1, 2. Dahme kahrehda kitail en kin wiahki kapakap kapai tohrohr ehu? Dahme kahrehda kitail anahne ese dahme Paipel kin padahngki duwen kapakap?

MA KITAIL pahn medewehla uwen laud en nan wehwe, sampah pahn wia wasa ehu me inenen tikitik. Ong Siohwa “me ketin kapikada nanleng oh sampah,” wehi kan en sampah kin rasehng kisin dingiding en pihl kis. (Melkahka 115:15; Aiseia 40:15) Mendahki met, Paipel kin mahsanih duwen Siohwa: “E kin ketiket limwahn irail kan me kin likweriong, irail akan me kin likweriong ni mehlel. E kin ketikihong anahn en irail me kin wauneki; e kin ketin karonge ar likwer, oh kin ketin komourirailla.” (Melkahka 145:18, 19) Nna song medewehla ia wehwehn met! Sounkapikada Lapalahpie kin ketiket limwahtail oh ketin kupwurki en karonge kitail ma kitail kin “likweriong ni mehlel.” Ia uwen met eh kin wia kapai tohrohr ehu ni atail kak kapakapohng Koht!

² Ahpw, ma kitail men Siohwa en ketin karonge atail kapakap akan, kitail uhdahn pahn kin kapakapohng ih ni ahl me e ketin kupwurki. Ia duwen atail kak wia met ma  kitail sohte wehwehki dahme Paipel kin padahngki me pid duwen kapakap? E inenen kesempwal kitail en ese dahme Paipel kin mahsanihki ire wet, pwehki kapakap kin sewesei kitail en kin karanih Siohwa.

3. Ia ehu kahrepe kesempwal me kahrehda kitail en kapakapkiong Siohwa?

³ Ehu kahrepe kesempwal me kahrehda kitail en kapakapkiong Siohwa iei pwehki e kin ketin kangoange kitail en wia met. Sapwellime Mahsen kin kangoangehkin kitail: “Kumwail dehr pwunodki mehkot, ahpw nan amwail kapakap akan kumwail en peki dahme kumwail kin anahne. Amwail kasapahlkalahngan en pil iang amwail kapakap ahnsou koaros. Eri, sapwellimen Koht popohl, me inenen laudsang uwen atail dehdehki, ahpw pahn nekinekid mohngiongimwail oh pil amwail lamalam rehn Krais Sises.” (Pilipai 4:6, 7) Kitail sohte men pohnsehsehla soangen koasoandi limpoak wet me Kaun Lapalap en lahng oh sampah ketikihong kitail!

4. Ia duwen atail kaukaule kapakapohng Siohwa eh kin kakehlakahla atail nanpwungmwahu reh?

⁴ Pil ehu kahrepen kapakap iei pwehki atail kaukaule kapakapohng Siohwa kin kakehlakahla atail nanpwungmwahu reh. Kompoakepah mehlel kan sohte kin ihte koasoipene ni ahnsou me emen kin anahnehda mehkot rehn meteio. Ahpw kompoakepah mwahu kan kin nsenohki emenemen, oh arail limpoak kin kehlailla ni arail kin saledek oh koasoakoasoiapene arail iren madamadau kan, arail pwunod akan oh arail pepehm akan. Irair wet kin rasehng atail kin ehuiong Siohwa Koht. Sawas en pwuhk wet ke sukuhlkier soahng tohto me pid dahme Paipel kin padahngki duwen Siohwa, duwen soangen  Koht dah men ih oh duwen kupwure kan. Ke wehwehkier me Ih emen me ke kak kompoakepahnki. Ke kak kasalehda audepen omw madamadau kan oh omw pepehm loal kan ong Semomw me ketiket nanleng ahnsoun omw kapakap. Ni omw pahn wia met, ke pahn karanihala Siohwa.​—Seims 4:8.

5. Dahme kasalehda me Siohwa sohte kin ketin karonge kapakap koaros?

⁵ Ia duwe, Siohwa kin ketin karonge kapakap koaros? Tehk mahs dahme e ketin mahsanihong mehn Israel salelepek kan ni mwehin soukohp Aiseia: “Mehnda ma amwail kapakap me tohto oh reirei, ahpw I sohte pahn karongei kumwail, pwe nta mihlahr ni pehmwail kan.” (Aiseia 1:15) Eri, mie soangen wiewia kan me kin kak kahrehiong Koht en sohte ketin karonge atail kapakap kan. Pwe Koht en kak ketin karonge atail kapakap kan, mie koasoandi kan me kitail anahne kapwaiada.

