Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

TANAJ 3

Keqajoʼ ri winäq yeqa chuwäch ri Jehová

Keqajoʼ ri winäq yeqa chuwäch ri Jehová

«Ri winäq kan nok kʼa aj naʼoj, toq kan ja ri aj naʼoj yerachibʼilaj» (PROVERBIOS 13:20).

1-3. a) ¿Achike naʼoj nusikʼij ri Loqʼoläj Wuj ri kan qitzij wi nbʼanatäj? b) ¿Achike nqabʼän richin yeqïl utziläj taq qachibʼil?

RÖJ winäq oj achiʼel ri bʼoʼj: nqajëkʼ ronojel ri kʼo chi qanaqaj. Kʼïy mul, man nqanaʼ ta, nqakʼäm apo kinaʼoj chuqaʼ kibʼanobʼal ri winäq yeqachibʼilaj.

2 Ri Loqʼoläj Wuj nusikʼij jun naʼoj ri kan qitzij nbʼanatäj: «Ri winäq kan nok kʼa aj naʼoj, toq kan ja ri aj naʼoj yerachibʼilaj; y we xa yerachibʼilaj ri xa manäq ok kinaʼoj, nuqʼaxaj kʼa rukʼayewal» (Proverbios 13:20). Ri tzij «yerachibʼilaj», chupam re texto reʼ, man nchʼon ta chi rij ri achibʼilanïk rikʼin jun winäq ri kʼa jantäq na yachʼon rikʼin, reʼ nchʼon chi rij ri achibʼilanïk rikʼin jun winäq ri jantapeʼ (o chi jumul) nawachibʼilaj. Jun wuj ri nchʼon chi rij ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi ri «achibʼilanïk rikʼin jun winäq rukʼwan ajowabʼäl». ¿Pejaʼ nqakʼäm apo kinaʼoj ri winäq yeqajoʼ? Toq más nqachibʼilaj jun winäq, más nqakʼäm apo ri runaʼoj, ütz o man ütz ta ri naʼoj riʼ.

3 We man nqajoʼ ta nqayaʼ kan rajowabʼäl ri Jehová, nkʼatzin yeqachibʼilaj ri utziläj taq winäq. ¿Achike rubʼanik yeqïl? Man kʼayew ta, xa xe keqajoʼ ri winäq yerajoʼ rijaʼ, keʼok qachibʼil ri rachibʼil rijaʼ. Kikʼin ri winäq riʼ kʼo ri naʼoj nukʼutuj ri Jehová chi ke ri yeʼok rachibʼil. ¿Kʼo kami jun achibʼilanïk más ütz chuwäch riʼ? Tqatzʼetaʼ achike naʼoj riʼ. Toq qetaman achike naʼoj nutzʼët ri Jehová chi kij ri winäq yeʼok rachibʼil, xkojtikïr xkeqakanoj utziläj taq qachibʼil.

RI RACHIBʼIL RI DIOS

4. ¿Achike ruma rukʼamon yeruchaʼ rachibʼil ri Jehová, chuqaʼ achike ruma xubʼij «wachibʼil» chi re ri Abrahán?

4 Ri Jehová man xa bʼa achike ta winäq nuchaʼ richin nok rachibʼil. Ruma rijaʼ ri kʼo pa ruwiʼ ronojel, rukʼamon nuchaʼ achike yeʼok rachibʼil, chuqaʼ ri achibʼilanïk rikʼin rijaʼ jun nimaläj sipanïk. ¿Achike winäq yeruchaʼ? Rijaʼ xa xe yeruchaʼ ri nkikuqubʼaʼ kikʼuʼx rikʼin. Chi ke ri winäq riʼ kʼo ri Abrahán, jun achin sikʼitäl rubʼiʼ ruma ri rukuqubʼabʼäl kʼuʼx. Rijaʼ xbʼïx chi re chi tukamisaj ri rukʼajol richin jun sipanïk chi re ri Jehová. * ¿Kʼo kami jun rubʼanik nukʼüt jun tataʼaj ri rukuqubʼabʼäl kʼuʼx más kʼayew chuwäch riʼ? Ri Abrahán «xusüj ri Isaac» ruma «retaman [...] chi ri Dios kʼo uchuqʼaʼ rikʼin richin nukʼasoj» chik ri rukʼajol (Hebreos 11:17-19). Ruma ri Abrahán janila xniman tzij chuqaʼ janila rukuqubʼabʼäl kʼuʼx, ri Tataʼixel xubʼij «wachibʼil» chi re (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23, TNM).

