Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

TANAJ 17

Ri chʼonïk rikʼin ri Dios nubʼän chi yojjel apo rikʼin

Ri chʼonïk rikʼin ri Dios nubʼän chi yojjel apo rikʼin
  • ¿Achike ruma yojchʼon rikʼin ri Dios?

  • ¿Achike rubʼanik yojchʼon rikʼin richin yojrakʼaxaj?

  • ¿Achike rubʼanik nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re?

Ri «xbʼanon ri kaj y ri ruwachʼulew» nrajoʼ yojrakʼaxaj

1, 2. ¿Achike ruma jun nimaläj sipanïk ri yojchʼon rikʼin ri Jehová, chuqaʼ achike ruma nkʼatzin nqetamaj ri nubʼij ri Biblia chi rij ri chʼonïk?

TOQ nqajunumaj ri Ruwachʼulew rikʼin ronojel ri chʼumilaʼ e kʼo chi kaj, ri Ruwachʼulew kan koʼöl ok nubʼän kan. Jaʼ, chuwäch ri Jehová, ri «xbʼanon ri kaj y ri ruwachʼulew», konojel ri nimaʼq taq tinamït choj e achiʼel jun tzʼuj yaʼ pa jun kʼojlibʼäl (Salmo 115:15; Isaías 40:15). Stapeʼ nimaläj ri Jehová, ri Biblia nubʼij: «Kan naqaj at kʼo chi ke konojel ri yeʼajowan awichin, ruma rikʼin ronojel kanima at koyobʼen. Kan nayaʼ kʼa ri rurayibʼal ri kanima ri kʼo akiy chi kiwäch. Nawakʼaxaj kʼa ri kijiloj, y kan yeʼaköl» (Salmo 145:18, 19). Re tzij reʼ kan nkikuqubʼaʼ qakʼuʼx. Nkibʼij chi ri Jehová, ri bʼanayon ronojel, kʼo chi qanaqaj chuqaʼ yojrakʼaxaj toq rikʼin ronojel qanima nqajoʼ rijaʼ. ¡Jun nimaläj sipanïk ri yojtikïr yojchʼon rikʼin!

2 We nqajoʼ chi ri Jehová yojrakʼaxaj, kojchʼon rikʼin achiʼel rubʼanik nrajoʼ rijaʼ. ¿Achike rubʼeyal xtqabʼän chi re we man qetaman ta achike nubʼij ri Biblia chi rij ri chʼonïk? Nkʼatzin nqetamaj, ruma ri chʼonïk nubʼän chi yojjel apo rikʼin ri Jehová.

¿ACHIKE RUMA YOJCHʼON RIKʼIN RI JEHOVÁ?

3. Tabʼij jun ruma ri ütz yojchʼon rikʼin ri Jehová.

3 Jun ruma ri yojchʼon rikʼin ri Jehová, ja ri kan rijaʼ ri nbʼin chi qe chi kojchʼon rikʼin. Ri Biblia nubʼij: «Man tsach ikʼuʼx ruma xa bʼa achike; xa tiyaʼ pa ruqʼaʼ ri Dios ronojel y tikʼutuj chi re ri nkʼatzin chiwe. Y chuqaʼ man timestaj yixmatyoxin. We ke riʼ xtibʼän, ri uxlanem ri npe rikʼin ri Dios kan xtkʼojeʼ pa iwanima [...]. Y ruma rïx kan jun iwäch ibʼanon rikʼin ri Cristo, ruma riʼ kan xtuchajij ri iwanima y xkixrutoʼ chuwäch ri chʼobʼonïk ri yepe iwikʼin» (Filipenses 4:6, 7). We kan ja ri Rajaw ri kaj chuqaʼ ri Ruwachʼulew ri nbʼin chi qe chi kojchʼon rikʼin, man xtqabʼij ta mani chi re.

4. ¿Achike ruma toq qʼij qʼij yojchʼon rikʼin ri Jehová nubʼän chi más ütz nqakʼwaj qiʼ rikʼin?

