Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

BYA KULUMBULULA

Nanchi Byambo bya Kuba’mba “Mweo” ne “Mupashi” Kine Bilumbulula Ka?

Nanchi Byambo bya Kuba’mba “Mweo” ne “Mupashi” Kine Bilumbulula Ka?

UMVWE mwaumvwa byambo bya kuba’mba “mweo” ne “mupashi,” mulangulukapo ka? Bavula balanguluka’mba bino byambo bilumbulula kintu kibula kumweka kabiji kibula kufwa kiji mukachi ketu. Balanguluka’mba umvwe muntu wafwa kino kintu kibula kumweka kiji mu muntu kifumamo mu mubiji ne kutwajijila kwikala kyumi. Luno lufunjisho byo lwakumbanamo, bavula bakumya bingi inge bafunda’mba Baibolo kine kechi byobyo afunjisha ne. Pano nga nanchi mweo ye mu ka, kabiji mupashi naye ye mu ka kwesakana na Mambo a Lesa?

KYAMBO KYA “MWEO” BYO KYAINGIJISHIWA MU BAIBOLO

Patanshi akilangulukai pa mweo. Mwakonsha kuvuluka kuba’mba Baibolo wanembelwe mu milaka ya Kihebelu ne Kingiliki. Pa kunemba pa mambo a mweo, banembi ba Baibolo baingijishe kyambo kya Kihebelu kya neʹphesh nangwa kyambo kya Kingiliki kya psy·kheʹ. Bino byambo bibiji bitanwa mu Binembelo kukila pa bimye 800, kabiji mu Baibolo wa New World Translation ponse ponse po biji byatuntululwa’mba “mweo.” Umvwe mwamona byaingijishiwa kyambo kya “mweo” nangwa’mba “myeo” mu Baibolo, kyamweshiwatu patoka amba kino kyambo kilumbulula (1) bantu, (2) banyama, nangwa (3) bumi buji mu bantu ne mu banyama. Twayai twambe pa binembelo byaamba pa ino ndumbulwilo isatu yapusana pusana.

Bantu. “Mu moba a Nowa . . . bapulukile bamo bacheche, bo batanu na basatu [Kingiliki, psy·kheʹ], na mema.” (1 Petelo 3:20) Apano kyambo kya “psy·khe” kyanembwa’mba bantu, ko kuba’mba Nowa, mukazhanji, baana banji babalume basatu, ne bakazhi babo. Kulupuka 16:16 watongola mikambizho yapainwe ku bena Isalela pa mambo a kuwola manna. Bebabujile’mba: “Muwolepo . . . mwayila kuvula kwa bantu [Kihebelu, neʹphesh, myeo] bo muji nabo mu matente enu pa muntu pa muntu.” Onkao mambo kuvula kwa maana o bawolele kwayijile mu kibelengelo kya bantu [Kihebelu, neʹphesh, myeo] ba mu kisemi kimo kimo.

Banyama. Mu jishimikila ja mu Baibolo jaamba pa lulengelo, tutangamo’mba: “Lesa waambile’mba: Mu mema mwikale bisamba ne bisamba bya bintu byumi [Kihebelu, neʹphesh, myeo] ne bañonyi nabo bapitañanenga peulu ya ntanda mu mpunzha ya mwiulu. Kabiji Lesa waambile’mba: Pano pa ntanda pekale bilengwa [Kihebelu, neʹphesh, myeo] byumi monka mwayila mitundu yabyo, banyama ba kulela ne banyama ba mungye, monka mwayila mitundu yabo, ne bikalaba panshi nabyo monka mwayila mitundu yabyo; ne kumweka byamwekele byonkabyo.” (Ntendekelo 1:20, 24) Mu kino kibaba, masabi, banyama ba kulela, ne banyama ba mungye bonse batongolwa na kyambotu kimo kya Kihebelu kya kuba’mba “neʹphesh” kulumbulula’mba myeo.

Bumi bwa muntu. Kimo kimye kyambo kya “mweo” kilumbulula bumi bwa muntu. Yehoba wamwambijile Mosesa amba: “Bafwa kala bantu bonse basakilenga mweo wobe.” (Kulupuka 4:19) Ki ka balwanyi ba kwa Mosesa kyo basakilenga? Basakilenga konauna bumi bwanji. Kabiji langulukai ne pa byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: ‘Amiwa ne kafunga wawama: kafunga wawama welela mikooko mweo wanji.’ (Yoano 10:11) Yesu waelejile bantu mweo, nangwa’mba bumi bwanji. Mu bino bibaba bya mu Baibolo, kyambo kya “mweo” kilumbulula bumi bwa muntu. Bya kumwenako bikwabo bya mwatala kyambo kya “mweo” mwakonsha kwibitana mu Mateo 10:39; Yoano 15:13; ne Byubilo 20:10.

Umvwe mwatwajijila na kufunda Mambo a Lesa, mukayuka kuba’mba kafwako nangwa pamo mu Baibolo paji byambo bya “bumbulwakufwa” nangwa “myaka ne myaka” po byakwatankana na kyambo kya “mweo” ne. Binembelo byamba’mba mweo ufwa.—Ezikyo 18:4, 20.