5. ¿Achike rubʼanik yerutzʼët ri Jehová ri winäq nkibʼän ri nubʼij rijaʼ?

5 Ri Jehová janila nuyaʼ kiqʼij ri winäq man yeyaʼon ta kan richin rijaʼ chuqaʼ nkibʼän ri nubʼij. Janila yerajoʼ ri yeniman tzij stapeʼ kʼayew nubʼän chi kiwäch (tasikʼij 2 Samuel 22:26). Achiʼel xqatzʼët kan chupam ri tanaj 1, rijaʼ nkikot chi kij ri winäq yeniman rutzij ruma nkajoʼ rijaʼ. Chuqaʼ ri Proverbios 3:32 nubʼij chi «junan ruwäch», o ütz rukʼwan riʼ kikʼin ri «choj kikʼaslem», nel chi tzij ri winäq yetaqen ri rupixaʼ. Ri Jehová nuyaʼ qʼij chi ke ri winäq riʼ chi nkiyaʼ ruqʼij chuqaʼ yechʼon rikʼin toq nkajoʼ rijeʼ (Salmo 15:1-5).

6. ¿Achike rubʼanik nqakʼüt chi nqajoʼ ri Jesús, chuqaʼ achike nunaʼ ri Jehová toq nutzʼët chi nqajoʼ ri Rukʼajol?

6 Ri Jehová yerajoʼ ri winäq yeʼajowan ri Rukʼajol. Kan ja ri Jesús xqʼalajrisan riʼ toq xubʼij: «Ri kan yirajoʼ, kan nubʼän ri nubʼij ri nuchʼabʼäl. Ri [...] xtbʼanon ke riʼ, kan xtajowäx wi ruma ri nataʼ chuqaʼ. Kʼa riʼ ri nataʼ y rïn kan xkojpe rikʼin y xtqabʼän kʼa qachoch ri pa ranima» (Juan 14:23). Rikʼin ri nkibʼij re tzij reʼ, ¿achike rubʼanik nqakʼüt ri qajowabʼäl chi rij ri Jesús? Ja ri nqabʼän ronojel ri nubʼij rijaʼ, jun chi ke riʼ ja ri nqatzijoj ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ ri nqabʼän chi ri winäq yeʼok rutzeqelibʼey (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Jun chik rubʼanik nqakʼüt chi nqajoʼ ri Jesús ja ri ‹nqabʼän› achiʼel xubʼän rijaʼ (1 Pedro 2:21). Ke riʼ stapeʼ oj ajmakiʼ nqakanoj rubʼanik nqakʼäm qanaʼoj chi rij ri rubʼanik xchʼon chuqaʼ ri xerubʼän. Ri Jehová janila nkikot toq nutzʼët chi ruma ri qajowabʼäl chi rij ri Rukʼajol, nqakʼwaj jun utziläj kʼaslem.

7. ¿Achike ruma rukʼamon yeqachibʼilaj ri rachibʼil ri Jehová?

7 Xqetamaj qa chi ri Jehová nrajoʼ chi ri rachibʼil kʼo kikuqubʼabʼäl kʼuʼx, yeniman tzij, man nkiyaʼ ta kan rijaʼ, nkajoʼ ri Jesús chuqaʼ ri rubʼeyal kʼaslem xukʼüt. Ruma riʼ rukʼamon yeqabʼän qa chi qawäch re kʼutunïk reʼ: «¿Achike kibʼanon ri wachibʼil rïn? ¿Kʼo ronojel ri nrajoʼ ri Jehová chi kij ri rachibʼil kikʼin rijeʼ, chuqaʼ la nkibʼän pa kikʼaslem ronojel riʼ? ¿La kan qitzij e rachibʼil ri Jehová?». Qitzij na wi, janila ruqʼij ri yeqachibʼilaj ri winäq nkibʼän ri nrajoʼ ri Tataʼixel chuqaʼ kiyaʼon kanima chi rutzijoxik ri Loqʼoläj Wuj. Ri winäq riʼ janila ütz yeqachibʼilaj ruma xkojkitoʼ richin xtqabʼän ri nrajoʼ ri Jehová (tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Achike jun utziläj achibʼil?»).

