɔɔnwo anzi yɛɛ menli bɔle ɔ bo kɛ bɛdi ye awolɛ kenle wɔ December 25 a. Noko ɛhye a le Gyisɛse awolɛ kenle a, ɔluakɛ ɔda ali kɛ  bɛwole ye wɔ October anu. * Ɛnee duzu ati a bɛkpale December 25 a? Menli bie mɔɔ amozii rahilele kɛ bɛle Keleseɛnema la ɛnee “kulo kɛ kenle ne nee Wulomu awozonle ɛzonlenlɛma ɛvoyia mɔɔ bɛdi bɛkakye ‘ewia ne awolɛ kenle’ la yia.” (The New Encyclopædia Britannica) Wɔ ɛyɛlɛ mekɛ nu, mekɛ mɔɔ ɔle kɛ asɛɛ ewia ne anloa ɛha aze la, ɛnee awozonle ɛzonlenlɛma di ɛvoyia ɛhye amaa wuluwulu nee wienyi azia avi ɛleka mɔɔ bɛhɔle la bɛara. Bɛzuzule kɛ December 25 a le mekɛ mɔɔ ewia ne sia ba a. Amaa bɛ sa aha awozonle ɛzonlenlɛma ɛhye mɔ la ɛzonlenlɛ nu adekilevoma liele ɛvoyia ɛhye dole nu na bɛrayɛle ye “Keleseɛnema” ɛvoyialilɛ. *

10. Duzu ati a ɛnee menli ɛnli Bolonyia wɔ mekɛ bie mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu ɛ?

10 Bɛnwunle ye kɛ Bolonyia vi awozonle ɛzonlenlɛ nu la yehyɛ. Ɔluakɛ Bolonyia ɛngyi Baebolo ne azo la ati, bɛduale ye ɛlilɛ wɔ England nee maanle maanle bie mɔ mɔɔ ɛnee Ameleka nea bɛ nwo zo wɔ ɛvoya ne mɔɔ tɔ zo 17 la anu. Ɛnee ɔwɔ kɛ awie biala mɔɔ yeangɔ gyima wɔ Bolonyia kenle ne la tua ezukoa bie. Noko akee, yeangyɛ biala yɛɛ amaamuo dɛba ne raliele duma bieko na bɛvale ninyɛne gyɛne bɛbokale nwolɛ a. Bolonyia rayɛle ɛvoyia mɔɔ ɛlie duma la bieko, na ɔtɛde zɔ wɔ maanle dɔɔnwo anu. Ɔluakɛ Bolonyia vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la ati menli mɔɔ kulo kɛ sɔ Nyamenle anye la ɛnli Bolonyia  anzɛɛ ɛvoyia ngakyile biala mɔɔ vi awozonle ɛzonlenlɛ nu la. *

ASOO ƐLEKA MƆƆ BƐ BO VI LA ANWO HYIA?

11. Duzu ati a menli bie mɔ fa bɛ nwo wula ɛvoyialilɛ nu ɛ, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛmaa nwolɛ kyia yɛ kpole a?

11 Menli bie mɔ die to nuhua kɛ ɛvoyialilɛ zɛhae mɔ mɔɔ le kɛ Bolonyia la vi awozonle ɛzonlenlɛ nu noko bɛte nganeɛ kɛ ɔnle ɛtane kɛ bɛkɛva bɛ nwo bɛkɛwula nu. Bɛsuzu kɛ tɛ adalɛ ɛzonlenlɛ ti a menli dɔɔnwo fa bɛ nwo wula ɛvoyialilɛ nu a. Mekɛ ɛhye mɔ noko maa mbusua nyia adenle yia nu. Asoo kɛ ɛte nganeɛ la ɛne? Saa zɔhane a, ɛnee abusua nwo ɛlɔlɛ ɔ, na tɛ ɛhulolɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa adalɛ ɛzonlenlɛ la a maa ɔyɛ se kɛ ɛbava ɛ nwo wɔawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a. Nyia anwodozo kɛ Gyihova mɔɔ hyehyɛle abusua ne la kpondɛ kɛ ɛ nee ɛ nwo amra nyia abusuabɔlɛ kpalɛ. (Ɛfɛsɛsema 3:14, 15) Noko ɛbahola wɔalua ndenle mɔɔ sɔ Nyamenle anye la azo wɔamaa ɛlɔlɛ zɛhae ayɛ kpole. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle vanenle edwɛkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛmaa ɔkyia yɛ kpole la anwo kɛ: “Bɛbɔ mɔdenle bɛzukoa mɔɔ bɛyɛ a ɔsɔ Awulae anye la.”Ɛfɛsɛsema 5:10.