4 Jun chik ruma, toq qʼij qʼij yojchʼon rikʼin ri Jehová, nubʼän chi más ütz nqakʼwaj qiʼ rikʼin. Ri utziläj taq achibʼil man xa xe ta toq kʼo nkajoʼ yechʼon chi kiwäch, rijeʼ ruma nkajoʼ kiʼ xa bʼa achike ramaj yechʼon. Ri achibʼilanïk rikʼin jun winäq ninimïr toq natzijoj ronojel ri kʼo pa awanima chi re, chuqaʼ ri akʼayewal. Ke riʼ chuqaʼ ri qachibʼilanïk rikʼin ri Jehová. Rikʼin re wuj reʼ, rat kʼïy yan xawetamaj ri nukʼüt ri Biblia chi rij ri Jehová, achiʼel ri runaʼoj chuqaʼ ri nrajoʼ nubʼän pa qawiʼ. Ri chʼonïk, jun rubʼanik richin nabʼij chi re ri nimaläj Qatataʼ chi kaj ri kʼo pa awanima chuqaʼ ri nanaʼ. Chuqaʼ jun rubʼanik richin más xkajel apo rikʼin (Santiago 4:8).

¿ACHIKE KʼO CHI NQABʼÄN RICHIN YOJAKʼAXÄX?

5. ¿Achike ruma qetaman chi ri Jehová man nrakʼaxaj ta kichʼonïk konojel winäq?

5 ¿Nrakʼaxaj ri Jehová kichʼonïk konojel winäq? Tatzʼetaʼ ri xbʼïx chi ke ri israelitas ri man xeniman ta tzij pa ruqʼij kan ri profeta Isaías: «Stapeʼ janila chi chʼowen nibʼän, rïn kan man xkixinwakʼaxaj ta, ruma ri iqʼaʼ kan tzʼilobʼitajinäq rikʼin kïkʼ» (Isaías 1:15). Toq man ütz ta nqabʼän chuwäch ri Dios man xkojrakʼaxaj ta. Chuqaʼ richin yojrakʼaxaj, kʼo chi nqabʼän chi re ri qachʼonïk achiʼel nrajoʼ rijaʼ.

6. Richin yojrakʼaxaj ri Jehová, ¿achike nkʼatzin nkʼojeʼ qikʼin, chuqaʼ achike rubʼeyal nqakʼüt riʼ?

6 Jun chi ke ri najowatäj, ja ri nkʼojeʼ ri qakuqubʼabʼäl kʼuʼx (tasikʼij Marcos 11:24). Ri apóstol Pablo xubʼij: «We manäq ri kuqubʼabʼäl kʼuʼx qikʼin, ri Dios man xtkikot ta ri ranima qikʼin. Y richin yojjel apo rikʼin ri Dios, kʼo chi nqanimaj chi rijaʼ kan kʼo wi, y chi kʼo utzil rikʼin richin nuyaʼ chi ke ri yekanon richin» (Hebreos 11:6). Richin nkʼojeʼ ri qitzij kuqubʼabʼäl kʼuʼx qikʼin, man xa xe ta nkʼatzin nqetamaj chi kʼo ri Dios, chi nrakʼaxaj ri qachʼonïk chuqaʼ chi nuyaʼ ri nqakʼutuj chi re. Rikʼin rubʼanik ri qakʼaslem, nqakʼüt chi kʼo qakuqubʼabʼäl kʼuʼx (Santiago 2:26).

7. a) ¿Achike ruma kʼo chi nqaqasaj qiʼ toq yojchʼon rikʼin ri Jehová? b) ¿Achike rubʼanik nqakʼüt chi nqaqasaj qiʼ chuqaʼ majun achike ta nqewaj toq yojchʼon rikʼin ri Jehová?

7 Jun chik ri nukʼutuj ri Jehová, ja ri nqaqasaj qiʼ toq yojchʼon rikʼin chuqaʼ majun achike ta nqewaj chuwäch. Röj majun ruma nimaläj nqanaʼ toq yojchʼon rikʼin ri Jehová. Toq jun winäq nchʼon rikʼin jun qʼatöy tzij, ruma retaman chi kʼo ruqʼij, nuqasaj riʼ nchʼon rikʼin. Ruma riʼ chuwäch ri Jehová kʼo ta chi más nqaqasaj qiʼ (Salmo 138:6). Achiʼel nubʼij ri Biblia, rijaʼ ri ‹Dios ri kʼo ronojel uchuqʼaʼ pa ruqʼaʼ› (Génesis 17:1). Toq yojchʼon rikʼin ri Jehová, ri qatzij tkikʼutuʼ chi nqʼalajin chi qawäch chi rijaʼ nimaläj ruqʼij. Ri nqaqasaj qiʼ yojrutoʼ richin man kʼayew ta nubʼän chi qawäch nqabʼij chi re ri kʼo pa qanima, chuqaʼ man choj ta xkeqakamuluj ri qatzij (Mateo 6:7, 8).

