1, 2. Kasi ni fumbo wuli ilo mukwenera kujifumba pamanyuma pakuti mwafumamo mu chisopa chautesi, ndipo chifukwa wuli ntchakuzirwa kujifumba?

TIYELEZGERE kuti mwamanya kuti munthu munyake wathira poyizoni mu chisimi icho mukutekamo maji kwambura ŵanthu kumanya. Umoyo wa ŵanthu uli pangozi chifukwa cha poyizoni uyu. Kasi mungachita wuli? Tikukayika yayi, kuti mungaleka kuteka maji pa chisimi ichi na kukateka kunyake. Kweni nanga mungaleka kuteka maji pa chisimi ichi, mungajifumba nipera kuti, ‘Kasi namwako kale poyizoni?’

² Ndimo viliri pa nkhani ya visopa vyautesi. Baibolo likusambizga kuti visopa ivi vyatimbanizgika na visambizgo ndiposo maluso ghaukazuzi. (2 Ŵakorinte 6:17) Lekani ntchakukhumbikwa chomene kuti mufumemo mu “Babuloni Mukuru,” uyo ni ufumu wa pa charu chose wa chisopa chautesi. (Chivumbuzi 18:2, 4) Kasi muli kufumamo? Usange muli kufumamo kale, muli kuchita makora chomene. Kweni padera pa kufumamo mu chisopa chautesi, pali vinthu vinandi ivyo mukwenera kuchita. Mukwenera kujifumba kuti, ‘kasi nichali kuchita vinthu vinyake ivyo vikukolerana na chisopa chautesi?’ Tiyeni tiwone viyelezgero ivi.

3. (a) Kasi Baibolo likuti wuli pa nkhani ya kugwiliskira ntchito vikozgo pakusopa? Chifukwa wuli chingaŵa chakusuzga ku ŵanthu ŵanyake kusopa umo Chiuta wakukhumbira? (b) Kasi mukwenera kuchitachi para muli na chinthu chilichose icho chikukolerana na chisopa chautesi?

³ Ŵanthu ŵanyake ŵasunga vikozgo mu nyumba zawo kwa vyaka vinandi. Kasi namwe muli na vikozgo mu nyumba yinu? Para muli navyo, mungawona nga ntchachilendo panji nkhwananga kusopa Chiuta kwambura chinthu chakuwoneka. Mutepanji mukuvitemwa chomene vinthu ivi. Kweni Chiuta ndiyo wakutiphalira umo tikwenera kumusopera. Baibolo likusambizga kuti Chiuta wakukhumba yayi kuti timusopenge mwakugwiliskira ntchito vikozgo. (Ŵerengani Ekisodo 20:4, 5; Salimo 115:4-8; Yesaya 42:8; 1 Yohane 5:21) Ntheura mungalutilira kusopa mu unenesko para mungataya chinthu chilichose icho chikukolerana na chisopa chautesi. Yehova wakuwona vikozgo kuti “mbukazuzi.” Namweso mukwenera kuwona nthena.—Dotoronome 27:15.

4. (a) Kasi tikumanya wuli kuti kusopa ŵapapi awo ŵali kufwa nkhwambura phindu? (b) Chifukwa wuli Yehova wakakanizga ŵanthu ŵake kuchita vinthu ivyo vikulongora kugomezga mizimu?

⁴ Kusopa ŵapapi awo ŵali kufwa kwazara chomene mu  matchalitchi ghautesi. Pambere ŵandasambire Baibolo, ŵanthu ŵanyake ŵakagomezganga kuti para munthu wafwa wakuŵaso wamoyo ku malo ghanyake. Ŵakagomezgangaso kuti ŵakufwa ŵangawovwira panji kupweteka ŵanthu ŵamoyo. Nyengo zinyake panji namwe mukayezgayezganga kukondweska ŵapapi ŵinu awo ŵali kufwa. Kweni mukati mwasambira Mutu 6 wa buku lino, mukawona kuti ŵakufwa ŵakuŵaso ŵamoyo ku malo ghanyake yayi. Kuyezgayezga kuyowoyeskana na ŵakufwa nkhwambura phindu. Uthenga uliwose uwo ukuwoneka nga wafuma kwa mubali winu uyo wali kufwa, ukufuma kwa iyo yayi, kweni ku viŵanda. Ntheura Yehova wakakanizga Ŵaisrayeli kuyowoya na ŵanthu ŵakufwa panji kuchita vinthu ivyo vikukolerana na kugomezga mizimu.—Ŵerengani Dotoronome 18:10-12.

5. Kasi mungachita wuli para kale mukagwiliskiranga ntchito vikozgo pakusopa panji kusopa ŵapapi awo ŵali kufwa?

⁵ Kasi mungachita wuli para kale mukagwiliskiranga ntchito vikozgo pakusopa panji mukasopanga ŵapapi awo ŵali kufwa? Ŵerengani nkhani za mu Baibolo izo zikulongosora umo Chiuta wakuwonera vinthu ivi, na kughanaghanirapo. Pempherani kwa Yehova zuŵa lililose ndipo muphalirani kuti mukukhumba kukoleska kusopa kwaunenesko. Mulombani kuti wamovwirani kuti muwonenge vinthu nga ni umo iyo wakuwonera.—Yesaya 55:9.

6, 7. (a) Kasi ŵanthu ŵakuti Khisimasi ntchikondwelero cha vichi? Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakakondweleranga Khisimasi? (b) Kasi ŵanthu ŵakaliwonanga wuli zuŵa lakubabikira mu nyengo ya ŵasambiri ŵa Yesu?

⁶ Maholide ghakumanyikwa chomene agho ghakukolerana na chisopa chautesi, ghangatimbanizga kusopa kwa munthu. Mwachiyelezgero, Khisimasi. Ŵanthu ŵakuti Khisimasi nkhukondwelera kubabika kwa Yesu Khristu. Pafupifupi chisopa chilichose icho ŵakuti ntcha Chikhristu chikukondwelera Khisimasi. Kweni palije ukaboni uliwose wakuti ŵasambiri ŵa Yesu ŵakwambilira ŵakakondweleranga Khisimasi. Buku lakuti Sacred Origins of Profound Things likuti: “Vyaka 200 kufuma  apo Yesu wakababikira, palije uyo wakamanyanga zuŵa ilo wakababikira ndipo mbanthu ŵachoko chomene awo ŵakakhumbanga kumanya zuŵa leneko ilo wakababikira.”

⁷ Nanga ŵasambiri ŵa Yesu ŵalimanyenge zuŵa ilo Yesu wakababikira, ŵakatenge ŵakondwelerenge yayi. Chifukwa wuli? Chifukwa The World Book Encyclopedia likuti, Ŵakhristu ŵakwambilira “ŵakawonanga kuti ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta ndiwo ŵakukondwelera zuŵa lakubabika kwa munthu.” Baibolo likuzunura mafumu ghaŵiri agho ghakasopanga Yehova yayi kuti ghakakondwelera zuŵa lawo lakubabikira. (Genizesi 40:20; Mariko 6:21) Kweniso ŵanthu ŵakakondweleranga zuŵa lakubabikira kuti ŵachindike ŵachiuta awo ŵakasopanga. Mwachiyelezgero, pa Meyi 24, Ŵaroma ŵakakondweleranga kubabika kwa chiuta mwanakazi, Diana. Pa zuŵa lakulondezgapo, ŵakakondweleranga kubabika kwa Apollo, chiuta dazi. Ntheura ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta ndiwo ŵakakondweleranga zuŵa lakubabikira, Ŵakhristu yayi.

8. Kasi pali kukolerana wuli pakati pa kukondwelera zuŵa la kubabikira na kugomezga vyamizimu?

⁸ Pali chifukwa chinyakeso icho Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakakondweleranga yayi kubabika kwa Yesu. Ŵasambiri ŵake ŵakwenera ŵakamanyanga kuti kukondwelera zuŵa lakubabikira kukakolerananga na kugomezga mizimu. Mwachiyelezgero, Ŵagiriki na Ŵaroma ŵanandi ŵakagomezganga kuti mzimu ukuŵapo para munthu waliyose wakubabika ndipo ukumuvikilira mu umoyo wake wose. Buku lakuti The Lore of Birthdays, likuti: “Pa zuŵa ilo munthu wakukumbukira kubabika kwake, mzimu ukakolerananga na chiuta mu nthowa yakuzizwiska.” Yehova wangakondwa yayi na vikondwelero ivyo vikuyaniska Yesu na vya mizimu. (Yesaya 65:11, 12) Kasi chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakamba kukondwelera Khisimasi?

