1, 2. ¿Imataraqtaq tapukunayki pantay religionmanta lloqsikuruspayki, hinaspa imanasqataq chayna tapukuynikiqa allinpuni kanman?

PIENSARIY yaku tomanayki pakallapi venenarusqankupi. Llapallan yaku tomanaykim venenasqallaña kachkan, tomaruptikiqa wañuruwaqmi. ¿Imatam rurawaq? Utqaymanchá chuya yakuta maskawaq, chaywanpas tapukuwaqraqchá “¿icha waspiyllanwanpas venenakuruni?, nispa”.

² Yaqa chaynam pantay religionkunapas. Paykunamantam Bibliaqa nin pantay yachachikuykunawan millakuypaq ruraykunawanpas chaqrusqallaña kasqankuta (2 Corintios 6:17). Chaymi lloqsikunapuni ‘hatu-hatun Babilonia’ nisqamanta, chay ninanqa allpantinpi kaq llapallan pantasqa religionkunamanta lloqsikuymi (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Lloqsikurunkiñachu? Allinpunim chayna kaptinqa. Ichaqa manam lloqsiylla-lloqsikuychu nitaq cartantakama rakikuyllachu. Chaymantapas tapukunaykiraqmi: “¿Imaniraqllatapas pantay yupaychayta hatallichkaniraqchu?”, nispa. Qawarisun wakin pantay yachachikuykunamanta.

3. a) Willarimuy ima nintaq Biblia taytacha-mamachakuna hatalliymanta, hinaspa imanasqataq wakinkunapaqqa sasa chaykunamanta Diospa kamachisqanta kasukuyqa. b) Pantay yupaychaywan tupaq imapas yupaychanapaq kaqta hatallispaykiqa, ¿imatam chaykunawan ruranayki?

³ Kanmi ñawpaqmantaraq wasinkupi taytacha-mamachakunata hatalliq runakuna. ¿Qampas chaykunatachu hatallichkanki? Chayna kaptinqa allinpaq hinapaschá hapinki taytacha-mamachakunata servichikuspa Dios Taytata mañakuytaqa. Ichapas kuyachkanki chay taytacha-mamachakunataqa. Ichaqa munasqanman hinam Diostaqa yupaychana, Bibliaqa ninmi yupaychayninchikpi taytacha-mamachakunata ama servichikunanchikpaq (Exodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaias 42:8; 1 Juan 5:21). Cheqap yupaychaypi takyayta munaspaqa pantay yupaychaywan tupaq tukuy ima kaqkunatam kañanaykipuni. Jehová ‘Diospa millakusqanta’ hinayá chaykuna hatalliytaqa qaway (Deuteronomio 27:15).

4. a) ¿Imanasqataq yanqa ruray kanman wañuqkunapaq imapas rurapuyqa? b) ¿Imanasqapunitaq Jehová Diosqa mana munarqachu imapas layqa rurayman rikchakuqta Israel llaqtan rurananta?

⁴ Wañusqakuna yupaychaytataqmi pantasqa religionkunaqa  yachachinku. Bibliamanta manaraq cheqapta yachachkaspankum wakin runakunaqa piensarqaku huk vidapiña wañuqkuna hinalla kawsasqankuta chaynataq kawsaq runakunata yanapanankumanta otaq imanarunankumantapas. Ichapas qampas chaynata creespa wañusqa aylluykikunata yanapanaykipaq anchata kallpanchakurqanki, misachispayki, velakunata ratachipuspayki chaynataq waytakunata churapuspayki. 6 kaq yachachikuypi yacharusqaykiman hinaqa wañuqkunaqa manañam maypipas kawsankuñachu. Chaymi paykunawan rimayta munayqa yanqa kallpanchakuymi kanman. Ima willakuypas wañukuq kuyasqa pininchikmanta hina hamuptinqa demoniokunamantapunim hamun. Chayraykum Jehová Dios ñawpa Israel llaqtanta kamachirqa wañuqkunawan ama rimanankupaq nitaq layqa rurayman rikchakuqta ima ruranankutapas (Deuteronomio 18:10-12).

5. Sichu kunankamaraq taytacha-mamachakunata yupaychachkanki chaynataq wañusqakunapaqpas imatapas rurapuchkankiraq hinaptinqa, ¿imatataq rurawaq?

⁵ ¿Imatam rurawaq sichum religionnikipi yupaychanku taytacha-mamachakunata chaynataq wañusqakunapaq imatapas rurapuptinku? Chayna costumbrekunamanta Diospa imam piensasqanta Bibliapa textonkunapi willakusqanmanta allintapuni leey. Sapa punchaw Jehová Diosta mañakuy, mañakusqaykipitaq willakuy cheqap yupaychaypi takyay munasqaykita hinaspa pay hina piensaypi yanapaykusunaykipaqpas (Isaias 55:9).

6, 7. a) Willarimuy imaraykum Navidad fiestata runakuna fiestakusqankumanta; ñawpa cheqap cristianokuna fiestakurqakuchu. b) Jesuspa qatiqninkuna punchawkunapi, ¿imawantaq tupaq santukuykunaqa?

⁶ Dios yupaychayninchikpim huchallikuchwan pantasqa religionkunapa rurasqan fiestakunapi chaqrukuptinchikqa. Ejemplopaq, Navidad fiestamanta rimarisun. Ninkum chay fiestapiqa Jesuspa nacesqantam yuyarinku nispa, cristianom kani niq llapallan religionkunataqmi chay fiestataqa ruranku. Punta pachak wata ukupi Jesuspa qatiqninkunam ichaqa chay fiestataqa  mana fiestakurqakuchu. Los orígenes sagrados de las cosas profundas, nisqa librom nin: “Jesuspa nacesqanmanta iskay pachak watakuna pasasqanpiqa manam pipas yacharqachu haykapipuni Jesus nacesqanmantaqa, pisi runakunallam nacesqanmantaqa reparaqku”, nispa.

⁷ Jesuspa qatiqninkuna haykapi Jesus nacesqanmanta yachaspankupas manach fiestakunmankuchu karqa. ¿Imaynanpi? Ñawpa cristianokunaqa “yacharqakum kay fiestakuna rurayqa [. . .] pantasqa religionkunapa costumbren kasqanta” (Las cosas nuestras de cada día, niq). Bibliaqa willakun Jehová Diosta mana yupaychaq iskay kamachikuqkuna santukusqallankumantam (Genesis 40:20; Marcos 6:21). Santukuykunataqa rurakurqataqmi taytacha-mamachakunatapas yupaychanapaq. Roma llaqta runakunam mayo killapa 24 kaq punchawninpi Diana sutichasqa diosninkuta santuchiqku, paqarintin punchawñataqmi Apolo sutichasqa Inti diosninkuta. Chaynapim santukuyqa pantay dioskunata yupaychaywan tupaq, manam cheqap cristianokunapa yupaychayninkuwanchu.

8. Willakuy santukuywan creenciakuna imapi tupasqanmanta.

⁸ Ñawpa cristianokunaqa manataqmi Jesuspa santuntaqa fiestakunmankuchu karqa creenciakunawan tupasqanta yachasqankurayku. Grecia hinaspa Roma llaqta runakunam creeqku sapa naceq runa waqaychaq espirituyoq kasqanta chaynataq wañunan punchawkama chay espiritu imakunamantapas waqaychasqanta. “Chay espiritum reqsinakurqa naceq runapa punchawninpi santukuq dioswan.” (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños] niq.) Manam haykappas Jehová Diospa agradonpaqqa kanmanchu creenciakunawan tupasqanman hina Jesuspa nacesqanmanta fiestakuyqa (Isaias 65:11, 12). Chayna kaptinqa, ¿imaynanpitaq achkallaña runakuna Navidad fiestataqa fiestakunku?

9. ¿Imanasqataq diciembre killapa 25 kaq punchawninta akllakurqa Jesuspa necesqan punchawta yuyarinapaq?

⁹ Allpa pachaman Jesus hamusqanmanta pachak watakuna pasaytam diciembre killapa 25 kaq punchawninta akllakurqa Jesuspa nacesqan punchawta yuyarinapaq. Ichaqa manam diciembre  killapichu Jesusqa nacerqa. * Chaynaqa, ¿imaynanpitaq chay punchawtaqa akllakurqa? Yaqapaschariki cristiano tukuqkuna munarqaku “millakuypaq fiestankunapa rantinpi cristiano fiestakunataña rurakuyta. [. . .] Roma llaqtapim gentil runakuna diciembre killapa 25 kaq punchawninpi [. . .]” Intipa lloqsimusqanta fiestakuqku (Enciclopedia de la Religión Católica, willasqan). Roma llaqtapi paranan chiri tiempopi Inti mana llumpayta ruparimuptinmi chay runakuna pantay diosninkupaq fiestakunata ruraqku mana ancha ruparimuq Inti astawan kanchariptin achkichikunankupaq chaynataq qoñikunankupaqpas. Piensarqakum diciembre killapa 25 kaq punchawninpi Inti qespimuy qallarisqanta. Gentilkuna cristiano kanankuta munaspankum religionkunapi autoridadkuna chay fiestataqa “cristianokunapaq” hinataña hapirqaku. *

10. ¿Imanasqataq Navidad fiestataqa ñawpa tiempopi wakin runakunaqa mana fiestakurqakuchu?

