1, 2. ¿Bin ya skʼan ya ajojkʼoybey aba te kʼalal awijkʼitayojix jilel-a te lotil relijione? ¿Bin yuʼun te jich ya skʼan ya ajojkʼoybey abae?

NOPA awaʼiy te ay la awil te ay machʼa muken yak ta yakʼbeyel veneno te slokʼib jaʼ te banti ayat ta nainele. Jich ya xpujk te veneno te banti ya yuchʼik jaʼ te ants winiketike, jich ya sta swokolik. ¿Binwan ya xjuʼ ya apas? Jaʼniwan te ya xbajtʼ ale yan slokʼib jaʼ te ma yichʼojuk venenoe. Manchukme jich ya apas ini, ayniwan jich ya ajojkʼoybey aba: ¿Aybal kichʼoj veneno ta jbakʼetal?

² Jaʼme jich pajal kʼoem sok te lotil relijionetike. Te Biblia ya yakʼ ta nopel te boloben skʼoplal ta swenta lotil nojptesel sok kostumbreetik yuʼune (2 Corintios 6:17). Jich yuʼun tulan skʼoplal te ya xlokʼotik tal ta Mukʼul Babilonia, te jaʼ spisil te lotil relijionetik te ay ta swolol Balumilal (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Lokʼatixbal tal te jaʼate? Teme jich la apasixe, tseʼel koʼtantik yuʼun. Jaʼukmeto ma tikʼuknax-a te ya awijkʼitay jilel te lotil relijione. Jaʼnix  jich ya skʼan te ya ajojkʼoybey aba: «¿Aytobal bin ya jpas ta jkuxlejal te chiknajem tal ta lotil relijione?». Akʼa kiltik chaʼoxchajp skʼoplal ini.

3. 1) Cholbeya skʼoplal te bin ya yal te Biblia ta swenta te stuuntesel lokʼombaetike sok bin yuʼun te ay chaʼoxtul te wokol ya yaʼiyik yijkʼitayele. 2) Teme ay biluketik awuʼun te snitojbey sba skʼoplal sok te lotil relijionetike, ¿bin ya skʼan ya apas sok-abi?

³ Ay machʼatik te ayix tal bayal jaʼbil te ay lokʼombaetik o skajtijib lokʼombaetik yuʼunik ta snaik, ¿aybal jich awuʼun-abi? Teme jiche, chajpnaxniwan ya awaʼiy-a o maniwan lekuk ya awaʼiy teme maba ya atuuntes jun lokʼomba te kʼalal ya akʼopon te Diose. Sok bayalniwan skʼoplal ta awoʼtan te lokʼombaetik-abi. Jaʼukmeto te Biblia ya yal te ma smulan Dios te ya jtuuntestik lokʼombaetik (kʼopona te sjun Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Juan 5:21). Jich yuʼun, swenta ya awakʼ aba ta stojol te smelelil yichʼel ta mukʼ te Diose, yame skʼan ya alajin spisil te biluketik te snitojbey sba skʼoplal sok te lotil relijionetike. Yame skʼan te kʼax «chopol scʼoblal» ya awil jich bitʼil ya yil te Jehovae (Deuteronomio 27:15).

4. 1) ¿Bin yuʼun te ma lekuk ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik lajemikixe? 2) ¿Bin yuʼun te la yichʼik albeyel yuʼun Jehová te lum Israel te manchuk ya spasbey yaʼtel te chopol espirituetike?

