Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHISAKIDILA

“Anyima” ne “nyuma” bidi biumvuija tshinyi menemene?

“Anyima” ne “nyuma” bidi biumvuija tshinyi menemene?

BUEBE wewe, “anyima” ne “nyuma” ntshinyi? Ba bungi batu bamba ne: ntshitupa tshia munda mua muntu tshitu katshiyi tshimueneka ne tshitu katshiyi mua kufua to. Batu bela meji ne: patu muntu ufua, tshitupa etshi tshitu tshipatuka mu mubidi ne tshishala ne muoyo. Kadi bu mudi dilongesha edi ditangalake bikole, ba bungi batu bakema patubu bamanya ne: Bible katu ulongesha nunku to. Kadi bilondeshile Bible, anyima ntshinyi? Nyuma ntshinyi?

TSHITU BIBLE WAMBA BUA “ANYIMA”

Tuanji kuakula bua anyima. Vuluka ne: ku ntuadijilu, bakafunda Bible mu tshiena-Ebelu ne mu tshiena-Greke. Bua kuakula bua musûke peshi anyima, bafundi ba Bible bakenza mudimu ne muaku wa tshiena-Ebelu neʹphesh anyi wa tshiena-Greke psy·kheʹ. Miaku neʹphesh ne psy·kheʹ idi mu Bible misangu 800, ne Bible wa Traduction du monde nouveau udi uyikudima amu ne: “anyima.” Wewe mukonkonone mudibu benza mudimu ne muaku “anyima” mu Bible, neumone patoke ne: utu umvuija pa tshibidilu (1) bantu, (2) nyama peshi (3) muoyo udi nawu muntu anyi nyama. Tukonkononayi imue mvese idi ileja mishindu isatu eyi.

Bantu. ‘Mu matuku a Noa, muakasungidibua bantu banya-banya, bantu [psy·kheʹ] muanda mukulu mene, mu mâyi.’ (1 Petelo 3:20) Mu mvese eu, muaku psy·kheʹ udi umvuija bantu (Noa, mukajende, bana bende basatu ne bakaji babu). Ekesode 16:16 udi wakula bua tshivua Yehowa muambile bena Isalele bua mana, wamba ne: ‘Muntu ne muntu adisangishilebi bu bungi bua bantu [neʹphesh] ba mu ntenta wende.’ Nunku bavua bangula mana bilondeshile bungi bua bantu bavua mu dîku. Bikuabu bilejilu bidi mu mvese idi ilonda eyi: Genese 46:18; Yoshua 11:11; Bienzedi 27:37; ne Lomo 13:1.

Nyama. Bible udi ulonda muvua Nzambi ufuka bintu wamba ne: ‘Nzambi wakamba ne: Mâyi avudije bifukibua [neʹphesh] bia bungi bidi ne muoyo, ne nyunyi inyunge mulu. Nzambi wakamba ne: Buloba buvuije bifukibua [neʹphesh] bidi ne muoyo bu mudi mishindu yabi, ya bimuna ne bintu bidi bidikoka panshi, ne nyama yonso ya pa buloba bu mudi mishindu yayi; bualu buakenjibua.’ (Genese 1:20, 24) Mu mvese eu, badi babikila mishipa ne nyama ya pambelu ne ya muitu ne: neʹphesh peshi anyima. Badi babikila kabidi nyunyi ne nyama mikuabu ne: neʹphesh mu Genese 9:10; Lewitiki 11:46; ne Nomba 31:28.

Muoyo wa muntu. Imue misangu, miaku neʹphesh ne psy·kheʹ itu yumvuija muoyo udi nawu muntu. Tshilejilu, Yehowa wakambila Mose ne: ‘Bantu bonso bakasua kushipa [neʹphesh webe] bakafua.’ (Ekesode 4:19) Bena lukuna ba Mose bavua bakeba kushipa tshinyi? Muoyo wa Mose. Bible udi wamba kabidi bua pavua Lakele ulela muanende Benyamina ne: ‘Pakavuaye upuola muoyo [neʹphesh] wende (bualu bua yeye wakafua).’ (Genese 35:16-19) Lakele wakafua anu dîba adi. Tangila kabidi tshiakamba Yezu: “Ndi mulami muimpe wa mikoko; mulami muimpe udi ufuila [ufila psy·kheʹ wende bua] mikoko.” (Yone 10:11) Yezu wakafila psy·kheʹ anyi muoyo wende bua bantu. Mu mvese eyi, miaku neʹphesh ne psy·kheʹ idi yumvuija muoyo wa muntu. Bikuabu bilejilu bidi mu mvese eyi: 1 Bakelenge 17:17-23; Matayo 10:39; Yone 15:13; ne Bienzedi 20:10.

Mu dilonga diebe dia Dîyi dia Nzambi neumone kabidi ne: kakuena muaba nansha umue mu Bible udibu bakula bua neʹphesh anyi psy·kheʹ “udi kayi ufua” anyi “muikalaku kashidi” to. Kadi Bible udi wamba ne: neʹphesh utu ufua. (Yehezekele 18:4, 20) Ke bualu kayi Bible udi ubikila muntu udi mufue ne: neʹphesh mufue.​—Lewitiki 21:11.

