NSO isidụk fi ekikere ke ini okopde ikọ oro “ukpọn̄” ye “spirit”? Ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke mme ikọ emi ẹwọrọ n̄kpọ oro enyịn mîkwe, mînyụn̄ ikemeke ndikpa, oro odude nnyịn ke esịt idem. Mmọ ẹkere ẹte ke ubak idem owo emi enyịn mîkwe mi ẹsikpọn̄ ikpọkidem ke ini owo akpade onyụn̄ aka iso odu uwem. Sia ata ediwak owo ẹnịmde ukpepn̄kpọ emi ke akpanikọ, akpa ekese owo idem ndifiọk nte ke Bible ikpepke ukpepn̄kpọ emi ke baba usụn̄ kiet. Ikọ Abasi owụt ke ukpọn̄ ye spirit ẹdi nso?

Akpa, kere ban̄a ikọ oro ukpọn̄. Ekeme ndidi afo emeti ete ke ẹkebem iso ẹwet ekese ikpehe Bible ke usem Hebrew ye Greek. Ke ini ẹkewetde ẹban̄a ukpọn̄, mme andiwet Bible ẹkeda ikọ Hebrew oro neʹphesh m̀mê ikọ Greek oro psy·kheʹ. Ikọ mbiba emi ẹdu ke N̄wed Abasi awak akan utịm ike-800, ndien Edikabade  eke Obufa Ererimbot akabade mmọ ke ukem usụn̄ nte “ukpọn̄.” Ke ini afo odụn̄ọrede ese usụn̄ nte ẹdade “ukpọn̄” m̀mê “mme ukpọn̄” ẹtịn̄ ikọ ke Bible, ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke ẹwak ndida ikọ emi ntịn̄ mban̄a (1) mme owo, (2) mme unam, m̀mê (3) uwem owo m̀mê unam. Ẹyak nnyịn ise ndusụk itien̄wed oro ẹdade mme ikọ emi ke usụn̄ mbita emi.

Mme owo. “Ke eyo Noah . . . [ẹma] ẹnyan̄a owo ifan̄, oro edi, ukpọn̄ itiaita, ebe ke mmọn̄.” (1 Peter 3:20) Mi an̄wan̄a nte ke ikọ oro “ukpọn̄” ada aban̄a mme owo—Noah, n̄wan esie, nditọ esie ita, ye iban mmọ. Exodus 16:16 etịn̄ aban̄a item emi ẹkenọde nditọ Israel ke nte mmọ ẹkpewobide manna. Ẹkedọhọ mmọ ẹte: ‘Ẹwobi enye nte ibat ukpọn̄ mbufo edide ke mme tent mbufo.’ Ntre udomo manna oro ẹkewobide ọkọkọn̄ọ ke ibat owo emi ẹdude ke ubon kiet kiet. Ẹkụt mme uwụtn̄kpọ efen ke Bible ke nte ẹdade “ukpọn̄” m̀mê “mme ukpọn̄” ẹtịn̄ ẹban̄a owo m̀mê mme owo ke Genesis 46:18; N̄wed Eseme 3:25; Utom 27:37; ye Rome 13:1.

Mme unam. Ke mbụk obot emi odude ke Bible, nnyịn ikot ite: “Abasi ọdọhọ, ete, Yak mmọn̄ ọyọhọ udịm-udịm unam [“ukpọn̄,” NW] eke ẹdude uwem, yak inuen ẹnyụn̄ ẹfefe ẹkpọn̄ isọn̄ ke iso ikpaenyọn̄. Ndien Abasi ete, Yak isọn̄ osion̄o unam [“ukpọn̄,” NW] eke ẹdude uwem ke orụk mmọ, ufene, ye andinyọni, ye unam obot ke orụk mmọ: ndien edi ntre.” (Genesis 1:20, 24) Ke itien̄wed emi, ikọ kiet—oro edi, “ukpọn̄”—ke ẹda ẹkot iyak, inuen, ufene, ye unam ikọt. Ẹkot mme unam n̄ko ukpọn̄ ke Genesis 9:10, NW; Leviticus 11:46, NW; ye Numbers 31:28.