⁴ Bayal ta chajp relijionetik te ya yichʼik ta mukʼ te machʼatik lajemikixe. Ay chaʼoxtul ants winiketik te kʼalal mato snopojik-a te Biblia la skuyik te aytolaj banti yakikto ta kuxinel te machʼatik lajemikixe sok schʼuunejik-a te aytolaj bin ya xjuʼ ya spasik ta jtojoltik o te yalaj xjuʼ ya yutsʼinotike. Ayniwan bintik la apas swenta jich maba la yutsʼinatix-a te machʼatik lajemikix awuʼune. Jich bitʼil la anopix ta swakebal kapitulo yuʼun te libro ini, te  maʼyukix banti yakik ta kuxinel te machʼatik lajemikixe. Jich yuʼun maba lek teme ay machʼa ya skʼan ya xkʼopoj sok te machʼatik lajemikixe. Spisil te kʼop te ya xchiknaj ta aʼiyele jaʼ talem ta stojol te chopol espirituetike. Ta swenta-abi, te Jehová la yalbey te lum Israel te manchuk ya xkʼopojik sok te machʼatik lajemikixe o te ya spasbey yaʼtel te chopol espirituetike (kʼopona te sjun Deuteronomio 18:10-12).

5. ¿Bin ya xjuʼ ya apas teme yakat-to ta stuuntesel lokʼombaetik o yichʼel ta mukʼ te machʼatik lajemikixe?

⁵ Teme ya awil te ya stuuntes lokʼombaetik o ya yichʼik ta mukʼ te machʼatik lajemikix te ants winiketik ay ta arelijione, ¿bin ya xjuʼ ya apas? Kʼopona awil ta lek te textoetik yuʼun Biblia te ya yakʼ ta ilel te bin ya snop te Dios ta swenta-abi. Kʼopona jujun kʼajkʼal te Jehová, albeya te ya akʼan ya awakʼ aba ta stojol te bin-utʼil ya skʼan ichʼel ta mukʼ ta smelelile sok kʼanbeya te jichuk ya anop te bitʼil snopjibal yuʼune (Isaías 55:9).

6, 7. 1) ¿Bin kʼin ya spasik jteb ma spisiluk te relijionetik te ya yalik te schʼuunejik te Cristoe? ¿Labal spasik te sbabial jnopojeletik yuʼun te Jesuse? 2) Te spasbeyel skʼinul te machʼatik ya xlokʼ yaʼbilal ta skʼajkʼalel sbabial jnopojeletike, ¿bin snitojbey sba skʼoplal sok-a?

⁶ Yame xjuʼ xbolob skʼoplal te bitʼil ya kichʼtik ta mukʼ te Dios teme ya jpastik te kʼinetik te ya spasik te lotil relijionetike. Jich bitʼil te spasbeyel skʼinul te bin-ora ayin te Jesucristoe, jteb ma spisiluk te relijionetik te ya yalik te schʼuunejik te Cristoe ya spasik te kʼin ini. Jaʼukmeto, maʼyuk banti ya yal te jich la spasik te sbabial jnopojeletik yuʼun te Jesuse. Te libro te sbiilinej Los orígenes sagrados de las cosas profundas, jich ya yal: «Te kʼalal ay kʼaxemix doscientos jaʼbil yayinel-a te Cristoe, maʼyuk machʼa snaʼoj-a te bin-ora ayin te Jesuse sok maʼyuk bayal machʼatik ay skʼoplal ta yoʼtanik-a».

⁷ Manchukme la snaʼik o maba la snaʼik te jnopojeletik te bin-ora ayin te Jesuse, mananix la spasbeyik skʼinul-a te bin-ora lokʼ yaʼbilal te jichuke. ¿Bin yuʼun? Melel te jnopojeletik yuʼun ta sbabial siglo «snaʼojik-a te spasel te kʼinetik ini [...] jaʼ stsʼubil te bintik jil yuʼunik te lotil relijionetik te kʼayemik ta spasel-ae» (Las cosas nuestras de cada día). Te Biblia jaʼnax ya scholbey skʼoplal ta swenta cheb ajwaliletik te la spasik kʼin te kʼalal lokʼ yaʼbilalike, jaʼukmeto te ajwaliletik ini maba yichʼojik ta mukʼ-a te Jehovae (Génesis 40:20; Marcos 6:21). Te kʼinetik ini jaʼnix jich la yichʼ pasel ta swenta te lotil diosetike. Jich bitʼil, te romanoetike la spasbeyik skʼinul te Diana te antsil dios ta 24 yuʼun mayo te jaʼ-a te kʼalal ayine, tey-abi ta yan kʼajkʼalnax jaʼ ya yichʼ pasbeyel skʼinul-a te Apolo te dios yuʼun Kʼajkʼale. Jaʼ yuʼun te spasbeyel skʼinul te kʼalal ay  machʼa ya xlokʼ yaʼbilale, jaʼ snitojbey sba skʼoplal sok te lotil diosetike.