6. Pwe Koht en kak ketin karonge atail kapakap kan, dahme kitail anahne ahneki? Ia duwen atail kak wia met?

 ⁶ Ehu koasoandi kesempwal iei me kitail en kin ahneki pwoson. (Wadek Mark 11:24.) Wahnpoaron Pohl ntingihedi: “Eri, sohte me kak kenikenla pahn kupwur en Koht ma sohte eh pwoson. Pwe mehmen me men kowohng rehn Koht uhdahn pahn kamehlele me Koht ketin mie, oh me Koht kin ketin katingih irail kan me kin raparapahki.” (Ipru 11:6) Ahneki pwoson mehlel kaidehn ihte en ese me mie Koht oh me e kin ketin karonge oh ketin sapeng kapakap kan. Pwoson kin sansaliki atail wiewia kan. Kitail anahne kadehdehda me mie atail pwoson sang ni atail mour en ehuehu rahn.​—Seims 2:26.

7. (a) Dahme kahrehda kitail anahne kasalehda wahu ni ahnsou me kitail kin kapakapohng Siohwa? (b) Ni ahnsou me kitail kin kapakapohng Koht, ia duwen atail pahn kak kasalehda lamalam karakarahk oh nan kapehd mehlel?

⁷ Siohwa pil kupwurki me irail akan me kin kapakapohng ih en wia met ni lamalam karakarahk oh nan kapehd mehlel. Kitail sou ahneki kahrepe tohto en kin ahneki lamalam karakarahk ni ahnsou me kitail kin kapakapohng Siohwa? Ni ahnsou me aramas akan pahn kin koasoiong nanmwarki men de president men, irail kin wia met ni wahu, pwehki irail wehwehki me kaun meno ahneki pwais ileile ehu. Ia uwen atail anahne kasalehda wahu laudsang met ni ahnsou me kitail kin kapakapohng Siohwa! (Melkahka 138:6) Pwehki ih me “Koht Wasa Lapalahpie.” (Senesis 17:1) Ni ahnsou me kitail kin kapakapohng Koht, mwomwen atail wia met anahne kasalehda me ni lamalam karakarahk, kitail kin pohnese me kitail inenen tikitik mwohn silangi. Soangen elen karakarahk wet pahn pil kamwakid kitail en kin kapakap sang nan kapehd mehlel oh kitail en dehr  kin wia ni mwomwen kapwukapwurehiongete lepin lokaia keite.​—Madiu 6:7, 8.

8. Ia duwen atail kak mwekid pahrekiong dahme kitail kin kapakapki?

⁸ Pil ehu koasoandi me kitail anahne kapwaiada iei me atail wiewia kan en kin pahrekiong audepen atail kapakap kan. Siohwa ketin kupwurki kitail en wia uwen atail kak pwehn kapwaiada dahme kitail kin kapakapki. Karasepe, ma kitail pahn kin kapakapki, “Komw ketikihdo rahnwet at tungoal me itarohng kiht,” kitail anahne doadoahk laud nan doadoahk soh lipilipil me kitail kak alehdi. (Madiu 6:11; 2 Deselonika 3:10) Ma kitail kin kapakapki sawas pwe kitail en kak powehdi atail luwet ehu, kitail anahne kanahieng pwehn liksang irair akan oh wiewia kan me pahn kakete kihong kitail nan kasongosong kan. (Kolose 3:5) Patehng koasoandi pwukat, pil mie peidek kan me pid duwen kapakap me kitail anahne diarada pasapengparail.