TSHITU “NYUMA” UMVUIJA

Tumonayi mpindieu tshidi Bible wamba bua “nyuma.” Bamue bantu batu bela meji ne: “nyuma” ne “anyima” ntshintu tshimue. Kadi ki mmuomu to. Bible udi uleja patoke ne: “nyuma” ne “anyima” mbintu bibidi bishilangane. Mbishilangane ku tshinyi?

Bafundi ba Bible bakenza mudimu ne muaku wa tshiena-Ebelu ruʹach anyi wa tshiena-Greke pneuʹma pavuabu bakula bua “nyuma.” Bible nkayende udi ufila diumvuija dia ruʹach ne pneuʹma. Tshilejilu, Musambu wa 104:29 udi wamba ne: Yehowa ‘udi ubiumushila mupuya [ruʹach] wabi, bidi bifua ne bidi bipingana ku dimfuenkenya diabi kabidi.’ Yakobo 2:26 udi wamba ne: ‘Mubidi mutapuluka ku nyuma [pneuʹma] wawu udi mufue.’ Mu mvese eyi, “nyuma” udi uleja tshintu tshitu tshipesha mubidi muoyo. Padi nyuma kayiku, mubidi mmufue. Ke bua tshinyi mu Mukanda wa Nzambi batu bakudimune muaku ruʹach ne: “nyuma” anyi “mupuya.” “Mupuya” udi uleja bukole bua muoyo wa muntu anyi wa nyama. Ke tshitudi tumona mu mêyi avua Nzambi muambe bua Mvula wa kabutu wa mu matuku a Noa: ‘Nendokeshe mâyi mangi pa buloba bua kujimija bintu bionso bidi ne mupuya [ruʹach] wa muoyo munda muabi muinshi mua diulu.’ (Genese 6:17; 7:15, 22) Nunku “nyuma” mbukole budi kabuyi bumueneka budi buenza ne: nyama ne bantu bikale ne muoyo, ne bukole ebu mbuleja kudi “mupuya.”

Nyuma mmushilangane ne anyima. Mushindu utu tshisanji dijinga ne nzembu bua kutema ke mudi kabidi mubidi dijinga ne nyuma bua kuikala ne muoyo. Bua kumvua bimpe, tuangate tshilejilu tshia kasanji kakese. Paudi welamu mabue ne ukatemesha, nzembu idi ibuelamu ne kadi kenza bu kadi ne muoyo. Padi mabue kaayimu, kadi kalua anu bu kafue. Ke mutubi kabidi bua tshisanji tshidibu basa ku nzembu anyi ku bateri. Bia muomumue, nyuma ke bukole butu butemesha mubidi bua kupetawu muoyo. Anu bu nzembu, nyuma katu umvua ne katu ne meji to, bualu ntshintu. Kadi mibidi yetu itu ‘ifua ne ipingana ku lupuishi luayi kabidi’ padi nyuma anyi bukole bua muoyo ebu kabuyimu to.

Muambi 12:7 udi wamba bua lufu lua muntu ne: ‘Mubidi newandamuke dimfuenkenya dia buloba kabidi ne mupuya wa muoyo neupingane kudi Nzambi wakaufila.’ Padi nyuma peshi bukole bua muoyo bupatuka mu mubidi, mubidi udi ufua ne upingana muaba wakafumawu, tuamba ne: ku buloba. Bia muomumue, bukole bua muoyo budi bupingana kuakafumabu, tuamba ne: kudi Nzambi. (Yobo 34:14, 15; Musambu 36:9) Kabiena biumvuija ne: bukole bua muoyo budi bubuuka buya mu diulu kudi Nzambi to. Kadi bidi biumvuija ne: bua muntu udi mufue kupetaye kabidi muoyo, anu Yehowa Nzambi muambe dîyi, bualu muoyo wende udi mu bianza bia Nzambi. Anu ku bukokeshi bua Nzambi ke kudi nyuma anyi bukole bua muoyo mua kupingana kabidi bua muntu kupetaye muoyo tshiakabidi.

Kabienaku bitusankisha bua kumanya ne: ke tshienza Nzambi bua bonso badi mu ‘nkita ya tshivulukilu’ anyi? (Yone 5:28, 29, NW) Pabisha Yehowa bantu, neenzele muntu yonso mubidi mupiamupia muelaye nyuma anyi bukole bua muoyo. Netshikale dituku dia disanka be!

Neupete makuabu malu pa mushindu utu Bible wenza mudimu ne “anyima” ne “nyuma” mu kakanda ka Ntshinyi tshidi tshitufikila patudi tufua? ne mu mukanda wa Comment raisonner à partir des Écritures mu dibeji dia 27-32 ne dia 135-140, yonso mipatula kudi Bantemu ba Yehowa.