Uwem owo. Ndusụk ini ikọ oro “ukpọn̄” ekeme ndiwọrọ uwem owo. Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Kpukpru mmọ oro ẹkeyomde ukpọn̄ fo ẹmekpan̄a.” (Exodus 4:19, NW) Nso ke mme asua Moses ẹkeyom? Mmọ ẹkeyom ndida uwem Moses. Mbemiso emi, ke adan̄aemi Rachel okoyomde ndiman eyen esie Benjamin, ‘ukpọn̄ ama oyom enye ndibọhọ (koro enye akpade).’ (Genesis 35:16-19) Ke ini oro, Rachel ama ọduọk uwem esie. Kere n̄ko ban̄a ikọ Jesus emi: “Ami ndi eti ekpemerọn̄; eti ekpemerọn̄ ayak ukpọn̄ esie ọnọ kaban̄a mme erọn̄.” (John 10:11) Jesus ama ọnọ ukpọn̄, m̀mê uwem, esie ke ibuot ubonowo. Ke mme n̄wed Bible emi, an̄wan̄a nte ke ikọ oro  “ukpọn̄” ada aban̄a uwem owo. Afo oyokụt mme uwụtn̄kpọ efen efen ke nte ẹdade “ukpọn̄” ẹtịn̄ ikọ ke usụn̄ emi ke 1 Ndidem 17:17-23; Matthew 10:39; John 15:13; ye Utom 20:10.

Ke akade iso ekpep Ikọ Abasi, afo oyokụt ete ke idụhe itie baba kiet ke ofụri Bible emi ẹdade ikọ oro “eke mîkemeke ndikpa” m̀mê “nsinsi” ẹbuan ye ikọ oro “ukpọn̄.” Utu ke oro, N̄wed Abasi ọdọhọ ete ke ukpọn̄ esikpa. (Ezekiel 18:4, 20) Ke ntre, Bible okot owo emi akpade “ukpọn̄ eke akpade.”—Leviticus 21:11, NW.

Ẹyak nnyịn idahaemi ise nte Bible adade ikọ oro “spirit” etịn̄ ikọ. Ndusụk owo ẹkere ke “spirit” akam edi enyịn̄ efen emi ẹnọde “ukpọn̄.” Edi, idịghe ntre. Bible anam an̄wan̄a nte ke “spirit” ye “ukpọn̄” ẹdi nsio nsio n̄kpọ iba. Nso ukpụhọde idu ke ufọt mmọ?

Mme andiwet Bible ẹkeda ikọ Hebrew oro ruʹach m̀mê ikọ Greek oro pneuʹma ke ini ẹkewetde ẹban̄a “spirit.” N̄wed Abasi owụt se mme ikọ oro ẹwọrọde. Ke uwụtn̄kpọ, Psalm 104:29 ọdọhọ ete: “[Jehovah] atan̄ ibifịk [“spirit,” NW] [ruʹach] mmọ, mmọ ẹnịme, ẹnyụn̄ ẹfiak ke ntan mmọ.” Ndien James 2:26 ọdọhọ ete ke ‘ikpọkidem eke mînyeneke spirit [pneuʹma] akpa.’ Ke mme ufan̄ikọ oro, “spirit” ọwọrọ se inọde ikpọkidem uwem. Ke spirit mîdụhe, ikpọkidem akpa. Ke ntre, owo ikabakede ikọ oro ruʹach ke Bible nte “spirit” kpọt, edi ẹkabade enye n̄ko nte “odudu,” m̀mê odudu uwem. Ke uwụtn̄kpọ, Abasi eketịn̄ aban̄a Ukwọ eyo Noah ete: “Ami mmọn̄ nnam ukwọ mmọn̄ edi ke isọn̄, edisobo kpukpru obụk owo emi ibifịk [“odudu,” NW] [ruʹach] uwem odude mmọ ke esịt, ke idak enyọn̄ efep.” (Genesis 6:17; 7:15, 22) Ntre “spirit” edi odudu oro enyịn mîkwe (kpa odudu uwem) emi anamde kpukpru odu-uwem n̄kpọ ẹdu uwem.