TZʼETBʼÄL CHI RIJ RI ACHIBʼILANÏK

8. ¿Achike ri más ütz natzʼët chi rij ri rachibʼilanïk a) ri Noemí rikʼin ri Rut? b) ri oxiʼ alabʼoniʼ israelitas? c) ri Pablo rikʼin ri Timoteo?

8 Ri Loqʼoläj Wuj e kʼïy winäq yerusikʼij ri ütz xebʼe pa kikʼaslem ruma xekichaʼ utziläj taq achibʼil. Achiʼel ri Noemí rikʼin ri raliʼ rubʼiʼ Rut, ri oxiʼ alabʼoniʼ israelitas ri man xkiqʼäj ta rutzij ri Tataʼixel pa Babilonia, chuqaʼ ri Pablo rikʼin ri Timoteo (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Wakami xa xe xtqatzʼët qa ri rachibʼilanïk ri David rikʼin ri Jonatán.

9, 10. ¿Achike xbʼanon chi ütz xkikʼwaj kiʼ ri David rikʼin ri Jonatán?

9 Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi toq ri David xukamisaj ri Goliat, ri «Jonatán kan janila xrajoʼ ri David, y ruma riʼ xok rachibʼil. Kan xrajoʼ achiʼel nrajoʼ qa riʼ rijaʼ» (1 Samuel 18:1). Ri achibʼilanïk xtikïr el chi kiwäch, majun achike ta xqʼajon chuqaʼ man xutzʼët ta ri kijunaʼ. Xbʼekʼis kʼa toq xkäm na ri Jonatán pa jun oyowal (2 Samuel 1:26). * ¿Achike xbʼanon chi ütz xkikʼwaj kiʼ?

10 Ri xbʼanon chi ütz xkikʼwaj kiʼ ri David rikʼin ri Jonatán ja ri kajowabʼäl chi rij ri Tataʼixel chuqaʼ ri kirayibʼal chi man nkiyaʼ ta kan. Chi e kaʼiʼ janila wi nkiyaʼ ruqʼij ruchʼabʼäl ri Tataʼixel. Chuqaʼ xkajoʼ kiʼ ruma ri kinaʼoj. Ri Jonatán janila na wi xqa chuwäch chi stapeʼ kʼa koʼöl na ri David, man xuxibʼij ta riʼ xuyaʼ rejqalem rubʼiʼ ri Jehová. Chuqaʼ ri David xrajoʼ ri Jonatán ruma ri Jonatán jun nimawinäq achin ri man xuyaʼ ta kan ri Jehová chuqaʼ xerutaqej ri pixaʼ. Chuqaʼ jun achin ri nabʼey nunaʼ ri rachibʼil chuwäch nunaʼ qa riʼ rijaʼ. Ri ke riʼ runaʼoj ri Jonatán xqʼalajin toq ri David xanimäj chuqaʼ xrewalaʼ riʼ richin man xkamisäx ta ruma ri Saúl, ri qʼatöy tzij chuqaʼ rutataʼ ri Jonatán. Ri Jonatán kan janila xrajoʼ ri David ruma riʼ «xbʼe rikʼin [...] richin xbʼeruyaʼ kan ruchuqʼaʼ pa rubʼiʼ ri Dios» (1 Samuel 23:16). ¡Kan janila na wi xkikot ri David ruma xbʼekuqubʼäx kan rukʼuʼx! *

11. ¿Achike naʼoj chi rij ri achibʼilanïk nuyaʼ kan ri rubʼanik xkikʼwaj kiʼ ri David rikʼin ri Jonatán?

