VAVA owanga e mvovo miami “moyo” ye “mwanda,” adieyi oyindulanga? Wantu ayingi bekwikilanga vo o moyo yovo mwanda i má kilembi monekanga yo lembi fwa kina mu nitu eto. Bebanzanga vo muna lufwa e má kiaki kivaikanga muna nitu a muntu. Wau vo elongi diadi diamwangana mwawonso, ndonga besivikanga vava belongokanga vo Nkand’a Nzambi ke diau ko kelonganga. Ozevo, nki i moyo yo mwanda muna Nkand’a Nzambi?

Yambula twafimpa ntete o moyo. Sungamena dio vo o Nkand’a Nzambi kuna lubantiku mu ndinga ya Kiyibere ye Kingerekia wasonamena. Asoneki a Nkand’a Nzambi vava basoneka mu kuma kia moyo, mvovo wa Kiyibere neʹphesh ye wa Kingerekia psy·kheʹ basadilanga. E mvovo miami vioka 800 za fulu miasonama, e nsekola ya Tradução do Novo Mundo isekolwelanga mio vo “moyo,” diakala muna kati kwa lukaya yovo vana yanda lukaya. Avo otomene fimpa mpila isadilwanga e mvovo “moyo” yovo mioyo muna Nkand’a  Nzambi, omona vo e mvovo wau (1) muntu yovo wantu, (2) bulu yovo (3) zingu kia muntu ye kia bulu uyikanga. Yambula twafimpa mpila tatu zaswaswana isadilwanga moyo muna sono yakaka.

Wantu. “Muna lumbu ya Noa, . . . i muna mwavulukil’o wantu andwelo, i sia vo, enana dia wantu [mioyo], muna maza.” (1 Petelo 3:20) E mvovo wau mioyo wantu uyikanga i sia vo Noa, nkaz’andi, wan’andi atatu ye akazi au. Muna Luvaiku 16:16 tutanganga luludiku kavana o Yave kwa Aneyisaele mu kuma kia mana. Wabavovesa vo: “Konso muntu mun’owu wa ndi’andi; kome kome muna muntu, mun’owu wa lutangu lua wantu bena muna saba kiandi i nubonga kio.” Tala e sono yakaka ya Nkand’a Nzambi isadilanga mvovo moyo yovo mioyo nze wantu.— Etuku 46:18; Yosua 11:11; Mavangu 27:37 ye Roma 13:1.

Bulu. Muna lusansu lwa nsema tutanganga muna Nkand’a Nzambi vo: “O Nzambi kavova vo, Mbul’o maza matetaninwa ma ikwendanga, ina yo moyo, ye nuni zitimuk’ovansi muna ngambwil’ezulu. O Nzambi kavova vo, mbul’o ntoto watukwa ma kiamoyo muna wandi kanda, mbizi, ye ma kiyatatanga, ye bulu kia ntoto, muna wandi kanda: i una wekala.” (Etuku 1:20, 24) Muna sono kiaki, mbizi za maza ye twelezi yawonso beyikilwanga vo “mioyo.” E nuni ye bulu yakaka mpe iyikilwanga vo mioyo muna Etuku 9:10 ye muna Fuka 11:46; Ntalu 31:28.

Zingu kia muntu. Ezak’e ntangwa e mvovo wau “moyo” zingu kia muntu uyikanga. Yave wavovesa Mose vo: “Wantu awonso ana bavav’o moyo aku bafwa.” (Luvaiku 4:19) Nki bavavanga atantu a Mose? Moyo andi bavavanga. O Rakele vava kawuta Benyamini wa mwan’andi, ‘e moyo andi uvaikidi (kadi fwa kafwidi).’ (Etuku 35:16-19) Muna ntangwa yayina, Rakele wavidisa moyo andi. Tala mpe mvovo mia Yesu: “Mono i mvungudi ambote: o mvungudi ambote oyekwela moyo andi muna mameme.” (Yoane 10:11) Yesu wayekola moyo andi yovo zingu kiandi muna wete dia nkangu. Muna tini yayi ya Nkand’a Nzambi, e mvovo wau “moyo” zingu  kia muntu uyikanga. Olenda solola nona yakaka yisasilanga “moyo” mu mpila yayi muna 1 Ntinu 17:17-23; Matai 10:39; Yoane 15:13; Mavangu 20:10.

