ƐYAA miiliyɔɔwaa ñaŋ kaamaŋkaɣ nɛ poluŋuu kɛ-tɛɛ. Takayaɣ ŋga payaɣ se The Encyclopædia Britannica yɔ, kaya kaamaŋkaɣ se “Krɩstʋ mba kɩɖaʋ sɔsɔʋ.” Ɛlɛ, Krɩstʋ mba toovenim mba ñaalakɩnɩ kaamaŋkaɣ tʋmɩyɛ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ taa. Ɛbɛ yɔɔ?

Mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtɩkɛ kaamaŋkaɣ yɔɔ Yesu sɩba. Hela tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzɩɣ ɖoŋ ɖoŋ se “kaamaŋkaɣ” yɔ, nɖɩ lɛ stau·rosʹ. Ɛlɛ stau·rosʹ tɔbʋʋ lɛ se “sizika yaa ɖaʋ ŋgʋ pesiɣaa ɛzɩ kaŋgalaafu ɖaʋ yɔ.” Takayaɣ ŋga payaɣ se The Companion Bible yɔ, kɔtɔm se: “Paayaɣ ɖaŋ naalɛ weyi patɩnɩ ɖama yɔɔ nɛ pɩla kaamaŋkaɣ yɔ se [Stau·rosʹ] kpa . . . Nabʋyʋ fɛyɩ Hela masɩ [Ɛgbɛyɛ Kɩfaɖɛ] taa nɛ pɩlakɩ se ɖɩmaɣzɩ se ɖaŋ naalɛ tɔm pɔyɔɔdʋʋ.”

 Bibl mayaa sakɩyɛ tɔm se mbʋ payaɣ Hela taa ɖɔɖɔ se xyʹlon yɔ, pɩ-yɔɔ Yesu sɩba. (Tʋma Labʋ 5:30; 10:39; 13:29; Galaatɩ 3:13; 1 Pɩyɛɛrɩ 2:24) Tɔm piye nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se “ɖaʋ ŋgʋ pesiki se pamanɩ kuduyuu yɔ” yaa “sizika yaa ɖaʋ yaa tɩʋ.”

Takayaɣ ŋga payaɣ se Das Kreuz und die Kreuzigung (Kaamaŋkaɣ nɛ Ɛyʋ Kam Kaamaŋkaɣ yɔɔ) yɔ, kalɩzaɣ mbʋ pɩ-yɔɔ pakaŋaɣ ɛyaa tɩʋ kʋɖʋmʋʋ yɔɔ lɛ, kɔtɔm se: “Tɩŋ taatɔyɩ ɖenɖe pakʋwaɣ ɛyaa yɔ. Pɩ-yɔɔ pesikaɣ ɖaʋ kʋyʋmʋʋ yeke na tataa. Ðaʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ pɔhɔkaɣ yaa pakaŋaɣ mba paaɖɔŋ paɣtʋ yɔɔ yɔ. Pakpazaɣ pa-nandasɩ nɛ pa-ñʋʋ hayo kiŋ nɛ pakaŋ ɖaʋ yɔɔ. Pakaŋaɣ yaa pɔhɔkaɣ ɖɔɖɔ pa-nɩŋgbanzɩ nɛ hadɛ kiŋ.

Ɛlɛ mbʋ pɩ-yɔɔ kpem ɖɩɩlakɩ tʋmɩyɛ nɛ kaamaŋkaɣ yɔ, pɩwɛ Ɛsɔtɔm taa na. Apostoloo Pɔɔlɩ tɔm se: “Krɩstʋ lɩzɩ-ɖʋ paɣtʋ nɔɔ lɔʋ taa, ɛpɩsɩ ɛ-tɩ weyi pɔlɔ ɛ-yɔɔ nɔɔ ɖɔ-yɔɔ yɔ. Mbʋ pamawa se: Weyi esusi tɩʋ yɔɔ yɔ, eleba.” (Galaatɩ 3:13) Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 21:22, 23 taa tɔm Pɔɔlɩ yɔɔdʋʋ cɩnɛ. Kalɩtʋ ndʋ tɩ-taa, tɩʋ tɔm pɔyɔɔdaa pɩtɩkɛ kaamaŋkaɣ tɔm. Ye pakam ɛyʋ tɩʋ yɔɔ mbʋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se “pɔlɔ ɛ-yɔɔ nɔɔ kɩdɛkɛdaɣ.” Pɩ-yɔɔ pɩfɛyɩ ɖeu se Krɩstʋ mba ɩkaŋ pa-ɖɩsɩ taa kɩlɛmɩŋ weyi ɩ-yɔɔ pakam Yesu tɩʋ yɔɔ yɔ.

Krɩstʋ sɩba nɛ pɩnzɩ 300 nzɩ sɩtɩŋ yɔ sɩ-taa, nabʋyʋ fɛyɩ nɛ pɩwɩlɩɣ se mba payaɣaɣ pa-tɩ se Krɩstʋ mba yɔ, palabɩnɩ kaamaŋkaɣ tʋmɩyɛ. Ɛlɛ pɩnzɩ 400 taa lɛ, Roma Wiyaʋ Sɔsɔ Constantin sʋ cɛtɩm Krɩstʋ mba ɛgbɛyɛ taa nɛ ɛpɔzɩ se kaamaŋkaɣ ɛkɛnɩ ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-kɩɖaʋ. Paa ɛbɛ kaatuzi-i nɛ ɛla mbʋ yɔ, nɔɔ kʋyʋmaɣ nakɛyɛ fɛeyɩ Yesu Krɩstʋ nɛ kaamaŋkaɣ pɛ-hɛkʋ taa. Toovenim sɩɩnaa layaa cɔlɔ kaamaŋkaɣ lɩnaa. Takayaɣ ŋga payaɣ se The New Catholic Encyclopedia yɔ, kɔtɔm se: “Mba paacaɣ wezuu pʋcɔ nɛ Krɩstʋ kɔŋ nɛ mba patɩkɛ Krɩstʋ mba yɔ, pɔ-cɔlɔ kaamaŋkaɣ lɩnaa.” Takayɩsɩ sɔsɔsɩ lɛɛsɩ ñɩɣ niye pɩ-yɔɔ se sɩɩnaa layaa lakaɣnɩ kaamaŋkaɣ tʋmɩyɛ pa-latʋ taa.

Ye mbʋ, ɛbɛ yɔɔ mba payaɣ pa-tɩ se Krɩstʋ mba yɔ papaɣzɩ kaamaŋkaɣ kpaɣʋ nɛ palakɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ? Pɩtɩla  palabɩ mbʋ se sɩɩnaa layaa itisi nɛ papɩsɩ “Krɩstʋ mba.” Ɛlɛ Bibl tɩsɔɔlɩ kpem se pala tʋmɩyɛ nɛ sɩɩnaa layaa wondu Ɛsɔ sɛtʋ taa. (2 Kɔrɛntɩ 6:14-18) Bibl masɩ kizaa ɖɔɖɔ se pataasɛɛ cɛtɩm ɛsɔnaa. (Egipiti Lɩʋ 20:4, 5; 1 Kɔrɛntɩ 10:14) Ye mbʋ lɩmaɣza kɩbana yɔɔ, Krɩstʋ mba toovenim mba ɩɩlakɩ tʋmɩyɛ nɛ kaamaŋkaɣ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ taa. *