ŴANDU ŵajinji akusawunonyela, soni kuwucimbicisya msalaba. Buku jine jikusati: “Msalaba uli cimanyililo cakusosekwa mnope ca dini ja Ciklistu.” (The Encyclopædia Britannica) Nambo Aklistu ŵasyesyene ŵangakamulicisya masengo msalaba pakulambila. Ana Ligongo cici?

Ligongo lyekulungwa lili lyakuti Yesu Klistu nganawila pa Msalaba. Liloŵe lya Cigiliki lyakusaligopolela kuti “msalaba” lili stau·ros′. Liloŵeli likusagopolela “citela cejongoce kapena lunjalamila.” Buku jine jagopolela maloŵe jikusati: “liloŵe lyakuti [Stau·ros′] lyangagopolela yitela yiŵili yepinjikane . . . Mu Cigiliki caŵakamulicisye masengo pakulemba [Malangano Gasambano] ŵangasala ya yitela yiŵili yepinjikane.”

Panasoni liloŵe line lyaŵalikamulicisye masengo ŵakulemba Baibulo pakusala ya paŵawilile Yesu. Liloŵelyo mu Cigiliki akusati xy′lon. (Agalatia 3:13) Liloŵeli likusagopolela “litabwa” kapena “cikoti, simbo, kapena citela.”

Pakusala ligongo lyakwe ŵakamulicisyaga masengo citela pakwakoleka ŵandu ŵalemwisye, buku ja mtwe wakuti Msalaba ni Kwakoleka Ŵandu, jaŵajilembile Hermann Fulda mu Cijelemani, jikusati: “Kumalo gaŵagasagwile kuti akakoleceleje ŵandu kwaliji kwakusoŵa yitela. M’yoyo ŵajigalaga citela ni kucisimika kumaloko. Pa citelapo, jwakulemwajo ŵamkwesyaga makono penani pa mtwe wakwe ni kumkomelela kapena kumtaŵa. Ndaŵi syejinji ŵamkomelaga kapenasoni kumtaŵa sajo.”

Umboni wekulungwa mnope panganiji, ukusatyocela M’maloŵe ga Mlungu. Ndumetume Paulo ŵalembile kuti: “Klistu ŵatuwombwele ku malweso ga Malamusi pakutendekwa kuŵa ŵalwesece mmalo mwetu. Pajatu yilembedwe kuti, ‘Jwalijose jwakukomeledwa pacitela ali jwamlwesece.’” (Agalatia 3:13) Palilembali Paulo ŵasalaga maloŵe ga pa Deuteronomo 21:22, 23, papakusasala ya citela, ngaŵaga msalaba. M’yoyo ligongo lyakuti mundu juŵamkomelaga pa citela jwawonekaga kuŵa “jwamlwesece,” yili yangaŵajilwa kuti Aklistu asalalisyeje nyumba syawo ni yiwulili ya Yesu ali amkomelele pacitela.

 Pangali umboni wakulosya kuti ŵaŵalisalaga kuti ali Aklistu ŵaŵapali yaka 300 ciwilile Yesu, ŵakamulicisyaga masengo msalaba pakulambila kwawo. Mu yaka yeleyi Mwenye ja Ciloma Constantine jwajinjile dini jele ŵandu ŵakwe ŵalisalaga kuti ali Aklistu, nambo nganijikuyaga yijiganyo yisyesyene. Jwalakwe ni juŵatandisye kuti ŵandu akamulicisyeje masengo msalaba mpela cimanyilo ca diniji. Cinga lisosa lya Mwenyeju lyaliji lyatuli, paliji pangali mkamulano uliwose pasikati pa Yesu Klistu ni msalaba. Kusala yisyene, msalaba watandile ku dini syawunami. Buku jaŵalembilemo yijiganyo ya Cikatolika jikusati: “Msalaba wasimanikwaga kalakala Ciklistu mkanicitande, soni atamose Ciklistu cili citandite wasimanikwaga kwa ŵandu ŵanganaŵa Aklistu.” Mabuku gane gakusakamulanya msalaba ni kulambila yakupanganyikwa, soni misyungu jakwamba ya kugonana.

Sambano, ligongo cici ŵandu ŵalimbikasisye kamulicisya masengo cimanyiloci? Mwine, lyaliji ligongo lyakusaka kuti ŵandu ŵanganaŵa Aklistu ajinjileje “Ciklistu” mwangasawusya. Nambope, Baibulo jikusalekasya kamulicisya masengo cilicose cakwayana ni cimanyilo cacikusa. (2 Akolinto 6:14-18) Malemba gakusalekasya kukamulicisya masengo mitembe mwamtundu wuliwose. (Eksodo 20:4, 5; 1 Akolinto 10:14) Pa magongo gelega, Aklistu ŵasyesyene ŵangakamulicisya masengo msalaba pakulambila. *