8. Cholbeya skʼoplal te banti chiknajem tal skʼoplal te spasbeyel skʼinul te machʼa ya xlokʼ yaʼbilale.

⁸ Ay yan te bin yuʼun ma la spasbeyik skʼinul te bin-ora ayin te Jesús te sbabial jnopojeletike, jaʼ te bitʼil snaʼojikniwan te spasel te kʼin ini snitojbey sba skʼoplal sok te bintik lotil ya yichʼ chʼuunele. Bayal ta tul te griegoetik sok romanoetik ta namey kʼinal, schʼuunejik-a te aylaj jujuntul espiritu yuʼunik te ants winik te ya xjokinot yuʼun te kʼalal ya x-ayinik-ae sok te yalaj xkanantayotik yuʼun te jayeb kʼajkʼal kuxulike. Te machʼatik ma schʼuunejik-a te Cristoe ya spasbeyik skʼinul-a te machʼa ya xlokʼ yaʼbilale, melel schʼuunejik teme jich ya spasike jichlaj ya yichʼ kanantayel yuʼun te diosetik te machʼa ya xlokʼ yaʼbilale. Maʼyuk bin-ora lek ya yil te Jehová te ya jpasbeytik skʼinul te Jesús te snitojbey sba skʼoplal sok te bintik lotil ya yichʼ chʼuunele (Isaías 65:11, 12). Jaʼukmeto, ¿bin yuʼun te ay bayal ants winiketik te ya spasbeyik skʼinul te bin-ora ayin te Jesuse?

9. ¿Bin yuʼun te la yichʼ tsael te 25 yuʼun diciembre swenta ya yichʼ naʼel te bin-ora ayin te Jesuse?

⁹ Kʼaxemix bayal siglo-a te xtaluk ta Balumilal te Jesuse, ta patil la yichʼ tsael te 25 yuʼun diciembre swenta ya yichʼ naʼel te bin-ora ayin te Jesuse. Jaʼukmeto maba ayin ta diciembre, * jich yuʼun, ¿bin yuʼun la yichʼ tsael te 25 yuʼun diciembree? Te machʼatik la skuy sbaik ta jchʼuunjeletik yuʼun Cristoe, jaʼniwan la stsaik te kʼajkʼal-abi yuʼun jich la skʼayinbeyik-a te kʼin te ya spasik te romanoetike, melel ta 25 yuʼun diciembre ya spasbeyik  skʼinul-a te bin-ora ayin ta skʼopik te Kʼajkʼale, jich ya yal jun libro te sbiilinej Enciclopedia de la Religión Católica. Ta yorail sik, te kʼalal ma xtil lek te Kʼajkʼale, te machʼatik schʼuunejik lotil diosetik-ae ya spasik kʼinetik swenta jichlaj ya sujt tal te Kʼajkʼal te bantito baem-ae sok jichlaj ya xtilxan ta lek sok te yalaj yakʼxan ta lek te skʼixinale. Ta 25 yuʼun diciembre chʼuunbil-a te jaʼlaj yorail ya sujt tal-a te Kʼajkʼale. Swenta la sjelbeyik te bintik schʼuunejik-a te machʼatik ya yichʼik ta mukʼ lotil diosetike, te relijionetike la skʼayinik-euk te kʼin ini jich la yakʼik ta ilel te talemlaj ta swenta «jchʼuunjeletik yuʼun Cristo». *

10. ¿Bin yuʼun te ay machʼatik ta namey maba la spasbeyik skʼinul te bin-ora ayin te Jesuse?

