Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBANDEKESU

“Muenhu” ni “Nzumbi”—Mu Kidi o Izuelu Íii Ijimbulula Ihi?

“Muenhu” ni “Nzumbi”—Mu Kidi o Izuelu Íii Ijimbulula Ihi?

IHI i u banza kioso ki uivua o kizuelu “muenhu” ni “nzumbi”? Athu a vulu, kioso kivua o izuelu íii, a xikina kuma tuala ni nzumbi moxi dietu ki ifú. Ene a banza kuila kioso kifuá o muthu, o nzumbi i tunda, ki ifú. Mukonda dia ilongesu íii, ku di muangana mu ngongo, athu a vulu a diuana kioso kia di longa kuila o milongi íii, ki iala mu Bibidia. Kála ki longa o Maka a Nzambi, o muenhu ni nzumbi ihi?

O “MUENHU” KIEBHI KIA U JIMBULULA MU BIBIDIA?

Kia dianga, tu di longe ia lungu ni muenhu. Nange eie, u di lembalala kuma o Bibidia a isoneka mu Hebalaiku ni mu Ngeleku iokulu. Kioso o asoneki a Bibidia a soneka ia lungu ni muenhu, a isoneka mu kizuelu kia Hebalaiku neʹphesh mba mu kizuelu kia Ngeleku psy·kheʹ. O izuelu iiadi íii, i moneka 800 ia ji veji mu Mikanda Ikôla, mu Tradução do Novo Mundo, a isoneka “muenhu.” Kioso ki u tanga mu Bibidia o kizuelu kiki “muenhu” mba “mienhu” kia mu londekesa (1) athu, (2) iama, mba (3) muenhu ua muthu, mba ua kiama. Tu tange ibatu ia mikanda ikôla mu tu sanga o maukexilu atatu iá.

Athu. “Mu izuua ia Noué, . . . athu, kavulu, nake ngó dia mienhu, anga a bhuluka ku menha.” (1 Phetele 3:20) Mu velusu íii o kizuelu “mienhu” kilondekesa athu—Noué, ni muhatu uê, ni an’ê kitatu, ni jimbalakaji jê. O divulu dia Makatukilu 16:16, i tanga o ilongesu ia bhana ku akua Izalaiele, ia lungu ni ku bonga o maná. A ambela: ‘Nonenu-ku, . . . kala kia soko mienhu iala-nâ m’onzo; muthu ni muthu nganza, oso kiá a mu kala mu balaka iê.’ Kiki-phe, o maná akexile ku i bhana i soka phala athu oso ku muiji. O ibatu ia mukuá ia Bibidia ilondekesa kuila o “muenhu mba “mienhu” ia lungu ni muthu mba athu, tu i sanga mu divulu dia Dimatekenu 46:18; Josuué 11:11; Ikalakalu 27:37; Loma 13:1.

Iama. O kizuelu kia Bibidia kia lungu ni ibhangelu, kiambe kiki: “Nzambi anga u zuela, uixi: Mu menha mu sokoloke ndumba ia iama ia muenhu, ni jinjila ji bhita bhulu mu dinga-ni-dinga. Nzambi anga u zuela, uixi: Ku mavu ku sokoloke jixitu ja muenhu ku idifua-idifua, ni ibhaku, ni ibamba i zanzala bhoxi, ni iama ia kanga, ku idifua-idifua; anga ki di bhanga kienhiki.” (Dimatekenu 1:20, 24) Mu jivelusu jiji, o jimbiji, ni iama ia bhata, ni ia kanga, ioso a ixana—“mienhu.” Mu divulu dia Dimatekenu 9:10; Izekiiele 47:9; ni Dialuilu 31:28, o jinjila ni iama ia mukuá, a ixana ué mienhu.

O muenhu muthu. Mu kithangana kia mukuá, o kizuelu “muenhu” kilombolola, o muenhu ua muthu. Jihova uambela Mozé kuma: “Oso endele ku ku bua o muenhu ué, afu kiá.” (Makatukilu 4:19) Ihi ia kexile mu tomba o jinguma ja Mozé? Ene a mesenene ku jibha Mozé. Ande dia ku bhita o kizulukutu kiki, mu kithangana kia ku vuala Bejamí, Lakele o muenhu ua kexile mu tunda “kufua kua mu iza.” (Dimatekenu 35:16-19) Mu kithangana kieniókio, Lakele uafú. Xinganeka ué mu kizuelu kiambe Jezú: “Eme ngi mubidi uambote. O mubidi uambote, u bhana o muenhu uê bhu kididi kia jimbudi jê.” (Nzuá 10:11) Jezú ua bhana o muenhu ué, bhu kididi kia athu’oso. Mu velusu íii ia Bibidia, o kizuelu “muenhu” kilondekesa, muenhu ua muthu. Eie ua-nda sanga dingi phangu ia ilombuelelu ia kizuelu “muenhu” mu madivulu a 1 Jisobha 17:17-23; Matesu 10:39; Nzuá 15:13; ni Ikalakalu 20:10.

