ANDŨ ala maĩkĩĩaa Ũtatũ mamanyĩasya kana ũngainĩ kwĩ atatũ, Asa, Mwana, na Veva Mũtheu. Asu atatũ matw’ĩkĩkaa nĩ meanene, nĩ ene vinya w’onthe, na maiĩ mwambĩlĩĩlyo. Kwĩanana na ũmanyĩsyo wa Ũtatũ, Asa nĩ Ngai, Mwana nĩ Ngai, na Veva Mũtheu nĩ Ngai, ĩndĩ asu onthe no Ngai ũmwe.

Andũ aingĩ ala maĩkĩĩaa Ũtatũ nĩmetĩkĩlaa kana maitonya kũũelesya. Ĩndĩ, masũanĩaa Ũtatũ no ta ũmanyĩaw’a  Mbivilianĩ. Nĩ ũndũ wa vata kũmanya kana ndeto “Ũtatũ” ndyonekaa Mbivilianĩ. Ĩndĩ ĩsũanĩo ya Ũtatũ nĩyonekaa Mbivilianĩ? Nĩ kana tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, eka tũsisye mũsoa ũla aĩkĩĩi ma Ũtatũ maasya nĩw’o wonanasya kana Ngai nĩ Ũtatũ.

Ĩandĩko ya Yoana 1:1 yaasya: “Mwambĩlĩlyonĩ kwaĩ Ndeto, na ĩla Ndeto yaĩ vamwe na Ngai, na ĩla Ndeto yaĩ Ngai.” Kĩlungunĩ o kĩu, mũtũmwa Yoana nĩwonanĩtye kana “Ndeto” nĩ Yesũ. (Yoana 1:​14) Nũndũ Ndeto etĩtwe Ngai, andũ amwe maasya no nginya Mwana na Asa methĩwe ne o Ngai ũmwe.

Manya kana mbeenĩ, kĩlungu kĩu kya Mbivilia kyaandĩkĩtwe na Kĩkiliki. Ĩtina Kĩkiliki kĩu nĩkyesie kũalyũlwa na ithyomo ingĩ. Ĩndĩ aalyũli amwe mayaasya, “Ndeto yaĩ Ngai.” Nĩkĩ mataasya ũu? Kwĩanana na ũmanyi woo wa Kĩkiliki kĩla kyatũmĩiwe kũandĩka Mbivilia, aalyũli asu nĩmoonie kana mayaĩle kwasya “Ndeto yaĩ Ngai,” ĩndĩ nĩmaĩle kũalyũla ĩandĩko yĩu ũndũ ũngĩ. Mayalyũũlile ata? Ona ngelekany’o o mbũthũ vaa: “Logos (Ndeto) aĩ wa kĩngai.” (A New Translation of the Bible) “Ndeto aĩ ngai.” (The New Testament in an Improved Version) “Ndeto aĩ vamwe na Ngai na avw’anene nake.” (The Translator’s New Testament) Kwĩanana na Mbivilia isu, Ndeto tiwe Ngai mwene. * Ĩndĩ nũndũ wa ũnene wake katĩ wa syũmbe sya Yeova, Ndeto nĩwĩtawa ‘ngai.’ Ndeto ‘ngai’ vaa ĩonany’a “mwene vinya.”

Andũ aingĩ mayĩsĩ Kĩkiliki kĩla kyatũmĩiwe kũandĩka Mbivilia. Kwoou ũtonya kũmanya ata ũndũ mũtũmwa Yoana woonanasya? Kwa ngelekany’o, mwalimũ akaelesya amanyĩw’a make ĩsomo ĩna na maielewa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o, nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya amanyĩw’a asu make kũelewa nesa? Nĩmatonya kũkũlya mwalimũ amaeleangye mũnango.  Kwĩmanyĩsya maũndũ maingaingĩ no kũmatethye kũelewa ĩsomo yĩu nesa. O ta ũu, nĩ kana ũelewe ĩandĩko ya Yoana 1:1 ũndũ yonanasya, nũtonya kũsoma ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Yoana ĩũlũ wa kĩanda kya Yesũ. Weemanyĩsya maũndũ maingaingĩ ĩũlũ wa ũvoo ũsu ũkaelewa nesa.

