1, 2. Ana pakopwece mu dini jawunami akusosekwa kuliwusya ciwusyo capi, soni ligongo cici kuliwusyaku kuli kwakusosekwa?

TUWANICISYE kuti mundu jwine atasile mtela wakuwulaga ŵandu pacisima cakusamwa ŵandu m’musi mwawo. Ligongo lya yeleyi, yikuwoneka kuti umi wa ŵandu uli pangosi. Ana wawojo mpaka atende cici? Mwangakayicila, mpaka atende yindu mwacitema kuti apate mesi gambone. Nambo atamose ali atesile yeleyi, mpaka aliwusyepe kuti, ‘Ana umi wangu nganiwuŵa pangosi?’

² Yeleyi yikulandana ni yayikusatendekwa mu dini syawunami. Baibulo jikusajiganya kuti kulambila kwa mu dini syelesi kusakele ni yijiganyo, soni yitendo yakusakala ya ŵandu ŵakwe. (2 Akolinto 6:17) Ni ligongo lyakwe akusosekwa kukopoka mu ‘Babiloni Jwamkulungwa,’ jwali dini syosope syawunami. (Ciunukuko 18:2, 4) Ana akopwecemo kala? Naga akopwece kala, tukwayamicila. Nambope, kwamba kukopoka mu dini syawunamisi nganikuŵa kwakwanila, panasoni yine yakusosekwa kutenda. Akusosekwa kuliwusya kuti, ‘Ana pangali yiliyose yakwayana ni dini jawunami yayisigalile mwa une?’ Kwende tulole yine mwa yindu yeleyi.

3. (a) Ana Baibulo jikusasala cici pakwamba ya kamulicisya masengo yiwanicisyo pakulambila, soni ligongo cici ŵane mpaka yasawusye kwiticisya nganisyo sya Mlungu pa nganiji? (b) Ana akusosekwa kutenda cici ni yiliyose yakwete yakwayana ni kulambila kwawunami?

³ Ŵane aŵele ali mkusunga yiwanicisyo yakulambilila m’nyumba syawo kwa yaka yejinji. Ana wawojo akwete yiwanicisyo mpela yeleyi m’nyumba mwawo? Naga yipali, mwine mpaka aganisye kuti kuli kulemwa kupopela kwa Mlungu mwangakamulicisya masengo yindu yakuti ayiwoneje. Kombolekasoni kuti yine mwa yeleyi akusayinonyela mnope. Nambo Mlungu akusatusalila mwampaka tumlambilileje, soni Baibulo jikusajiganya kuti jwalakwe ngakusasaka kuti m’weji tukamulicisyeje masengo yiwanicisyo pakumlambila. (Eksodo 20:4, 5; Salimo 115:4-8; Yesaya 42:8; 1 Yohane 5:21) M’yoyo, mpaka aŵe ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene, mwakonanga yiliyose yakwete yakwayana ni kulambila kwawunami. Akusosekwa kuyiwona yeleyi kuŵa ‘yakusakala’ mpela mwakusayiwonela Yehofa.—Deuteronomo 27:15.

4. (a) Ana tukumanyilila catuli kuti kulambila misimu ja acinangolo kuli kwangali mate? (b) Ligongo cici Yehofa ŵalekasisye ŵandu ŵakwe kutenda yiliyose yakwayana ni yamisimu?

⁴ Kulambila misimu ja acinangolo kulisoni kwakuwanda mu  dini syejinji syawunami. Ŵane mkanalijiganye usyesyene, ŵakulupililaga kuti ŵawe akusaŵape ni umi kumalo gangawoneka, soni kuti komboleka kukamucisya kapena kuwulasya mundu jwacijumi. Mwinemwakwe wawojo ŵatendaga yindu yine kuti misimu ja acinangolo ŵawo jikalungasya. Nambo mpela mwatwalijiganyicisye mu Mtwe 6 wa m’buku ajino, ŵawe ŵangamanyilila cilicose. Yeleyi yikugopolela kuti kulingalinga kuŵecetana nawo kuli kwangali mate. Utenga wuliwose wakuwoneka mpela wakutyocela kwa ŵawe, ukusaŵa kuti ukutyocela kwa misimu jakusakala. Ni ligongo lyakwe Yehofa ŵalekasisye Ayisalayeli kulinga kuŵecetana ni ŵawe kapena kutenda yiliyose yakwayana ni yamisimu.—Deuteronomo 18:10-12.

