EYIN hiẹ sè hogbe lọ lẹ “alindọn” po “gbigbọ” po, etẹwẹ nọ wá linlẹn towe mẹ? Mẹsusu yise dọ hogbe ehelẹ zẹẹmẹdo onú mayọnmọ de he yin jọmaku he nọ nọ̀ mí mẹ. Yé lẹndọ to whenuena mẹde kú, adà mayọnmọ gbẹtọ tọn ehe nọ tọ́nsọn agbasa lọ mẹ bo nọ to gbẹnọ zọnmii. To whenuena e yindọ nuyise ehe gbayipe taun, e nọ paṣa mẹsusu nado wá mọdọ e ma yin nuplọnmẹ Biblu tọn paali. Eyin mọwẹ, sọgbe hẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn, etẹwẹ alindọn yin, podọ etẹwẹ gbigbọ yin?

Jẹnukọn whẹ́, mí ni gbadopọnna nuhe alindọn yin. Hiẹ sọgan flin dọ Heblugbe po Glẹkigbe po mẹ wẹ suhugan adà Biblu tọn yin kinkàn do to dowhenu. To whenuena Biblu kantọ lẹ to hodọdo alindọn ji, yé nọ yí hogbe Heblu tọn lọ neʹphesh kavi hogbe Glẹki tọn lọ psy·kheʹ zan. Hogbe awe ehelẹ sọawuhia to Owe-wiwe mẹ hugan whla 800, podọ Traduction du monde nouveau basi lẹdogbedevomẹ hogbe ehelẹ tọn to gbesisọmẹ do “alindọn.” Dile etlẹ yindọ Biblu Wiwe Lọ Gun Alada to whedelẹnu diọ hogbe ehelẹ do “alindọn,” e sọ yí hogbe devo lẹ zan do otẹn etọn mẹ taidi “omẹ,” “ogbẹ̀,” “ayiha,” “gbigbọ” “gbẹtọ,” “nutẹgbẹ̀,” “kanlin,” po “nudida” po. Ṣigba, eyin hiẹ gbadopọnna lehe hogbe lọ neʹphesh po  psy·khe’ po yin yiyizan do to Biblu mẹ, e họnwun gblegede dọ hogbe ehelẹ dlẹnalọdo (1) gbẹtọ lẹ, (2) kanlin lẹ, kavi (3) ogbẹ̀ gbẹtọ kavi kanlin de tọn. Mì gbọ mí ni gbadopọnna wefọ he ze linlẹn voovo atọ̀n ehelẹ donukọnnamẹ.

Gbẹtọ lẹ. “To Noa whenu . . . omẹ pẹvide, enẹ wẹ, ayiha [psy·kheʹ] ṣinatọ̀n gán . . . , gbọn osin dali.” (1 Pita 3:20) Tofi, hogbe Glẹki tọn lọ psy·kheʹ yin lilẹdogbedevomẹ do ayiha—yèdọ Noa, asi etọn, visunnu etọn atọ̀n lẹ, po asi yetọn lẹ po. Eksọdusi 16:16 donù ayinamẹ he yin nina Islaelivi lẹ gando manna bibẹpli go. Yé yin didọna dọmọ: “Mì bẹpli sọn e mẹ . . . kẹdẹdi sọha gbẹtọ [neʹphesh] mìtọn lẹ tọn . . . , omẹ dopodopo na yé he tin to gòhọ etọn mẹ lẹ.” Enẹwutu sọha manna he yin bibẹpli tọn sinai do sọha mẹhe tin to whẹndo dopodopo mẹ tọn ji. Apajlẹ Biblu tọn devo lẹ gando lehe neʹphesh po psy·kheʹ po nọ yin lilẹdo ayiha, omẹ, kavi gbigbọ do go yin mimọ to Jọṣua 11:11; Owalọ lẹ 27:37; po Lomunu lẹ 13:1 po mẹ.

Kanlin lẹ. To kandai Biblu tọn do nudida ji mẹ, mí hia dọmọ: “Jiwheyẹwhe sọ dọmọ, gbọ osin lẹ ni yí sisawẹn nudida gbẹ̀te lẹ [neʹphesh] tọn lẹ do to sisawẹn, bosọ gbọ ohẹ̀ lẹ ni nọ to zinzlọn to aigba ta dogodo dovlomẹ olọn tọn lọ. Jiwheyẹwhe sọ dọmọ, gbọ aigba ni ji nutẹgbẹ̀ [neʹphesh] kẹdẹdi etọn lẹ, whékanlin po nuhe nọ lìn po, podọ [gbekanlin] aigba tọn kẹdẹdi etọn: e sọ yinmọ.” (Gẹnẹsisi 1:20, 24) To wefọ ehelẹ mẹ, nudida gbẹ̀te lẹ, whèvi lẹ, whékanlin lẹ, po gbekanlin lẹ po popolẹpo wẹ hogbe Heblu tọn dopolọ—yèdọ neʹphesh yin yiyizan nado dlẹnalọdo. Ohẹ̀ lẹ po kanlin devo lẹ po sọ yin yiylọdọ neʹphesh to Gẹnẹsisi 9:10; Levitiku 11:46; po Osọha lẹ 31:28 po mẹ.