Avo okwamanene longoka Nkand’a Nzambi omona vo ke vena fulu ko kiyikanga “moyo ulembi fwa.” Kansi, Nkand’a Nzambi usonganga vo moyo fwa ufwanga. (Yezekele 18:4, 20) Muna kuma kiaki, o Nkand’a Nzambi uyikilanga mvumbi vo ‘moyo afwa.’—Fuka 21:11.

Yambula twafimpa una Nkand’a Nzambi kesadilanga mvovo wau “mwanda”. Akaka beyindulanga vo “mwanda” diambu dimosi ye “moyo.” Kansi, ke wau ko. Nkand’a Nzambi utoma kiesesanga vo “mwanda” yo “moyo” má yole yaswaswana. Mu nkia mpila?

Asoneki a Nkand’a Nzambi vava basoneka mu kuma kia “mwanda” mvovo wa Kiyibere ruʹach, ye wa Kingerekia pneuʹma basadila. Nkand’a Nzambi usonganga e nsas’a mvovo miami. Muna Nkunga 104:29 tutanganga vo: “[O Yave] oswekele ndose andi, bazakamene; okatula mwand’au [ruʹach], bafwa, yo vutuka muna ntoto.” Muna Yakobo 2:26 tutanganga vo “e to kiakondwa mwanda [pneuʹma], kiafwa.” Muna sono yayi, “mwanda” i má kisimbanga moyo muna nitu. E nitu yakondwa mwanda, yafwa. Muna kuma kiaki, muna Nkand’a Nzambi e mvovo wau ruʹach ke usekolwanga kaka ko vo mwanda, kansi usekolwnga mpe vo “ngolo” yovo ngolo za moyo. Muna bong’e nona, mu kuma kia Kizalu kia lumbu ya Noa, Nzambi wavova vo: “Omono ntwasa kizalu kia maza ova nza, kiafwantakesa nitu zawonso zina yo [ruʹach] mwand’a moyo kunansi ezulu.” (Etuku 6:17; 7:15, 22) Ozevo, o mwanda, i ngolo za moyo zilembi monekanga (má kisimbanga moyo) wa vangwa yawonso.

O mwanda ye moyo ke má kimosi ko. E nitu muna kala ye moyo mwanda yivwanga o mfunu nze una radio yivwanga mfunu a pilha muna lenda vova. E radio yakondwa e pilha ke ilendi vova ko. Kansi, avo osidi pilha muna radio yo ziula  yo, e ngolo za pilha zisadisa e radio mu vova. Diau adimosi mpe, e mwanda i ngolo zisimbanga o moyo muna nitu eto. Nze ngolo za pilha, o mwanda mpe ka ulendi yindula ko. E mwanda i ngolo zakondwa kiwuntu. Nze una kavova ntozi a nkunga, e nitu yakondwa mwanda yovo ngolo za moyo ‘yafwa, yo vutuka muna ntoto.’

Muna Kimpovi 12:7 tutanganga mu kuma kia lufwa lwa muntu vo: “E mbundukutu [nitu andi] ivutuka muna ntoto una yakala, yo mwanda kuna kwa Nzambi ona wavana wo.” Vava mwanda yovo ngolo za moyo, zivaikanga muna nitu, e nitu yifwanga yo vutuka muna ntoto yatuka. Diau adimosi mpe, e ngolo za moyo zivutukanga kwa Nzambi. (Yobi 34:14, 15; Nkunga 36:9) Ediadi ke disonganga ko vo e ngolo za moyo kun’ezulu zitombokanga. Kansi, disonganga vo, o muntu avo ofwidi, e vuvu kia moyo wa kusentu kia muntu ndioyo kwa Yave wa Nzambi kaka kina. Muna mvovo miakaka o moyo andi va moko ma Nzambi una. O mwand’andi yovo ngolo za moyo, mu nkum’a Nzambi kaka ulenda vutukila muna zinga diaka.

Ekwe lufiaulwisu divananga mu zaya vo lwalu i luzolo lwa Nzambi mu kuma kia awonso bevundanga muna ‘nkala’! (Yoane 5:28, 29) Muna lufuluku, o Yave ovana nitu zampa kwa wantu afwa yo kubavutulwila moyo muna sia mwanda yovo ngolo za moyo muna nitu zau. Ekwe kiese kikala muna lumbu kiakina!

Avo ozolele longoka mayingi mu mpila isadilwanga e mvovo “mwanda” ye “moyo” muna Nkand’a Nzambi, osolola elongi diamfunu muna finkanda Adieyi Dikutubwilanga Vava Tufwanga? ye nkanda Raciocínios à Base das Escrituras, muna lukaya lwa 32-36, miavaikiswa kwa Mbangi za Yave.