NTANGU nge kewaka bangogo “moyo” mpi “mpeve,” inki kekwisilaka nge na mabanza? Bantu mingi kekwikilaka nde bangogo yai ketendula kima mosi ya kemonanaka ve mpi ya kefwaka ve yina kevandaka na kati na beto. Bo keyindulaka nde na lufwa kitini yai ya kemonanaka ve ya kevandaka na kati ya muntu kebasikaka na nitu mpi kelandaka kuzinga. Sambu lukwikilu yai mepanzanaka mingi, bantu mingi keyitukaka ntangu bo kelongukaka nde Biblia kelongaka ve ata fyoti dyambu ya mutindu yai. Ebuna, na kutadila Ndinga ya Nzambi, moyo kele inki, mpi mpeve kele inki?

Ntete, beto tadila moyo. Ziku nge keyibuka nde na luyantiku bo sonikaka mikanda mingi ya Biblia na Kiebreo mpi na Kigreki. Ntangu bo vandaka kusonika na yina metala moyo, bansoniki ya Biblia vandaka kusadila ngogo ya Kiebreo neʹphesh to ngogo ya Kigreki psy·kheʹ. Beto kekutaka bangogo yai zole bambala kuluta 800 na kati ya Masonuku, mpi na konso kisika Traduction du monde nouveau kebalulaka yo kaka nde “moyo.” Kana nge tadila mutindu bo kesadilaka ngogo “moyo” to “myoyo” na Biblia, nge tamona pwelele nde bo kesadilaka ngogo yai sambu na (1) bantu, (2) bambisi, to (3) luzingu yina muntu to mbisi kele ti yo. Bika  beto tadila ndambu ya baverse yina kemonisa bantendula tatu yai ya kuswaswana.

Bantu. “[Na bilumbu ya, NW] Noa . . . bantu mingi ve kotaka na maswa, kaka bantu [“myoyo,” NW] nana mpamba, ebuna masa gulusaka bo.” (1 Piere 3:20) Awa yo ke pwelele nde ngogo “myoyo” ketendula bantu—Noa, nkento na yandi, bana na yandi ya babakala tatu, mpi bankento na bo. Kubasika 16:16 kemonisa bantuma yina bo pesaka bana ya Izraele na yina metala mutindu ya kulokuta mana. Bo zabisaka bo nde: “Konso muntu fweti lokuta yo na kiteso yina me fwana na [myoyo, NW] yonso yina kele na nzo na yandi.” Yo yina kiteso ya mana ya bo vandaka kulokuta vandaka kutadila ntalu ya bantu yina vandaka na konso dibuta. Beto kekuta bambandu yankaka ya kemonisa mutindu Biblia kesadilaka ngogo “moyo” to “myoyo” sambu na kutendula muntu mosi to bantu na Kuyantika 46:18 (NW); Yozue 11:11 (NW); Bisalu 27:37 (NW); mpi Roma 13:1, NW.

Bambisi. Na disolo ya Biblia yina ketubila lugangu, beto ketanga nde: “[Nzambi] tubaka mpi nde: ‘Masa kufuluka na [myoyo mingi ya kezinga, NW], bandeke mpi kupumbuka na zulu.’ Nzambi tubaka nde: ‘[Bika ntoto kubasisa myoyo na kulandaka ndonga na yo, NW], bambisi ya bwala ti ya mfinda, bambisi ya nene ti ya fioti, bo yonso konso mbisi na dikanda na yandi’ ebuna yo bwaka mpidina.” (Kuyantika 1:20, 24) Baverse yai kesadila kaka ngogo mosi, “moyo,” sambu na kubinga bambisi ya masa, bambisi ya bwala, ti bambisi ya mfinda. Biblia kebinga mpi bandeke ti bambisi yankaka myoyo na Kuyantika 9:10 (NW); Levi 11:46 (NW); mpi Kutanga 31:28, NW.

Luzingu yina muntu kele na yo. Bantangu yankaka ngogo “moyo” ketendulaka luzingu ya muntu. Yehowa kuzabisaka Moize nde: “Bantu yonso yina vandaka kuzomba moyo na nge mefwa.” (Kubasika 4:19, NW) Bambeni ya Moize vandaka kuzomba inki? Bo vandaka kusosa kukatula luzingu ya Moize. Bamvula mingi na ntwala, ntangu Rashele vandaka kubuta mwana na yandi Benyamini, “moyo na yandi vandaka kubasika (sambu yandi fwaka).” (Kuyantika 35:16-19, NW) Na ntangu yina, Rashele kuvidisaka luzingu na yandi. Tadila dyaka bangogo yai ya Yezu: “Mono kele ngungudi mosi ya mbote ya mameme. Ngungudi ya mbote ya mameme ke pesaka moyo na yandi sambu na mameme na yandi.” (Yoane 10:11) Yezu kupesaka moyo to luzingu na yandi sambu na bantu. Na baverse yai ya Biblia, yo ke pwelele  nde bo kesadila ngogo “moyo” sambu na kutubila luzingu ya muntu. Nge takuta bambandu yankaka ya kemonisa mutindu Biblia kesadilaka ngogo “moyo” sambu na kutendula luzingu ya muntu na 1 Bantotila 17:17-23; Matayo 10:39; Yoane 15:13; mpi Bisalu 20:10.

