Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

 ṰHUMETSHEDZO

“Muya-tshivhili” na “Muya”—Enea Maipfi a Amba Mini zwa Vhukuma?

“Muya-tshivhili” na “Muya”—Enea Maipfi a Amba Mini zwa Vhukuma?

MUSI ni tshi pfa nga ha maipfi “muya-tshivhili” na “Muya,” ndi mini zwine zwa ḓa muhumbuloni waṋu? Vhanzhi vha humbula uri a amba tshiṅwe tshithu tshi sa vhonali na tshi sa fi tshine tsha vha ngomu kha riṋe. Vha humbula uri musi ri tshi fa tshenetshi tshithu tshi sa vhonali tshine tsha vha tshipiḓa tsha muthu tshi a bva kha muvhili nahone tsha bvela phanḓa tshi tshi khou tshila. Samusi yeneyi thendo yo phaḓalala, vhanzhi vha a mangadzwa nga u guda uri zwenezwo a si zwine Bivhili ya zwi funza. Nga zwenezwo, muya-tshivhili ndi mini, nahone muya ndi mini u ya nga Ipfi ḽa Mudzimu?

IPFI “MUYA-TSHIVHILI” NGA NḒILA YE ḼA SHUMISWA NGAYO BIVHILINI

Tsha u thoma, ṱhogomelani muya-tshivhili. Khamusi ni a zwi humbula uri u thomani Bivhili yo vha yo ṅwaliwa nga Luheberu na Lugerika. Musi vha tshi ṅwala nga ha muya-tshivhili, vhaṅwali vha Bivhili vho shumisa ipfi ḽa Luheberu ḽine ḽa pfi ne′phesh kana ḽa Lugerika ḽine ḽa pfi psy·khe′. Enea maipfi a wanala lu fhiraho 800  Maṅwaloni, nahone New World Translation zwifhinga zwoṱhe i a ṱalutshedzela nga uri “muya-tshivhili.” Musi ni tshi ṱolisisa nḓila ye maipfi “muya-tshivhili” kana “mimuya-tshivhili” a shumiswa ngayo Bivhilini, zwi a vhonala uri a ambela kha (1) vhathu, (2) zwipuka, kana (3) vhutshilo ha vhathu na zwipuka. Kha ri ṱolisise maṅwe maṅwalo ane a sumbedza zwenezwi zwithu zwiraru.

Vhathu. “Maḓuvhani a Noaxe . . . [mimuya-tshivhili ya malo, NW] yo tshidzwa ya bva maḓini.” (1 Petro 3:20) Hafha ipfi “muya-tshivhili” ḽi ambela kha vhathu—Noaxe, musadzi wawe, vharwa vhawe vhararu, na vhasadzi vhavho. Ekisodo 16:16 i na vhulivhisi he ha ṋewa Vhaisiraele malugana na u kuvhanganya mana. Vho vhudzwa u ri: “Dobedzani . . . zwi ye nga tshivhalo tsha [mimuya-tshivhili, NW] i re mushashani muthihi; ni dobedze zwingafho.” Ngauralo mana ye ya vha i tshi fanela u dobedzwa yo vha i tshi fanela u ya nga tshivhalo tsha vhathu vha re muṱani. Huṅwe hune ra wana hone tsumbo dza ipfi “muya-tshivhili” kana “mimuya-tshivhili” hune ha vha hu tshi khou ambelwa kha muthu kana vhathu ndi kha Genesi 46:18; Yoshua 11:11; Mishumo 27:37; na Vha-Roma 13:1, vhambedzani NW.

Zwipuka. Mafhungo a Bivhili a ambaho nga ha tsiko a ri: “Mudzimu a mbo ri: Maḓini nga hu vhilingane vili-vili ḽa zwi tshilaho [“mimuya-tshivhili,” NW], na zwiṋoni zwi fhufhe kha ḽifhasi zwó livha lutomboni lwa ḽiṱaḓulu. Mudzimu a mbo ri: Shango nga ḽi bveledze zwi tshilaho [“mimuya-tshivhili,” NW] zwi tshi ya nga dzitshakha dzazwo, kholomo na zwikhokhonono na dziphukha dza shango nga dzitshakha dzadzo. Zwa mbo ralo.” (Genesi 1:20, 24) Kha enea mafhungo, khovhe, zwifuwo na phukha dza ḓaka zwoṱhe zwi vhidzwa nga ipfi ḽithihi—“mimuya-tshivhili.” Zwiṋoni na zwiṅwe zwipuka zwi vhidzwa mimuya-tshivhili kha Genesi 9:10; Levitiko 11:46; na Numeri 31:28, vhambedzani NW.