5. Ana mpaka atende cici naga ŵakamulicisyaga masengo yiwanicisyo pakulambila kapena ŵalambilaga misimu ja acinangolo?

⁵ Naga ŵakamulicisyaga masengo yiwanicisyo pakulambila kapena ŵalambilaga misimu ja acinangolo, ana mpaka atende cici? Akusosekwa kuŵalanga ni kuganicisya mwakusokoka ngani syasikusasimanikwa m’Baibulo syakwamba mwakusayiwonela Mlungu yindu yeleyi. Apopeleje kwa Yehofa lisiku lililyose, kumsalilaga ya kusacilila kwawo kuŵa ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene, soni kum’ŵenda kuti ŵakamucisyeje kuganisya mpela mwakusaganicisya jwalakwejo.—Yesaya 55:9.

6, 7. (a) Ana ŵandu akusaganisya cici pakusangalalila kupagwa kwa Yesu, soni ana ŵakumkuya ŵa Yesu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵasangalalilaga nawo? (b) Ana kukumbucila masiku gakupagwa kwakamulanaga ni yakutendekwa yapi m’moŵa ga ŵakumkuya ŵa Yesu?

⁶ Kalambile ka mundu mpaka kasakale ni dini syawunami ligongo lyakuti dinisi sikusapwatikanya kulambila kwawo ni yindimba yakumanyika. Cisyasyo ca nganiji cili lisiku lyaŵalitesile kuŵa lya cindimba ca kupagwa kwa Yesu. Ŵandu akusatendaga cindimbaci palisikuli, pakuganisya kuti akukumbucila lisiku lisyesyene lyaŵapagwile Yesu Klistu. Ciŵandika dini syosope syasikusati sili sya Ciklistu sikusatendaga nawo cindimbaci. Nambo, pangali umboni wuliwose wakulosya kuti ŵakumkuya ŵa Yesu ŵa mu yaka 100 yandanda ŵatendaga cindimbaci. Buku jine jatite: “Yaka 200 kutyocela paŵawile Yesu, pangali juŵamanyililaga  lisiku lyaŵapagwile jwalakwe, soni ŵajinji nganakola lung’wanu lwakusaka kulimanyilila lisikuli.”

⁷ Atamose ŵakumkuya ŵa Yesu akalimanye lisiku lisyesyene lyaŵapagwile Yesu, jemanjaji ngamkanasangalalilaga lisikuli. Ligongo cici? Buku jine (The World Book Encyclopedia) jikusati, ligongo lyakuti Aklistu ŵandanda “ŵayiwonaga kuti kukumbucila lisiku lya kupagwa kwa mundu jwalijose kwaliji kwacikusa.” Yindimba ya masiku gakupagwa yayikusakolanjikwa m’Baibulo yili ya ŵakulamulila ŵaŵilipe, ŵanganalambilaga Yehofa. (Genesis 40:20; Maliko 6:21) Yindimba yakumbucila masiku gakupagwa yatendekwagasoni pakusaka kucimbicisya milungu jacikusa. Mwambone, pa 24 May ŵandu ŵa ku Loma ŵakumbucilaga lisiku lya kupagwa kwa mlungu jwacikongwe lina lyakwe Diana. Palisiku lyakuyicisya ŵakumbucilaga kupagwa kwa Apolo, mlungu jwawo jwa lyuŵa. M’yoyo, kukumbucila lisiku lya kupagwa kwakamulanaga ni yakutendekwa ya cikusa, ngaŵaga ya Ciklistu.

8. Asale kamulana kwakupali pasikati pa kusangalalila lisiku lya kupagwa ni kulupilila misimu.

⁸ Panasoni ligongo line lyele Aklistu ŵa mu yaka 100 yandanda nganasangalalilaga nawo lisiku lya kupagwa kwa Yesu. Ŵakumkuya ŵa Yesu ŵamanyililaga kuti yindimba ya masiku gakupagwa yakamulanaga ni kukulupilila misimu. Mwambone, kalakala Agiliki, soni Aloma ŵajinji ŵakulupililaga kuti palisiku lya kupagwa kwa mundu jwalijose, msimu wayikaga ni wamcenjelaga mundujo mundaŵi josope jicaŵe cijumi. Buku jine jikusati, “msimuwu wakolaga mkamulano wine wakwe ni mlungu pakwamba ya lisiku lyakupagwa kwa mundu.” (The Lore of Birthdays) Yehofa ngamkanasangalala kuti ŵandu asangalalileje kupagwa kwa Yesu kwaŵakupwatikanyaga ni kulupilila misimu. (Yesaya 65:11, 12) Sambano, ana yatendekwe wuli kuti ŵandu ŵajinji atande kusangalalila lisiku lyakupagwa kwa Yesu?