9. Ongete ihs me kitail en kapakapohng, oh ni mwaren ihs?

⁹ Ihs me kitail en kapakapohng? Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan en kin kapakapohng ‘Samatail me ketiket nanleng.’ (Madiu 6:9) Eri, kitail anahne kapakap ongete Siohwa Koht. Ahpw Siohwa kupwurki kitail en pil pohnese pwais en sapwellime Iehroso Sises Krais. Nin duwen atail sukuhlkier nan Irelaud 5, Sises ketin pekederdohng sampah pwe en ketikihda pweinen pweipwei sapahl pwehn kamaiau kitail sang dihp oh mehla. (Sohn 3:16; Rom 5:12) E ketin wia Samworo Lapalap men oh pil Sounkopwung men me Koht ketin idihada. (Sohn 5:22; Ipru 6:20) Kahrehda, Paipel kin kaweidkin kitail en wia atail kapakap kan ni mwaren Sises.  Pein Sises mahsanih: “Ngehi me ahl, ngehi me mehlel, ngehi me mour; sohte me kak kolahng Semei ma soh ngehi.” (Sohn 14:6) Pwe Koht en kak ketin karonge atail kapakap kan, kitail anahne kapakap ongete Siohwa ni mwaren Sises.

10. Dahme kahrehda e sohte koasoandi mwomwen soandi en paliwar ni ahnsoun kapakap?

¹⁰ Mie soangen soandihn paliwar tohrohr ehu me kitail pahn wia ni ahnsoun kapakap? Soh. Siohwa sohte ketin koasoanehong kitail soangen soandihn paliwar ehu de soandihn mwomwen pehtail akan de pil iangahki paliwar pwon. Paipel padahkihong kitail me kitail kak kapakap ni soangen mwomwen soandihn paliwar tohto. Met kak wehwehki mwohndi, poaridi, kelepwikihdi oh kesihnenda. (1 Kronikel 17:16; Nehmaia 8:6; Daniel 6:10; Mark 11:25) Dahme uhdahn kesempwal, kaidehn mwomwen soandihn paliwar me kin sansal ong aramas, ahpw en ahneki irair en mohngiong pwung. Ni mehlel, nan atail wiewiahn ehuehu rahn de ni atail kin loiong kahpwal ehu, kitail kak wia kapakap ni mwenginingin sohte lipilipil ia wasa me kitail mihmi ie. Siohwa kin ketin karonge soangen kapakap pwukat mendahte ma aramas teikan sehse me kitail wie kapakap.​—Nehmaia 2:1-6.

11. Soahng dah kan me pid pein kitail me konehng kitail en kin kapakapki?

¹¹ Dahme kitail kak kapakapki? Paipel kawehwehda ni eh mahsanih: “Kitail uhdahn kin kamehlele me pein ih [Siohwa] pahn karonge atail pekipek kan, ma kitail pahn peki mehkot nin duwen kupwure.” (1 Sohn 5:14) Kahrehda kitail kak kapakapki soahng soulipilipil me kin pahrekiong kupwuren Koht. Ia duwe, Koht kupwurki kitail en kapakapki mehkan me kitail kin pwunodki? Ei, uhdahn! Kapakapohng Siohwa kak duwehte atail koasoakoasoiong kompoakepatail emen. Kitail kak koasoi  saledek, ‘kasalehda atail apwal kan koaros’ ong Koht. (Melkahka 62:8) E konehng kitail en peki sapwellimen Koht manaman pwehn sewesei kitail pwe kitail en kin wia dahme pwung. (Luk 11:13) Kitail pil kak peki kaweid ong wiahda pilipil mwahu kan oh pil kehl pwe kitail en kak powehdi kahpwal akan. (Seims 1:5) Ni ahnsou me kitail kin wiahda dihp, kitail anahne peki mahkpen dipatail kan pwehki meirong en Krais. (Episos 1:3, 7) Ahpw, atail kapakap kan en dehr pidadahte pein kitail. Kitail en pil kapakapki aramas teikan duwehte tohnpeneinei oh pil iangatail tohnkaudok kan.​—Wiewia 12:5; Kolose 4:12.

12. Ia duwen atail kak kasalehda me kitail kin keieu kesempwalki mehkan me pidada Samatail nanleng nan atail kapakap kan?

