ABUI bôt da buni na jôm éziñ é ne be nyôl été é ne te wu. Ba fase na éyoñe b’awu, jôme te ja kôlô nyôle minsôn, éyoñe te ja ke vôme mfe. Ñye’elane te ô maneya yiane si se, ajô te bôt abui be wô’ô teme na ñye’elane te ô nji so Kalate Zambe. Kalate Zambe a ye’ele na bia ke vé éyoñe bia wu?

Simesa’ane na Kalate Zambe a nga taté tilibane nkobô Hébreu a nkobô Grek. Kalate Zambe bia belane nye nyi, a kôñelan éfia Hébreu nèphèsh a éfia Grek psukhê mevale meva: ane môt, betit, ényiñ, a nsisim. Nèphèsh ba psukhê be ne Kalate Zambe été bebé biyoñe 800; be ne kôñelane be a bifia bi: (1) bôt, (2) betit, (3) ényiñe bôt nge ényiñe betit. Bi tame zu yene bifuse biziñe bia bo’olô mam melale mete.

Bôt. “Melu me ya Noé . . . ôyôme tañ, é ne na . . . bôt [Psukhê] mwom, [be] nga nyiñ été a mendim.” (1 Pierre 3:20) Vôme nyi, Kalate Zambe a kôñelan éfia “psukhê” na bôt​—Noé, ngal, bobefame bé belal, a beyale bap. Nkôlan 1:5 a ve tañe bôte ya nda bôte Jacob. Bia lañe na: “Bôte  [nèphèsh] bese be nga so nyôle Jacob be mbe bôte mewôme zangbwal: éyoñe te Joseph a too Égypte.” Ajô te, Jacob a nga too a bili bone 70. Bive’ane bife bi ne nyoñe Kalate Zambe bi akôñelan éfia “psukhê” na bôt, bi ne bifuse bia tôñe bi: Nkôlan 12:5; Josué 11:11; a Beromain 13:1; 2 Pierre 2:14.

Betit. Kalate Zambe a kañete ajô ya ntéane biôme Zambe; a jô na: “Ane Zambe a nga jô na mendime me jaék a bizu’u bi biôm bi vee [nèphèsh], nalé fe anon é yele’e si nyô avale dap, biyem, a biôm bi a nyi’itan, a betite ya si nyô avale dap: ane e nga bo nalé.” (Metata’a 1:20, 21) Éfuse ji ja liti na, kos, betite ya nlam a betite ya fé bese be ne jôme jia nkobô Hébreu​—nèphèsh. Vôme mfe, Kalate Zambe a beta loene anon a betite befe na nèphèsh, Kalate Metata’a 9:10 a Lévitique 11:10, 46.

Ényiñe môt. Éyoñ éziñ éfia nèphèsh a éfia psukhê bi atinane na ényiñe môt. Yésus a nga jô beyé’é bé na: “Môt a ba’ale ényiñe jé aye dimili je; nyô a dimili ényiñe jé [psukhê] amu ma nye a ye yene je.” (Matthieu 10:39) Vôme mfe Yésus a nga beta kobô na: “Nye’ane bôt be a nye’e bôt ô nji dañ ajô di, môt ave ényiñe jé [psukhê] amu bemvôé bé.” (Jean 15:13) Ôsusua na a kobô bifia bi, a nga taté jô na: “Ma me ne mbamba mba’ale mintômba: mbamba mba’ale a ve ényiñ jé [psukhê] amu mintômba.” (Jean 10:11) Yésus a nga ve psukhê, nge ényiñe jé na a nyii bôte y’émo. Bifuse bia mane lañe bi bi aliti nne ngeññ na bifia “nèphèsh” a “psukhê”, bi atinane fe na ényiñe môt. Wo ye yene bive’an bife kalate Metata’a 35:16-19; Nkôlan 4:19; Betyi’i Mejô 5:18; 1 Jean 3:16.

Nge wo yene na bia te belane bifia nèphèsh a psukhê vôme nyi, a ne amu Kalate Zambe wongan a nji kôñelane bifia bite aval é ne ntilane minnôm mimvulekane mi Kalate Zambe. Be a kôñelane psukhê ba nèphèsh nkobô Éngilis na “soul”. Fulasi ba kôñelane bie na “âme.” Ve bulu, bevôme béziñ e kalate Zambe ba kôñelane bie na “nsisim.” Nkôñelane te wo so jo’ojo’o bifia. Bia zu yen amu jé. Ve  bekalate bangan été, bia kôñelan bifia psukhê a nèphèsh na ékôkôma’a. Nge wo tu’a yé’é Kalate Zambe, wo ye yene na teke vôm éziñ a ye’ele na ékôkôma’a (psukhê ba nèphèsh) é ne “te wu”, nge na é ne “nnôm éto.” Ve Kalate Zambe a ye’ele na ékôkôma’a ja wu. (Ézéchiel 18:4, 20) Nde ñhe, nge môt a wuya, a wuya fo’o; nge émien, nge ébu’a éziñe ya nyule jé bi nji ke vôme mfe éziñ.