“MUPASHI” WAYUKANYIKWA

Pano twayai twisambe pa Baibolo byo engijisha kyambo kya “mupashi.” Bantu bamo balanguluka’mba “mupashi” ke kyambotu kikwabo kya “mweo.” Pano bino, kechi ibyo ne. Baibolo walumbulwishatu bulongo’mba byambo bya “mupashi” ne “mweo” bitongola bintu bibiji byapusana. Byapusena mwepi?

Banembi ba Baibolo baingijishe kyambo kya Kihebelu kya ruʹach nangwa kyambo kya Kingiliki kya pneuʹma pa kunemba kyambo kya “mupashi.” Binembelo byalumbulula mwatala bino byambo. Kya kumwenako, Masalamo 104:29 aamba’mba: ‘Anweba [Yehoba] pa kwangata muya wabo nangwa’mba mupashi [ruʹach], ke bafwe, ne kubwela babwela ku lukungu lwabo.’ Kabiji Yakoba 2:26 waamba’mba: ‘Mubiji pa kubula mupashi [pneuʹma] ufwa.’ Ko kuba’mba mu ano mavesi, “mupashi” ulumbulula akya kipana bumi ku mubiji. Kwa kubula mupashi, mubiji ufwa. Onkao mambo, mu Baibolo kyambo kya ruʹach kechi kyatuntululwatu’mba “mupashi” ne, bino kyatuntululwa ne kuba’mba “bulume,” nangwa’mba “muya wa bumi.” Kya kumwenako, pa mambo a Muyulo wa mu moba a Nowa, Lesa waambile’mba: “Amiwa nkaleta muyulo wa mema pano pa ntanda mu konauna byonse bipema [ruʹach] biji na bumi muno munshi.” (Ntendekelo 6:17; 7:15, 22) Onkao mambo, “mupashi” ulumbulula bulume bubula kumweka (ngovu ya bumi) buji mu bilengwa byonse byumi.

Mweo ne mupashi kechi bilumbulula kintu kimo ne. Mubiji ukebewa mupashi byonkatu waileshi byo akebewa mujilo pa kuba’mba ambenga. Pa kuba’mba tulumbulwishe kino, akilangulukai biji waileshi. Umvwe mwabika mabwe mu waileshi mwamushinkula ne kumushinkula, mujilo uji mu mabwe ulengela waileshi kutendeka kwamba. Kwa kubula mabwe, waileshi kuba waamba ne. Ujitu pamo na waileshi ye babula kusomeka ku malaichi. Po pamotu, mupashi ke bulume bulengela mubiji wetu kwikala mumi. Kabiji byonka biji malaichi, mupashi kafwako kyo omvwa ne, kabiji kechi wakonsha kulanguluka ne. Ke bulumetu kechi kintu ne. Pano bino kwa kubula uno mupashi, nangwa’mba muya, mibiji yetu ‘ifwa, ne kubwela ibwela ku lukungu,’ byonka byaambile nyimbi wa masalamo.

Kwamba pa mambo a lufu lwa muntu, Musapwishi 12:7 waamba’mba: ‘Lukungu [lwa mubiji wanji] lubwelela ku mushiji ko lwajinga kala, ne mupashi naye ubwelela kwi Lesa yenka wamupaine.’ Umvwe mupashi, nangwa’mba muya wafuma mu mubiji, mubiji ufwa ne kubwelela ku mushiji ko afumine. Mu jishinda jintutu jimo, ne muya nanji ubwela kwi Lesa ko afumine. (Yoba 34:14, 15; Masalamo 36:9) Kino kechi kilumbulula’mba bulume bwa bumi bwenda musinso kuya mwiulu ne. Kilumbululatu’mba umvwe muntu wafwa, luketekelo luji lonse lwa bumi bwa kulutwe lwaimena pe Yehoba Lesa. Mu ñambilo ya kifwanyikizho ko kuba’mba bumi bwanji buji mu maboko a Lesa. Mu bulume bwa Lesa mo monkatu mupashi nangwa’mba muya mo akonsha kubwezhiwa pa kuba’mba muntu ekale jibiji na bumi.

Byo kitekeneshapo kuyuka’mba kino Lesa kyokyo akoba ku boba bonse baji mu ‘bilende bya kivuluko’! (Yoano 5:28, 29) Kimye kya lusanguko, Yehoba ukebasangula na mibiji ipya aba bafwa kupichila mu kubikamo mupashi, nangwa’mba muya mwi abo. Kino kimye byo kikekalapo kya lusekelo!

Umvwe mukeba kufunda byavula pa byambo bya “mweo ne “mupashi” kwesakana na byo byaingijishiwa mu Baibolo, mwakonsha kutanga byambo biji mu buloshuwa wa Cinshi Cicitika Nga Twafwa? ne mu buku wa Ukupelulula Ukufuma mu Malembo, pa mapeja 415-19. Ano onse mabuku abiji anembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.