9. Kasi deti la Disembala 25 likasankhika wuli kuti liŵe zuŵa la kukondwelera kubabika kwa Yesu?

⁹ Ŵanthu ŵakamba kukondwelera kuti Yesu wakababika pa 25 Disembala pakati pajumpha vyaka mahandiredi ghanandi pamanyuma pakuti Yesu waluta kuchanya. Kweni ili likaŵa zuŵa leneko yayi ilo Yesu wakababikira. Unenesko ngwakuti  Yesu wakwenera kuti wakababika mu mwezi wa Okutobala. * Ipo chifukwa wuli ŵanthu ŵakasankha Disembala 25 kuti ŵakondwelerenge kubabika kwa Yesu? Ŵanthu ŵanyake awo ŵakatenge Mbakhristu, “ŵakakhumbanga kuti deti ili liyane na ilo Ŵaroma ŵakakondweleranga ‘kubabika kwa chiuta dazi.’” (The New Encyclopædia Britannicha) Mu nyengo yakuzizima apo dazi likotchanga chomene yayi, ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta aŵa, ŵakaŵanga na viphikiro, kupempha chiuta dazi uyo wakuŵapa chithukivu na ungweru kuti wawereko uko waluta. Disembala 25 ni zuŵa ilo ŵakaghanaghananga kuti chiuta dazi wakambanga ulendo wakuwerako uko wakaluta. Kuti ŵakope ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta, ŵaliska ŵavisopa vyautesi ŵakamba kuchitako chiphikiro ichi. Ndipo ŵakapangiska ŵanthu kuti ŵachiwonenge nga ntchiphikiro cha “Ŵakhristu.” *

10. Chifukwa wuli kale ŵanthu ŵanyake ŵakakondweleranga yayi Khisimasi?

¹⁰ Khisimasi yikamanyikwa ni kale chomene kuti yikambika na ŵanthu awo ŵakasopanga Chiuta yayi. Pakuti mu Baibolo mulije nkhani ya kukondwelera Khisimasi, mu ma 1600 yikakanizgika ku England na mu vyaru vinyake ivyo vikalamulilikanga na America. Waliyose uyo wakakhalanga ku ntchito pa zuŵa la Khisimasi, wakapikanga chilango. Pamanyuma ŵanthu ŵakambaso kukondwelera maholide agho ghakakanizgika. Kweniso ŵakasazgirapo maholide ghanyake. Khisimasi yikaŵaso holide yakumanyikwa chomene.  Nanga ni sono, Khisimasi ni holide yakumanyikwa chomene mu vyaru vinandi. Pakuti Khisimasi yikukolerana na chisopa chautesi, ŵanthu awo ŵakukhumba kukondweska Chiuta wakukondwelera yayi Khisimasi panji holide yiliyose iyo yikambika na ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta. *

11. Chifukwa wuli ŵanthu ŵanyake ŵakukondwelera maholide, ndipo ntchivichi icho tikwenera kuchiwona kuti ntchakuzirwa chomene?

¹¹ Ŵanthu ŵanyake ŵakuzomerezga kuti maholide nga ni Khisimasi, ghakambika na ŵanthu awo ŵakasopanga Chiuta yayi, kweni ŵakughanaghana kuti ntchiheni yayi kukondwelerako. Ŵakuti ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana za chisopa chautesi yayi para ŵakukondwelera maholide. Ŵakuti maholide agha, ghakupeleka mwaŵi kuti mabanja ghaŵe ghakukolerana panji kuti ghaŵe pamoza. Kasi ndimo namwe mukuwonera? Para ni nthena, vikumusuzgani kukoleska kusopa kwaunenesko chifukwa mukutemwa banja linu, kuti ntchifukwa cha kutemwa chisopa chautesi yayi. Manyani kuti Yehova, uyo wakambiska banja, wakukhumba kuti muŵe paubwezi uwemi na ŵabali ŵinu. (Ŵaefeso 3:14, 15) Kweni mungakhozga chitemwa mu banja linu mu nthowa iyo yikukondweska Chiuta. Mpositole Paulosi wakalemba chinthu icho ntchakuzirwa chomene, wakati: “Lutilirani kusanda icho ntchakuzomerezgeka kwa Fumu.”—Ŵaefeso 5:10.

