1, 2. Nje e matute̱le̱ wa o to̱ndo̱ Yehova Loba e?

MO̱, O to̱ndi Loba e? Yete̱na o mábake̱ wame̱ne̱ na Yehova Loba, ye̱ke̱i te̱ o me̱nde̱ jalabe̱ na bokenju na e, nde e te̱nge̱ne̱ pe̱! Ye nde lambo di te̱nge̱n ná di to̱nde Yehova. Di to̱ndi nde Loba ońolana a lee̱le̱ biso̱ ndolo. Bibe̱l e makwala ná: “Biso̱ di mato̱ndo̱ mo̱; ebanja mo̱ [Yehova] nde a se̱le̱ to̱nde̱ biso̱.”​—1 Yohane 4:19.

² Yehova nde a botedi o lee̱le̱ biso̱ ndolo. A boli biso̱ wase, mudo̱led’a wum’a boja. A mombwea ńo̱ng’asu ń’eyobo. (Mateo 5:43, 45-48; Lukas 6:27) Lambo le pe̱ mweńa jita le nde ná, a mombwea ńo̱ng’asu ńa mudī. A boli biso̱ Eyal’ao, Bibe̱l. Omo̱ń a nika, a mapula ná di kane̱ mo̱ na nin mbaki ná, a me̱nde̱ senga njako asu, a bola biso̱ mudī mao musangi o jongwane̱ biso̱. (Myenge 65:3; Lukas 11:13) Di buki me̱se̱ le nde ná, a lom Mun’ao ńe mo̱ tiki buka be̱se̱ o be̱ Muko̱ted’asu, ná di we̱le̱ sungabe̱ o bobe na kwedi. A se̱ ndolo ninde̱ne̱ Yehova a lee̱le̱no̱ biso̱ e!​—Langa Yohane 3:16; Roma 5:8.

3. (a) Ná di tike ja o ndol’a Loba, nje jangame̱nno̱ bola o mwasu múdi e? (b) Njika myuedi ma mweńa jangame̱nno̱ o baise̱ biso̱me̱ne̱ e, we̱ni pe̱ jeno̱ ná di so̱ jalabe̱ e?

³ Yehova a mapula ná di tombwane̱ ndol’ao o bwindea. Tombwane̱ lasu to̱so̱ mbo̱lo̱n asu, be nde bedomsedi ba biso̱me̱ne̱. Eyal’a Loba e mome̱le̱ biso̱ ná: “Bińo̱ ja o  ndol’a Loba . . . ońola longe̱ la bwindea.” (Yuda 21) Ben byala ná “bińo̱ ja” be mapula nde o kwala ná, ná di tike ja o ndol’a Loba, o mwasu múdi pe̱ jangame̱n o bola mambo. E mapula ná di bole mambo ma me̱ne̱ne̱ o lee̱le̱ mo̱ ndolo. Myuedi ma mweńa jangame̱nno̱ so̱ o baise̱ biso̱me̱ne̱ me nde ná: ‘Ne̱ni neno̱ ná na lee̱le̱ Loba ná na to̱ndi mo̱ e?’ Jalabe̱ di maso̱be̱ o byala be wu na mudī-musangi ba ńamuloloma Yohane: “Ndol’asu na Loba ńe nde ná di ne̱nge̱ mbend’ao, nde mbend’ao i titi bwambi.” (1 Yohane 5:3) Nika ńe mweńa ná di no̱nge ponda o jombwea ná pe̱ńe̱pe̱ńe̱ manda ma ben byala, kana di mapulano̱ o lee̱le̱ Loba lasu ná di be̱ne̱ne̱ mo̱ ndolo ninde̱ne̱.

4, 5. (a) Nje ben byala ná “ndol’asu na Loba” be mapulano̱ kwala e? (b) Bola beteledi ba ne̱ni ndol’a Yehova e botedino̱ o pumea wa o mulema.