¹⁰ Ay bayal te machʼatik ya snaʼik te chiknaj tal ta lotil relijionetik te spasbeyel skʼinul te bin-ora ayin te Jesuse. Ta swenta te kʼin ini, la yichʼ alel te ma xjuʼ ya yichʼ pasel ta Inglaterra soknix ta chaʼoxpam lumetik ta Norteamérica ta siglo diecisiete. Spisil te machʼatik maba ya xbajtʼik ta aʼtel ta swenta spasel te kʼin-abi la yichʼik kʼanbeyel smultaik yuʼun. Jaʼukmeto te spasbeyel skʼinul te bin-ora ayin te Jesuse chaʼmukʼubxan skʼoplal, jich yuʼun bayal ta chajp nasionetik ya spasik. Jaʼukmeto, te machʼatik ya skʼanik te lek ya x-ilotik yuʼun te Diose maba ya spasik te kʼin ini sok yantikxan kʼinetik te ya yichʼ pasel te snitojbey sba skʼoplal sok te lotil relijionetike. *

11. Cholbeya skʼoplal te bin yuʼun ay machʼatik ya spasik kʼinetik sok ¿bin-a te ya skʼan te ayukxan bayal skʼoplal ta koʼtantike?

¹¹ Ay machʼatik ya snaʼik te yuʼun-nix chiknaj tal ta lotil relijionetik-a te kʼinetik ini, jaʼukmeto maba chopol ya yilik spasel. Jaʼnix jich ya yalik te maʼyuklaj machʼa ya snaʼ teme chiknajem tal ta lotil relijionetike sok ya yalik te jaʼlaj yorail-a te ya stsob sbaik te ants winiketike. ¿Jichbal ya anop-euk-abi? Teme jiche, yuʼunaxwan kostumbre te jich ya apase jaʼniwan ta swenta-abi te tulan ya awaʼiy te ya awakʼ aba ta yichʼel ta mukʼ ta smelelil te Diose. Ayukme ta awoʼtan te bitʼil te Jehová te jaʼ la spasotik ya skʼan te lek ya kil jbatik sok te yantike. Jaʼukmeto ay yan bintik-utʼil ya xjuʼ ta pasel te ya jtsob jbatik te maba chopol ya yil te Diose. Te jpuk-kʼop Pablo la yal te binxan tulan skʼoplal ya skʼan ya kiltike: «Naʼahic stsahtayel te bin lec yoʼtan yuʼun te Cajwaltique» (Efesios 5:10).

12. ¿Bin señail kʼop ya yakʼ ta ilel te ya skʼan ya kijkʼitaytik jilel te kostumbreetik sok te bintik yan ya yichʼ pasel te bolobenik skʼoplale?

¹² Yaniwan anop te ma jichukix ta pasel te kʼinetik ta kʼajkʼal ini te bitʼil ya yichʼ pasel ta nameye. ¿Yuʼun-nixbal ay skʼoplal-a te banti chiknaj talele? Ay, ay skʼoplal. Nopa awaʼiy te ay ya awil jchʼix dulce te pʼekel te banti ya xkʼax yaʼlel te drenaje. ¿Yabal atam aloʼ? Maʼuk, melel ayix ta abak. Jich bitʼil te dulce-abi pajal kʼoem sok te kʼinetik ya yichʼ pasele, jich yilel te tʼujbiliknaxe, jaʼukmeto talemik kʼoem te banti ay bayal abake. Teme ya jkʼan ya kakʼ jbatik ta swenta te yichʼel ta mukʼ ta smelelil te Diose, yame skʼan te jichuk snopjibal kuʼuntik jich bitʼil te j-alwanej Isaías. Te machʼatik jun yoʼtan abatinik ta stojol te Diose, jich la yichʼik albeyel yuʼun:  «Ma me xapiquic te bin bohloben scʼoblale» (Isaías 52:11).

13. ¿Bintik jojkʼoyel ya xjuʼ ya apasbey aba jich bitʼil te maba ya apasix te kʼinetik-abi?