8. ¿Achike nqabʼän richin nqʼalajin chi qitzij nqajoʼ ri nqakʼutuj chi re ri Jehová?

8 Jun chik rubʼanik richin yojrakʼaxaj ri Dios, ja ri nqabʼän pa qakʼaslem ri nqakʼutuj chi re. Achiʼel toq nqakʼutuj chi tuyaʼ «qaway [...] ronojel qʼij», kan tqayaʼ qanima chi rij xa bʼa achike samaj ri nqïl chuqaʼ ri yojtikïr nqabʼän (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Chuqaʼ toq nqakʼutuj qatoʼik chi re richin nqayaʼ kan jun itzel bʼanobʼäl, kʼo chi nqachajij qiʼ richin man nqabʼän ta chik (Colosenses 3:5). Man xa xe ta nkʼatzin nqetamaj achike nukʼutuj ri Jehová richin yojrakʼaxaj, chuqaʼ nkʼatzin nqetamaj más chi rij ri chʼonïk.

KAYOXIʼ KʼUTUNÏK CHI RIJ RI CHʼONÏK

9. Richin nakʼaxäx ri qachʼonïk, ¿achoj chi re yojchʼon wi, chuqaʼ achoj pa rubʼiʼ?

9 ¿Achoj chi re yojchʼon wi? Ri Jesús ja reʼ rubʼeyal xukʼüt chi kiwäch ri rutzeqelibʼey yechʼon rikʼin ri Jehová: «Qatataʼ Dios ri at kʼo chi laʼ chi kaj» (Mateo 6:9). Ruma riʼ xa xe rikʼin ri Jehová kojchʼon wi. Ja kʼa ri Jehová nrajoʼ chi nqetamaj achike rusamaj ri Jesucristo, ri Rukʼajol. Achiʼel xqatzʼët chupam ri tanaj 5, ri Jehová xutäq pe ri Jesús chi Ruwachʼulew richin xojruköl chuwäch ri mak chuqaʼ ri kamïk (Juan 3:16; Romanos 5:12). Chuqaʼ ri Jehová xubʼän Sacerdote chuqaʼ Qʼatöy Tzij chi re ri Jesús (Juan 5:22; Hebreos 6:20). Ruma riʼ ri Biblia nubʼij chi kojchʼon rikʼin ri Jehová pa rubʼiʼ ri Jesús. Ri Jesús xubʼij: «Ja rïn ri bʼey, rïn ri qitzij chuqaʼ rïn ri kʼaslem. Xa xe kʼa ri xtniman wichin xtapon rikʼin ri nataʼ» (Juan 14:6). Richin yojrakʼaxaj ri Jehová xa xe rikʼin rijaʼ kojchʼon wi, chuqaʼ tqabʼanaʼ pa rubʼiʼ ri Rukʼajol.

10. ¿Achike ruma man ja ta ri rubʼeyal oj kʼo ri más rejqalem toq yojchʼon rikʼin ri Dios?

10 ¿Xa xe toq oj xukül yojrakʼaxaj ri Jehová? Manäq. Ri Jehová man nubʼij ta achike rubʼanik yeqayaʼ ri qaqʼaʼ chuqaʼ ri qachʼakul toq yojchʼon rikʼin. Ri Biblia nubʼij chi ütz oj tzʼuyül, oj xukül, oj paʼäl o nqaqasaj ri qajolom richin yojchʼon rikʼin (Nehemías 8:6; Daniel 6:10; Marcos 11:25). Ri más rejqalem ja ri nqabʼän rikʼin ronojel qanima ri qachʼonïk, man ja ta ri rubʼeyal oj kʼo chi kiwäch ri winäq. Yojtikïr yojchʼon pa qanima rikʼin ri Jehová, chuqaʼ xa bʼa akuchi (apeʼ) oj kʼo wi. Achiʼel toq yojsamäj chuqaʼ toq kʼo jun kʼayewal chaq kʼateʼ nqïl. Rikʼin bʼaʼ majun achike ta nnabʼen chi yojchʼon rikʼin ri Jehová, rijaʼ kan yojrakʼaxaj kʼa (Nehemías 2:1-6).