12. Yowoyani chiyelezgero chakulongora kuti ntchiheni kuchitako maluso panji vikondwelero ivyo ni vyaukazuzi.

¹² Nyengo zinyake mungaghanaghana kuti pali kukolerana viŵi yayi pakati pa umo maholide ghakambira na chifukwa icho ŵanthu ŵakughakondwelera. Kasi ntchakuzirwa kumanya umo ghakambira? Enya. Tiyelezgere kuti: Mwawona switi yili mu nkhando iyo mukutayamo viswaswa. Kasi mungatora na kurya? Yayi. Switi iyo njiheni chomene. Nga ni switi ya mu nkhando , maholide ghangawoneka kuŵa ghakunozga, kweni ghali kufuma ku malo ghaukazuzi. Kuti tikoleske kusopa  kwaunenesko, tikwenera kuwona vinthu nga ni ntchimi Yesaya. Iyo wakaphalira ŵasopi ŵaunenesko kuti: “Mungakhwaskanga chinthu chakufipirwa chara.”—Yesaya 52:11.

13. Kasi pangaŵa suzgo wuli chifukwa cha kuleka kukondwelera maholide?

¹³ Pangaŵa masuzgo ghanyake chifukwa cha kuleka kukondwelera maholide. Mwachiyelezgero, awo mukugwira nawo ntchito ŵangazizwa chifukwa icho mukulekera kukondwelera maholide. Kasi mungachita wuli para ŵanthu ŵakukhumba kumupani chawanangwa pa Khisimasi? Kasi nkhwananga kupokera chawanangwa? Wuli para mukupambana vigomezgo na mfumu panji muwoli winu? Kasi mungachita wuli kuti ŵana ŵinu ŵaleke kuwona nga ni para vinthu vinyake viwemi vikuŵajumpha chifukwa cha kuleka kukondwelera maholide?

14, 15. Kasi mungachita wuli para munthu munyake wakumukhumbirani viwemi pa holide panji wakukhumba kumupani chawanangwa?

¹⁴ Vinjeru vikukhumbikwa kuti muchite vinthu mwamahara. Para munthu wakumukhumbirani viwemi pa holide, mukwenera kumuwonga mwantchindi. Tiyelezgere kuti munthu uyo wakumukhumbirani viwemi ni uyo mukugwira nayo ntchito nyengo zose. Para ni nthena, mungamuphalira vinthu vinandi. Yowoyani mwamahara nyengo zose. Baibolo likuti: “Ivyo mukuyowoya viŵenge vyakukondweska nyengo zose, vyakulungika na mchere, mwakuti mumanye umo mukwenera kuzgolera waliyose.” (Ŵakolose 4:6) Chitani vinthu mwamahara kuti muleke kukhuŵazga ŵanyinu. Ŵaphalirani mwaluso vigomezgo vinu. Ŵalongosolerani makora kuti mukutinkha yayi viphikiro na kupana vyawanangwa, kweni mungachita ivi pa nyengo yinyake.

¹⁵ Wuli usange munthu munyake wakukhumba kumupani chawanangwa? Vyose vikuthemba pa umo vinthu viliri pa nyengo iyo. Uyo wakumupani chawanangwa wangayowoya kuti: “Nkhumanya kuti mukukondwelera yayi holide. Kweni nkhukhumba kuti chinthu ichi chiŵe chinu.” Mwekha mungawona kuti para mungapokera chawanangwa pa nyengo iyi, ndikuti mwakondwelera holide iyo panji yayi. Para uyo wakukhumba kumupani chawanangwa wakumanya yayi ivyo mukugomezga, mungamuphalira kuti mukukondwelera yayi holide iyo.  Ichi chiwovwirenge kuti wamanye chifukwa icho mwazomelera chawanangwa icho. Kweniso kuti waleke kulindizga kuti imwe mupelekenge vyawanangwa pa nyengo iyo. Kweni nyengo zinyake, ntchiwemi yayi kuzomera chawanangwa para uyo wakumupani wakuwonekerathu kuti wangazakamugoskani kuti mukulondezga yayi vigomezgo vinu nakuti mungapulikira yayi para mungapika kanthu.