¹³ Ayniwan bintik tulan ya xtal ta atojol te kʼalal ya awijkʼitay jilel te kʼinetik te ya yichʼ pasele. Jich bitʼil, ¿binwan ya awalbey te machʼatik ya anaʼbey sbae? ¿Jaxan teme ay machʼa ay bin ya skʼebanbate? ¿Chopolbal teme ya atsake? ¿Binwan ya apas teme ma pajaluk schʼuunel awoʼtan sok te machʼa nujpunemat soke? Swenta yuʼun ma snop te alnichʼanetik te ay bin lek yak ta chʼayel yuʼunik te bitʼil maba ya apas te kʼinetike, ¿binwan ya xjuʼ ya apas yuʼun-abi?

14, 15. ¿Binwan ya xjuʼ ya awal teme ay machʼa ya yikʼat ta il kʼin o teme ay bin ya skʼan ya skʼebanbate?

¹⁴ Yame skʼan te ayuk jpʼijiltik ta swenta te bintik la yichʼix alele. Jich bitʼil teme ay machʼa ya yikʼat ta il kʼine, jaʼnax albeya wokol yuʼun. Jaʼukmeto teme yuʼun ay machʼa spisil-ora ya awil aba soke, yaniwan skʼan ya acholbey yaʼiy te bin yuʼun maba ya akʼan ya xbaate. Yame skʼan stojil te bin-utʼil ya acholbey yaʼiye. Melel jich ya yal ta mantal te Bibliae: «Bayeluc me yutsil acʼopic ya xcʼopojex, ayuc me yatsʼamul, scuenta yuʼun yac anaʼic bin utʼil yac ajacʼbeyic scʼopic ta jujutuhl» (Colosenses 4:6). Yame skʼan ma xa awutsʼinbey yoʼtan  te machʼa ya acholbey yaʼiy te bintik achʼuuneje. Albeya te ma chopoluk teme ay bin ya jkʼebanbey jbatik sok te ya jtsob jbatike, jaʼnax teme ma jaʼuk yorail-a te kʼinetik ya yichʼ pasele.

¹⁵ Jaʼukmeto, ¿jaxan teme ay machʼa ay bin ya skʼan ya skʼebanbate? Jaʼatme ya awil bistuk te ay bin ya skʼan ya skʼebanbate. Yaniwan xjuʼ te jich ya yalbatike: «Ya jnaʼ te maba ya apas te kʼin ini, jaʼukmeto ya jkʼan ya kakʼbat te majtʼanil ini». Teme la atsak te majtʼanile ma yuʼunuk ya skʼan ya yal te yuʼun yak achʼikbel aba ta kʼin te ya yichʼ pasele. Jaʼukmeto teme ma snaʼ te bintik achʼuunej te ants winike, yame xjuʼ ya awalbey te maba ya apas te kʼin-abi. Yuʼunme jich ya snaʼik-a te bin yuʼun maʼyuk bin ya akʼebanbey stukelike. Jaʼukmeto ayme machʼatik te ay bin ya sjapbatik yuʼun-nax ya skʼan ya yilik teme jun awoʼtan ta swenta te bintik achʼuunej sok teme jaʼ ay skʼoplal ta awoʼtan te biluketike. Teme jiche, jaʼ lekxan te ma xa atsak te majtʼanile.

16. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya xkʼopojat sok stojil te kʼalal ya acholbey skʼoplal ta swenta te kʼinetik ya yichʼ pasele?

¹⁶ ¿Bin ya xkʼot ta pasel teme jaʼnix jich ma pajal schʼuunel awoʼtan sok te jayeb machʼatik ay awuʼune? Jaʼnix jich mame skʼan te ya awutsʼinbey yoʼtane. Mame skʼan te ya ajach kʼop yuʼun te jujunchajp kostumbreetik te kʼayemik ta spasel te yantike o ta swenta te jujunchajp kʼin te ya skʼan ya spasike. Ichʼa ta mukʼ te snopjibal yuʼunike, jich bitʼil te ya akʼan te ya yichʼik ta mukʼ te bintik anopoj-euke (kʼopona te sjun Mateo 7:12). Jich yuʼun mame ayuk bin ya apas te ya yakʼ achʼik aba ta spasel te kʼine. Jaʼukmeto teme ay machʼa ay bin ya skʼanbat te ya  akoltay ta spasele, ya xjuʼ ya apas jaʼnax teme maba snitojbey sba skʼoplal sok te spasel kʼine. Sok yame skʼan te spisiluk-ora ya apas te bintik leke yuʼunme jich maʼyuk bin ya yalbat te awoʼtane (kʼopona te 1 Timoteo 1:18, 19).

