НУРҒУН адәмләр, мәңгү мәвҗут болуп туридиған көзгә көрүнмәйдиған бир нәрсә тенимиздә бар дәп ишиниду. Улар, инсан өлгәндин кейин мошу көзгә көрүнмәйдиған бир бөлиги тәндин чиқип давамлиқ яшайду дәп ойлайду. Бу етиқат кәң тарқалғанлиқ сәвәптин, нурғун кишиләр Муқәддәс Китапниң һәргизму улар ойлиғандәк тәлим бәрмәйдиғанлиғини билгәндә наһайити һәйран болишиду. Шундақ болса Худаниң сөзидә җан вә роһ тоғрисида немә ейтилиду?

Биз авал җан тоғрисида чүшәнчигә егә болайли. Бәлким ядиңизда болса, Муқәддәс Китапниң әсли нусхиси асаслиғи  ибраний тили вә грек тиллирида йезилған. Җан тоғрисида йезилғанда, Муқәддәс Китап язғучилири ибраний сөзи “нефеш” (neʹphesh) яки грек сөзи “психи” (psy·kheʹ) ишлитилгән. Шу икки сөз Муқәддәс язмиларда 800 қетимдин көп учрайду, мошу ибраний вә грек сөз-ибарилириниң Муқәддәс Китапта қандақ ишлитилгәнлиги тоғрисида тәкшүрүп тәтқиқ қилсиңиз. Мошу сөзниң асаслиғи 1) адәм, 2) һайванатлар яки 3) бир киши яки бир һайванниң һаятини көздә тутқанлиғини көрәләйсиз. Ундақта, биз мошу үч мәнани көрситидиған айәтләрни көрүп бақайли.

Адәм. “Нуһниң күнлириндә... аран бир нәччә йәни сәккиз җан су билән қутулди” (Петрусниң 1-хети 3:20 БҖТ). Бу йәрдә җан сөзи Нуһ, униң аяли, униң үч оғли вә оғуллириниң аяллирини көрситиду. Мисирдин Чиқиш 1:5 айәттә (БҖТ): “Яқупниң пуштидин чиққан һәммиси йәтмиш җан еди” дәп тилға елинған болуп, бу йәрдә Яқупниң уруқ-әвлатлириниң саниниң 70 екәнлигини көрсәткән. Муқәддәс Китапниң йәнә башқа айәтлиридә ишлитилгән “җан” сөзи адәмни көрситиду. Мәсилән, Яритилиш 46:18 (БҖТ); Йәшу 11:11; Әлчиләр 27:37 (БҖТ).

Һайванатлар. Муқәддәс Китапниң Яритилиш қисмида мундақ хатириләнгән: “Су һәр хил җанлиқлар билән толсун, асманда һәр хил учар қанатлар учсун!.. Худа йәнә: «Йәр йүзидә һәр хил җаниварлар — өй һайванлири вә чоң-кичик яваий һайванатлар пәйда болсун!» деди. Худаниң әмри билән шундақ болди” (Яритилиш 1:20, 24). Мошу айәтләрдә, белиқлар, учар-қушлар, өй-һайванлири вә явайи һайванлар һәммиси охшашла ибраний тилида “нефеш” сөз-ибариси билән тилға елинған. Яритилиш 9:10; Лавийлар 11:46; Һәзқиял 47:9-айәтләрдә, һайванатлар охшашла “нефеш” дәп тилға елинған.

Адәмниң һаяти. Бәзи чағларда “җан” сөз-ибариси мәлум бир кишиниң һаятини көрситиду. Йәһвә Худа Муса пәйғәмбәргә: “Сениң җениңни издигән кишиләр өлүп кәтти” дегән (Чиқиш 4:19 БҖТ). Муса пәйғәмбәрниң дүшмәнлири немини издигән еди? Улар Мусаниң җенини елиш үчүн пурсәт издигән. Әйса Пәйғәмбәрниң сөзини мулаһизә қилип бақайли: “Яхши Қойчи Өзәмдурмән. Яхши қойчиниң қойлири үчүн  җени пидадур” (Юһанна 10:11). Әйса Мәсиһ өзиниң җенини йәни һаятини инсанлар үчүн қурванлиққа бәргән. Муқәддәс Китаптики мошу айәттә, “җан” сөзи наһайити ениқ қилип адәмниң һаятини көрсәткән. Төвәндики айәтләрдә, “җан” сөзиниң ипадилигән мәнаси тоғрисида көп мисаллар көрситилгән: Падишалар 1-язма 17:17—23; Мәтта 10:39 БҖТ; Юһанна 15:13; Әлчиләр 20:10 БҖТ.

Муқәддәс Китапни чоңқурлап тәтқиқ қилип үгәнгәндә, Муқәддәс Китапниң һеч қандақ бир айитидә “өлмәс” яки “мәңгүлүк” сөз-ибарилири “җан” сөзи билән бағлинип ишлитилмигәнлигини көрүвалалайсиз. Әксичә, Муқәддәс Язмилар җан өлиду дәп көрситиду (Һәзқиял 18:4).