16. Kasi mungachita wuli mwamahara pa nkhani yakukhwaskana na maholide?

¹⁶ Wuli usange ivyo mukugomezga vikupambana na vya ŵabali ŵinu? Mukweneraso kuchita mwamahara. Palije chifukwa chakuti mukanganenge na ŵabali ŵinu chifukwa cha maluso panji chiphikiro chilichose icho ŵakukondwelera. M’malo mwake, chindikani maghanoghano ghawo, nga umo namwe mukukhumbira kuti ŵachindikenge ghinu. (Ŵerengani Mateyu 7:12.) Lekani kuchita chilichose icho chingapangiska kuti muchiteko maholide. Kweni, chitani mwamahara na vinthu ivyo vikukolerana yayi na holide. Nyengo zose mukwenera kuchita vinthu ivyo vingananga yayi njuŵi yinu yiwemi.—Ŵerengani 1 Timote 1:18, 19.

17. Kasi mungachita wuli kuti ŵana ŵinu ŵaleke kuwona nga vinthu viwemi vikuŵajumpha para ŵakuwona ŵanyawo ŵakukondwelera maholide?

¹⁷ Kasi mungachita wuli kuti ŵana ŵinu ŵaleke kughanaghana kuti vinthu viwemi vikuŵajumpha chifukwa cha kuleka kukondwelera maholide? Vyose vikuthemba pa ivyo imwe mukuchita. Ŵapapi ŵanyake ŵakuŵa na nyengo iyo ŵakupeleka vyawanangwa ku ŵana ŵawo. Chawanangwa chiwemi chomene icho mungapeleka ku ŵana ŵinu, ni nyengo yakuchezga nawo kweniso kuŵatemwa.

18. Kasi para mukwiza ku maungano Ghachikhristu vingamovwirani wuli kuti mukoleske kusopa kwaunenesko?

¹⁸ Kuti mukondweske Chiuta, mukwenera kukana kusopa kwautesi na kukoleska kusopa kwaunenesko. Kasi kukoleska kusopa kwaunenesko kukung’anamura vichi? Baibolo likuti:  “Tiyeni tighanaghaniranenge na kuchiskana kuti titemwanenge na kuchita milimo yiwemi. Tingalekanga yayi kuwungana pamoza nga umo ŵakuchitira ŵanyake, kweni tikhwimiskanenge, tichitenge vyose ivi chomene apo tikuwona zuŵa likuneng’enera.” (Ŵahebere 10:24, 25) Maungano Ghachikhristu ni nyengo yiwemi chomene yakuti musope Chiuta mu nthowa iyo wakuzomerezga. (Salimo 22:22; 122:1) Pa maungano agha, Ŵakhristu ŵakugomezgeka ‘ŵakukhwimiskana.’—Ŵaroma 1:12.

19. Chifukwa wuli ntchakuzirwa kuphalirako ŵanthu ivyo mwasambira mu Baibolo?

¹⁹ Nthowa yinyake iyo mungakoleskera kusopa kwaunenesko nkhuphalirako ŵanthu ivyo mukusambira mu Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova. Ŵanthu ŵanandi “ŵakudagha na kutampha” chifukwa cha vinthu vyaukazuzi ivyo vikuchitika mu charu mazuŵa ghano. (Ezekiyeli 9:4) Panji mukuŵamanya ŵanthu ŵanyake awo ŵakudagha na kutampha. Kasi mungaŵaphalirako yayi vinthu ivyo vizamuchitika kunthazi ivyo mwasambira mu Baibolo? Para mukuchezga na Ŵakhristu ŵaunenesko na kuphalirako ŵanthu ivyo mwasambira mu Baibolo, muzamuwona kuti khumbo la kuchita vinthu vinyake vya chisopa chautesi ilo lichali mwa imwe, lizamwamba kumara pachokopachoko. Manyani kuti muzamuŵa ŵakukondwa ndipo muzamutumbikika chomene para mukukoleska kusopa kwaunenesko.—Malaki 3:10.