¹⁰ Unay watakunañam yachakun Navidad fiestaqa pantay religionkunapa fiestankunamanta rikurimusqanta. Bibliapa yachachisqanwan mana tupasqanraykum kay fiestataqa manaña rurarqakuchu wak 1600 pasaq watakunapi Inglaterra llaqtapi chaynataq norte law America nisqa wakin llaqtankunapipas. Navidad fiestarayku wasinkupi qepakuspanku mana llamkayman riqkunam multasqa karqaku.  Ichaqa as tiempollamantam hina chay ñawpa costumbrekunaman kutiykurqaku chaynataq huk costumbrekunaraq rikurimurqapas. Navidad fiestaqa hinallam hatun fiestapi rikurirurqa chaynataqmi achka llaqtakunapipas ancha reqsisqallaña kachkan. Ichaqa Diosta kusichiy munaq runakunam yachanku chay fiestakuna pantasqa religionkunamanta rikurimusqanta, chaymi chay fiestataqa mana fiestakunkuchu nitaq huk rikchaq fiestakunatapas. *

11. Willarimuy imanasqa wakin runakuna huk rikchaq fiestakuna rurasqankumanta; imataq ñoqanchikpaqqa aswan allinqa kanman tukuymanta llalliriqqa.

¹¹ Wakin runakunaqa yachankum Navidadpas huk fiestakunapas pantasqa religionkunamanta rikurimusqanta, chaywanpas hinallam fiestakunku. Ninkum cheqaptapuniqa manam pipas chay fiestakunataqa pantay yupaychaywanqa tupachinchu aswanmi ayllunchikwan huñulla kananchikpaq huñunakunchik, nispa. ¿Chaynatachu qampas piensanki? Chaynaqa aylluykita kuyaynikichá cheqap yupaychaypi hinalla takyanaykitaqa sasachasuchkanki, manach pantay religionman sayapakuynikichu. Ayllukunata unanchaq Jehová Diosqa munanpunim ayllumasikikunawan allinlla kanaykita. Chaymi huk allin kaqkunata ruraspayki paykunawanqa allinlla kanki chaynataq Jehová Dioswanpas. Apostol Pablom nirqa tukuy imamanta llalliriqtaqa: “Señorninchik agradaytayá” maskaychik, nispa (Efesios 5:10).

12. ¿Ima tupanachiymi qawachin pantay religionmanta rikurimuq costumbrekunamantawan millakuypaq fiestakunamantapas karunchakunanchikpaq?

¹² Piensawaqpaschá, kunan tiempopiqa manañam pantay yupaychaywan chaqrukuyta munaspachu fiestakunku, nispa. ¿Allinchu kanman fiestakuna imayna rikurimusqanmanta yachayqa? Arí, allinpunim. Kaypi piensariy: ispakuna sitiopi  chuqarayaq caramelota tarikuruspayki ¿soqoruwaqchu? Manamiki. Chay caramelo hinam fiestakunapas, sumaqllañam rikchakuwanchikman ichaqa pantay religionkunamantam rikurimunku. Sichum Diosta munasqanman hina yupaychayta munasunchik hinaspaqa Diosmanta willakuq Isaias hinam piensananchik. Tukuy sonqonkuwan Jehová Diosta yupaychaqkunatam nirqa: ‘Diospa millakusqan kaqkunataqa amayá hapiychikchu’, nispa (Isaias 52:11).

13. ¿Ima sasachakuykunapitaq tarikuwaq fiestakunapi mana chaqrukusqaykirayku?

¹³ Sasapaschá kanqa fiestakunatawan costumbrekunata saqeynikiqa. Ejemplopaq, ¿imatataq rurawaq fiestakunapi mana chaqrukuy munasqaykimanta llamkaqmasikikuna mana entiendeptinku? ¿Chaskikuwaqchu pipas regalota navidadpi qosuptiki? ¿Imatam rurawaq qosayki otaq warmiki mana iñiqmasiki kaptinqa? ¿Imaynatam churi-wawaykikunata yanapawaq chay fiestakunata mana munapayanankupaq?

14, 15. ¿Imatam rurawaq fiestakunarayku pipas felicitaykusuptiki otaq regalo qoyta munasuptiki?

¹⁴ Yuyayniyoqmi kana ima rurananchikpaqpas allinta tanteananchikpaqqa. Ejemplopaq, ima fiestamantapas pipas felicitaykusuptikiqa, gracias nispallam kutichiwaq. Reqsinakusqayki kaptinqa willakuytachá munanki imarayku fiestakunapi mana chaqrukusqaykimanta. Imaynaña kaptinpas, ama sientechispallaykiyá rimapayay. Bibliam yachachiwanchik: “Kachiwan tupachisqa hina sumaqllañayá kachun rimasqaykichikpas, yachaychikyá sapakamaman imaynam allin contestaytapas”, nispa (Colosenses 4:6). Chaynaqa ama pitapas piñachispallayá iñisqaykikunamantaqa sumaqllata willakuy. Willariy regalo qonakuypas huñunakuypas mana hucha kasqanta, ichaqa willariytaq chaykuna ruranapaqqa huk punchawkuna akllakusqaykimanta.