⁴ “Ndol’asu na Loba”​—njika jo̱nge̱le̱ ńamuloloma Yohane a tano̱ a be̱ne̱ ke̱ e o tila ben byala e? Ben byala be si mapula o kwala ndolo Loba a be̱ne̱nno̱ biso̱, nde ndolo di be̱ne̱nno̱ mo̱. Mo̱, we ná wo̱nge̱le̱ ponda ndol’a Yehova e botedino̱ o pumea o mulema mo̱ngo̱ e?

⁵ Dutea te̱ nged’a boso wokono̱ mbale̱ jombwea Yehova na mwano mao, na wa o botea be̱ne̱ dube̱. O timbi o so̱ṅtane̱ ná, to̱ na nika o yabe̱no̱ ka ńabobe nu pandi etum na Loba, tongwea na Kristo, Yehova a boli wa epolo o be̱ne̱ ke̱nge̱nge̱ ńena Adam a bo̱lo̱ne̱no̱, ná o sangwe pe̱ longe̱ la bwindea. (Mateo 20:28; Roma 5:12, 18) O botedi o so̱ṅtane̱ mweńa ma tik’a jabea Yehova a bolino̱ ná, a lom Mun’ao ńe mo̱ tiki buka be̱se̱ ná a wo̱ ońol’ango̱. Nika e tapi wa mulema, na wa o botea to̱ndo̱ di Loba di lee̱le̱ wa ninka ndolo ninde̱ne̱.​—Langa 1 Yohane 4:9, 10.

6. Ne̱ni lee̱le̱ ndol’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ e, nje pe̱ ndol’a Loba e matute̱le̱no̱ wa o bola e?

⁶ Be besengedi ba mulema be ta nde bebotedi ba ndol’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ na Yehova. Ndolo e titi buka te̱ besengedi ba mulema, to̱so̱ ekwal’a mudumbu. To̱ndo̱ la Loba na mbale̱ di buki tet’a kwala ná, “Na to̱ndi Yehova.” Kapo̱ na dube̱, ndol’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ e me̱ne̱ne̱ o bebolo e matute̱le̱no̱ o bola. (Yakobo 2:17) Di malee̱le̱ ndol’asu tobotobo tongwea na bola mambo ma do̱lisane̱ nu di to̱ndino̱. Ye mbale̱ ná, ponda ndol’a Yehova e sikime̱ye̱no̱ wa o mulema, nika e tute̱le̱ wa o pula die̱le̱ longe̱ lo̱ngo̱ ńai ni do̱lisane̱ So̱ngo̱ ńe o mo̱ń. Mo̱, we nde Mboṅ a Yehova ni dubisabe̱ e? Yete̱na nika, y’eto̱nde̱ e mawe̱ wa o njib’a mulema, nikame̱ne̱ pe̱ na jemea, nde ba tute̱le̱ wa o no̱ngo̱ bedomsedi be mweńa buka be̱se̱ o longe̱ lo̱ngo̱. O bake̱ wame̱ne̱ na  Yehova o bola jemea lao, na wa o lee̱le̱ nika tongwea na dubise̱. (Langa Roma 14:7, 8.) Londise̱ la din kakane̱ la mweńa o kakane̱no̱ Yehova di mabaise̱ ná o bole nje ńamuloloma Yohane a batino̱ o kwala.

7. Nje ye ka mambenda mō̱ ma Loba, nje bupe̱ la mo̱ pe̱ di mabaise̱no̱ e?

⁷ Yohane a mabola beteledi ba nje ndol’a Loba ńeno̱; mo̱ ná: “di ne̱nge̱ mbend’ao.” Nje ye mambenda ma Loba e? Tongwea n’Eyal’ao Bibe̱l, Yehova a mabola biso̱ jita la mambenda ma malangwe̱ na bwē nje o bola. K’eyembilan, a we̱le̱ mbenda jombwea beboledi ka so̱ki, musonje, jowe̱ la losango, jiba, na mpoṅ. (1 Korinto 5:11; 6:18; 10:14; Efeso 4:28; Kolose 3:9) Ne̱nge̱ la mambenda ma Loba di mabaise̱ pe̱ die̱le̱ la longe̱ bupisane̱ bete̱sedi be tilabe̱ o Bibe̱l ná se̱ṅse̱ṅ jombwea bedangwedi.