Se u di longa kiambote o Maka a Nzambi, ua-nda mona kuma ki bhuala kididi mu Bibidia ioso mu u sanga “sé dizubhilu” mba “kua kalelaku” kia lungu ni kizuelu “muenhu.” Mu veji dia kiki, o Mikanda Ikôla, iamba kuila o muenhu muthu, ufuá. (Izekiiele 18:4, 20).

O “NZUMBI IHI”?

Ndoko tu di longe ihi i zuela o Bibidia, ia lungu ni kizuelu “nzumbi.” Saí athu a banza kuila o “nzumbi” kiene kimoxi ni “muenhu.” Maji ki kiene kimoxi. O Bibidia i longa kuila o “nzumbi” ni “muenhu” ki kima kia difu. Mu ukexilu uahi?

O asoneki a Bibidia, a soneka o kizuelu ruʹach mu Hebalaiku mba pneuʹma mu Ngeleku, kioso kia soneka ia lungu ni “nzumbi.” Maji o Mikanda Ikôla i tanga o ijimbuluilu ia izuelu íii. Mu divulu dia Jisálamu 104:29 diamba: ‘Se u sueka o pholo ié, Jihova, ua a tambula o nzumbi [ruʹach], afua; kindala a vutuka ku mavu.’ O divulu dia Tiiaku 2:26 diamba kuila: “o mukutu, se ua di kalela sè nzumbi [pneuʹma], uafu.” Mu jivelusu jiji, o “nzumbi” kima ki bhana o muenhu ku muthu. Sé muthu u kamba o nzumbi ku mukutu, ufuá. Kiki kilombolola kuila, o kizuelu ruʹach ka ki soneke ngó “nzumbi,” maji a ki soneka ué kála nguzu mba “muha ua muenhu.” Mu kifika, mu izuua ia Noué, Nzambi uambe ia lungu ni Dilúvio: “Eme nga-nda kulundulula dilúvio dia menha mu ngongo, phala ku buidisa o xitu ioso iala ni muenhu [ruʹach] bhoxi dia diulu.” (Dimatekenu 6:17; 7:15, 22) Kiki-phe o “nzumbi” o muha ua muenhu, mba nguzu ia muenhu i bhangesa athu, ni iama ioso ku bhuima.

O muenhu ni nzumbi ki ia difu. O mukutu ua tokala u kala ni nzumbi kála o mutelembe, phala ku xika—u bhinga o nguzu ia mukengeji. Xinganeka o mutelembe u xika ni jipilha. Ki u ta-mu o jipilha phala ku xika, o nguzu iala mu jipilha i xikisa o mutelembe. Sé o jipilha, o mutelembe ki u tena ku xika. Kia difuangana ué ni mutelembe u xika ni nguzu ia mukengeji, ki u katula o ngoji ku nguzu ia mukengeji. Kiene kimoxi ué o nzumbi, o nguzu mba o muha, u bhana o muenhu ku mukutu uetu. Kála o nguzu ia mukengeji, o nzumbi ki iala ni kutena kua kuívua, mba ku banza. Iene nguzu, maji ki muthu. Maji sé o nguzu íii mba o muha ua muenhu, ‘kindala u bhiluka mavu a fuá’ kála kiambe o mukua jisalamu.

Ia lungu ni ufuilu, o divulu dia Ndongixi 12:7, dizuela: “O fufuta [ua mukutu uê] ni i vutukila ku mavu kala ki ia kexile, o nzumbi anga i vutukila kua Nzambi ua i bhele.” Kioso o nzumbi, mba o muha ua muenhu u tunda, o mukutu ufuá, inga u vutuka ku ua tundu—ku mavu. Kiene kimoxi ué, o nguzu mba o muha ua muenhu u vutuka kua—Nzambi. (Jobe 34:14, 15; Jisálamu 36:9) Kiki, ki kilombolola kuila, o muha ua muenhu u banda ku diulu. Maji kilombolola kuila o muthu uafú, o muenhu uê uala bhu maku dia Jihova Nzambi. Kienhiki o muthu uafú, u tena ku vutuka ngó ku muenhu, mu kutena kua Nzambi.

Kuijiia kuma Nzambi ua-nda bheka dingi ku muenhu oso “ala mu jimbila” ki tu sangulukisa! (Nzuá 5:28, 29) Mu kithangana kieniókio kia difukunukinu, oso afú, Jihova ua-nda ku a bheka dingi ku muenhu, mu ku a bhana dingi o nzumbi, mba o muha ua muenhu. Kiki kia-nda kala kizuua kia kisangusangu!

Se ua mesena dingi kuijiia kima kia lungu ni “muenhu” mba “nzumbi” kála kia kijimbulula mu Bibidia, tanga o kadivulu, O Que Acontece Conosco Quando Morremos? Ni mu divulu, Raciocínios à Base das Escrituras, mu jimbandu ja 142-146, a di bhange ku Jimbangi ja Jihova.