11 ¿Achike nqetamaj chi rij ri rachibʼilanïk ri David rikʼin ri Jonatán? Chi ri más rejqalem chi rij jun achibʼilanïk, ja ri chi at kaʼiʼ nabʼän ri nqa chuwäch ri Dios. Janila ütz yeʼawachibʼilaj winäq ri junan animanïk kikʼin, junan abʼanobʼal chuqaʼ junan ri arayibʼal ri man nayaʼ ta kan ri Jehová. Reʼ xkojrutoʼ richin xtqakuqubʼalaʼ qakʼuʼx chuqaʼ xtqayalaʼ qanaʼoj chi qawäch (tasikʼij Romanos 1:11, 12). Ri utziläj taq achibʼil riʼ pa rutinamit ri Jehová yeqïl. ¿Nrajoʼ nubʼij reʼ chi konojel ri e kʼo pa rutinamit ri Jehová ütz yeʼok qachibʼil? Manäq.

RUBʼANIK YEQACHAʼ QACHIBʼIL

12, 13. a) ¿Achike ruma kʼo chi ütz ütz nqatzʼët achike xkeʼok qachibʼil ri pa congregación? b) ¿Achike kʼayewal xkikʼowisaj ri nabʼey taq nimanelaʼ, chuqaʼ achike naʼoj xuyaʼ ri Pablo?

12 Ruma man konojel ta ri qachʼalal pa congregación yojkitoʼ richin nqabʼän ri nrajoʼ ri Jehová, kʼo chi ütz ütz yeqachaʼ ri qachibʼil. ¿Kʼakʼaʼ re naʼoj reʼ? Manäq. Reʼ achiʼel kiwäch ri cheʼ, kʼo ri chanin yeqʼanär chuqaʼ kʼo ri kʼarunaj. Ke riʼ ri qachʼalal, kʼo ri chanin nkuqür kikʼuʼx pa ruchʼabʼäl ri Tataʼixel chuqaʼ kʼo ri kʼarunaj. Ruma riʼ xa bʼa achike congregación xtqatzʼët chi e kʼo qachʼalal ri kuqurnäq chik kikʼuʼx chuqaʼ e kʼo ri majani (Hebreos 5:12–6:3). Ruma riʼ kʼo chi yeqaköchʼ chuqaʼ yeqajoʼ ri xa kʼa riʼ yeʼok apo, chuqaʼ ri kʼa majani tkuqür ta kikʼuʼx, ke riʼ yeqatoʼ richin yekʼïy pa ruchʼabʼäl ri Tataʼixel (Romanos 14:1; 15:1).

13 Kʼo mul e kʼo qachʼalal ri pa congregación nkiyaʼ kan rubʼanik ri ütz o nkijäl ri kinaʼoj ruma jun kʼayewal, ke riʼ yechʼon itzel chi rij ronojel. Ja riʼ toq más nkʼatzin chi ütz ütz nqatzʼët achike yeqachaʼ richin xkeʼok qachibʼil. Ja riʼ xbʼanatäj ri pa kiqʼij kan ri nabʼey taq nimanelaʼ. Stapeʼ nkibʼän wi ri nubʼij ri Jehová, e kʼo ri man ütz ta ri kibʼanobʼal. Achiʼel ri pa Corinto, e kʼo nimanelaʼ ri xkijäl kinaʼoj chi rij ri nukʼüt ri Loqʼoläj Wuj. Ruma riʼ ri apóstol Pablo xubʼij chi ke: «Man kʼa kixqʼolotäj, ruma rïx iwetaman chi wi yixok kachibʼil ri man ütz ta ri kichʼobʼonïk, xa kan xtyojtäj chuqaʼ ichʼobʼonïk rïx» (1 Corintios 15:12, 33). Chuqaʼ ri Pablo xuyaʼ rutzijol chi re ri Timoteo chi e kʼo qachʼalal ri xa man jaʼ ta xtkibʼän chi re ri kibʼanobʼal, chuqaʼ xuyaʼ runaʼoj chi man kerachibʼilaj ri winäq riʼ (tasikʼij 2 Timoteo 2:20-22).

14. ¿Achike naʼoj chi rij ri achibʼilanïk e kʼo chupam rutzij ri Pablo?

14 Chupam ri rutzij ri Pablo kʼo jun utziläj naʼoj: we kʼo jun ri man ütz ta ri rubʼanobʼal, stapeʼ kʼo pa congregación, mani nqachibʼilaj (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14, CO). Kʼo chi nqachajij ri qachibʼilanïk rikʼin ri Jehová. Man tqamestaj chi oj achiʼel ri bʼoʼj, nqakʼäm apo kinaʼoj chuqaʼ kibʼanobʼal ri yeqachibʼilaj. We nqayaʼ qa ri bʼoʼj chupam tzʼil yaʼ, tzʼil yaʼ ri xtok chupam. Ke riʼ chuqaʼ toq man e ütz ta ri qachibʼil, xtqakʼäm apo ri itzel taq kibʼanobʼal (1 Corintios 5:6).

Yeʼawïl utziläj taq achibʼil pa rutinamit ri Jehová

15. ¿Achike nqabʼän richin yeqïl utziläj taq qachibʼil pa rutinamit ri Jehová?

15 Stapeʼ e kʼo ri man ütz ta xkeqachibʼilaj, man kʼayew ta xkeqïl qachibʼil ri pa rutinamit ri Jehová ruma más e kʼïy ri utziläj taq achibʼil e kʼo (Salmo 133:1). Ri kʼutunïk ja reʼ: ¿Achike rubʼanik yeqïl? Nabʼey tkʼojeʼ qikʼin röj ri naʼoj chuqaʼ ri bʼanobʼäl nrajoʼ ri Tataʼixel chi kij ri rachibʼil. Ke riʼ ri kʼo ri naʼoj riʼ kikʼin, ütz xtkinaʼ xkojkachibʼilaj. Chuqaʼ ütz ja röj ri nabʼey yojkanon kichin (tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Achike rubʼanik xeqïl qachibʼil?»). Kʼo chi yeqakanoj winäq ri kʼo ri naʼoj nqajoʼ röj kikʼin, richin nqakʼäm apo chi kij. Chuqaʼ ri nimanelaʼ kʼo chi nkʼojeʼ chi kikʼuʼx ri naʼoj nuyaʼ ri Loqʼoläj Wuj: «Tinimirisaj ri iwanima». Jaʼ nqajoʼ yekʼojeʼ más qachibʼil. Richin reʼ mani nqatzʼët achike kibʼanik chuqaʼ kitinamit ri winäq (2 Corintios 6:13; tasikʼij 1 Pedro 2:17). Chuqaʼ mani xa xe ri junan qajunaʼ kikʼin ri yeqakanoj. Ri Jonatán ikʼowinäq wi rujunaʼ chuwäch ri David, ¿pejaʼ? Ri kʼo chik más kijunaʼ kʼo más kinaʼoj chuqaʼ kʼo más achike xtkikʼüt chi qawäch.

TOQ NKIKʼÜT PE KIʼ RI KʼAYEWAL

16, 17. ¿Achike ruma man rukʼamon ta nqayaʼ kan rutinamit ri Jehová ruma jun kʼayewal rikʼin jun qachʼalal?

16 Ruma jujun wi ri qanaʼoj chuqaʼ ri qabʼanon pe pa qakʼaslem, kʼo mul nkikʼüt pe kiʼ kʼayewal pa congregación. Ruma riʼ kʼo mul nqanaʼ chi yojkisök ri rutzij o rubʼanobʼal jun qachʼalal. Chuqaʼ kʼo mul nqanaʼ chi man nukʼäm ta riʼ ri qanaʼoj, man junan ta nqatzʼët jun bʼanobʼäl o jun wi napon chi qawäch jun tzij (Proverbios 12:18). ¿Achike xtqabʼän toq nqïl jun kʼayewal ke riʼ? ¿Nïm xtqabʼän chi re ri kʼayewal, o ruma kami riʼ xtqayaʼ kan rutinamit ri Jehová? Manäq, oj kʼo chi riʼ ruma nqajoʼ ri Jehová chuqaʼ ri rachibʼil.