8, 9. Ne̱ni jeno̱ ná di bia nje e mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱ to̱ e be̱ nde o bete̱medi bena be si be̱n mbenda to̱ po̱ Bibe̱l e bolino̱ na bwē e? Bola eyembilan.

⁸ Nde, ná di do̱lisane̱ Yehova, e mapula ná di bole buka sengane̱ mambenda a bolino̱ na bwē. Yehova a si mawe̱le̱ biso̱ o ngata tongwea na mambenda ma madie̱le̱ tongo la longe̱ lasu te̱. Nde, o longe̱ lasu la buńa te̱, je ná di be̱ oteten a bete̱medi bō̱ bena be si be̱n mbend’a tobotobo o Bibe̱l. Ne̱ni oteten a i ńai a bete̱medi jeno̱ ná di bia nje e do̱lisane̱ Yehova e? Bibe̱l e be̱n mambo ma malee̱ ná se̱ṅse̱ṅ nje ye jo̱nge̱le̱ la Loba. Jokwa lasu la Bibe̱l, di mokwe̱le̱ biso̱ bia nje Yehova a to̱ndino̱ na nje a singe̱no̱. (Langa Amos 5:15; Minia 6:16-19) Je ná di so̱ṅtane̱ njika bedangwedi na beboledi a do̱lisanno̱. Nika di mabatano̱ jokwa bede̱mo na beboledi ba Yehova, nika pe̱ nde di me̱nde̱no̱ bata be̱ ńai ni mese̱le̱ ná jo̱nge̱le̱ lao di die̱le̱ bedomsedi na beboledi basu. Je so̱ ná di so̱ṅtane̱ o jita la ponda “nje ye jemea la Sango” Yehova, to̱ e be̱ nde o  bete̱medi bō̱ bena be si be̱n mbend’a tobotobo o Bibe̱l.​—Efeso 5:17.

⁹ K’eyembilan, Bibe̱l e si be̱n mbenda to̱ po̱ ni makwale̱ na bwē ná di s’ombwa sinima o television yena i malee̱ mambo ma ńakaka, njo to̱so̱ mańakisan, to̱so̱ bedangwedi ba mbamba. Mo̱, e mapula biso̱ ye̱ke̱i te̱ mbend’a tobotobo ni malangwe̱ ná di s’ombwa i ńai a mambo e? Di bi ne̱ni Yehova a me̱ne̱no̱ man mambo. Eyal’ao e malangwea biso̱ ná: ‘[Yehova] a singe̱ nu nu to̱ndi mańakisan.’ (Myenge 11:5) E makwala pe̱ ná: “Loba a me̱nde̱ kaise̱ bato ba titi ko̱nji na ba musonje.” (Bonahebe̱r 13:4) Je ná di be̱ne̱ so̱ṅtane̱ di te̱nge̱n la nje ye jemea la Yehova, yete̱na di dutedi o byala bao be wu na mudī-musangi. Ońola nika di si mapo̱so̱ o jombwa o television na o inte̱rne̱t bedinge̱dinge̱ ba ńai a beboledi Loba a singe̱no̱, o pula longe̱le̱ ńolo. Di bi ná di mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱ ke̱ di bangi longe̱le̱ la ńolo di titi ko̱nji, lena nin wase e makekano̱ o lee̱le̱ ka lambo di si mawaneye̱ moto mbeu a ńolo. *

10, 11. Ońola nje di mapo̱so̱no̱ sengane̱ Yehova e, njik’a pat’a sengane̱ pe̱ di malee̱le̱no̱ mo̱ e?