Ибраний сөзи “руах” (ruʹach) вә грек сөзи “пневма” (pneuʹma) бәзидә чағатай уйғур тили Муқәддәс Китавида “роһ” дәп тәрҗимә қилинған. Муқәддәс Язмилардики айәтләрниң өзи шу ибраний вә грек сөзлириниң мәнасини көрситип бериду. Мәсилән, Аюп 34:14, 15 айәтләр: “Әгәр у өзи инсанни қәстләп өз роһи [руах] билән нәпәсини жиғип тартип алса... инсан өзи йәнә топраққа янмақчи болур еди” дәйду. Вә Яқуп 2:26 айәт: “Роһи йоқ тән өлүк” дәп көрситиду. Шуңа, мошу айәтләрдин көрүвелишқа болидуки, “роах” вә “пневма” бәдәнгә һаятлиқ бериду.

Руах сөзи уйғур тилидики Муқәддәс Китаптики бәзи айәтләрдә “нәпәс” дәп тәрҗимә қилинған. Мошу әһвалда “руах” бир адәм яки һайванниң һаятлиқ һәрикәт күчи нишанлиқ сүпүтидә ейтилған. Биз буни Худаниң Нуһ пәйғәмбәрниң күнидики топан сүйи тоғрисида ейтқанлиридин көрәләймиз: “Мән йәр йүзини топан билән ғәриқ қилип, асман астидики пүткүл җанлиқларни йоқитимән. Йәр йүзидики тиниғи бар мәхлуқларниң һәммисини йоқитимән” (Яритилиш 6:17; 7:15, 22). Шуни көрәләймизки, руах сөз-ибариси көрүнмәйдиған һәрикәт күчини (һаят учқуни) көрситиду. Мошу һәрикәт күчи барлиқ тирик мәхлуқатларға һаятлиқ бериду.

Радиониң ишлиши үчүн электр күчи керәк болғандәк, адәм бәдинигә һаятлиқ күчи керәк. Мошу мисални йәнә  бир қәдәм инчикә ойлап көрәйли. Әгәр сиз елип жүрүшкә әплик бир радиоға батарея селип уни ачсиңиз, батареядә сақлақлиқ электр күчи радиоға һаятлиқ елип келиду дейишкә болиду. Бирақ батарея болмиса, радио өлүк. Йәнә бир түрдики радиони электр мәнбәсидин үзивәтсиңиз, уму шундақ болиду. Шуниңға охшаш, руах вә пневма болса бизниң бәдинимизгә һаятлиқ елип кәлгүчи һәрикәт күч. У һәм электр күчигә охшаш, һис-туйғуси йоқ вә ой-хиял қилалмайду. У бир һәрикәт күчи халас. Бирақ, шу һәрикәт күч йоқ болса, Аюп пәйғәмбәрниң китавида көрситилгәндәк бизниң бәдинимиз “топраққа йенип кетиду”.

Адәм өлсә немә болидиғанлиғи тоғрисида Муқәддәс Китапниң Вәз 12-бап 7-айитидә: “Топрақтин болған җисим топраққа йенип Худа бәргән роһ [руах] Худа тәрәпкә янмаста Яратқучиңни яд қилғин” дәп баян қилинған. Руах йәни һаятлиқ һәрикәт күчи бәдәндин айрилғанда, бәдән өлиду вә кәлгән җайи топраққа қайтиду. Шуниңдәк һаятлиқ һәрикәт күчи Худадин кәлгәчкә Худаға қайтиду (Зәбур 36:9). Бу һаятлиқ һәрикәт күчи әмәлиятта асманға чиқип кетиду дегәнлик әмәс. Бәлки, бу бир киши өлсә униң кәлгүси һаятлиққа қайтиш үмүти Йәһвә Худаға бағлиқ дегәнликтур. Башқичә қилип ейтқанда, униң һаяти Пәрвәрдигар Худаниң қолидидур. Пәқәт Худаниң күч-қудрити билән руах йәни һаятлиқ һәрикәт күчи инсанға қайтурлуп берилип, өлгәнләр қайтидин һаятлиққа еришәләйду.

Худаниң кәлгүсидә “йәрликләрдики” өлүм уйқусида ухлап арам еливатқанлар үчүн немә қилмақчи болғанлиғини билиш көңүлгә қанчә тәсәлла бериду, һә! (Юһанна 5:28, 29). Шу тирилдүрүш вақтида, Йәһвә Худа өлүм уйқусида ухлаватқан өлүкләргә йеңи бәдән берип, һаятлиқ һәрикәт күчини униңға селип, уни һаятлиққа қайтуруп келиду. Шу вақит кишини нәқәдәр хошал қилиду, һә!