Kulonguka Ndinga ya Nzambi na mudindu tamonisa nge nde ata kisika mosi ve na Biblia ya mvimba bo kesadilaka bangogo “kefwaka ve” to “mvula na mvula” sambu na kutubila “moyo.” Kansi, Masonuku ketubaka nde moyo kefwaka. (Ezekiele 18:4, 20) Yo yina, Biblia kebingaka muntu yina mefwa nde “moyo ya kufwa.”—Levi 21:11, NW.

Bika beto tadila sesepi yai mutindu Biblia kesadilaka ngogo “mpeve.” Bantu yankaka keyindulaka nde “mpeve” kele kaka ngogo yankaka ya bo kesadilaka sambu na “moyo.” Kansi, yo kele ve mutindu yina. Biblia kemonisa pwelele nde “mpeve” ti “moyo” ketubilaka bima zole ya kuswaswana. Inki mutindu yo meswaswana?

Bansoniki ya Biblia vandaka kusadila ngogo ya Kiebreo ruʹach to ngogo ya Kigreki pneuʹma ntangu bo vandaka kusonika sambu na “mpeve.” Masonuku kemonisa ntendula ya bangogo yai. Mu mbandu, Nkunga 104:29 (NW) ketuba nde: “Kana nge [Yehowa] katula mpeve [ruʹach] na bo, bo kefwa, mpi bo kevutuka dyaka na putulu.” Mpi Yakobo 2:26 (NW) kemonisa nde “nitu kukonda mpeve [pneuʹma] kele ya kufwa.” Na baverse yai, bo kesadila “mpeve” sambu na kumonisa kima yina kepesaka luzingu na nitu. Kukonda mpeve, nitu kele ya kufwa. Yo yina, na Biblia bo kebalulaka ve ngogo ruʹach kaka bonso “mpeve,” kansi mpi bonso “ngolo,” to ngolo ya luzingu. Mu mbandu, na yina metala Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa, Nzambi tubaka nde: “Mono ketinda mvula ya ngolo na zulu ya ntoto sambu na kufwa nsuni yonso yina ngolo [ruʹach] ya luzingu ke na kusala na kati na yo.” (Kuyantika 6:17, NW; 7:15, 22) Yo yina, “mpeve” kemonisa ngolo mosi ya kemonanaka ve (nsemo ya luzingu) yina kepesaka luzingu na bigangwa yonso ya kezingaka.

Moyo mpi mpeve kele ve kima mosi. Nitu kevandaka na mfunu ya mpeve mutindu radio kevandaka ti mfunu ya kura—sambu na kusala. Sambu na kumonisa dyaka dyambu yai, yindula fyoti radio yina bo kenataka na maboko. Kana nge tula bapile na radio yina mpi nge kangula yo, kura yina kele na kati ya bapile tasala nde radio  kukuma na luzingu to kuyantika kutuba. Kansi, kana bapile kele ve, radio kevandaka ya kufwa. Radio yina kesalaka na kura mpi kevandaka kiteso mosi kana bo metula yo ve na kura. Mutindu mosi, mpeve kele ngolo yina kepesaka luzingu na nitu na beto. Dyaka, bonso kura, mpeve kevandaka ve ti mawi mpi yo lenda yindula ve. Yo kele ngolo mosi ya kukonda mawi. Kansi kukonda mpeve yina, to ngolo ya luzingu, nitu na beto “kefwa, mpi [beto] kevutuka dyaka na putulu,” mutindu muyimbi-bankunga kutubaka yo.

Longi 12:7 (NW) ketuba mutindu yai ntangu yo ketubila lufwa ya muntu: “Putulu [ya nitu na yandi] kevutuka na ntoto kaka mutindu yo vandaka ntete mpi mpeve yo mosi kevutuka na Nzambi ya kyeleka yina kupesaka yo.” Ntangu mpeve, to ngolo ya luzingu, kebasikaka na nitu, nitu kefwaka mpi kevutukaka kisika yo katukaka—na ntoto. Mutindu mosi, ngolo ya luzingu kevutukaka kisika yo katukaka, disongidila na Nzambi. (Yobi 34:14, 15; Nkunga 36:10) Yo ketendula ve nde ngolo ya luzingu kekwendaka na zulu. Kansi, yo ketendula nde sambu na muntu yina mefwa, kivuvu ya kuzinga dyaka na bilumbu kekwisa kele na maboko ya Yehowa Nzambi. Na kikongo yankaka, luzingu na yandi kele na maboko ya Nzambi. Kaka na ngolo ya Nzambi bo lenda pesa dyaka mpeve, to ngolo ya luzingu, sambu muntu kuzinga dyaka.

Yo kepesa mpenza kikesa na kuzaba nde yai kele mpenza mambu yina Nzambi tasala sambu na bantu yonso yina kele na “maziamu”! (Yoane 5:28, 29) Na ntangu ya lufutumuku, Yehowa tasala nitu ya mpa sambu na muntu yina kelala na lufwa mpi kuvutula yo na luzingu na kutulaka mpeve, to ngolo ya luzingu, na kati na yo. Yo tavanda mpenza kilumbu mosi ya kyese!

Kana nge kezola kuzaba mambu mingi na yina metala bangogo “moyo” mpi “mpeve” mutindu Biblia kesadilaka yo, nge tazwa bansangu ya mfunu na kamukanda Inki Kekuminaka Beto Kana Beto Mefwa? mpi na balutiti 27-32, 135-40 ya mukanda Comment raisonner à partir des Écritures, yina Bambangi ya Yehowa mebasisaka.