Bi tame fe zu yen éyoñe ji avale Kalate Zambe a belan éfia “nsisim.” Bôt abui ba buni na éfia “nsisim” ba “ékôkôma’a” (esprit ba âme) be ne jôme jia. Ve jôm éziñ é se nalé. Kalate Zambe a tu’a ye’ele na a ne mam mebaé. Nsela’ane a ne mbé?

Betili Kalate Zambe be nga belan éfia rouah nkobô Hébreu, nge ki pneuma nkobô Grek éyoñ be nga kôñelan éfia “nsisim.” Mimfufup Mintilane mibiene mi aliti atinane ya bifia bite bibaé. Bi tame nyoñe éve’an a Besam 104:29; a jô na: “[Nge Yéhôva] a vaa be mvebe [rouah], be wôé, a bulane mete’e map.” Jacques 2:26 a jô fe na “nyôl é ne te nsisim [pneuma] é ne ñwuan.” Éyoñe bia fombô bifuse bibaé bi, “nsisim” ô ne ngule ja bo na nyôl é fô’ôsan. Nge nsisim ô nji bo, nyôl é ne ñwuan. Bia yene fe na, Kalate Zambe été, éfia rouah é nji tinane ve na “nsisim”, ja tinane fe na “ngul”, nge ngule j’ ave ényiñ. Bi tame nyoñ éve’an ya ndône mendim melu me Noé; Zambe a nga jô na: “M’ azu ndône mendime si nyô, a jiane minsône mise mi bili mvebe ya ényiñ [rouah], bi vase yôpe si.” (Metata’a 6:17; 7:15, 22) Nde “nsisim” ô ne ngul é ne te yené, (zo’oyañe y’ényiñ) ja bo na jôm ése é vee é fô’ôsan.

Ékôkôma’a ba nsisim be nji bo jame da. Nsisim ô ne mfi asu nyôle jangan fo’o fe aval radio a yi zo’oyañ​—asu na a wulu. Bi tame nyoñ éve’ane vôm ate. Simesa’ane mone radio wé ô wô’ô bi mo. Éyoñe wo fiti mekok été a bo’é nye, nga a wulu? Amu zo’oyañ ja so mekok ja bo na a kobô; ve nge meko’o me nji bo, radio wôé a se ngule ya kobô. Avale  radio afe é ne kobô a zo’oyañe j’aso mfin. Aval ane zo’oyañ, nsisim ô nji bi ôsimesan, a teke na ô ne fas. Ngul éte é ne teke miene. Ve nge bi nji bi nsisime te, nge ngule j’ ave ényiñ éte, nyôle jangan ja ye “wu, a bulane metek,” avale ntili Besam a nga jô.

Kalate Ecclésiaste 12:7 a jô mfa’a y’awu môte na: “Mbuluk [nyôl] wo bulane si aval ane ô nga to, a nsisim wo bulane be Zambe a nga ve wô.” Éyoñe nsisim, ngule ja ve ényiñ, wo kôlô nyôle minsône jangan, nyôle j’awu, a bulane vôme j’aso​—metek. Avale te fe, ngule j’ave ényiñe ja bulane vôme j’aso​—be Zambe. (Job 34:14, 15; Besam 36:9) Ve nalé ate a nji tinane na ngule j’ave ényiñ ja ke yôp. Vôme nyi a kômbô liti na éyoñe môt a wu, Yéhôva Zambe étam nye a ne beta ve nye ényiñ. Bi ne beta jô aval afe na ényiñe jé é bôô mo me Zambe. Fo’o ve ngule Zambe nje é ne bo na nsisim, nge ngule ja ve ényiñ é bulane zu be môt ate, ndemben a ye beta nyiñ.

Avale mbamba jame te éyoñe bia yeme na nne fo’o nkômbane Zambe ô ne nalé asu bôte bese be ne “mesoñ” éyoñe bia kobô ji! (Jean 5:28, 29) Éyoñe ya ñwômane miñwuan, Yéhôva a ye kôme mfefé nyôl asu bôte bese ba ke ôyo awu éyoñe ji, a beta ve be nsisim, nge ngule ja ve ényiñ, éyoñe te ba ye wômô.

Nge wo kômbô yeme mam mefe ma lat a éfia “ékôkôma’a” ba “nsisim” avale Kalate Zambe a belane bie, wo ye koone benya mefoé be ne volô wo nsoé kalate be a loene na Que devient-on quand on meurt? a afep 27-32 a 135-40 ya kalate ba loene na Comment raisonner à partir des Écritures? Bengaa be Yéhôva mbe be nga tili bekalate bete.