Asoo ɛbali tɔfe mɔɔ bɛye bɛvi gota nu la ɔ?

12. Yɛ deɛ mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛkoati amaamuo nee ɛvoyialilɛ mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la anwo ndonwo.

12 Bie a ɛbade nganeɛ kɛ tɛ ɛleka mɔɔ ɛvoyialilɛ ne mɔ abo vi la a maa bɛdi zɔhane ɛvoyia ne mɔ ɛnɛ a. Asoo ɛleka mɔɔ bɛvi la anwo hyia? Ɛhɛe! Kɛ ndonwo la: Fa ye kɛ wɔnwu tɔfe bie kɛ ɔla gota nu. Asoo ɛbava tɔfe zɔhane wɔali? Kyɛkyɛ! Evinli wɔ tɔfe zɔhane anwo. Mɔɔ le kɛ zɔhane tɔfe ne la, ɛvoyialilɛ ne bie mɔ bahola ayɛ anyelielɛ, noko bɛva bɛvi ɛleka mɔɔ evinli wɔ la. Saa yɛbahola yɛava yɛ nwo yɛawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ne anu a, ɔwɔ kɛ yɛnyia adwenle mɔɔ ngapezonli Ayezaya, mɔɔ hanle edwɛkɛ ɛhye hilele nɔhalɛ azonvolɛ la nyianle la bie: “Bɛmmafa bɛ sa bɛka debie biala mɔɔ evinli ɛha ye la.”Ayezaya 52:11.

 SAA Ɛ NEE AWIE MƆ ƐLƐDI EDWƐKƐ A FA ADWENLE KPALƐ DI GYIMA

13. Saa ɛsi kpɔkɛ kɛ ɛnrɛli ɛvoyia bie mɔ a ngyegyelɛ boni mɔ a ɛbahola wɔayia a?

13 Ɛbahola wɔayia ngyegyelɛ saa ɛsi kpɔkɛ kɛ ɛnrɛli ɛvoyia bie mɔ a. Kɛ neazo la, ɔbazi menli mɔɔ ɛ nee bɛ yɛ gyima la anwo kɛ ɛnva ɛ nwo ɛnwula ɛvoyialilɛ ninyɛne bie mɔ anu wɔ ɛleka mɔɔ ɛyɛ gyima la. Na saa bɛkyɛ wɔ Bolonyia debie ɛ? Asoo ɔle ɛtane kɛ ɛkɛlie ɔ? Na saa ɛ nee wɔ agyalɛ nu bokavolɛ ɛnlɛ diedi ko ɛ? Ɔluakɛ ɛ mra ne mɔ ɛnli ɛvoyia bie mɔ la ati, duzu a ɛbahola wɔayɛ amaa bɛande nganeɛ kɛ bɛminli debie ɛ?

14, 15. Saa bɛfa ɛvoyialilɛ nu mgbayelɛ bie bɛbiza wɔ ahye anzɛɛ awie kpondɛ kɛ ɔkyɛ wɔ debie a duzu a ɛbahola wɔayɛ a?

14 Adwenle kpalɛ nwo hyia amaa yɛanwu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ wɔ mekɛ bie mɔ anu la. Saa bɛfa ɛvoyialilɛ nu mgbayelɛ bie bɛbiza wɔ ahye a, ɛbahola wɔala ahenle ase ala. Noko saa ɛ nee ahenle ne yɛ gyima anzɛɛ ɛnwu ye dahuu a, yemɔ ɔbayɛ kpalɛ kɛ ɛbahilehile nuhua dɔɔnwo wɔahile ye. Wɔ ɔ muala anu, maa ɛ nye ɛla ɛkɛ. Baebolo ne tu yɛ folɛ kɛ: “Bɛmaa bɛ nloa edwɛkɛ ɛyɛ fɛ na ɔyɛ anyelielɛ, na bɛnwu nyelebɛnloa kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛye awie biala edwɛkɛ nloa la.” (Kɔlɔsaema 4:6) Bɔ mɔdenle kile ɛbulɛ maa awie mɔ. Maa ɛ nye ɛla ɛkɛ na kilehile wɔ gyinlabelɛ ne anu. Maa ɔla ali wienyi kɛ ɛngyi ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛkyɛ yɛɛ ɛkponledolɛ, noko ɛkulo kɛ ɛyɛ zɔ wɔ mekɛ gyɛne nu.

15 Na saa awie kulo kɛ ɔkyɛ wɔ debie ɛ? Gyinlabelɛ ne a bahile a. Bie a ahenle ne baha kɛ: “Meze kɛ ɛnli ɛvoyia ɛhye. Noko, mekulo kɛ mefa ɛhye mekyɛ wɔ.” Ɛbahola wɔazi kpɔkɛ kɛ saa ɛdie ahyɛlɛdeɛ ne wɔ gyinlabelɛ zɔhane anu a ɔngile kɛ ɛlɛfa ɛ nwo wɔawula ɛvoyialilɛ ne anu. Nɔhalɛ nu, saa ahenle mɔɔ ɛlɛfa deɛ ne amaa wɔ la ɛnde wɔ diedi ne abo a, ɛbahola wɔaha wɔahile ye kɛ ɛnli ɛvoyia ɛhye bie. Ɛhye baboa amaa yeade deɛ mɔɔ ɔti ɛdie ahyɛlɛdeɛ noko ɛnva bie ɛmmaa wɔ zɔhane mekɛ ne anu la abo. Noko akee, saa adwenle mɔɔ ɔti  ɔlɛfa yeamaa wɔ la a le kɛ ɔkulo kɛ ɔkile kɛ wɔ diedi ne anu ɛnyɛ se anzɛɛ ɔlua ninyɛne ne ati ɛbagyakyi wɔ diedi ne anu a, ɔbayɛ kpalɛ kɛ ɛnrɛlie ahyɛlɛdeɛ ne.

NA Ɛ NWO AMRA NOKO Ɛ?

16. Kɛzi ɛbahola wɔamaa ɛ nye ala ɛkɛ wɔ ɛvoyialilɛ edwɛkɛ nwo ɛ?

16 Saa ɛ nee ɛ nwo amra diedi ɛnle ko ɛ? Bieko, maa ɛ nye ɛla ɛkɛ. Ɔngyia kɛ ɛ nee bɛ kɛzu amaamuo anzɛɛ ɛvoyialilɛ ko biala mɔɔ bɛdi la anwo kpolera. Emomu kile ɛbulɛ maa adwenle mɔɔ bɛlɛ la, kɛmɔ ɛbahulo kɛ bɛkile ɛbulɛ bɛmaa adwenle mɔɔ ɛdawɔ noko ɛlɛ la. (Mateyu 7:12) Koati nyɛleɛ biala mɔɔ bamaa wɔava ɛ nwo wɔawula ɛvoyialilɛ ne anu la. Noko akee, saa ɔba ye ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɛngile kɛ awie ɛlɛdi ɛvoyia ne bie la anwo a, fa nrɛlɛbɛ di gyima. Nɔhalɛ nu, ɔwɔ kɛ dahuu ɛyɛ ninyɛne mɔɔ ɔnrɛmaa wɔ adwenle ɛnrɛbua wɔ fɔlɛ a.1 Temɔte 1:18, 19.

17. Duzu a ɛbahola wɔayɛ wɔaboa ɛ mra, amaa saa bɛnwu kɛ awie mɔ ɛlɛdi ɛvoyia bie a bɛande nganeɛ kɛ bɛminli debie a?

17 Ɔluakɛ ɛ mra ne mɔ ɛnli ɛvoyia bie mɔ mɔɔ ɛngyi Baebolo ne azo la ati, duzu a ɛbahola wɔayɛ amaa bɛande nganeɛ kɛ bɛminli debie a? Dɔɔnwo ne ala bagyinla mɔɔ ɛyɛ ye mekɛ gyɛne wɔ ɛvolɛ ne anu la azo. Awovolɛ bie mɔ ye mekɛ sie ɛkɛ kyɛ bɛ mra ninyɛne. Ahyɛlɛdeɛ kpalɛ ko mɔɔ ɛbahola wɔava wɔamaa ɛ mra la a le wɔ mekɛ nee ɛlɔlɛ mɔɔ ɛbanyia wɔamaa bɛ la.