Ogbẹ̀ gbẹtọ tọn. To whedelẹnu hogbe lọ neʹphesh po psy·kheʹ po nọ zẹẹmẹdo ogbẹ̀ gbẹtọ tọn. Osẹ́n Jehovah tọn dọmọ: “Eyin oylan depope hodo, whenẹnu hiẹ na yí gbigbọ [neʹphesh] na gbigbọ.” (Eksọdusi 21:23) Ahọ́ tẹwẹ na yin súsú eyin oylan depope hodo e? Ogbẹ̀ wẹ na yin yíyí do suahọ ogbẹ̀ devo tọn. Jẹnukọnna ojlẹ enẹ, to whenuena Laheli jlo na ji visunnu etọn Bẹnjamini, “gbigbọ [neʹphesh] etọn to yìyì . . . , (na e kú).” (Gẹnẹsisi 35:16-19) To ojlẹ enẹ mẹ, Laheli hẹn ogbẹ̀ etọn bu. Lẹnnupọndo hogbe Jesu tọn lẹ ji ga dọmọ: “Yẹn wẹ lẹngbọhọtọ dagbe lọ: lẹngbọhọtọ dagbe ze ogbẹ̀ [psy·kheʹ] etọn dai na lẹngbọ lẹ.” (Johanu 10:11) Jesu ze psy·kheʹ , kavi ogbẹ̀ etọn dai, do ota gbẹtọvi lẹ tọn mẹ. To wefọ Biblu tọn ehelẹ mẹ, e họnwun dọ hogbe lọ “alindọn” kavi neʹphesh po psy·kheʹ  po dlẹnalọdo ogbẹ̀ gbẹtọ tọn. Hiẹ na mọ apajlẹ susu dogọ gando linlẹn “alindọn” tọn ehe go to 1 Ahọlu lẹ 17:17-23; Matiu 10:39; Johanu 15:13; po Owalọ lẹ 20:10 po mẹ.

Dogbigbapọnna Ohó Jiwheyẹwhe tọn yinukọn dogọ na dohia we dọ fidepope ma tin to Biblu mẹ bọ hogbe lọ “jọmaku” kavi “madopodo” yin yiyizan na alindọn kavi neʹphesh po psy·kheʹ po te. Kakatimọ, Owe-wiwe dọ dọ alindọn kavi neʹphesh nọ kú. (Ezekiẹli 18:4, 20) Enẹwutu, Biblu ylọ mẹhe ko kú de dọ neʹphesh kúkú kavi oṣiọ.—Levitiku 21:11.

Mì gbọ mí ni gbadopọnna aliho he mẹ Biblu yí hogbe lọ “gbigbọ” zan te. Mẹdelẹ lẹndọ hogbe devo poun wẹ “gbigbọ” yin na “alindọn.” Ṣigba, e ma yinmọ gba. Biblu hẹn ẹn họnwun hezeheze dọ onú voovo awe wẹ “gbigbọ” po “alindọn” po yin. Nawẹ yé gbọnvo gbọn?

Biblu kantọ lẹ yí hogbe Heblu tọn lọ ruʹach kavi hogbe Glẹki tọn lọ pneuʹma zan to whenuena yé to hodọ gando “gbigbọ” go, ehe Biblu Wiwe Lọ Gun Alada basi lẹdogbedevomẹ etọn do “gbọfufu ogbẹ̀ tọn,” kavi “gbọfufu.” Owe-wiwe lẹ lọsu do nuhe hogbe ehelẹ ruʹach po pneuʹma po zẹẹmẹdo taun hia. Di dohia, Psalm 104: 29 dọmọ: “Hiẹ [Jehovah] yí gbọfufu [ruʹach] yetọn, yé kú, bosọ gọ̀ do kọ́gudu yetọn dè.” Podọ Jakobu 2:26 dọ dọ “agbasa matin gbigbọ [pneuʹma] yin oṣiọ.” Na taun tọn, ruʹach po pneuʹma po to wefọ ehelẹ mẹ ma to alọdlẹndo jẹhọn he yè nọ gbọ do homẹ poun gba, mọjanwẹ yé ma to alọdlẹndo ‘alindọn’ do niyẹn, ṣigba to yẹhiadonu-liho yé dlẹnalọdo huhlọn he nọ hẹn agbasa dogbẹ̀. Eyin gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn ehe ma tin, agbasa yin oṣiọ. Di apajlẹ, Jiwheyẹwhe dọ gando Singigọ azán Noa tọn gbè go dọmọ: “Yẹn hẹn gigọ́ osin lẹ tọn lọ ja aigba ji, nado gbidi nutẹ̀gbẹ lẹpo, ehe mẹ gbọfufu ogbẹ̀ tọn [ruʹach] te lẹ sọn olọn glọ.” (Gẹnẹsisi 6:17; 7:15, 22) Gbọnmọ dali “gbigbọ” dlẹnalọdo huhlọn mayinukundomọ de (huhlọn ogbẹ̀ tọn) he nọ hẹn nudida gbẹ̀te lẹpo dogbẹ̀.