¹⁰ Ońola njika njo̱m a boso jangame̱nno̱ ne̱nge̱ mambenda ma Loba e? Ońola nje di mapulano̱ dangwa buńa te̱ bupisane̱ so̱ṅtane̱ di be̱nno̱ la ne̱ni Loba a me̱ne̱no̱ mambo e? Di si mapo̱so̱ dangwa o ni mbadi buka te̱ o samba beko̱kisedi to̱so̱ mbeu a ńolo i mako̱ye̱ ba bena ba si madangwe̱ kaponda jemea la Loba. (Galatia 6:7) O diwengisan, di me̱ne̱ sengane̱ lasu la Yehova ka lambo la tiki, di mabole̱ biso̱ epolo o lee̱le̱ mo̱ ndol’asu. Ka nje te̱ muna a le̱le̱me̱no̱ o tombwane̱ do̱lisane̱ la sango, nika pe̱ nde di mapulano̱ o tombwane̱ do̱lisane̱ la Yehova. (Myenge 5:13) E nde Sango asu, di to̱ndi pe̱ mo̱. Bia la ná  di madangwa o mbadi di makusanno̱ ‘Yehova do̱lisane̱,’ le nde lambo di mabwese̱ biso̱ muńe̱nge̱ munde̱ne̱ to̱so̱ mutam ma ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ buka me̱se̱.​—Minia 12:2.

¹¹ Sengane̱ lasu so̱ di titi la mińakisan to̱so̱ la muse̱ṅ, di si masengane̱ pe̱ to̱ ke̱ nika e do̱lisan biso̱. * Di si mano̱ngo̱ bedomsedi ba njik’a mambenda di me̱nde̱no̱ sengane̱ na njika mo̱ di si masengane̱no̱. Di si masengane̱ pe̱ to̱ buka te̱ ke̱ nika e do̱lisan biso̱, ke̱ mitakisan me bosadi, to̱so̱ ná mi titi nde na bambam. O diwengisan, di mapula “sengane̱ na mulema.” (Roma 6:17) Di makwala nde ka nje te̱ mutiled’a kalat’a Myenge a kwalino̱, mo̱ ná: “Na mabwane̱ belēdi bo̱ngo̱ muńe̱nge̱, na to̱ndi mo̱.” (Myenge 119:47) E, di to̱ndi sengane̱ Yehova. Di memba ná a be̱n bwam o kusane̱ biso̱, na baise̱ pe̱ sengane̱ di londi mbom, lena di si se̱medi pe̱ to̱ o muse̱ṅ. (Ndimbisedi 12:32) Di mapula ná Yehova a timbise̱le̱ ońol’asu milemlem ma byala Eyal’ao e makwalano̱ ońol’a Noa. Jombwea nu mot’a jemea Noa, nu lee̱le̱ ndol’a Loba ninka ná, a sengane̱ jita la mimbu, Bibe̱l e makwala ná: Na “Noa a bola nika; kana Loba anedino̱ mo̱, nika nde a bolino̱.”​—Bebotedi 6:22.

12. Njika ponda sengane̱ lasu di mabwese̱no̱ mulema ma Yehova muńe̱nge̱ e?

¹² Ne̱ni Yehova a me̱ne̱no̱ sengane̱ lasu esibe̱ mińakisan e? Eyal’ao e makwala ná, bola la nika di mabwese̱ ‘mulema mao muńe̱nge̱.’ (Minia 27:11) Mo̱, ye mbale̱ ná sengane̱ lasu di mabwese̱ mulema ma Sango ńe mwaned’a mo̱ń na wase muńe̱nge̱ e? E, nde e te̱nge̱ne̱ pe̱ nika! Yehova a boli biso̱ bewekedi bao wonj’a bepo̱sedi. Nika e mapula kwala ná je wonja o po̱so̱; je ná di po̱so̱ sengane̱ Loba to̱ ke̱m. (Ndimbisedi 30:15, 16, 19, 20) Di mabwese̱ Sango asu ńe o  mo̱ń muńe̱nge̱ munde̱ne̱ yete̱na di po̱si o sengane̱ Yehova esibe̱ mińakisan, nde e be̱ pe̱ ná nje e matute̱le̱ biso̱ o no̱ngo̱ be bedomsedi ye nde mulema mu londi na ndol’a Loba. (Minia 11:20) Bola la nika le pe̱ nde po̱so̱ la mbad’a longe̱ ńe bwam buka ye̱se̱.