SONLE NƆHALƐ NU

Ɛsonle nɔhalɛ nu a, ɛ nye balie kpalɛ

18. Kɛzi Keleseɛnema ayia ɛhɔlɛ bahola aboa wɔ amaa wɔava ɛ nwo wɔawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu ɛ?

18 Amaa wɔazɔ Nyamenle anye la ɔwɔ kɛ ɛkpo adalɛ ɛzonlenlɛ na ɛfa ɛ nwo ɛwula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu. Duzu a boka ɛhye ɛyɛlɛ nwo a? Baebolo ne ka kɛ: “Bɛmaa yɛdwenle yɛkpondɛ adenle mɔɔ yɛdua zolɛ a yɛkɛhulo yɛ nwo ngoko ngoko, na yɛkɛyɛ gyima kpalɛ la. Bɛmmamaa yɛgyakyi kɛ yɛkɛhɔ yɛ nyianu ne, kɛmɔ bie mɔ yɛ la. Bɛdabɛ bɛkola bɛnwu kɛ  Awulae Kenle ne ɛbikye, yemɔti bɛmaa yɛsosɔ yɛ nwo ngoko ngoko.” (Hibuluma 10:24, 25) Keleseɛnema ayia le anyelielɛ mekɛ mɔɔ ɔbamaa wɔazonle Nyamenle wɔ adenle mɔɔ ɔdie ɔto nuhua la azo a. (Edwɛndolɛ 22:22; 122:1) Wɔ ayia zɛhae mɔ abo, nɔhalɛ Keleseɛnema ‘wula bɛ nwo anwosesebɛ.’Wulomuma 1:12.

19. Duzu ati a ɔhyia kɛ ɛka ninyɛne mɔɔ wɔzukoa wɔvi Baebolo ne anu la anwo edwɛkɛ ɛkile awie mɔ ɛ?

19 Adenle bieko mɔɔ ɛbahola wɔalua zo wɔava ɛ nwo wɔawula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la a le kɛ ɛbaha Baebolo nu ninyɛne mɔɔ ɛ nee Gyihova Alasevolɛ ɛzukoa la anwo edwɛkɛ wɔahile awie mɔ. Nɔhalɛ nu, menli dɔɔnwo “ɛlɛdi nyane” wɔ amumuyɛ mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ ewiade ye anu ɛnɛ la anwo. (Yizikeɛle 9:4) Bie a ɛze menli bie mɔɔ te nganeɛ zɔhane a. Duzu ati a ɛnga wɔ kenlebie anyelazo mɔɔ gyi Baebolo ne azo la anwo edwɛkɛ ɛngile bɛ a? Mekɛ mɔɔ ɛ nee nɔhalɛ Keleseɛnema ɛlɛbɔ na ɛlɛka Baebolo nu nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛ anyelielɛ mɔɔ wɔzukoa la anwo edwɛkɛ la, ɛbanwu ye kɛ adalɛ ɛzonlenlɛ nu amaamuo biala mɔɔ wɔ wɔ ahonle nu la bavi ɛkɛ ne ngyikyi ngyikyi. Nyia anwodozo kɛ saa ɛfa ɛ nwo ɛwula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a ɛbanyia nyilalɛ dɔɔnwo na ɛ nye alie kpole.Malakae 3:10.

^ ɛden. 9 Ɛvoyia ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Saturnalia la noko boka deɛ mɔɔ ɔti bɛkpale December 25 la anwo. Ɛvoyia ɛhye mɔɔ bɛdi ye wɔ December 17-24 la wula Wulomu egyinliyɛlɛ nyamenle ne anyunlunyia. Aleɛlilɛ, anyelielɛ nee ninyɛnehyɛlɛ hɔle zo wɔ mekɛ mɔɔ bɛdi Saturnalia ne la.

^ ɛden. 10 Saa ɛkpondɛ kɛzi Keleseɛnema bu ɛvoyialilɛ ngakyile mɔɔ ɛlie duma la anwo edwɛkɛ a, nea Mokanwo ne mukelɛ 222-3.