Alindọn po gbigbọ po ma yin nudopolọ lẹ. Agbasa tindo nuhudo gbigbọ tọn dile ladio de tindo nuhudo huhlọn lẹtliki tọn do—nado sọgan wazọ́n. Nado na apajlẹ ehe tọn yinukọn dogọ, lẹnnupọndo ladio pẹvi de ji. Eyin hiẹ bẹ opẹ́n [pile] do ladio pẹvi de mẹ bo hùn in, huhlọn lẹtliki tọn he tin to opẹ́n lọ lẹ mẹ nọ hẹn ladio lọ nado jẹ azọ́nwa ji. Ṣigba, eyin opẹ́n lẹ ma tin to e mẹ, ladio lọ  nọ do azọ́nwiwa te. Mọdopolọ wẹ e te na ladio he nọ zan huhlọn lẹtliki tọn, e nọ do azọ́nwiwa te to whenuena okàn etọn yin didesẹ sọn asisa huhlọn lẹtliki tọn mẹ. To aliho dopolọ mẹ, gbigbọ wẹ yin huhlọn he nọ hẹn agbasa mítọn dogbẹ̀. Podọ ga, taidi huhlọn lẹtliki tọn, gbigbọ ma tindo numọtolanmẹ podọ e ma sọgan lẹnnupọn. Huhlọn he ma tindo ogbẹ̀ de wẹ e yin. Ṣigba eyin gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn enẹ ma tin, agbasa mítọn lẹ na “kú, bosọ gọ̀ do kọ́gudu yetọn dè,” dile psalm-kantọ dọ do.

To hodidọ gando okú gbẹtọ tọn go, Yẹwhehodọtọ 12:7 dọmọ: “Okọ́ [agbasa etọn tọn] na gọ̀ do aigba dè dile e ko te, gbigbọ nasọ gọ̀ do Jiwheyẹwhe he na ẹn omẹ dè.” To whenuena gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn, tọ́nsọn agbasa mẹ, agbasa lọ nọ kú bo nọ gọ̀ do fie e wá sọn—aigba dè. To aliho dopolọ mẹ, huhlọn ogbẹ̀ tọn nọ gọ̀ do fie e wá sọn—yèdọ Jiwheyẹwhe dè. (Job 34:14, 15; Psalm 36:9) Ehe ma zẹẹmẹdo dọ huhlọn ogbẹ̀ tọn lọ nọ lẹkọyi olọn mẹ to paa mẹ gba. Kakatimọ, e zẹẹmẹdo dọ, todido depope gando gbẹninọ to sọgodo go na mẹhe ko kú lọ pò to Jehovah Jiwheyẹwhe si. Dile e nọ yin didọ do, ogbẹ̀ etọn tin to alọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Gbọn huhlọn Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ dali wẹ gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn, sọgan yin ninamẹ lẹkọ bọ mẹlọ na penugo nado nọgbẹ̀ whladopo dogọ.

Lehe e yin homẹmiọnnamẹnu nado yọnẹn dọ onú mọnkọtọn pẹpẹ wẹ Jiwheyẹwhe na basi na mẹhe to gbigbọjẹ to ‘yọdò oflin tọn’ mẹ lẹpo do sọ! (Johanu 5:28, 29) To fọnsọnku whenu, Jehovah na basi agbasa yọyọ de na mẹhe to amlọndọ to okú mẹ de bo na hẹn ẹn gọwá ogbẹ̀ gbọn gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn zize do e mẹ dali. Lehe azán enẹ na gọ́ na ayajẹ do sọ!

Eyin hiẹ na jlo nado plọnnu dogọ gando hogbe lọ lẹ “alindọn” po “gbigbọ” po go dile yé yin yiyizan do to Biblu mẹ, a na mọ nudọnamẹ họakuẹ lẹ to alọnuwe lọ Etẹwẹ Nọ Jọ Do Mí Go to Whenuena Mí Kú? mẹ podọ to owe Comment raisonner à partir des Écritures mẹ, weda 27-32, 135-140, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ zín owe awe ehelẹ jẹgbonu.