9. Ana lisiku lya 25 December lyaŵele wuli lisiku lya kukumbucila kupagwa kwa Yesu?

⁹ Ŵandu ŵatandite kukumbucila lisiku lya kupagwa kwa Yesu pa 25 December pali papite yaka macila gakuŵalanjika cityocele  Yesu pacilambo pano. Nambo lyeleli nganiliŵa lisiku lisyesyene lyaŵapagwile Yesu, ligongo maumboni gakusalosya kuti jwalakwe ŵapagwile mu October. * Nambi ligongo cici ŵandu ŵasagwile lisiku lya 25 December? Ŵandu ŵane ŵaŵalikolangaga kuŵa Aklistu “ŵasacililaga kuti lisiku lya kukumbucila kupagwa kwa Yesu likamulaneje ni lisiku lya cindimba cacikusa caŵatendaga Aloma, cacamanyikwaga kuŵa ‘lisiku lya kupagwa kwa lyuŵa lyangalepela.’” (The New Encyclopædia Britannica) Mu ndaŵi jakusisima jajaŵaga mu December ku Yisalayeli, soni m’yilambo ya asungu, ŵandu ŵacikusa ŵatendaga yindimba kuti lyuŵa litandilesoni kuŵala mwamacili, soni kupeleka mtukuta. Jemanjaji ŵaganisyaga kuti pa 25 December lyaliji lisiku lyele lyuŵali lyatandaga kuŵala mwamacili, soni kupeleka mtukuta. Pakusaka kuti ŵandu ŵajinji ŵacikusa ajinjile Ciklistu, acimlongola ŵa dini ŵatandite kutenda cindimbaci ni ŵacitamilikasisye kuŵa mpela ca “Ciklistu.” *

10. Ana ligongo cici ŵandu ŵane kalakala nganasangalalilaga lisiku lyakupagwa kwa Yesu?

¹⁰ Kwa ndaŵi jelewu ŵandu aŵele ali mkumanyilila kuti kusangalalila lisiku lyakupagwa kwa Yesu kwatandile kucikusa. Ligongo lyakuti kwatandile kucikusa, cindimbaci ŵacilekasisye m’yaka ya m’ma 1600, m’cilambo ca England, soni m’yilambo yine yayaliji pasi pa ulamusi wa cilambo ca America. Jwalijose jwanganajawulaga kumasengo palisikuli ŵamlipisyaga. Nambo mkupita kwandaŵi, ŵatandilesoni kutenda cindimbaci, soni ŵajonjecesye yakutendekwa yine. Cindimba ca kupagwa kwa Yesu cawandile  mnope, soni ni mwaciŵelele apanopano m’yilambo yejinji. Ligongo lyakuti Cindimbaci cili cakamulana ni dini jawunami, ŵakusasaka kumsangalasya Mlungu ŵangatenda nawo cindimbaci, soni yindimba yine yayatandile kucikusa. *

11. Ligongo cici ŵandu ŵane akusatendaga yindimba, nambi cakusosekwa mnope kwa m’weji cili cici?

¹¹ Ŵane akusajiticisya kuti masiku ga yindimba yine mpela lisiku lya cindimba ca kupagwa kwa Yesu, gatandile kucikusa. Nambope akusayiwona kuti ngaŵa kulemwa kusangalalila nawo. Kusala yisyene, ŵandu ŵajinji pakusangalalila masikuga ŵangaganisya kuti yakutendayo yatyocele ku kulambila kwawunami. Akusaganisya kuti yakutendekwa yeleyi yikusiyapa upile wakuti atendeleje yindu yine pampepe ni maŵasa gawo. Ana wawojo akusayiwonasoni m’yoyo? Naga akusayiwona m’yoyo, nikuti kuŵa ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene kukusawoneka mpela kwakwasawusya ligongo lya kwanonyela ŵa mwiŵasa mwawo, ngaŵaga ligongo lya kunonyela dini jawunami. Aŵe ŵakusimicisya kuti Yehofa, juŵatandisye liŵasa, akusaka kuti wawojo akamulaneje ni ŵapaulongo ŵawo. (Aefeso 3:14, 15) Nambo akusosekwa kulimbikasya ulongowu m’litala lyakusalijiticisya Mlungu. Pakwamba ya cindu cakusosekwa mnope kwa m’weji, ndumetume Paulo ŵalembile kuti: “Mlinjeje kulijiganya yakwasangalasya Ambuje.”—Aefeso 5:10.