¹² Mehkan me pidada Siohwa Koht me pahn keieu kesempwal nan atail kapakap kan. Uhdahn mie kahrepen atail pahn kin kasalehda sang nan atail mohngiong kaping oh kalahngan ong ih pwehki sapwellime kamwahu kan koaros. (1 Kronikel 29:10-13) Sises ketikihdi mwomwen kapakap me ntingdi nan Madiu 6:9-13. Wasaht e ketin padahkihong kitail en kapakapki mwaren Koht en sarawihla. (Wadek.) Mwurin mwo, e mahsanih Wehin Koht en pweida oh kupwure en wiawi nin sampah duwen eh kin wiawi nanleng. Mwurinte eh ketin mahsanih duwen mehkan me pid duwen Siohwa, Sises ketin doula oh mahsanih duwen mehkan me pid pein kitail. Ni atail pahn pil kin keieu kesempwalki Koht nan atail kapakap kan, kitail kin kasalehda me kitail sohte kin kesempwalkihte dahme pahn mwahu ong pein kitail.

13. Dahme Paipel kin kasalehda duwen uwen reirei en kapakap me konehng?

¹³ Ia pahn kin uwen reirei en atail kapakap kan? Paipel sohte kihong irepen reirei en kapakap kan, sohte  lipilipil ma ke kapakap kelehpw de ke kapakap mwohn wehipokon. E kak wia kapakap mwotomwot mwohn mwenge de pil kapakap reirei kan me kitail kin wia ni atail kelekelehpw ahnsou me kitail kin patohwanohng Siohwa audepen atail mohngiong. (1 Samuel 1:12, 15) Ahpw Sises kin ketin sapwungki aramas me kin leme me irail aramas pwung kei oh kin wia kapakap reirei mwohn mesen aramas teikan. (Luk 20:46, 47) Soangen kapakap pwukat sohte kin kaperenda Siohwa. Dahme kesempwal iei me atail kapakap en pwilisang nan atail mohngiong. Kahrehda, uwen reirei en kapakap me konehng kin wekpeseng nin duwen anahn akan oh irair en ahnsou.

14. Ia wehwehn Paipel eh kangoangehkin kitail en “poadidiong kapakap”? Dahme esehki met kin kansenamwahu?

¹⁴ Ia uwen dod en atail pahn kin kapakap? Paipel kin kangoangehkin kitail en “pepehd oh kapakap,” en “poadidiong kapakap ahnsou koaros,” oh en “poaden kapakap oh dehr tokedihsang.” (Madiu 26:41; Rom 12:12; Luk 18:1) Mahsen pwukat sohte wehwehki me kitail pahn uhdahn wie kapakapohng Siohwa erein ahnsou koaros nan rahn ehu. Ahpw, Paipel kin kangoangehkin kitail en kin kalapw kapakap oh kaukaule kalahngankihong Siohwa sapwellime kamwahu kan ong kitail oh pil sohpeiong ih ong kaweid, kamweitpen loaletail, oh mehn kakehlpatail. E sou kin kansenamwahu en ese me Siohwa sohte kin ketin irehdi ia uwen reirei de ia uwen dod en atail kak patohong ih ni kapakap? Ma kitail uhdahn kalahnganki kapai tohrohr wet en wia kapakap, kitail pahn kin rapahkihda ahnsou mwahu tohto en kin kapakapohng Samatail nanleng.

15. Dahme kitail kin ndahki “Amen” ni kaimwiseklahn kapakap me wiawi mwohn wehipokon oh pein atail kapakap kan?

¹⁵ Dahme kitail kin ndahki “Amen” ni kaimwiseklahn  kapakap? Lepin lokaia “amen” kin wehwehki “e mehlel” de “en wiawi.” Karasepe kan sang nan Paipel kin kasalehda me e konehng en nda “Amen” ni kaimwiseklahn kapakap mwohn wehipokon oh pein atail kapakap. (1 Kronikel 16:36; Melkahka 41:13) Ni atail kin nda “Amen” ni kaimwiseklahn atail kapakap, kitail kin kasalehda me dahme kitail kapakapki kohsang nan kapehd mehlel. Ni atail kin nda “Amen” ni mwenginingin de ngihl laud ni kaimwiseklahn kapakap me wiawi mwohn wehipokon, kitail kin kasalehda me kitail  pwungki audepen kapakapo.​—1 Korint 14:16.

16. Dahme kitail kak kamehlele me pid duwen kapakap?

¹⁶ Ia duwe, mehlel me Siohwa kin ketin sapeng kapakap kan? Ei, uhdahn! Mie kahrepe kehlail me kitail kak kamehlelehki me e kin “ketin sapeng pekipek kan” en irail aramas rar kei. (Melkahka 65:2) Siohwa kin ketin sapeng atail kapakap kan ni soangsoangen ahl tohto.

