KAFAI e lagona ne koe te avā pati ko te “solu” mo te “agaga,” ne a mea e mafaufau koe ki ei? E tali‵tonu a tino e tokouke me e fakauiga a pati konei ki se mea i loto i a tatou telā e se mafai o lavea kae se mafai foki o mate. E mafau‵fau latou me kafai ko mate se tino, e tiakina ne te vaega sē matea tenei o te tino a te foitino kae e tumau i te ola. Ona ko te lauiloa o te talitonuga tenei, e ofo ei a tino e tokouke ke iloa atu me e se tenā eiloa te mea e akoako mai i te Tusi Tapu. Se a la te solu, kae se a foki te agaga, e ‵tusa mo fakamatalaga i te Muna a te Atua?

Muamua la, ke mafaufau ki te solu. Kāti e masaua ne koe me i te lasiga o te Tusi Tapu muamua ne tusi eiloa i te ‵gana Epelu mo te ‵gana Eleni. I te taimi ne tusi mai ei ne tino tusitala o te Tusi Tapu a mea e uiga ki te solu, ne fakaaogā ne latou a te pati Epelu ko te neʹphesh io me ko te pati Eleni ko te psy·kheʹ. E sili atu i te 800 taimi e  ‵sae mai ei te avā pati konei i te Tusi Tapu, kae e ‵fuli faeloa ne te New World Translation a pati konā ki te “solu (soul).” Kafai e iloilo aka ne koe te auala e fakaaogā ei “te solu” io me ko “solu” i te Tusi Tapu, ka maina i ei koe me e fakasino atu fua te pati tenei ki (1) tino, (2) manu, io me ko (3) te ola o te tino mo te ola o te manu. Ke na mafau‵fau nei tatou ki nisi tusi siki kolā e fakaasi mai i ei a uiga kese‵kese konei e tolu.

Tino. I aso o Noa, a “mū tino fua kolā ne i te vaka, e tokovalu fua latou [solu, psy·kheʹ] ne ‵sao katoa mai te vai.” (1 Petelu 3:20) E lavea atu i ei me e fakasino atu te pati psy·kheʹ (io me ko te “solu”) ki tino—ko Noa, tena avaga, ana tama tāgata e tokotolu, mo olotou avaga. E taku mai i te Esoto 16:16 a fakatonuga ne tuku atu ki te kau Isalaelu e uiga ki te fakaputuga o manai. Ne fai atu penei ki a latou: “E taki lua lita i te tino [solu, neʹphesh] tokotasi i te kāiga.” Tela la, e faka‵tau eiloa te uke o manai kolā ne fakaputu ki te aofaki o tino i kāiga takitasi. E maua atu a nisi fakaakoakoga i te Tusi Tapu kolā e fakasino atu ei te “solu” (te neʹphesh io me ko te psy·kheʹ) ki se tino io me ki tino e tokouke i te Kenese 46:18; Iosua 11:11; Galuega 27:37; mo te Loma 13:1.

Manu. I tala i te Tusi Tapu e uiga ki te faitega o mea, e fai‵tau tatou, penei: “Ne fakatonu atu te Atua penei, ‘Ke ‵fonu a vai i vaegā mea ola [solu, neʹphesh] valevale, ka ko te vanimonimo ke ‵fonu i manu eva.’ Ne toe fakatonu atu te Atua penei, ‘Ke ola mai i te laukele a vaegā manu [solu, neʹphesh] valevale: ko manu lata mo manu vao, manu ‵lasi mo manu fo‵liki’—ko te mea eiloa ko fai penā.” (Kenese 1:20, 24) I fuaiupu konei, e fakasino atu eiloa te pati tenei—ko te neʹphesh (solu)—ki ika, manu ‵lata, mo manu vao. E taku foki a manu eva mo nisi manu aka ki neʹphesh (solu) i te Kenese 9:10; Levitiko 11:46; mo te Numela 31:28.

Te ola o se tino. I nisi taimi e fakauiga a te pati neʹphesh io me ko te psy·kheʹ (te solu) ki te ola o se tino. Ne fai atu a Ieova ki a Mose, penei: “Tino kolā ne taumafai o tamate koe [tou solu, neʹphesh] ko oti katoa ne ‵mate.” (Esoto 4:19) Se a te mea ne taumafai ki ei a fili o Mose? Ne taumafai latou o tamate Mose. Mai mua atu i ei, i te taimi ne fanau ei ne Lasela tena tama tagata ko Peniamina, ne “oko atu ki te taimi ne fano keatea ei tena agaga [tena solu, neʹphesh], (me ko mate a ia i ei).” (Kenese 35:16-19, Tusi Paia, Samoa) Ne galo atu eiloa te ola o Lasela i te taimi tenā. Mafaufau foki ki pati konei a Iesu: “Ko au te tausi mamoe ‵lei. E tuku atu ne te tausi mamoe ‵lei  a tona ola [tena solu, psy·kheʹ] ke sui ei a mamoe.” (Ioane 10:11) Ne tuku atu ne Iesu tena solu, io me ko tena ola mō tino katoa. I fuaiupu konei o te Tusi Tapu, e fakauiga eiloa te pati “solu” ki te ola o se tino. E mafai o maua ne koe a nisi fakaakoakoga e uke atu o te uiga tenei o te “solu” i te 1 Tupu 17:17-23; Mataio 10:39; Ioane 15:13; mo te Galuega 20:10.