12. Asale ciwanicisyo cakulosya ligongo lyakwe tukusosekwa kuŵambala misyungu, soni yindimba yayatandile ku yindu yakunyalaya.

¹² Mwine akusaganisya kuti ndandilo ja yindimbayi ngajikukamulana mnope ni yakusatenda ŵandu moŵa agano pakutenda yindimbayo. Ana pana cakusawusya cilicose ni mwayatandile? Elo cipali! Tuwanicisye kuti, wawojo ajiweni switi jili mu ngalande jakupita mesi gakunyalaya. Ana mpaka ajigale switijo ni kulya? Ngasatenda kose yeleyo! Ligongo switijo jili jakunyalaya. Mwakulandana ni switijo, yindimbayi mpaka yiwonece mpela yakunong’a, nambo yatyocele kumalo gakunyalaya. Kuti tuŵe ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene, tukusosekwa kuyiwona  yindu yeleyi mpela mwaŵayiwonelaga jwakulocesya Yesaya. Paulo ŵalembile yaŵaŵecete Yesaya yakuti: “Kasimkwaya kandu kangaswejela.”—2 Akolinto 6:17; Yesaya 52:11.

13. Ana mpaka paŵe yakusawusya yatuli naga ngakutenda nawo yindimba?

¹³ Mpaka paŵe yakusawusya yine naga ngakutenda nawo yindimba. Mwambone, acimjawo ŵakumasengo komboleka kusimonga kuti ligongo cici wawojo ngakutenda nawo yindu yine yakwayana ni yindimba kumasengo kwawo. Ana mpaka atende cici naga jwine akwapa mtuka ligongo lya cindimba cinecakwe? Ana kupocela mituka mpela jeleji kuli kulemwa? Nambi wuli naga ŵamkwawo akusakulupilila yakulekangana ni yakusakulupilila wawojo? Ana mpaka ŵakamucisye catuli ŵanace ŵawo kuti akaliwonaga mpela akwajima yindu yine ligongo lyangatenda nawo yindimbayi?

14, 15. Ana mpaka atende cici naga jwine ŵaŵilanjile ku cindimba cangakamulana ni Malemba kapena naga akusaka kwapa mtuka palisiku lya cindimbaco?

¹⁴ Pakusosekwa kuganisya cenene kuti amalane ni yindu mpela yeleyi. Naga jwine ŵaŵilanjile kuti ajawule yimpepe ku cindimba cangakamulana ni Malemba mpaka agambe kumtogolela mundujo. Nambo naga akwete lipesa, komboleka kumsalila yejinji. Nambo akusosekwa kutenda yeleyi mwalunda. Baibulo jikusatusalila kuti: ‘Maloŵe genu gaŵeje ndaŵi syosope gakusangalasya ni kupatisya pindu ŵane, kapena kuti gamanonye ni njete. Pakutenda m’yoyo timmanyilile mwele mumkwenelela kumjanjila mundu julijose.’ (Akolose 4:6) Alolecesye kuti akawonekaga mpela akwanyosya ŵane. Nambo asale yakusakulupilila pa nganijo mwalunda. Ŵasalicisye kuti ngakuŵengana ni kupeleka mituka kapenasoni yindimba, nambo mpaka anonyele kutenda yeleyi pandaŵi jine.

¹⁵ Nambi wuli naga jwine akusaka kwapa mtuka? Pelepa ciyijigalile mwayiŵelele yindu. Mkupeleka mtukajo mpaka ajile kuti: “Ngumanyilila kuti wawojo ŵangatenda nawo cindimbaci. Nambope, ngusaka nape mtukawu.” Wawojo komboleka kuganisya kuti naga akupocela mtukawo pandaŵiji ngayilosya kuti akutenda nawo cindimbaco. Nambo naga mundujo ngakumanyilila cenene yakusakulupilila wawojo, mpaka amsalile kuti ŵangatenda  nawo cindimbaco. Yeleyi mpaka yimkamucisye mundujo kumanyilila ligongo lyakwe wawojo agambile kupocela mtukawo, nambo nganapeleka mtuka wawo pandaŵijo. Nambo kumbali jine, luli lunda kuwukana mtuka naga akuwupeleka pakusaka kutulosya kuti m’weji ngatukusakuya cenene yatukusakulupilila, kapenasoni kuti mpaka tulece kuŵa ŵakulupicika ligongo lya kusaka kupata yindu.