Ukpọn̄ ye spirit idịghe ukem n̄kpọ. Ikpọkidem oyom spirit emi ke ukem usụn̄ emi ekebe ukopikọ oyomde odudu ikan̄ ilektrik—man ebre. Ke ndika iso nnam emi an̄wan̄a, kere ban̄a ekpri ekebe ukopikọ. Ke ini afo esịnde batri ke ekpri ekebe ukopikọ ọkpọhọde, odudu ikan̄ ilektrik emi odude ke batri oro ayanam  ekebe ukopikọ oro ebre. Edi, ke batri mîdụhe, ekebe ukopikọ oro ikemeke ndibre. Kpa ntre ke ekebe ukopikọ oro ikan̄ ilektrik ọnọde odudu mîdibreke aba ke ini ẹbọde ikan̄. Ukem ntre, spirit edi odudu oro anamde ikpọkidem nnyịn odu uwem. N̄ko, ukem nte ikan̄ ilektrik, spirit ikemeke ndikop n̄kpọ, inyụn̄ ikemeke ndikere n̄kpọ. Enye edi ikpîkpu odudu. Edi ke spirit, m̀mê odudu uwem mîdụhe, ikpọkidem nnyịn “ẹnịme, ẹnyụn̄ ẹfiak ke ntan mmọ,” nte andiwet psalm eketịn̄de.

Ecclesiastes 12:7 etịn̄ aban̄a n̄kpa emi owo akpade ete: “Ntan [ikpọkidem esie] ayafiak ke ntan, kpa nte ekedide: spirit ayafiak etiene Abasi emi ọkọnọde enye.” Ke ini spirit, m̀mê odudu uwem, ọkpọn̄de ikpọkidem, ikpọkidem akpa onyụn̄ afiak ke ntan emi enye okotode. Ukem ntre, odudu uwem afiak etiene Abasi emi ọkọnọde enye. (Job 34:14, 15; Psalm 36:9) Emi iwọrọke ite ke odudu uwem esidọk aka heaven. Utu ke oro, emi ọwọrọ ete ke Jehovah Abasi ọfiọk m̀mê akpan̄kpa enyene idotenyịn edifiak ndu uwem ke ini iso m̀mê inyeneke. Imekeme ndidọhọ ke uwem esie esịne Abasi ke ubọk. Abasi kpọt ekeme ndifiak nnọ owo spirit, m̀mê odudu uwem, man enye afiak odu uwem.

Edi n̄kpọ ndọn̄esịt didie ntem ndifiọk nte ke emi akam edi se Abasi edinamde ọnọ kpukpru mbon oro ẹdude ke “udi editi”! (John 5:28, 29) Ke ini ediset ke n̄kpa, Jehovah oyobot obufa ikpọkidem ọnọ owo emi ekedede ke n̄kpa onyụn̄ ọnọ enye spirit, m̀mê odudu uwem, man ikpọkidem oro odu uwem. Nso ini idara ke oro edidi ntem!

Edieke afo edimade ndikpep n̄kpọ efen efen mban̄a nte ẹdade ikọ oro “ukpọn̄” ye “spirit” ẹtịn̄ ikọ ke Bible, afo oyokụt mme n̄kpọ efen efen oro ẹnyenede ufọn ke ediye uduot ekpri n̄wed oro Nso Itịbe inọ Nnyịn ke Ini Nnyịn Ikpade? ye ke page 375-384 ke n̄wed Reasoning From the Scriptures. Mme Ntiense Jehovah ẹsio n̄wed mbiba emi.