11. ¿Achike ütz nqakʼutuj chi re ri Jehová toq yojchʼon rikʼin?

11 ¿Achoj chi rij ütz yojchʼon wi? Ri Biblia nubʼij chi xa bʼa achike ütz nqakʼutuj chi re ri Jehová, xa xe «ri rurayibʼal rijaʼ ri nqakʼutuj, rijaʼ kan yojrakʼaxaj» wi (1 Juan 5:14). Ruma riʼ ütz yojchʼon chi rij xa bʼa achike ri rukʼwan riʼ rikʼin ri nrajoʼ rijaʼ. ¿Yerakʼaxaj ri qakʼayewal yeqatzijoj chi re? Jaʼ, yerakʼaxaj. Yachʼon rikʼin ri Jehová, kan achiʼel rikʼin jun nimaläj awachibʼil yachʼon wi. Ütz ‹nqatzijoj chi re ronojel ri kʼo pa qanima› (Salmo 62:8). Chuqaʼ ütz nqakʼutuj ri nimaläj ruchuqʼaʼ richin yojtikïr nqabʼän ri ütz (Lucas 11:13). Ütz chuqaʼ nqakʼutuj qatoʼik chi re toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän, chuqaʼ quchuqʼaʼ richin yeqaköchʼ ri kʼayewal (Santiago 1:5). Toq yojmakun, tqabʼij chi re chi tukuyuʼ qamak chuqaʼ tqakuqubʼaʼ qakʼuʼx chi rij ri kʼaslem xuyaʼ ri Cristo pa kamïk (Efesios 1:3, 7). Mani xa xe pa qawiʼ röj yojchʼon wi, chuqaʼ kojchʼon pa kiwiʼ ri más winäq, achiʼel ri qachʼalal pa qachoch chuqaʼ ri pa rutinamit ri Jehová (Hechos 12:5; Colosenses 4:12).

12. ¿Achike rubʼanik nqakʼüt chi ronojel ri rukʼwan riʼ rikʼin ri Jehová ja riʼ ri más rejqalem nqayaʼ pa qachʼonïk?

12 Chupam ri qachʼonïk, kʼo chi nqayaʼ rejqalem ronojel ri rukʼwan riʼ rikʼin ri Jehová. Kʼïy ruma nqayaʼ ruqʼij ri Jehová chuqaʼ nqamatyoxij rikʼin ronojel qanima ri utziläj runaʼoj (1 Crónicas 29:10-13). Chupam ri Mateo 6:9-13 nqïl ri chʼonïk xukʼüt ri Jesús (tasikʼij). Re chʼonïk reʼ nukʼüt chi qawäch chi tqakʼutuj chi tnimirsäx rubʼiʼ ri Dios, nel chi tzij loqʼoläj tbʼan chi re. Chi rij reʼ nkʼutüx chi tpe ri Rajawaren ri Dios, chuqaʼ chi tbʼanatäj ri nrajoʼ rijaʼ chi Ruwachʼulew, achiʼel chi kaj. Achiʼel xqatzʼët qa ri Jesús kʼa chi kij na reʼ, xubʼij chi tqakʼutuj ri nqajoʼ röj pa qakʼaslem. We röj nqayaʼ pa nabʼey ronojel ri rukʼwan riʼ rikʼin ri Jehová, xtqakʼüt chi man xa xe ta röj nqanaʼ o nqajoʼ qa qiʼ.

13. ¿Ütz kan nyalöj nqabʼän chi re ri qachʼonïk?

13 ¿Ütz kan nyalöj nqabʼän chi re ri qachʼonïk? Ri Biblia man nubʼij ta chi nyalöj o man nyalöj ta nqabʼän chi re ri qachʼonïk pa qayonil o ri nqabʼän chuwäch jun molaj winäq. Ütz koʼöl, achiʼel ri nqabʼän toq yojwaʼ qa o nïm achiʼel toq pa qayonil nqajoʼ nqabʼij ronojel chi re ri Jehová (1 Samuel 1:12, 15). Ri Jesús man ütz ta xerutzʼët ri winäq ri xkibʼän nimaläj taq chʼonïk xa xe richin xetzʼetöx pe (Lucas 20:46, 47). Ri Jehová man ütz ta chuqaʼ nutzʼët riʼ. Ri kʼo rejqalem ja ri nqabʼän rikʼin ronojel qanima. Ruma riʼ ri xtbʼin chi qe chi yojyalöj o man yojyalöj ta chi rubʼanik ri qachʼonïk, ja ri nqajoʼ nqabʼij chi re ri Dios chuqaʼ ri akuchi (apeʼ) oj kʼo wi.