17. Dahme kahrehda kitail kak nda me Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime tohnleng kan oh sapwellime aramas akan nan sampah en sapengala kapakap kan?

¹⁷ Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime tohnleng kan oh sapwellime aramas akan nan sampah pwehn ketin sapeng kapakap kan. (Ipru 1:13, 14) Mie aramas tohto me kin kapakapohng Koht oh peki sawas pwe ren kak wehwehkihla Paipel, ah mwurinte mwo, Sounkadehdehn Siohwa kan kin tuhwong irail. Soahng pwukat kin kihong kitail mehn kadehde me tohnleng kan kin iang kaweid doadoahk en kalohki Rongamwahu en Wehio. (Kaudiahl 14:6) Nan ahnsou kan me kitail kin kapakap pwehki kitail inenen anahne sapwellime sawas, Siohwa kakete ketin kamwakid emen riatail Kristian en sewesei kitail.​—Lepin Padahk 12:25; Seims 2:16.

18. Ia duwen Siohwa eh kin ketin doadoahngki sapwellime manaman oh sapwellime Mahsen pwehn sapengala kapakap en sapwellime ladu kan?

 ¹⁸ Siohwa Koht pil kin ketin doadoahngki sapwellime manaman oh sapwellime Mahsen, Paipel, pwehn ketikihda pasapengpen kapakap en sapwellime ladu kan. Ni atail kin kapakapki sawas ong powehdi kasongosong kan, ele e pahn ketikihong kitail kaweid oh kehl sang ni sapwellime manaman. (2 Korint 4:7) Pak tohto pasapengpen atail peksawas ong kaweid kin kohsang nan Paipel, wasa me Siohwa kin ketikihda sawas pwe kitail en kak wiahda pilipil mwahu akan. Kitail kak diar iren Paipel kan me kin kihda sawas mwahu ni ahnsoun atail kin wia pein atail onop en Paipel oh ni atail kin wadek sawaspen Paipel kan, me duwehte pwuhk wet. Ire kesempwal kan sang nan Paipel me kitail kin anahne kak pwarada ni ahnsoun mihting en Kristian akan, de pil sang dahme emen elder nan mwomwohdiso me kin nsenohkin kitail kin nda.​—Kalesia 6:1.

19. Dahme kitail en tamataman ma e mwomwen me Koht sohte kin ketin mwadang sapeng atail kapakap kan?

¹⁹ Ma e mwomwen me Siohwa sohte kin ketin mwadang sapengala atail kapakap kan, met kaidehkin pwehki e sohte kak ketikihda pasapeng. Ahpw kitail anahne tamataman me Siohwa kin ketin sapeng kapakap kan ni ahl oh ahnsou me e ketin kupwurki. E mwahngih atail anahn akan oh ia duwen eh pahn ketin apwalihala anahn pwukat laud sang atail ese. Pak tohto e kin ketin mweidohng kitail en kin pousehlahte ‘peki, rapahki oh letelet.’ (Luk 11:5-10) Soangen kapakap ngidingid wet kin kasalehiong  Koht me kitail kin peki ni mohngiong mehlel oh atail pwoson pil uhdahn mehlel. Pil ehu, ele Siohwa pahn ketin sapeng atail kapakap ni ahl ehu me sohte nohn sansal ong kitail. Karasepe, ele e kin ketin sapeng atail kapakap me pid apwal me kitail lelohng ni eh pahn ketikihong kitail kehl en kak dadaurete, mendahki eh sohte ketikihweisang kahpwalo.​—Wadek Pilipai 4:13.

20. Dahme kahrehda kitail en isaneki kapai kesempwal en kaukaule kapakap?

²⁰ Ia uwen atail kin kalahnganki me Sounkapikpen lahng oh sampah kin ketiket limwahn koaros me kin likweriong ih ni pwung nan arail kapakap kan! (Wadek Melkahka 145:18.) Kitail en kaukaule kapakapohng Siohwa pwehki met kin wia kapai kesempwal ehu. Ma kitail pahn wia met, kitail pahn ale kapai kaselel en kak karanihala Siohwa me kin ketin sapeng kapakap kan.