17. Te kʼalal ay machʼatik ya spasik kʼine, ¿bin ya xjuʼ ya apas yuʼun jich te anichʼnabe ma snopik te ay bin lek yak ta chʼayel yuʼunike?

¹⁷ Swenta ma snop te anichʼnab te ay bin lek yak ta chʼayel yuʼunik te bitʼil maba ya apas te kʼinetike, ¿binwan ya xjuʼ ya apas yuʼun-abi? Jaʼme chikan te bin ya apas ta sjunal jaʼbile. Ay meʼil tatiletik te ya sleik yan kʼajkʼal swenta yuʼun ay bin ya skʼebanbeyik te yal snichʼnabike. Jun majtʼanil te kʼax mukʼ skʼoplale jaʼ te kʼalal ya slokʼesik tiempo yuʼun ya sjokinik te yal snichʼnabike sok te kʼalal ya yakʼbeyik yil te kʼux ta yoʼtanike.

18. ¿Bin-utʼil ya skoltayat te tsoblejetik yuʼun jich ya awakʼ aba ta swenta te smelelil yichʼel ta mukʼ te Diose?

¹⁸ Swenta lek ya yilotik te Diose, yame skʼan ya apʼaj te lotil relijione jichme ya awakʼ aba ta swenta te smelelil yichʼel ta mukʼ te Diose. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya apas? Jich ya yal te Bibliae: «Acʼa jnoptic bin utʼil talel cʼaxel ya juc jbahtic ta cʼuxultaywanej soc ta spasel lequil aʼteliletic, ma me jquehchantic te ya jtsobilan jbahtic, hich te bin utʼil ay cʼahyemic ta spasel, talel cʼaxel acʼa jtsits jbahtic; soc cʼaxuc hich ay scʼoblal awuʼunic a, te bin utʼil yac awilic te yac ta talel te yorahil ya xtal te Cajwaltique» (Hebreos 10:24, 25). Ta tsoblejetik yuʼun skʼop Dios ya xjuʼ ya kichʼtik ta mukʼ te Diose jich te bitʼil ya skʼan stukele (Salmo 22:22; 122:1). Ta tsoblejetik-abi «pajal ya yichʼ yip coʼtantic» sok  te yantik jchʼuunjeletik te jun yoʼtanik ta stojol te Diose (Romanos 1:12).

19. ¿Bin yuʼun tulan skʼoplal te ya acholbey yaʼiy yantik te bintik anopoj ta Bibliae?

¹⁹ Te yan bin ya xjuʼ ya apase, jaʼ te kʼalal ya acholbey yaʼiy yantik te bintik yakat ta snopel ta Biblia sok te stestigotak te Jehová. Bayal ta tul ants winiketik ya x-ajkʼanajik sok ya x-awunik ta skaj te chopolil ay ta Balumilale. Ayniwan te machʼatik te ya anaʼbey sba te jich ya yaʼiy sbaik-abi. ¿Bin yuʼun ma xa awalbey yaʼiy te bin ya yal te Biblia ta swenta te bin ya yakʼ jmaliytik ta pajel chaʼbeje? Mame xa akom aba ta yalel te bintik bayal yutsil anopoj ta Bibliae sok mame xa awijkʼitay te ya atsob aba sok te smelelil jchʼuunjeletike. Teme jich ya apase yame awil te kʼunkʼun maba ya amulanix stʼunel te kostumbreetik yuʼun te lotil relijionetike. Naʼame teme ya awakʼ aba ta swenta te smelelil yichʼel ta mukʼ te Diose, yame ata stseʼelil awoʼtan sok yame ata bayal lekilal yuʼun (Malaquías 3:10).