CILINDAKANO va ci lema na ku ci lemesa ku vantu va vengi. Limo livulu ngualio cilindakano ca pua “citantekeyeso ca seho ya kama mu ku lemesa ca Vakua Kilistu.” [The Encyclopædia Britannica] Vutuhu ngoco, Vakua Kilistu va vusunga ka ve ku pangesa cilindakano mu ku lemesa cavo. Omo lia vika?

Muomu Yesu Kilistu ka va mu sukikile ha cilindakano. Lizi lia ciNgelengu li ve ku lundulula nguavo “cilindakano” lia pua stau·ros. Lia lomboloka “citi ca ku imika.” Imo Mbimbiliya nguayo: “Lizi [Stau·ros] ka lia lombolokele viti vivali via ku lindakana mu cifua cose-oco houe . . . Ka kua kele muzimbu u va soneka mu ciNgelengu ca mu [Testamentu ya Iha] ua muesa viti vivali.”—The Companion Bible

Mu visoneka via vingi, vakua ku soneka Mbimbiliya va pangesa lizi lieka mu ku lombolola ha va tsihilile Yesu. Va pangesa lizi lia ciNgelengu xylon. (Vilinga 5:30; 10:39; 13:29; Ngalata 3:13; 1 Petulu 2:24) Eli lizi liaco lia lomboloka “citi” ni nguetu “mpango, mulamu ni muti.”

Livulu Das Kreuz und die Kreuzigung (Cilindakano na ku Sukika Vantu), lia sonekele Hermann Fulda, lia lombolola muomu vika va kele na ku pangesa citi cimo lika ntsimbu yose mu ku tsiha vantu, ngualio: “Cihela ci va hanguile mu ku tsihilako vantu ka kua kele miti ya ingi. Ngeci va zikile lika citi ha mavu. Hakeho ha va kele na ku pangeya mavoko a vantu helu lia mitue yavo, vintsimbu vimo va kele na ku kuta ni ku pangeya viliato viavo.”

Vunoni vukaleho vua kama vua fuma mu Lizi lia Njambi. Kapostolo Paulu ngueni: ‘Kilistu ua tu ohielele ku cisingo ca mezi a lisiko, omo ua lipuisile cisingo omo yetu; muomu va na soneka, nguavo: ‘Ua ku singa nkala muntu u va sukika ku muti.’ (Ngalata 3:13) Ha cinimbu eci, Paulu ua tumbuile mezi a ku Ndeutelonomi 21:22, 23, uze ua tumbula mpundu muti kati cilindakano. Mu ku linga muntu u va sukikile ha muti ua puile ua “ku singa,” ka ci tava Vakua Kilistu ku haka mu vindzivo vifikula via Kilistu ali ha cilindakano.

 Ka kuesi vukaleho vua muesa ngecize mu miaka 300 fume ha ku-tsa ca Kilistu, vaze va litumbuile ku pua Vakua Kilistu va pangesele cilindakano mu ku lemesa cavo. Vunoni mu cihita ca miaka ca mu ciuana, Muangana Constantino uze ua puile mukua mavu, ua alulukile na ku pua umo ua Vakua Kilistu vaze va sondolokele ku lutsilielo. Kaha ua putukile ku pangesa cilindakano ku pua citantekeyeso ca vulombelo vuavo. Ka tu tantekeya vutumbe vuka ua kele navuo Constantino, vunoni Cilindakano ka ca kundamene kuli Yesu Kilistu. Ku pangesa Cilindakano mu ku lemesa ca tunda kuli vakua mavu. Limo livulu ngualio: “Ku vilika via Vakua Kilistu va ku livanga na vakua mavu va kele na ku pangesa cilindakano.” Vakua ku suana va vengi va kundika cilindakano ku ku-lemesa ca cisemua ca vaze ka va tsilielele na ku visemua via lusemo.

Kaha vika va ci tsimaneselele kuli vaze va litumbula nguavo vakua Kilistu? Va lingilemo linga va kokueye vaze ka va tsiliele ku pua “Vakua Kilistu.” Vutuhu ngoco, ku lemesa cose-oco citantekeyeso ca vakua mavu va ci vindika mu Mbimbiliya. (2 Kolintu 6:14-18) Mbimbiliya ya vindika vifua viose ovio via ku lemesa tumponia. (Ezundu 20:4, 5; 1 Kolintu 10:14) Tua limuena vusunga vua vuingi vu muesa omo lia vika vakua Kilistu va vusunga ka ve ku pangesa cilindakano mu ku lemesa cavo. *