13, 14. Ońola nje yeno̱ ná e kwalabe̱ ná ‘mbend’a Loba i titi bwambi’ e, njik’eyembilan pe̱ jeno̱ ná di bolane̱ o lee̱le̱ nika e?

¹³ Ńamuloloma Yohane a malangwea biso̱ lambo di mabole̱ biso̱ mbaki jombwea nje Yehova a mengane̱no̱ biso̱, mo̱ ná: “Mbend’ao i titi bwambi.” Eyal’a Grikia e tukwabe̱ ná “bwambi” o 1 Yohane 5:3 e be̱n nde beteledi ná “bodilo.” * Betukwedi bepe̱pe̱ ba Bibe̱l be makwala ná: “Mbend’ao i si mańo̱so̱ biso̱.” (New English Translation) Nje Yehova a mabaise̱no̱ biso̱ e titi lambo di buki biso̱ bola to̱so̱ di mańo̱se̱ biso̱. Mambenda mao ma titi lambo mot’a benama nu titi ke̱nge̱nge̱ a titino̱ ná a ne̱nge̱.

¹⁴ Je ná di bolane̱ yen eyembilan o kwalea ońola nika. Diko̱m la batabata di baise̱ wa ná wongwane̱ mo̱ bambe̱ sango lao o timba o bolongi bao ba peńa. Myūna mō̱ mi wam, moto mō̱ e ná a bambe̱ mo̱, mine̱ pe̱ me bodilo, mi mabaise̱ bato baba o bambe̱. Diko̱m lo̱ngo̱ di po̱sedi wa myūna a mapulano̱ ná wongwane̱ mo̱ o bambe̱. E so̱ ná a posea wa myūna a bino̱ ná me ná mi buka wame̱ne̱ mō̱ o bambe̱ e? Ke̱m. A si me̱nde̱ pula ná we̱nse̱ wame̱ne̱ sese o pula bambe̱ mo̱ wame̱ne̱ mō̱. Mulemlem pe̱ nde Loba lasu la ndolo na la bwam di titino̱ ná di baise̱ biso̱ ná di ne̱nge̱ mambenda a bino̱ ná ma tombise̱  ndutu o londise̱. (Ndimbisedi 30:11-14) A si me̱nde̱ baise̱ biso̱ tom ná di bambe̱ ninka mūna ma bodilo.Yehova a bi ngud’asu, ebanja “a bi ne̱ni di wekabe̱no̱, a so̱ṅtan ná je nde dibudu.”​—Myenge 103:14.

15. Ońola nje jeno̱ ná di be̱ mbaki ná mambenda ma Yehova me nde ońola bwam basu bo peti e?

¹⁵ Mambenda ma Yehova ma titi bodilo tom; me nde ońola bwam basu bo peti. (Langa Yesaya 48:17.) Mose a taso̱ a te̱nge̱ne̱ o kwalisane̱ Israel ńa kwaṅ ná: “Yehova anedi biso̱ o londise̱ mi myeka mye̱se̱ na bwa Yehova, Loba lasu, bo̱ngo̱ ná, di be̱ mutam bebe be̱se̱, ese̱le̱ pe̱ biso̱ longe̱, kana a bolino̱ nate̱na we̱nge̱.” (Ndimbisedi 6:24) Biso̱ pe̱ je so̱ ná di be̱ mbaki ná, Yehova a mabola te̱ biso̱ mambenda mao ke̱ ye nde ná a mapula bwam basu bo peti, nika ńe nde ja lasu la bwam la bwindea. Na mbale̱, a titi ná a pulea biso̱ bobe. Yehova e nde Loba di be̱n dibie̱ di pakapakane̱. (Roma 11:33) A bi so̱ nje ye bwam ońol’asu. Yehova nde e eyembilan e bo̱le̱ ya lee̱le̱ la ndolo. (1 Yohane 4:8) Ndolo, ede̱mo ao ya boso nde e matute̱le̱ mo̱ o kwala na o bola lambo te̱. Mo̱ nde ńe eyoto e bambe̱ mambenda me̱se̱ a mabolano̱ bautu bao.