17 Ja ri Jehová yayon ri kʼaslem chuqaʼ ronojel ri nkʼatzin richin oj kʼäs, ruma riʼ rukʼamon xa xe rijaʼ nqajoʼ chuqaʼ nqayaʼ ruqʼij (Apocalipsis 4:11). Chuqaʼ rukʼamon nqatoʼ chuqaʼ man nqayaʼ ta kan ri rutinamit ri Jehová ruma ja riʼ ri samajibʼäl nukusaj rijaʼ (Hebreos 13:17). Ruma ronojel reʼ man rukʼamon ta xtqayaʼ kan ri rutinamit ri Jehová ruma jun kʼayewal rikʼin jun qachʼalal. Majun ruma nqayaʼ kan, man ja ta ri Jehová kʼo rumak. Chuqaʼ ri qajowabʼäl chi rij rijaʼ janila nïm, ruma riʼ majubʼey tqabʼij chi xtqayaʼ kan rijaʼ chuqaʼ ri rutinamit (tasikʼij Salmo 119:165).

18. a) ¿Achike rubʼanik yojtoʼon richin kʼo uxlanibʼäl kʼuʼx pa rutinamit ri Jehová? b) ¿Achike utzil nqïl ri nqaküy kimak ri qachʼalal?

18 Ruma ri qajowabʼäl chi kij ri qachʼalal pa rutinamit ri Jehová nqakanoj rubʼanik chi man nqabʼän ta oyowal kikʼin. Chuqaʼ ri ajowabʼäl nubʼän chi qe chi man xtqayäk ta qa pa qanima jun kʼayewal ri majun rejqalem ta. Chuqaʼ toqa pa qajolom chi qonojel oj ajmakiʼ, qonojel yojmakun (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Ri Jehová man ja ta ri mak nutzʼët chi kij ri rachibʼil, ruma riʼ röj man rukʼamon ta chuqaʼ xa xe kimak ri qachʼalal nqatzʼët. Ri ajowabʼäl yojrutoʼ chuqaʼ richin ‹nqaküy› rikʼin ronojel qanima ri kimak (Colosenses 3:13). Kʼïy mul kʼayew nubʼän chi qawäch, ruma nqayaʼ qa rikʼin qanima ri xbʼan chi qe. Ri qʼaxomal nqanaʼ rikʼin bʼaʼ nubʼän chi qe chi xtqabʼän qoyowal chi re ri qachʼalal chuqaʼ xtqabʼij chi ja riʼ rubʼanik nutöj ri xubʼän chi qe. Toqa kʼa pa qajolom chi ja ri winäq ri man xtuköchʼ ta ri royowal, ja riʼ ri más xtritzelaj riʼ. Ruma kʼa riʼ toq xa man kan ta nïm ri kʼayewal, más ütz choj nqaköchʼ qa (Lucas 17:3, 4). Toq nqabʼän reʼ kʼïy utzil nukʼäm pe pa qawiʼ. Xtkʼojeʼ uxlanibʼäl kʼuʼx qikʼin qa röj, kikʼin ri qachʼalal chuqaʼ ri más rejqalem; rikʼin ri Jehová (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

TOQ KʼO CHI NQAYAʼ KAN JUN QACHIBʼIL

19. ¿Jampeʼ man xkojchʼon ta chik rikʼin jun qachibʼil?

19 Kʼo mul nkʼatzin chi man xkojchʼon ta chik kikʼin winäq ri e kʼo wi chupam rutinamit ri Jehová. Reʼ nbʼanatäj achiʼel toq jun qachʼalal nelesäx kan ruma xuqʼäj rutzij ri Jehová chuqaʼ man nrajoʼ ta nujäl ri rubʼanobʼal. Chuqaʼ toq jun qachʼalal nujäl runimanïk, ke riʼ xa ja yan chik ri nojin (o tʼokon) taq naʼoj yerukʼüt, o toq jun winäq nuyaʼ kan rutinamit ri Jehová. Ri Loqʼoläj Wuj jikïl nubʼij chi ‹man keqachibʼilaj› (tasikʼij 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). * Rikʼin bʼaʼ kʼayew nubʼän chi qawäch ri man yojchʼon ta chik chi re jun winäq ri ke riʼ rubʼanon, chuqaʼ más kʼa kʼayew nubʼän toq ri winäq riʼ jun qachʼalal pa qachoch o jun winäq ri kan ütz wi qakʼwan qiʼ rikʼin. ¿Achike xtqabʼän? ¿Xtqakʼüt chi qitzij nqajoʼ ri Jehová chuqaʼ ri nubʼij ri Loqʼoläj Wuj? Toqa pa qanima chi Jehová janila nuyaʼ ruqʼij ri nqabʼän ri nubʼij rijaʼ.