Kwa ngelekany’o, sũanĩa ũndũ Yoana ũandĩkĩte nthĩnĩ wa Yoana 1:18: “Na vai mũndũ waamwona Ngai [Mwene Vinya W’onthe] o na ĩndĩĩ.” Ĩndĩ andũ nĩmamwonie Yesũ, ũ Mwana, nũndũ Yoana easya: “Na ĩla Ndeto [Yesũ] yatw’ĩka mwĩĩ, na yatũa katĩ waitũ na ithyĩ twoona ũtheu mũtisu wake.” (Yoana 1:​14) Kwoou, Mwana aĩ atonya ata kwĩthĩwa nowe Ngai Mwene Vinya W’onthe? Yoana easya Ndeto aĩ “vamwe na Ngai.” Mũndũ atonya kwĩthĩwa vamwe na ũngĩ ata na ũyĩthĩa nowe mũndũ ũsu wĩ nake? O tondũ kũandĩkĩtwe nthĩnĩ wa Yoana 17:​3, Yesũ nĩwonanĩtye nesa kĩvathũkany’o katĩ wake na Asa wake wa ĩtunĩ. Amwĩtĩte Asa wake “Ngai ũla wa w’o weka.” Na aiminũkĩlĩĩlya ĩvuku yake ya Ũvoo Mũseo, Yoana aisye atĩĩ kwa ũkuvĩ: “Ĩndĩ ii niandĩkĩtwe, nĩ kana mwĩtĩkĩle atĩ Yesũ nĩwe Klĩsto, Mwana wa Ngai.” (Yoana 20:31) Ona kana Yesũ etĩtwe Mwana wa Ngai, ĩndĩ ti Ngai. Maũndũ aa ma kwongeleela nthĩnĩ wa Ũvoo Mũseo wa ĩvuku ya Yoana meonany’a ũndũ twaĩle kũelewa ĩandĩko ya Yoana 1:⁠1. Yesũ ũla Ndeto, etawa ‘ngai’ nũndũ wa ũnene ũla ũnengetwe, ĩndĩ ndeanene na Ngai Mwene Vinya W’onthe.

Sũanĩa ĩngĩ ĩla ngelekany’o ya mwalimũ na amanyĩw’a make. Kwasũanĩa o na mwalimũ amaeleangya mũnango amwe me o na nzika. Amanyĩw’a asu maĩlĩte kwĩka ata? Nĩmatonya kũkũlya mwalimũ ũngĩ amaelesye ĩũlũ wa ĩsomo yĩu. Mwalimũ ũsu ũngĩ amina kũĩkĩĩthya kana maelesyo ma mwalimũ ũla wa mbee nĩ ma w’o, nzika sya amanyĩw’a aingĩ nitonya kũthela. O ta ũu ethĩwa wĩ na nzika ĩũlũ wa ũndũ mũandĩki wa Mbivilia Yoana waasya ĩũlũ wa ũndũ Yesũ ũileny’e na Ngai Mwene Vinya W’onthe, nũtonya kũsoma ĩvuku yĩngĩ  Mbivilianĩ ũkwate ũvoo mwingaingĩ. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa ũndũ Mathayo waandĩkie. Ĩũlũ wa mũminũkĩlyo wa walany’o ũũ wa maũndũ, Yesũ nĩwaisye atĩĩ: “Ĩndĩ mũthenya ũsu na saa ũsu vai ũmwe wĩsĩ, o na alaĩka ma ĩtunĩ, o na Mwana, ĩndĩ no Asa weka.” (Mathayo 24:36) Ndeto ii syonanĩtye ata kana Yesũ tiwe Ngai Mwene Vinya W’onthe?

Yesũ aĩtye kana Asa nĩwĩsĩ maũndũ maingĩ kwĩ Mwana. Kethĩwa Yesũ aĩ o ũndũ ũmwe na Ngai Mwene Vinya W’onthe, ethĩwa eesĩ maũndũ onthe ala Asa wake wĩsĩ. Kwoou Mwana na Asa maitonya kwĩthĩwa meanene. Ĩndĩ angĩ no masye: ‘Yesũ aĩ na wũmbo wa mĩthemba ĩlĩ. Vaa aneenie ũu nũndũ ĩvinda yĩu aĩ mũndũ.’ Ĩndĩ ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ, nata ĩndĩ ĩũlũ wa veva mũtheu? Ethĩwa veva no ũndũ ũmwe na Ngai Asa, nĩkĩ Yesũ ndaasya kana veva ũsu nĩwĩsĩ o ũndũ ũmwe na Asa?

O ũendee kwĩmanyĩsya Mbivilia, ũkoona maandĩko maingĩ Mbivilianĩ maeleetye ĩũlũ wa ĩsomo yĩu. Nĩmaeleetye w’o ĩũlũ wa Asa, Mwana, na veva mũtheu.​​—⁠Savuli 90:2; Meko ma Atũmwa 7:​55; Akolosai 1:​15.