‘APENITIKI
‘Uhinga ‘Oku ‘Ikai Ngāue‘aki Ai ‘e he Kau Kalisitiane Mo‘oní ‘a e Kolosí ‘i he Lotú
KO E kolosí ‘oku ‘ofa‘i ia pea faka‘apa‘apa‘i ‘e he kakai ‘e laui miliona. ‘Oku ui ‘e he Encyclopædia Britannica ‘a e kolosí “ko e faka‘ilonga tefito ‘o e lotu faka-Kalisitiané.” Ka neongo ia, ‘oku ‘ikai ke ngāue‘aki ‘e he kau Kalisitiane mo‘oní ia ‘a e kolosí ‘i he lotú. Ko e hā hono ‘uhingá?
Ko ha ‘uhinga mahu‘inga he ko Sīsū Kalaisí na‘e ‘ikai ke pekia ia ‘i ha kolosi. Ko e fo‘i lea faka-Kalisi ‘oku liliu lahi ko e “kolosi” ko e stau·rosʹ. ‘Oku ‘uhinga tefito iá “ko ha fu‘u pou pe ‘akau hangatonu.” ‘Oku fakahaa‘i ‘e he Companion Bible: “Ko e [Stau·rosʹ] ‘oku ‘ikai ‘aupito ‘uhinga iá ko e konga papa ‘e ua ‘okú na tu‘u fakalava ‘i ha ‘engikale pē . . . ‘Oku hala‘atā ke lēkooti ha me‘a ‘i he lea faka-Kalisi ‘o e [Fuakava Fo‘oú] ke a‘u ‘o fakahu‘unga ai ha konga papa ‘e ua.”
Ngāue 5:30; 10:39; 13:29; Kaletia 3:13; 1 Pita 2:24) ‘Oku ‘uhinga pē ‘a e fo‘i leá ni ko e “papa” pe “ko ha va‘akau, pōvai, pe fu‘u ‘akau.”
‘I he ngaahi konga tohi ‘e ni‘ihi, ‘oku ngāue‘aki ai ‘e he kau tohi Tohi Tapú ha toe fo‘i lea kehe ki he founga ‘o e pekia ‘a Sīsuú. Ko e fo‘i lea faka-Kalisi ia ko e xyʹlon. (‘I hono fakamatala‘i ‘a e ‘uhinga na‘e fa‘a ngāue‘aki ai pē ha ‘akau ki he ngaahi fakahoko tauteá, ko e tohi Das Kreuz und die Kreuzigung (Ko e Kolosí mo e Kalusefaí), ‘a Hermann Fulda, ‘oku pehē ai: “Na‘e ‘ikai ha ‘ulu ‘akau ne ala ma‘u ‘i he ngaahi feitu‘u kotoa pē na‘e fili ke fai ai ‘a e fakahoko tautea fakapule‘angá. Ko ia ai, na‘e hunuki pē ha tokotu‘u ‘i he kelekelé. Na‘e ha‘i pe tuki fa‘o ki he me‘á ni ‘a e nima kuo ha‘i ‘o hiki ki ‘olunga ‘o e kau maumau-laó pea mo honau va‘é ‘a ia na‘e fao fakahangatonu ki lalo.”
Kae kehe, ko e fakamo‘oni fakatuipau lahi taha ‘i he kotoa ‘o e fakamo‘oní, ‘oku ha‘u ia mei he Folofola ‘a e ‘Otuá. ‘Oku pehē ‘e he ‘apositolo ko Paulá: “Ne huhu‘i kitautolu ‘e Kalaisi mei he mala‘ia faka-Lao, he‘ene hoko ko e koto mala‘ia koe‘uhi ko kitautolu; (he kuo tohi, ‘Ilonga ‘a ia ‘oku tautau ‘i ha ‘akau ko e mala‘ia ia).” (Kaletia 3:13) ‘Oku lea heni ‘a Paula mei he Teutalonome 21:22, 23, ‘a ia ‘oku lave mahino ai ki ha ‘akau, ‘o ‘ikai ki ha kolosi. Koe‘uhi ko ha founga pehē ‘o e fakahoko tauteá na‘e ‘ai ai ‘a e tokotahá ko ha “koto mala‘ia,” ‘e ‘ikai totonu ki he kau Kalisitiané ke nau teuteu‘i honau ngaahi ‘apí ‘aki ‘a e ngaahi ‘īmisi ‘o Kalaisi ‘i hono tutukí.
‘Oku ‘ikai ha fakamo‘oni na‘e ngāue‘aki ‘i he ‘uluaki ta‘u ‘e 300 hili ‘a e pekia ‘a Kalaisí, ‘e he fa‘ahinga na‘a nau taukave‘i ko e kau Kalisitiane kinautolú, ‘a e kolosí ‘i he lotú. Kae kehe, ‘i he senituli hono faá, na‘e hoko ai ‘a e ‘Emipola pangani ko Konisitanitainé ko ha tokotaha ului ki he lotu faka-Kalisitiane tafoki mei he mo‘oní peá ne pouaki ai ‘a e kolosí ko hono faka‘ilongá ia. Ko e hā pē ‘a e ngaahi taumu‘a ‘a Konisitanitainé, na‘e ‘ikai ha kaunga ‘e taha ‘a e kolosí kia Sīsū Kalaisi. Ko hono mo‘oní, ko e kolosí na‘e fakapangani ‘a hono tupu‘angá. ‘Oku fakahaa‘i ‘e he New Catholic Encyclopedia: “Ko e kolosí ‘oku ma‘u ia fakatou‘osi ‘i he ngaahi tō‘onga ki mu‘a ‘i he Kalisitiané mo e ‘ikai Kalisitiané.” Ko e ngaahi ma‘u‘anga fakamatala kehé kuo nau fakafehokotaki ‘a e kolosí mo e lotu ki natulá pea mo e ngaahi ouau fakaefehokotaki fakasino fakapanganí.
Ko e hā leva na‘e pouaki ai ‘a e faka‘ilonga fakapangani ko ení? Ngalingali, ke ‘ai ke faingofua ange ai ki he kau panganí ke nau tali ‘a e “lotu faka-Kalisitiané.” Ka neongo ia, ko e lī‘oa ki ha faka‘ilonga fakapangani peé ‘oku fakahalaia‘i mahino ia ‘e he Tohi Tapú. (2 Kolinito 6:14-18) ‘Oku toe tapui ‘e he Tohi Tapú ‘a e founga kotoa pē ‘o e tauhi ‘aitolí. (Ekisoto 20:4, 5; 1 Kolinito 10:14) Ko ia ai, ‘oku ‘ikai ke ngāue‘aki, ‘i ha ‘uhinga lelei ‘aupito, ‘e he kau Kalisitiane mo‘oní ‘a e kolosí ‘i he lotú. *
^ pal. 5 Ki ha lāulea fakaikiiki ange ‘i he kolosí, sio ki he peesi 89-93 ‘o e tohi Reasoning From the Scriptures, ko e pulusi ‘e he Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová.