Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI 1

Yɛɛ cho yɛ Mɛlɛka Kaalaa?

Yɛɛ cho yɛ Mɛlɛka Kaalaa?

“Mɛlɛka kaalaa cho hoo ni, nyɛ o dimul naa wo tosaa. Nduyɛ, nyɛ o dimul naa le tosaa wo, o cho nyɛ kendu maa mi ŋ bumba ndu tosa le.”—CHƆŊ TASOO 5:​3.

1, 2. Yɛɛ nyindu yɛ num le Chɛhowa kaalaa?

A KAALA pa kpeekpei Mɛlɛka? Te o yɔŋ pɛ ma yɔŋguŋ o Chɛhowa lo, nduyɛ ma yiŋ, a muli a dialuŋ fulaa maa a kaala Mɛlɛka. Nduyɛ, lende i cho ni. O koowaŋ niŋ kaala Chɛhowaa cho naa ni. Ŋ kaala fuu Mɛlɛka le, ndu fɛŋ kaala naa. Nyɛ koŋ Baabuiyo dimi ni aa, “Ŋ nɔ kaalaa naa o lakɔl kani fondole, Mɛlɛka fɛlɛŋ kaala naa.”—Chɔŋ Tasoo 4:​19.

2 Chɛhowa fɛŋ chɔm naa kaalaa. Yɛɛ chɔm yɛ? Ndu toosial naa chieeŋ kɛndɔɔ hoo ni le miŋ wa lechoo. Nduyɛ, nyɛ o nyɛ naŋ yeema pɛ, ndu ke naa ni. (Maatiu 5:​43-48) O fulawɔ o muŋ kɔɔli, mbo tosa vɛlɛ miŋ kendu poŋ o ndu piɛiyo niŋ. O ke naa Diom ndɔɔ. Diom koŋ cho yɛ Baabuiyo ni. Le handɔɔ lechoo, o chɛl naa le miŋ piɛi o ndu lo. Nduyɛ, o ke naa tiindaŋndo maa, nyɛ o nyɛ naŋ nyuna ndu pɛ, o cho naa tueiyɔɔ diom. Nduyɛ maa, o cho naa nyina ndɔ diandaa ke. (Chɔŋ Tasoo 5:​14; Luku 11:​13) O hiou kpou wo cho ni, mbo viam Po ndɔ kaalaa le naa baŋaa o hakioo niŋ a piɔmndo. Kaalaa kpeekpei Chɛhowa chɔm naa hoo ni!—Nuawɔ Chɔŋ 3:​16; Luomaŋnda 5:​8.

3. (a) Le loo o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa? (b) Nyuna yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nyunaŋ? Nduyɛ, kuɛɛ naŋ saaluŋ yɛ mulioo?

3 Chɛhowa kaala naa bɔɔ. Lelaŋ, o yeema naa miŋ sɔla tɔnɔɔ o kaala ndɔɔ hoo niŋ lefafɛɛŋ. Te ŋ yeema pɛ tɔnɔɔ hoo, ava. Te ŋ yeema yɛ le, o lo a naapila. Kɛ Diom Mɛlɛkaa sila naa aa, “La manda nya pila le mi la hiou lachi a waa o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu. . . . La chum le yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo.” (Chiud 21) Dimioo hoo waa o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu cho ni maa, ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ le loo o kaala Mɛlɛka wo bɛŋgu. Ŋ nɔ miŋ chɛl kpeekpei kaala Mɛlɛka nɔ le naa wo. Nyuna sɔvɛ naŋ nɔ miŋ nyunaŋndo cho ni, ‘Vɛɛ ya chɔm yɛ maa I kaala Mɛlɛka?’ Mulioo cho o Baabuiyo niŋ. Mi Baabuiyo dimi o yau Chɔŋ ndo niŋ aa, “Mɛlɛka kaalaa cho hoo ni, nyɛ o dimul naa wo tosaa. Nduyɛ nyɛ o dimul naa le tosaa wo o cho nyɛ kendu maa miŋ bumba ndu tosa le.” (Chɔŋ Tasoo 5:​3) O cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le miŋ yiyaŋ yiŋgoloŋ o nyɛ Baabuiyo dimi hoo wo choo, kanifuule, ŋ yeema miŋ chɔm Mɛlɛka naa mɛɛ kpɛ naŋ kaala ndu yɛ.

“MƐLƐKA KAALAA CHO HOO NI”

4, 5. (a) Yɛɛ dimioo hoo Mɛlɛka kaalaa, sim yɛ? (b) Chɔmndɔ mɛɛ kaala Mɛlɛkaa kandu num luɛiyɔɔ o kɔl lɛ?

4 “Mɛlɛka kaalaa.” Yɛɛ Chɔŋ ndoo yiyaŋ yɛ teleŋ o wa diomndaŋ ndaŋ poonyiaa wo? Te Baabuiyo dimi pɛ aa, Mɛlɛka kaalaa, o cho kaala Mɛlɛka nɔ le naa wo le. Kɛ, kaala naŋ nɔ le ndu wo. A loonuŋ pa teleŋ kaala Chɛhowaa kandu num hiouwɔɔ o kɔl kɔɔli wo?

Te a yɔŋguŋ pɛ o Chɛhowa lo ma yiŋ, mɛɛ a kandu ndu diikɔŋndo vɛlɛ a ndu kaalaa chɔmndo

5 A loonuŋ teleŋ ŋ kandu tonyaa pɛɛkoo a Chɛhowa okɔɔ vɛlɛ a sabula ndɔlaŋ ndo? A loonuŋ vɛlɛ teleŋ ŋ kandu laalaŋndo dɔuwɔɔ o ndu niŋndo? Mɛɛ ŋ kandu pɛɛkoo, ma sina maa chaŋyɛi ve nya tɛɛŋ nya Mɛlɛka le, kanifuule, o hakioo niŋ ŋ veluŋ ni. Kɛ mi Chɛhowa soliŋ Chiisu Kiliti kpeku le miŋ sɔla yoomu walaŋ hɛluŋ Adama nda Ifi wo, okoŋ kɔɔli, miŋ huŋ sɔla yoomu nɔ lamɛɛlu le wo. (Maatiu 20:​28; Luomaŋnda 5:​12, 18) O fulawɔ o koŋ kɔɔli, ma sina vɛlɛ mɛɛ sala Chɛhowa soli hoo Po ndɔɔ mbo huŋ wu le numndo o lusul lɛ. Okoŋ, ma kandu balika melaa chɔmndo le nyɛ Chɛhowa tosa hoo wo. Mi hei pilaŋ num kɔllo. Okoŋ, ma kandu kaalaa chɔmndo le Mɛlɛka chɔm num kaala waa naa wo.—Nuawɔ Chɔŋ Tasoo 4:​9, 10.

6. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ kaala kpeekpeiyo? Nduyɛ yɛɛ kaala Mɛlɛka wo nyindu yɛ num le tosaa?

6 Kaala ŋ kandu koŋ chɔmndo le Mɛlɛka wo cho lamɛɛlu le. Kandɔŋndo ko cho koŋ ni. Kaalaa cho nyɛ iyeema le. O cho ko vɛlɛ dimioo a sondo aa, ‘I kaala bɔɔ Mɛlɛka’ le. Kaalaa cho ko maa tiindaŋndo. Le miŋ chɔm maa ŋ kaala kpeekpei Mɛlɛka, mɛɛ miŋ chɔm a nyɛ naŋ tosa wo. (Chemisi 2:​17) O kpeekpei niŋ, te ŋ dimi pɛ maa ŋ kaala waŋndo, nyɛ naŋ cho tosa le ndu wo cho chɔm ni maa ŋ kaala ndu. Mɛɛ kaala Mɛlɛkaa kandu num hiouwɔɔ o kɔl kɔɔli, ma kandu nyɛ nɛŋi ndu kɔllo wo tosaa. A yiŋ niŋ ma simnuŋ Sei Chɛhowaa? Te o yɔŋ pɛ aa lende, mɛɛ kaala kpeekpeiyo tosa ni ma kɛɛsiaa le yɔŋgɔŋndo o Chɛhowa lo. Mɛɛ ŋ yɔŋguŋ o Chɛhowa lo le hɛnaŋ ndɔɔ tosaa, ma yiŋ. (Nuawɔ Luomaŋnda 14:​7, 8.) Le ma lo o buŋgɛi ŋ chua hei le hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa ve choo, mɛɛ ma yaasiaa nyɛ Chɔŋ hiou lachi a poonyiaa wo.

“NYƐ O DIMUL NAA WO TOSAA”

7. Chɔmndɔ sawala Mɛlɛkalaŋ lapum? Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le nyɛ o dimul naa wo tosaa?

7 Chɔŋ tɛɛsial naa nyɛ Mɛlɛka kaalaa simndo. Mbo dimi aa, “Nyɛ o dimul naa wo tosaa.” Yɛɛ Mɛlɛka dimul lɛ naa le tosaa? Chɛhowa ke naa sawala ndɔlaŋ o Baabuiyo niŋ. Le taamaseliiyo, o tul kolɔɔ bɛɛtambɛiyo leyɛ, viileŋ, kaa ihini nɔɔlɛiyo, suundaa, nyɛm cheleŋndoŋ sooluu wo, vɛlɛ a choolaŋ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 5:​11; 6:​18; 10:​14; Ɛfisiaŋnda 4:​28; Kolosiaŋnda 3:​9) Le nyɛ Mɛlɛka dimul naa wo tosaa, mɛɛ miŋ bii sawala ndɔlaŋ o Baabuiyo niŋ.

8, 9. Mi che bɛɛ naa Baabuiyo nɔ sawa kpeekpei a sɔɔŋ pum okɔɔ le, kɛ vɛɛ naŋ looku yɛ miŋ sina nyɛ nɛŋi Chɛhowa kɔllo? Chɔmndɔ taamaseliiyo.

8 Le Chɛhowa nɛŋioo kɔl, o cho ko sawala poonyiaŋ o Baabuiyo niŋndaŋ te naŋ nɔ miŋ bii le. Chɛhowa ke naa lasawa le nyɛ o nyɛ naŋ tosa o yoomoo niŋndo le. Kɛ lepaa o lepaa, sɔɔŋ komal naa. Le sɔɔŋ pum, sawala kpeekpei cho o Baabuiyo niŋ a muŋ okɔɔ le. O baa hoo choo, vɛɛ naŋ looku yɛ miŋ sina nyɛ nɛŋi Chɛhowa kɔllo? Baabuiyo chɔm naa kpendekele mɛɛ Chɛhowa yiyaŋ o sɔɔŋ pum choo yɛ. Kɛ mɛɛ naŋ hiau lachi a Baabuiyo pɛɛkoo fau, lende koni naŋ sina nyɛ Chɛhowa hɛnaŋndo, a nyɛ o tul leyɛ wo ni. (Nuawɔ Sam 97:​10; Pulɔwaa 6:​16-19) Ŋ nɔla vɛlɛ miŋ sina kaala o chɛltaŋ. Mɛɛ naŋ pɛɛku a suiliŋnda Chɛhowalaŋ okɔɔ fau, lende koni naŋ chɛl yiyaŋ ndɔɔ o kɛɛsiaala naalaŋ choo ni. O hei niŋ, o yɔŋ bɛɛ mi sɔɔŋ nɔ sawa o Baabuiyo niŋ te woŋ komal naa, ŋ nɔla miŋ sina “nyɛ Masanɔɔ Mɛlɛka hɛnaŋ” naa miŋ tosa wo.—Ɛfisiaŋnda 5:​17.

9 Le taamaseliiyo, sawa o sawa cho o Baabuiyo niŋ o dimi maa ŋ nua wunduaŋ te wo le. Kɛ o wunduaŋ ma pum niŋ, mi waŋnda tosa hiniei vɛlɛ a chɔulabaa. Baa mɛɛ miŋ nɔ sawa kpeekpei dimi maa naŋ nua maŋ te wo? Sako! Ŋ sina mɛɛ Chɛhowa che sɔɔŋ muŋ yɛ. Diom ndɔɔ dimi aa, “Wanaa kei sɔŋgɔlaŋ mɛlioo wa, yɛleŋ pila [Chɛhowa] tul nda ni.” (Sam 11:​5) Diom ndɔɔ dimi vɛlɛ maa, Wana o wana tosa kaa ihini nɔɔlɛiyo pɛ, wana koŋ Mɛlɛka cho ndu hunɔɔ yamɛi kilul. (Hibuluiya 13:​4) Te ŋ yiyaŋ pɛ o nyɛ Baabuiyo dimi hoo wo choo, o mala naa miŋ sina nyɛ Chɛhowa hɛnaŋ naa miŋ tosa wo. Lelaŋ, ŋ nuaŋnuŋ wunduma suu waa ndoo le, kanifuule, Mɛlɛka tul kaalaŋ ndaŋ leyɛ. Le miŋ nɛŋi Chɛhowa kɔl, mɛɛ miŋ kpeeŋaŋ sɔɔŋ bɛɛtambɛi cho o chieeŋndo hoo niŋndoŋ. Kɛ le wanaa sina Mɛlɛka le wa nda, a chi sɔɔŋ muŋ maa nyɛ wɔɔŋ te. *

10, 11. Le sabu yɛɛ naŋ diikuŋ yɛ Chɛhowa? Nduyɛ, diikɔŋ suu kuɛɛ o yeema yɛ naa o ba?