Vhutshilo ha muthu. Nga tshiṅwe tshifhinga ipfi “muya-tshivhili” ḽi ambela kha vhutshilo ha muthu. Yehova o vhudza Mushe a ri: “Ngauri vhaḽa vhe vha vha vha tshi ṱoḓa [muya-tshivhili wau, NW] zwino vho fa.” (Ekisodo 4:19) Maswina a Mushe o vha a tshi khou ṱoḓa mini? Vho vha vha tshi khou ṱoḓa vhutshilo ha Mushe. U thomani, musi Rahele a tshi khou beba murwa wawe Benyamini, ‘[muya-tshivhili, NW] wawe wo vha u tshi khou fhelela (ngauri o fa).’ (Genesi 35:16-19) Nga tshenetsho tshifhinga, Rahele o mbo ḓi fa. Ṱhogomelani hafhu maipfi a Yesu: “Ndi nṋe ndele ya mulisa. Mulisa wa ndele u ṅaledzela nngu [muya-tshivhili, NW] wawe.”  (Yohane 10:11) Yesu o ṋekedza muya-tshivhili wawe kana vhutshilo hawe a tshi itela vhathu. Kha enea mafhungo a Bivhili, ipfi “muya-tshivhili” ḽi ambela kha vhutshilo ha muthu. Ni ḓo wana tsumbo dzo engedzeaho malugana na “muya-tshivhili” kha 1 Dzikhosi 17:17-23; Mateo 10:39; Yohane 15:13; na Mishumo 20:10, vhambedzani NW.

Musi ni tshi khou bvela phanḓa na u guda Ipfi ḽa Mudzimu ni ḓo vhona uri a huna na fhethu na huthihi Bivhilini he ha ambiwa uri “muya-tshivhili” a u “fi” kana “u a tshila nga hu sa fheli.” Nṱhani hazwo, Maṅwalo a amba uri muya-tshivhili u a fa. (Hesekiele 18:4, 20, vhambedzani NW.) Ngauralo, Bivhili i vhidza muthu o faho uri ndi “mufu.”—Levitiko 21:11.

ZWINE IPFI “MUYA” ḼA AMBA ZWONE

Zwino kha ri ṱhogomele nḓila ine Bivhili ya shumisa ngayo ipfi “muya.” Vhaṅwe vhathu vha humbula uri ipfi “muya” ḽi sokou vha ḽiṅwe ipfi ḽine ḽa fana na ḽine ḽa pfi “muya-tshivhili.” Fhedzi a zwo ngo tou ralo. Bivhili i zwi vhea khagala uri “muya” na “muya-tshivhili” zwi ambela kha zwithu zwivhili zwo fhambanaho. Zwi fhambana hani?

Vhaṅwali vha Bivhili vho shumisa ipfi ḽa Luheberu ḽine ḽa pfi ru′ach kana pneu′ma nga Lugerika musi vha tshi khou ṅwala ipfi “muya.” Maṅwalo one aṋe a a sumbedza zwine eneo maipfi a amba zwone. Sa tsumbo, Psalme ya 104:29 i ri: “[Yehova] wá dzhiá muya [ru′ach] wazwo zwi a lovha zwa vhuyelela buseni ḽazwo.” Nahone Yakobo 2:26 i sumbedza uri “muvhili u sí na muya [pneu′ma] wó fa.” Nga zwenezwo, kha dzenedzi ndimana “muya” hu vha hu tshi khou ambelwa kha tshithu tshine tsha ṋea muvhili vhutshilo. Muvhili u a fa musi u si na muya. Ngauralo, Bivhilini ipfi ru′ach ḽo ṱalutshedzelwa sa “muya” na “maanḓa,” kana maanḓa a vhutshilo. Sa tsumbo, malugana na Maḓi Mahulu a misini ya Noaxe, Mudzimu o ri: “Ndi ḓo ḓisa maḓi mahulu kha shango heḽi, a u ḓo fhedza ṋama yoṱhe i tshilaho [ru′ach] nga u fema nga ḓasi ha ḽiṱaḓulu.” (Genesi 6:17; 7:15, 22) Ngauralo, ipfi “muya” ḽi ambela kha maanḓa a sa vhonali (tshithomi tsha vhutshilo) ane a ita uri zwivhumbwa zwoṱhe zwi tshile.