16. Ana mpaka alosye catuli lunda pangani syakwayana ni yindimba yangakamulana ni Malemba?

¹⁶ Ana mpaka atende cici naga ŵamwiŵasa mwawo akusakulupilila yakulekangana ni yakusakulupilila wawojo? Pelepasoni akusosekwa kutenda yindu mwalunda. Ngakusosekwa kwalekasya mteto uliwose kapena yakusangalasya yakusasagula kutenda ŵamwiŵasa mwawo. Nambo akusosekwa kucimbicisya yakusasagula jemanjajo, mpela mwampaka asacile kuti ŵamwiŵasawosoni acimbicisyeje yakusagula ya wawojo. (Matayo 7:12) Aŵambale kutenda cilicose campaka catendekasye kuŵa mpela akutenda nawo yindimbayi. Nambope, akusosekwa kuganisya cenene pa yindu yele ngayikuwoneka mpela yili cindimba ceneco. Akusosekwa ndaŵi syosope kutenda yindu yele pambesi pakwe ngasiyiwulasya cikumbumtima cawo.—1 Timoteo 1:18, 19.

17. Ana mpaka ŵakamucisye catuli ŵanace ŵawo kuti akaliwonaga mpela acimjawo akwajima yindu yine ligongo lyangatenda nawo yindimba yacikusa?

¹⁷ Ana mpaka ŵakamucisye catuli ŵanace ŵawo kuti akaliwonaga mpela akwajima yindu yine ligongo lyangatenda nawo yindimba yacikusa? Mpaka yijigalile mwakusatendela yindu m’ndaŵi sine pacaka. Acinangolo ŵane akusakola ndaŵi jine jakwapa ŵanace ŵawo mituka. Umo mwa mituka jakusosekwa mnope jampaka ŵape ŵanace ŵawo jili ndaŵi jakwalosya kuti akusiŵanonyela.

18. Ana kwawula ku misongano ja Ciklistu mpaka kwakamucisye catuli kuŵa ŵakutamilicika pa kulambila kusyesyene?

¹⁸ Kuti amsangalasye Mlungu, akusosekwa kuŵambala kulambila kwawunami ni kuŵa ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene. Ana pakusasosekwa cici kuti yeleyi yitendekwe?  Baibulo jikusati: “Kwende tukumbucilaneje jwine ni mjakwe, ni kamucisyana jwine ni mjakwe pakulosya kunonyelana ni kutenda yambone. Kwende tukaleka ndamo syetu syakusongana pampepe, mpela mwakusatendela ŵane. Mmalo mwakwe, kwende tulimbisyaneje mitima jwine ni mjakwe mnope, mnopemnope pakulola kuti Lisiku lya Ambuje likuŵandicila kwika.” (Ahebeli 10:24, 25) Misongano ja Ciklistu jili jakusangalasya, soni jakamucisya pakumlambila Mlungu m’litala lyakusalijiticisya. (Salimo 22:22; 122:1) Pamisonganoji pakusaŵa ‘kulimbisyana’ pasikati pa Aklistu ŵakulupicika.—Aloma 1:12.

19. Ligongo cici kwasalila ŵane yalijigenye m’Baibulo kuli kwakusosekwa?

¹⁹ Cinesoni campaka cakamucisye kuŵa ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene cili kwasalila ŵane yalijigenye m’Baibulo ni ŵa Mboni sya Yehofa. Ŵandu ŵajinji “akulila, soni kuwuwula” ligongo lya yindu yayikutendekwa m’cilambo moŵa agano. (Ezekieli 9:4) Mwine komboleka kuti akwamanyilila ŵane ŵakupikana m’yoyo paumi wawo. Wuli ngaŵeceta nawo ya cembeceyo ca m’Baibulo ca m’bujo? Naga akusongana ni Aklistu ŵasyesyene, soni akwasalila ŵane ya usyesyene walijigenye m’Baibulo, caciyiwona kuti naga ŵasacililaga kutenda nawo miteto jine jakulambila kwawunami, mwapanandipanandi kusacililako kucimala. Aŵe ŵakusimicisya kuti naga akuŵa ŵakutamilicika pakulambila kusyesyene caciŵa ŵakusangalala, soni cacipocela majali gamajinji.—Malaki 3:10.