Ri Jehová yojrakʼaxaj xa bʼa akuchi (apeʼ) oj kʼo wi

14. ¿Achike nkibʼij ri tzij «kixchʼon rikʼin ri Dios bʼenäq ruwäch» chuqaʼ achike nimaläj urtusanïk yaʼon chi qe?

14 ¿Jaruʼ mul ütz yojchʼon rikʼin ri Dios? Ri Biblia nubʼij: «Kixchʼon rikʼin ri Dios bʼenäq ruwäch» chuqaʼ «jantapeʼ [chi jumul] kixchʼon rikʼin» (Romanos 12:12; 1 Tesalonicenses 5:17). Reʼ man nel ta chi tzij chi jun qʼij chuqaʼ jun aqʼaʼ nqabʼän ri qachʼonïk. Reʼ nrajoʼ nubʼij chi ronojel qʼij kojchʼon rikʼin ri Jehová richin nqamatyoxij ri utziläj runaʼoj. Chuqaʼ richin nqakʼutuj chi tusaqirisaj ri qabʼey, tukuqubʼaʼ qakʼuʼx chuqaʼ tuyaʼ quchuqʼaʼ. ¡Jun nimaläj urtusanïk reʼ! Ri Jehová nuyaʼ qʼij yojchʼon rikʼin jampeʼ na mul chuqaʼ ri ramaj nqajoʼ röj. We nqayaʼ rejqalem ri chʼonïk rikʼin ri nimaläj Qatataʼ chi kaj, xtqakanoj rubʼanik xkojchʼon rikʼin.

15. ¿Achike ruma nqabʼij amén toq nqakʼïs ri qachʼonïk nqabʼän pa qayonil o rikʼin jun molaj winäq?

15 ¿Achike ruma nqabʼij kan amén? Ri tzij amén nubʼij «kan ke riʼ» o «kan ke riʼ wi». Kʼïy tzʼetbʼäl chupam ri Biblia nkikʼüt chi kan ütz wi nakʼisibʼej kan ri achʼonïk rikʼin ri tzij amén, ri nabʼän pa ayonil o rikʼin jun molaj winäq (1 Crónicas 16:36; Salmo 41:13). Toq pa qayonil nqabʼän ri qachʼonïk, rikʼin ri tzij amén nqajoʼ nqabʼij chi rikʼin ronojel qanima xeqabʼij ri qatzij. Ja kʼa toq jun chik winäq nbʼanon ri chʼonïk pa qawiʼ, rikʼin ri tzij amén (ri nqabʼij pa eqal o nïm qaqul) nqajoʼ nqabʼij chi xqa chi qawäch ri xubʼij (1 Corintios 14:16).

¿ACHIKE RUBʼANIK NUYAʼ RI DIOS RI NQAKʼUTUJ?

16. ¿Achike ütz nkʼojeʼ pa qanima toq yojchʼon rikʼin ri Dios?

16 ¿Qitzij nuyaʼ ri Jehová ri nqakʼutuj chi re? ¡Jaʼ qitzij! Kʼïy ruma toq ütz nqakuqubʼaʼ qakʼuʼx chi ri Dios kan nuyaʼ wi ri nqakʼutuj chi re toq rikʼin ronojel qanima nqabʼän ri qachʼonïk (Salmo 65:2). Ri Jehová jalajöj rubʼanik nuyaʼ pe ri nqakʼutuj.

17. ¿Achike ruma nqabʼij chi ri Dios yerukusaj ri rutaqoxelaʼ chuqaʼ ri winäq richin nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re?