Muya-tshivhili na muya a si tshithu tshithihi. Muvhili u ṱoḓa muya u tou fana na musi radio i tshi ṱoḓa mulilo u itela uri i kone u lila. Kha ri fanyise zwenezwi nga radio ṱhukhu. Musi ni tshi dzhenisa beṱiri kha yeneyo radio nahone na i funga, mulilo u re kha beṱiri  u ita uri radio i vhe na vhutshilo kana i thome u lila. Ngauralo, arali hu si na beṱiri radio i a fa kana a i lili. Zwo tou ralo na nga miṅwe mifuda ya radio arali thambo i songo ṱomiwa kha muḓagasi. Nga hu fanaho, muya ndi maanḓa ane a ita uri mivhili yashu i vhe na vhutshilo. U tou fana na muḓagasi, muya a u na maḓipfele nahone a u koni u humbula. Ndi maanḓa a si na vhutshilo. Fhedzi arali ri si na muya kana maanḓa a vhutshilo, mivhili yashu ‘i a lovha nahone ra vhuyelela buseni,’ samusi mupsalme o zwi sumbedza.

Musi i tshi amba nga ha u fa ha muthu, Muhuweleli 12:7 i ri: “Buse [ḽa muvhili wawe] ḽi vhuyelela mavuni he ḽa bva hone, muya u vhuyelela ha Mudzimu we a u ṋea muthu.” Musi muya, kana maanḓa a vhutshilo a tshi bva kha muvhili, muvhili u a fa nahone wa vhuyelela hune wa bva hone—kha ḽifhasi. Nga hu fanaho, na maanḓa a vhutshilo a vhuyelela hune a bva hone—ha Mudzimu. (Yobo 34:14, 15; Psalme ya 36:9) Hezwi a zwi ambi uri maanḓa a vhutshilo a a ṱuwa nahone a gonya ṱaḓulu. Nṱhani hazwo zwi amba uri arali muthu a fa, fulufhelo ḽa uri a dovhe a tshile ḽo ḓisendeka nga Yehova Mudzimu. Nga iṅwe nḓila vhutshilo hawe vhu zwanḓani zwa Mudzimu. Ndi maanḓa a Mudzimu fhedzi ane a nga ita uri onoyo muthu a dovhe a wane vhutshilo, kana maanḓa a shumaho u itela uri a dovhe a tshile.

Zwi khuthadza lungafhani u ḓivha zwa uri zwenezwi ndi zwine Mudzimu a ḓo zwi itela vhoṱhe vha re “zwaloni”! (Yohane 5:28, 29) Nga tshifhinga tsha mvuwo, Yehova u ḓo vhumba muvhili muswa a tshi itela vhathu vho faho nahone a ita uri u tshile nga u dzhenisa muya kana maanḓa a vhutshilo khawo. Ḽeneḽo ḽi ḓo vha ḓuvha ḽi takadzaho lungafhani!

Arali ni tshi ṱoḓa u guda zwo engedzeaho nga ha maipfi “muya-tshivhili” na “muya” nga nḓila ye a shumiswa ngayo Bivhilini, ni ḓo wana mafhungo a ndeme vhukuma kha bugwana Hu Itea Mini kha Riṋe Musi Ri Tshi Fa? na kha masiaṱari 375-84 a bugu Reasoning From the Scriptures, vhuvhili hadzo dzo gandiswa nga Ṱhanzi dza Yehova.