16. Ońola nje jeno̱ ná di be̱ sengane̱ to̱na ngiń’a nin was’a bobe, na ka ni titi ke̱nge̱nge̱ ńasu e?

¹⁶ Nika e si mapula kwala ná sengane̱ la Loba le nde lambo di bo̱bi o bola. Jangame̱ne̱ te̱nge̱ne̱ ngiń’a nin wase ni ńam “ńe owas’a ngiń’a [“ńabobe,” NW.]” (1 Yohane 5:19) Jangame̱ne̱ pe̱ janane̱ ka ni titi ke̱nge̱nge̱ ńasu, ńena ni matute̱le̱ biso̱ o kwe̱me̱ mambenda ma Loba. (Roma 7:21-25) Nde ndolo di be̱ne̱nno̱ Loba ńe ná e buka. Yehova a manamse̱ ba bena ba mapule̱ o lee̱le̱ ndolo ba be̱ne̱nno̱ mo̱ tongwea na sengane̱ labu. A mabola ‘ba bena ba masengane̱ mo̱ ka mwanedi’ mudī mao musangi. (Bebolo 5:32, NW) Mu mudī mu matute̱le̱ biso̱ o lee̱le̱ epum’a bwam mu mayano̱ biso̱ oteten, nika ńe nde bede̱mo ba  tiki bena, be ná bongwane̱ biso̱ o be̱ sengane̱.​—Galatia 5:22, 23.

17, 18. (a) Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o nin kalati e, o ni ponda pe̱ jeno̱ bola nika, nje jangame̱ne̱no̱ ne̱nge̱ o mo̱nge̱le̱ masu e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ kwalea o jokwa di bupe̱ e?

¹⁷ Di me̱nde̱ jombwea o nin kalati, bete̱sedi ba Yehova, bedangwedi be ko̱nji na mbadi ipe̱pe̱ i malee̱le̱ jemea lao. Ni ponda jeno̱ o bola nika, jangame̱ne̱ ne̱nge̱ o mo̱nge̱le̱ masu mambo mō̱ ma mweńa. Di si dimbea ná Yehova a si mańakisane̱ biso̱ o sengane̱ mambenda na bete̱sedi bao; a mapula nde sengane̱ di mawe̱ biso̱ o mulema, esibe̱ mińakisan. Di si dimbea ná, Yehova a mabaise̱ biso̱ ná di die̱le̱ longe̱ lasu mbadi ni mawaneye̱ biso̱ njoasoa minam o nin we̱nge̱, na longe̱ la bwindea o kie̱le̱ ni maye̱. Je̱ne̱ so̱ sengane̱ lasu na mulema mwe̱se̱ ka lambo la tiki di mabole̱ biso̱ epolo o lee̱le̱ Yehova njik’a ndolo ninde̱ne̱ di to̱ndino̱ mo̱.

¹⁸ Yehova Loba la ndolo, a boli biso̱ doi la mulema o jongwane̱ biso̱ o bia nje ye bwam na bobe. Nde ná doi lasu la mulema di be̱ mudied’a mbaki, langame̱ne̱ o jokwabe̱le̱. Ye nde nje di me̱nde̱no̱ kwalea o jokwa di bupe̱.