10 Le yɛɛ kpeekpei naŋ nɔ yɛ miŋ bii sawala Mɛlɛkalaŋ? Le yɛɛ naŋ kindiŋ yɛ lɔɔlɔɔ le tosaa nyɛ Mɛlɛka hɛnaŋndo? Mulioo cho ni, o cho le nyɛpalaa kpeeŋaŋ te naŋ bii sawala Mɛlɛkalaŋ te. Nduyɛ, o cho le fula makɔɔli wɔɔŋ wanaa kɛɛ le Mɛlɛka diikɔŋndo wa sɔla wo le. (Kaleesiaŋnda 6:​7) Nyɛ cho wo cho ni, Chɛhowa diikɔŋndo cho nɛiyo o pilɛ ni le chɔmndo maa ŋ kaala ndu. Mɛɛ chua vialaa yeema mi finya ndɔ naŋ kɔl a ndu yɛ, lende koni naŋ yeema ni mi Chɛhowa naŋ kɔl a naa. (Sam 5:​12) Finya naa o cho ni, nduyɛ, ŋ nɔ miŋ kaala ndu. Te o yɔŋ pɛ mi Chɛhowa hini kɔl a naa, keŋ chuu naa bɔɔ nyaaloo o yoomoo niŋ. Nduyɛ, nyɛ o nyɛ cheleŋ chuu naa nyaaloo mbo hiau nyɛ Chɛhowa dimul naa wo tosaa le.—Pulɔwaa 12:​2.

11 Ŋ nɔ miŋ diikuŋ Mɛlɛka a ŋɔɔchiaŋ te. Ŋ nɔ vɛlɛ miŋ tosa chuaŋ chua le ndu diikɔŋ te. * Te ŋ dimi pɛ aa chuaŋ chuaa, yɛɛ o sim yɛ? Ndu cho ni, o boondii kɛndɛi bɛŋgu, ŋ diikuŋ ndu. Kɛ te nyɛkindilaa hiŋ pɛ, ŋ kɛɛ le ndu diikɔŋndo. O cho lende le diikɔŋ naa o Chɛhowa lo nɔ mbo wa le. A kɔl naa kpou naŋ nɔ ni miŋ diikuŋ Chɛhowa. (Luomaŋnda 6:​17) Mi wana soliaa ŋChondu pum dimi aa, “I cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le nyɛ sawala numndaŋ la dimi wo tosaa, kani fondole, I kaala laŋ.” (Sam 119:​47) Lekɛndɛi, ŋ kaala Chɛhowa diikɔŋndo. Ŋ sina maa Mɛlɛka yeema nyɛ o nyɛ cheleŋ naa o ba le, mɛɛ le ndu diikɔŋndo a kɔl naa kpou. (Ditɔnɔmii 12:​32) Ŋ yeema miŋ tol taamasi Nuuwa wo kɔɔli. Wana kaala Mɛlɛka wo o wa ni, nduyɛ mbo diikuŋ ndu tei a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ. Le hei, mi Chɛhowa chandu ndu tau. Naa bɛɛ, ŋ yeema mi Chɛhowa chandu naa maa Nuuwa. Baabuiyo dimi a Nuuwa okɔɔ aa, “Mi Nuuwa tosa mɛɛ o mɛɛ Mɛlɛka dimul ndu.”—Chɛnɛsee 6:​22.

12. Vɛɛ kɔllo wa yɛ Chɛhowa te ŋ diikuŋ ndu pɛ?

12 Vɛɛ Chɛhowa che yɛ diikɔŋ naa a kɔllo kpou? Diom ndɔɔ dimi maa o tosa mbo naŋ kɔl tau. (Pulɔwaa 27:​11) Baa Mɛlɛka naŋ pa kɔl kpeekpei a diikɔŋ naa o ndu lo? A tonya, o naŋ kɔl. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Chɛhowa toosiaa naa a chuaŋ chuaa. Ŋ yeema pɛ, ŋ diikuŋ ndu. Ŋ yeema le, ŋ diikuŋ ndu le. (Ditɔnɔmii 30:​15, 16, 19, 20) Le hei, te ŋ kaala pɛ Chɛhowa, nduyɛ mi kɔl naa nyindu naa le ndu diikɔŋndo, kɔllo pila o naŋ o choo choo niŋ ni. (Pulɔwaa 11:​20) O fulawɔ o koŋ kɔɔli, nyɛ sɔviɔɔ pila naŋ cho koŋ tosaa ni.