Kafai e tumau tau sukesukega ki te Tusi Tapu, ka lavea atu ne koe i ei me e seai eiloa se koga i te Tusi Tapu kātoa e tuku fakatasi ei a tugāpati ko te “sē mafai o mate” io me ko te “se-gata-mai” mo te pati ko te “solu.” I lō te fai penā, e fakaasi mai i te Tusi Tapu me e mafai o mate te solu. (Esekielu 18:4, 20) Tela la, e taku ne te Tusi Tapu a te tino telā ko mate ki se “tino mate” io me se solu mate, se neʹphesh mate.—Levitiko 21:11.

Ke na mafau‵fau nei tatou ki te fakaaogāga i te Tusi Tapu o te pati ko te “agaga.” E mafau‵fau a nisi tino me i te “agaga” ko te suā pati mō te “solu.” Kae e se tenā loa te ‵tonuga. E fakaasi manino mai i te Tusi Tapu me e fakasino atu te “agaga” mo te “solu” ki mea kese‵kese e lua. E ‵kese pefea te avā pati konā?

Ne fakaaogā ne tino tusitala o te Tusi Tapu a te pati Epelu ko te ruʹach io me ko te pati Eleni ko te pneuʹma māfai ko fakasino atu ki te “agaga.” E fakaasi mai eiloa i te Tusi Tapu a uiga o te avā pati konā. E pelā mo te Salamo 104:29, e fai mai penei: “Kafai ko fakagata ne koe [Ieova] olotou mānava [agaga, ruʹach] ko ‵mate ei latou, ko ‵foki atu ei ki te pefu telā ne faite ei latou.” Kae e fakaasi mai i te Iakopo 2:26 me i “te foitino e mate manafai e seai se agaga [pneuʹma].” I fuaiupu konei, e fakasino atu te “agaga” ki se mea telā e fai ei te foitino ke ola. E mate te foitino māfai e seai sena agaga. Tela la, e se ‵fuli fua te pati ruʹach i te Tusi Tapu ki te “agaga,” kae e ‵fuli foki ki te “malosi,” io me ko te malosi o te ola. E pelā mo te Lolo i aso o Noa, ne fai atu te Atua, penei: “A mea katoa i te lalolagi kolā e mā‵nava [“e maua i ei te malosi [ruʹach] o te ola,” Tusi Paia, Samoa], ne ‵mate katoa.” (Kenese 6:17; 7:15, 22) Tela la, e fakasino atu te “agaga” ki se malosi sē matea (te mea telā e fakaolaola ei te tino) telā e ola ei a mea ola katoa.

E se ‵pau te solu mo te agaga. E aogā te agaga ki te foitino e pelā eiloa mo te aogā o te iti ki se letiō—ko te mea ke mafai o ola. Ke tai momea aka te mainaga i te mea tenei, mafaufau ki se tamā letiō. Kafai e fāulu atu ne koe a patulē ki se tamā letiō kae fakaola, a te  malosi telā e maua i patulē e fai ei ke ola te letiō. Kafai e seai ne patulē, e mate ‵ki eiloa te letiō. E penā foki eiloa te suā vaegā letiō māfai ko se faka‵piki atu ki te iti. E penā foki te agaga, ko te malosi tenā e ola ei ‵tou foitino. E pelā mo te iti e seai ne ana lagonaga. E seai foki ne lagonaga o te agaga kae e se mafai foki o fai ne ana mafaufauga. A te agaga se malosi fua. Kae kafai ko fano keatea te agaga, io me ko te malosi o te ola, ko ‘‵mate ei tatou, kae ‵foki atu ki te pefu telā ne faite ei tatou,’ e pelā mo pati a te faisalamo.

E fai mai te Failauga 12:7 e uiga ki te tino mate: “Ka foki atu tou foitino ki te ‵pefu o te lalolagi, ka ko te mānava o te ola [agaga, ruʹach] ka toe foki atu ki te Atua, telā ne aumai ne ia ki a tatou.” Kafai ko tiakina ne te agaga, io me ko te malosi o te ola, a te foitino, ko mate ei te foitino kae ko toe foki atu ki te koga ne māfua mai i ei—ko te laukele. Kae i te suā feitu la, e foki atu te malosi o te ola ki te koga ne māfua mai i ei—ko te Atua. (Iopu 34:14, 15; Salamo 36:9) E se fakauiga i ei me e faimalaga tonu atu te malosi o te ola ki te lagi. I lō te fai penā, e fakauiga i ei me kafai ko mate se tino, ko fakalagolago atu ei ki a Ieova te Atua so se fakamoemoega e uiga ki te ola o te tino tenā i aso mai mua. E fai pelā me e nofo mo te Atua te malosi ke toe fakaola aka te tino tenā. Ko te ‵mana fua o te Atua e mafai ei o toe fakafoki atu te agaga, io me ko te malosi o te ola ko te mea ke mafai o toe ola mai te tino mate.

Ko oko eiloa i te fakamafanafana loto ke iloa atu me tenā eiloa te loto o te Atua mō tino katoa “kolā e i loto i tānuga”! (Ioane 5:28, 29) I te taimi o te toetuga, ka faite ne Ieova se foitino fou mō tino kolā ko ‵moe i te mate kae ka toe fakaola aka latou mai te tukuatuga o te agaga, io me ko te malosi o te ola ki olotou foitino. Ko tafaga la te gali o te aso tenā!

Kafai e fia iloa ne koe a mea e uke atu e uiga ki te pati ko te “solu” mo te “agaga” e ‵tusa mo te fakaaogāga i te Tusi Tapu, ka maua eiloa ne koe a fakamatalaga ‵gali kae tāua i te tamā pepa ko te E Mata, e Isi Sou Agaga Telā e se Mafai o Mate? mo te itulau e 375-384 o te tusi ko te Reasoning From the Scriptures, kolā ne ‵lomi ne Molimau a Ieova.