17 Ri Jehová yerukusaj ri ángeles chuqaʼ ri winäq richin nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re (Hebreos 1:13, 14). E kʼïy winäq ri kʼa riʼ tkikʼutuj qa pa kichʼonïk kitoʼik chi rij ri Biblia, y kan ja riʼ xeʼapon rusamajelaʼ ri Jehová kikʼin. Rikʼin reʼ nqʼalajin chi ja ri taqoxelaʼ e ukʼwayon bʼey chi rij rutzijoxik ri Ajawaren (Apocalipsis 14:6). Chuqaʼ toq kʼo jun kʼayewal pa qawiʼ, richin nuyaʼ pe ri Jehová ri nqakʼutuj, rijaʼ ntikïr nubʼän chi jun qachʼalal pa rutinamit yojrutoʼ (Proverbios 12:25; Santiago 2:16).

Ri Jehová ntikïr nutäq pe jun rusamajel richin yojrutoʼ

18. ¿Achike rubʼanik nukusaj ri Jehová ri nimaläj ruchuqʼaʼ chuqaʼ ri Ruchʼabʼäl richin nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re?

18 Ri Jehová nukusaj ri ruchuqʼaʼ chuqaʼ ri Biblia richin nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re. Toq nqakʼutuj qatoʼik ruma oj kʼo chuwäch jun kʼayewal, rijaʼ nusaqirisaj ri qabʼey chuqaʼ nukuqubʼaʼ qakʼuʼx rikʼin ri ruchuqʼaʼ (2 Corintios 4:7). Toq nqakʼutuj qatoʼik richin ütz nel chi qawäch ri achike nqajoʼ nqabʼän, kʼïy mul ri Jehová yojrutoʼ pe rikʼin ri Ruchʼabʼäl. Achiʼel toq nqatijoj qiʼ pa qayonil chi rij ri Biblia o chi rij ri más qawuj, achiʼel reʼ, kʼo mul yeqïl textos ri yojkitoʼ. Chuqaʼ pa qamolojriʼïl rikʼin bʼaʼ nqakʼaxaj jun comentario ri nkʼatzin chi qe. O nukusaj jun ukʼwäy bʼey pa rutinamit richin nuyaʼ qanaʼoj (Gálatas 6:1).

19. ¿Achike ütz nkʼojeʼ pa qanima toq nqanaʼ chi ri Jehová achiʼel majun nrakʼaxaj ta ri qachʼonïk?

19 Kʼo mul nqanaʼ chi ri Jehová man chanin ta nuyaʼ pe ri nqakʼutuj chi re. Toq ke riʼ, man nel ta chi tzij chi man ntikïr ta nuyaʼ ri nqakʼutuj. Toqa pa qajolom chi ronojel ri nqakʼutuj chi re ri Jehová, xtuyaʼ achiʼel rubʼanik chuqaʼ toq rijaʼ nutzʼët chi ütz nqakʼül. Rijaʼ jebʼël retaman achike ri nkʼatzin pa qakʼaslem chuqaʼ ri rubʼeyal xtuyaʼ pe. Kʼïy mul nuyaʼ na qʼij chi ‹nqakʼutuj›, ‹nqakanoj› o yojkʼojkʼan na (Lucas 11:5-10). Toq nqabʼän riʼ nqakʼüt chi kan qitzij nqajoʼ ri nqakʼutuj chuqaʼ chi kan kʼo qakuqubʼabʼäl kʼuʼx. Rikʼin bʼaʼ man kan ta xtqʼalajin chi qawäch ri rubʼanik xtuyaʼ ri Jehová ri qakʼutun chi re. Achiʼel toq kʼo jun kʼayewal npe pa qawiʼ, rikʼin bʼaʼ pa rukʼexel xtrelesaj el ri kʼayewal, xa xtuyaʼ quchuqʼaʼ richin xtqaköchʼ (tasikʼij Filipenses 4:13).

20. ¿Achike ruma jun nimaläj sipanïk ri yojchʼon rikʼin ri Jehová?

20 Janila nqamatyoxij chi re ri nimaläj Qatataʼ chi kaj ruma kʼo chi qanaqaj qonojel ri yojchʼon rikʼin, achiʼel rubʼanik nrajoʼ rijaʼ (tasikʼij Salmo 145:18). Kojchʼon kʼa rikʼin ri Jehová. Toq nqabʼän reʼ nqʼalajin chi qawäch chi yojtikïr xkojjel apo más rikʼin ri nimaläj Qatataʼ, ri nakʼaxan kichʼonïk ri winäq.