NYƐ O DIMUL NAA LE TOSAA WO KINDU LE

13, 14. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa sawala Mɛlɛkalaŋ la cho “nyɛ kendu” le? Vɛɛ naŋ tuu yɛ hei?

13 Mi kiilanɔɔ Chɔŋ dimul naa isɔɔ a sawala Chɛhowa laŋ okɔɔ. Mbo dimi aa, “Nyɛ o dimul naa le tosaa wo, o cho nyɛ kendu maa mi ŋ bumba ndu tosa le.” (Chɔŋ Tasoo 5:​3) O Kilikiiye niŋ, a dimi pɛ aa “nyɛ kendu” wo, o sim maa “nyɛ lusulɛiyo.” * Baabuiyo hoo, New English Translation hivi buŋgɛi hei aa, “Sawala ndɔlaŋ la bɛpɛla naa le.” Sawala Chɛhowalaŋ la kindu le. Mi che bɛɛ naa wanaa lahakiaa naŋ cho ni, kɛ ŋ tiuba miŋ bii sawala ndɔlaŋ.

14 Ŋ tuuwɔ ndi naa. Chaaŋ num cho chiɛiyo taŋgullo. Nduyɛ, mbo dimul num maa num kɔ mala ndu yɔmnde vili, te koŋ te, mɛŋndaŋ kɔndɔɔ. Baa o ke num pa wolɔɔla hiou numndaŋ? Sako! O yeema num ma yɔkpa le. Wolɔɔla ŋ tiuba laŋ o ke num ni. Mɛɛ lende ko i cho a Chɛhowa ni. O cho sawala kendu biyɔɔ laŋ te o ke naa le, kanifuule, Mɛlɛka kaalaa o cho ni. (Ditɔnɔmii 30:​11-14) O ke naa wolɔɔla lusulɛilaŋ le kɔlaŋ a laŋ te. O sina nyɛ naŋ tiuba le tosaa wo. O sina maa a “puuloo lɛŋ” o toosiaa naa ni.—Chɛnɛsee 2:​7.

15. Le yɛɛ naŋ laalaŋ yɛ maa sawala Chɛhowalaŋ kpou le tɔnɔ naa kpeekpei la cho ni?

15 Sawala Chɛhowalaŋ la kindu kposoŋ te. Le tɔnɔ naa kpeekpei la cho ni. (Nuawɔ Aisaya 48:​17.) Mi Muuse dimul yuŋgoo Isɔluɛi aa, “Mɛlɛka Yaawɛɛ o ke naa sawalaŋ ndaŋ, . . . le mi ŋ wa nyɛ la dimi wo tosaa kpou, nduyɛ mi ŋ nɔ siooŋnde le ndu Mɛlɛka Yaawɛɛ, Mɛlɛka naa. Maa koŋ tosa ni, mi dɛnɛ kɛndɛ bɛndoo o wa le naa le teleŋ o teleŋ nduyɛ mi ndu Melɛka o manda yoomula naalaŋ . . . paale hauleŋ ndeŋ.” (Ditɔnɔmii 6:​24) Naa bɛɛ ŋ nɔ miŋ laalaŋ maa te Chɛhowa ke naa pɛ sawala ndɔlaŋ, o yeema naa miŋ fula a kɛndɛ. O yeema miŋ sɔla tɔnɔɔ lefafɛɛŋ. Te o yɔŋ pɛ aa lende i cho ni, mɛɛ vɛɛ Chɛhowa dimul lɛ naa le tosaa nyɛ cho le tɔnɔ naa le wo? Chɛhowa sina nyɛ o nyɛ fee. (Luomaŋnda 11:​33) O sina nyɛ cho o sɔvɛ le naa wo. Chɛhowa cho lɔɔlɔɔ hiouwɔɔ lachi a naa kaalaa chɔmndo. (Chɔŋ Tasoo 4:​8) O kaalaa choo Chɛhowa dimi sɔɔŋ ni. Nduyɛ, o kaalaa choo ko o tosa vɛlɛ sɔɔŋ ni. O kaalaa niŋ Chɛhowa ke naa sawala ndɔlaŋ kpou ni.