20, 21. a) ¿Achike ruma jun rubʼanik nqʼalajin ri ajowabʼäl ri nelesäx kan jun winäq pa rutinamit ri Jehová? b) ¿Achike ruma nkʼatzin ütz ütz yeqachaʼ ri qachibʼil?

20 Ri yeʼelesäx kan ri winäq chupam rutinamit ri Jehová, jun rubʼanik nqʼalajin ri ajowabʼäl. ¿Achike ruma? Nabʼey, ruma ja riʼ rubʼanik nqʼalajin ri ajowabʼäl chi rij rubʼiʼ ri Tataʼixel chuqaʼ ri nrajoʼ nubʼij ri bʼiʼaj riʼ (1 Pedro 1:15, 16). Rukaʼn, ja riʼ rubʼanik nchʼajchʼojïr rutinamit ri Jehová. Chuqaʼ ja riʼ rubʼanik yechajïx ri utziläj taq winäq chuwäch ri itzel taq bʼanobʼäl. Ke riʼ kiʼ kikʼuʼx nkiyaʼ ruqʼij ri Jehová, ketaman chi ri rutinamit achiʼel jun jay ri natoʼ awiʼ chupam (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Rox, jun rubʼanik nqʼalajrisäx chuwäch ri makunel chi najowäx. Ri najowatäj chi rij reʼ ja ri nkʼojeʼ ta kan runaʼoj, nqʼalajin chuwäch chi man ütz ta ri xubʼän; ke riʼ ntzolin ta pe rukʼuʼx (Hebreos 12:11).

21 Ri winäq xkeqachibʼilaj kan xtqakʼäm wi apo ri kinaʼoj. Ruma kʼa riʼ nkʼatzin chi ütz üz yeqachaʼ. E kʼïy utziläj taq qachibʼil xkekʼojeʼ we yeqachibʼilaj ri rachibʼil ri Jehová chuqaʼ nqakʼüt qajowabʼäl chi kij. Ke riʼ kʼïy utziläj taq naʼoj xtqakʼäm apo chi kij, naʼoj ri xkojkitoʼ richin xtqabʼän chi re ri qakʼaslem achiʼel nrajoʼ ri Jehová.

^ parr. 4 Ri xubʼän ri Abrahán rikʼin ri Isaac xkʼambʼen tzij chi rij ri xtubʼän ri Jehová: xtuyaʼ pa kamïk ri juney Rukʼajol (Juan 3:16). Ri Abrahán man xukamisaj ta ri rukʼajol ruma ri Jehová xuqʼät chuwäch, xuyaʼ pe jun karneʼl richin ja riʼ xukamisaj (Génesis 22:1, 2, 9-13).

^ parr. 9 Ri David kan «kʼa koʼöl» na toq xukamisaj ri Goliat, toq xkäm ri Jonatán 30 rujunaʼ (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Ri Jonatán 60 rujunaʼ toq xkäm, ruma riʼ 30 wi junaʼ ikʼowinäq chuwäch ri David.

^ parr. 10 Chupam ri 1 Samuel 23:17 nqatzʼët chi ri Jonatán xukuqubʼaʼ rukʼuʼx ri David kikʼin re woʼoʼ naʼoj reʼ: 1) mani nuxibʼij riʼ; 2) ronojel ri xtubʼän ri Saúl man ütz ta xkeʼel; 3) chi ri David xtbʼeʼok na wi qʼatöy tzij; 4) ri Jonatán man xtuyaʼ ta kan ri David, 5) chi ri Saúl jebʼël retaman riʼ.

^ parr. 19 Chupam ri tzijonem: «¿La xkojchʼon rikʼin jun winäq ri xelesäx kan pa rutinamit ri Jehová?», xtawïl más naʼoj chi rij reʼk.