¹⁵ ¿Imatam rurawaq pipas regalota qoykusuptikiqa? Chaskikunapaqqa imarayku chay regalo qosusqaykipim reparanayki. Ichapas nisunkiman: “Yachaniñam kay fiestapiqa mana chaqrukusqaykita,  ichaqa kaytam regalayta munayki”, nispa. Sichu qampaq chay regalo chaskikuy fiestawan mana chaqrukuychu kanman hinaptinqa qanmantañam kanqa. Ichaqa chay regalo qosuqniki iñiynikimanta mana yachaptinqa willariwaqmi imarayku fiestapi mana chaqrukusqaykimanta. Chaywanmi yachanqa regalo qosusqaykimanta huk regalota rantinpi mana kutichinaykita. Hukkunataqmi regalotaqa qosunkiman iñiynikipi urmarachiyta munaspanku otaq regalorayku Diospa kamachikuyninta qepancharunaykita munaspanku. Chayna kaptinqa manayá chaskinaykichu.

16. Aylluykikuna fiestakuptinku, ¿imatam allin yuyaywan rurawaq?

¹⁶ ¿Imatam rurawaq ayllumasikikuna mana iñiqmasiki kaptinqa? Chayna kaptinqa sumaqllatam rimarinayki, allin yuyaywantaqmi imatapas ruranayki. Manam piñakunaykichu ima costumbre rurasqankumantaqa nitaq fiestakusqankumantapas. Imaynam piensasqaykipi respetasunaykita munanki chaynam qampas imayna piensasqankunamanta respetanayki (Mateo 7:12). Ichaqa ama imatapas ruraychu fiestakunawan chaqrukuqtaqa. Manapaschá chay punchawpiqa tukuy ruraykunachu chay fiestawanqa tupanman, chaynaqa yuyaywan reparay imam ruranaykita. Concienciaykipi allin tarikunaykipaq hinam imatapas ruranayki (1 Timoteo 1:18, 19).

17. ¿Imatam rurawaq wawa-churikikuna hukkunapa fiesta rurasqankuta mana munapayanankupaq?

¹⁷ ¿Imatam rurawaq wawa-churikikuna Diospa cheqnisqan fiestakunata mana munapayanankupaq? Watantinpi ima rurasqaykikunamantam yaqa llapanpiqa penden. Wakin tayta-mamakunam churi-wawankunaman huk punchawkunapi regalokunata qonku. Huk hatun regaloqa tiempochakuspa paykunawan kayninchikmi chaynataq kuyakuyninchiktapas qawachiyninchikmi.

18. ¿Imaynatam Diosmanta yachanapaq huñunakuykuna yanapasunkiman cheqap yupaychaypi takyanaykipaq?

¹⁸ Diosta kusichinaykipaqqa pantasqa yupaychaytam qepanchanayki  hinaspam cheqap yupaychayta hatallinayki. ¿Imaynata? Bibliam nin: “Ama qonqaruspayá kuyanakunapaq hinaspa allin ruranapaq yanapanakusunchik. Wakinkunapa costumbrasqanman hinaqa amayá huñunakuyman riyta dejasunchu aswanqa Señorpa chaylla kutimunanta yachaspayá kallpanchanakusunchik”, nispa (Hebreos 10:24, 25). Huñunakuykunaqa kusichiwanchikmi, chaypim munasqanman hina Jehová Diostaqa yupaychanchik (Salmo 22:22; 122:1). Huñunakuykunapim iñiqmasinchikkunawan ‘kallpanchanakunchik’ (Romanos 1:12).

19. ¿Imaraykutaq hukkunaman willanayki Bibliamanta yachasqaykikunata?

¹⁹ Chaymantapas Diospa munasqanman hina yupaychanaykipaqqa Jehová Diospa testigonkunawan Bibliamanta yachasqaykitam hukkunaman willanayki. Achka runakunam ‘llakillawanña waqachkanku’ kay pachapi mana allinkunata qawaspanku (Ezequiel 9:4). Reqsichkankipaschá chayna tarikuq runakunata. ¿Manachu paykunaman willawaq hamuq tiempopaq sumaq suyakuynikimanta? Hinalla rimariy Bibliapa sumaq yachachikuyninkunamanta chaynataq iñiqmasikikunawan huñunakuyta ama dejaychu. Chaynata ruraptikiqa pisi-pisillamantam saqenki pantasqa religionkunapa costumbrenkunataqa. Diospa munasqanman hina yupaychaptikiqa kusisqam tarikunki, achka bendicionkunatataqmi chaskinkipas (Malaquias 3:10).