16. Mi che bɛɛ naa wanaa lahakiaa naŋ cho ni, nduyɛ kaala chieeŋndo la cho la wɔɔŋ, kɛ le yɛɛ naŋ tiu yɛ ba le Chɛhowa diikɔŋndo?

16 Baa hei chɔm ni maa sawala Mɛlɛkalaŋ biyɔɔ cho nyɛ tɛtɛlɛ? Sako! Mɛɛ miŋ chɔulaba kaala wɔɔŋnda cho hau o chieeŋndo hoo niŋndaŋ. Baabuiyo dimi aa, “Chieeŋndo hoo kpede o cho Masa Nyinaa Wɔɔŋnda o babɛŋgu.” (Chɔŋ Tasoo 5:​19) O fulawɔ o hoo kɔɔli, ŋ nɔ vɛlɛ miŋ chɔulaba yeemɛi wana chieeyɛi nɛi. Kanifuule, te ŋ chɔulaba ndi le, i cho naa viomɔɔ le miŋ tɛɛmbuu sawa Mɛlɛkaa. (Luomaŋnda 7:​21-25) Kɛ te ŋ nɔ pɛ kaalaa le Mɛlɛka, ŋ tiuba miŋ yem chɔuwo hoo. Chɛhowa duau wanaa kaala ndu, nduyɛ ma diikuŋ ndu wa sala. O yɔŋgu nyina ndɔ diandaa o “wanaa tuɛi ndu diomnda” lo. (Walta Wanaa Chiisuaa 5:​32) Nyina Mɛlɛkaa mala naa le kaala kɛndɛlaŋ chɔmndo lɔɔlɔɔ. Kaalaŋ ndaŋ la mala naa miŋ diikuŋ Chɛhowa Mɛlɛka.—Kaleesiaŋnda 5:​22, 23.

17, 18. (a) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o yauwo hoo niŋ? Nduyɛ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

17 O yauwo hoo niŋ, ŋ cho yaasiaa a nyɛ Chɛhowa chɛllo, vɛlɛ a nyɛ o kɛɛ wo okɔɔ. Te ŋ wa pɛ sɔɔŋ muŋ yaasiaa, ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ sɔɔŋ sɔviɔŋ pum o kɔl. Ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa Chɛhowa beŋ naa le sawala ndɔlaŋ biyɔɔ le. O yeema wanaa diikuŋ ndu a kɔl ndaa kpou wa. Ŋ nɔ miŋ sina vɛlɛ maa le tɔnɔ naa Chɛhowa ke naa sawala ndɔlaŋ ni. Nduyɛ, te ŋ diikuŋ ndaŋ pɛ, ŋ cho hunɔɔ yoomu fafɛɛŋndo sɔla o siɔdii lachioo niŋ. Ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ vɛlɛ o kɔl maa, diikɔŋndo Chɛhowa cho nɛiyo opilɛ ni le chɔmndo mɛɛ kpɛ naŋ kaala ndu yɛ.

18 Le naa malaa miŋ sina o kɛndɔɔ tɛɛŋ a o wɔɔŋndo, Chɛhowa ke naa kɔl iyamaa ni. Kɔl iyamaa hoo cho machuaa nyɛ chɔm naa nɛiyo wo. Kɛ le mbo tosa baalaa nyɛkɛndɛi, mɛɛ miŋ manda ndu. Buŋgɛi cho lachi ve cho naa hei yaasial.

^ pɛl. 11 Nyinaa wɔɔŋnda bɛɛ ma diikuŋ. Kɛ nda nda, a ŋɔɔchiaŋndo. Mɛɛ Chiisu dimul nyinaa wɔɔŋnda le ma fula waŋnda niŋ, mɛɛ yɔŋaa ve le. Ma tuɛi ndu diom, kɛ, o ve a kɔl te.—Maki 1:​27; 5:​7-13.

^ pɛl. 13 A hivi vɛlɛ diomndo hoo “nyɛ kendu” wo o Maatiu 23:​4 niŋ aa, “Wolɔɔla lusulɛilaŋ.” Hoo cho chɔmndo sawala taaniŋnda Falisiiya ndaa baŋ waŋnda laŋ. O Walta Wanaa Chiisuaa 20:​29, 30 niŋ, a tuu wanaa kɛɛ tonyaa wa mɛɛ mɛɛ visiaa biyaa luɛi naa saa kundaa tɛɛŋ yɛ. Waŋnda haa cho waŋnda kindila, okoŋ, ma puusiaa kunda wanaa laalaŋnda.