1-3. (a) Bibele i bulela taba ifi ya niti? (b) Lu kona ku keta cwañi balikani ba ba kona ku lu tusa ku ba batu ba bande?

 BATU ka nzila ye ñwi ba swana sina liponji. Siponji ha si cupwekwa mwa mezi, si anyanga mezi. Ni batu ba cwalo; ku bunolo hahulu kwa batu ku likanyisa moya, butu, ni mikwa ya batu bo ba eza siango ni bona. Fokuñwi mane ba ezanga cwalo ba sa zibi.

² Bibele i bulela niti ha i li: “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” (Liproverbia 13:20) Lishitanguti leo ha li buleli za ku bonana feela ni mutu hanyinyani. Pulelo ya kuli “ya kopana ni ba ba butali” i talusa ku eza siango ni batu ba ba cwalo. a Hatiso ye ñwi i talusa timana ye kuli: “Ku kopana ni mutu ku talusa ku lata mutu ni ku eza bulikani ni yena.” Kana ha mu lumeli kuli batu hañata ba likanyisanga batu be ba lata? Bakeñisa kuli lu kumalelanga batu be lu lata, ku bunolo hahulu ku luna ku hoza moya wa bona—ibe o munde kamba o maswe.

³ Kuli lu tiiseze mwa lilato la Mulimu, lu tokwa ku ba ni balikani ba ba lu tusa ku ba batu ba bande. Lu kona ku fumana cwañi balikani ba ba cwalo? Lu kona ku ba fumana ka ku lata batu baa lata Mulimu, ili ku eza silikani ni  balikani ba Mulimu. Mu nahane feela taba yeo. Ha ku na balikani ba bande bo lu kona ku fumana ba ba fita batu ba ba na ni mikwa ya tabela Jehova. Kacwalohe, ha lu boneñi kuli batu baa lata Mulimu ki batu ba ba cwañi. Ha se lu zibile mufuta wa batu baa tabela Jehova, lu ka ziba ku keta balikani ba bande.

4. Ki kabakalañi Jehova ha na ni tukelo ya ku keta ba ba swanela ku ba balikani ba hae, mi ki kabakalañi ha naa bizize Abrahama kuli “mulatiwa wa ka”?

⁴ Jehova wa ketanga ba ba swanela ku ba balikani ba hae. Mi luli wa swanela ku eza cwalo! Ki Muambakani ya Pahami, mi kacwalo ku ba mulikanaa hae ki tohonolo ye tuna ka ku fitisisa. Kacwalo ki batu ba ba cwañi baa ketanga Mulimu ku ba balikani ba hae? Jehova u sutelelanga ku ba ba mu sepile ili ba ba na ni tumelo ye tiile ku yena. Ka mutala, mu nahane Abrahama, muuna wa kwaikale ya naa zibahala ka tumelo ya hae ye tiile. Ha ku na muliko o taata o fita wa ku taluseza mushemi kuli a fane mwanaa hae sina sitabelo. b Niteñi, Abrahama naa ‘tahisize Isaka’ sina sitabelo inze a na ni tumelo ye tiile ya kuli Mulimu naa “kona mane ku zusa ba ba shwile.” (Maheberu 11:17-19) Mi bakeñisa kuli Abrahama naa bonisize tumelo ni busepahali bo bu cwalo, Jehova naa mu bizize ha lilato kuli “mulatiwa wa ka.”—Isaya 41:8; Jakobo 2:21-23.

5. Jehova u nga cwañi batu ba ba ipeile ku yena ka busepahali?

⁵ Jehova u tabela hahulu batu ba ba ipeile ku yena ka busepahali. U lata ba ba beile busepahali bwa bona ku yena mwa sibaka sa pili. Sina mo ne lu bonezi mwa Kauhanyo 1 ya buka ye, Jehova u tabela batu ba ba mu utwa kabakala lilato  la bona ku yena. Liproverbia 3:32 i li: “Ya lukile u latwa ki Yena.” Ba ba latelela litaelo za Mulimu ba memiwa ha lilato ki Yena: Ba memiwa ku ina mwa ‘tabernakele’ ya hae—fo kikuli, u ba amuhela sina balapeli ba hae mi u ba mema ku lapelanga ku yena ka nako ifi kamba ifi.—Samu 15:1-5.

6. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa lata Jesu, mi Jehova u ikutwanga cwañi ha bona batu ba ba lata Mwanaa hae?

⁶ Jehova u lata batu ba ba lata Jesu, yena Mwanaa hae wa libanda. Jesu naa ize: “Mutu haa ni lata, u ka mamela linzwi la ka; mi Ndate u ka mu lata, mi lu ka ta, lu to yaha ku yena.” (Joani 14:23) Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa lata Jesu? Lu kona ku bonisa cwalo ka ku mamela litaelo za hae, ze kopanyeleza ku kutaza taba ye nde ni ku tahisa balutiwa. (Mateu 28:19, 20; Joani 14:15, 21) Hape lu kona ku bonisa kuli lwa lata Jesu ha lu ‘hata mwa na hatile,’ ili ku lika ka mo lu konela kaufela ku mu likanyisa ka manzwi ni ka likezo za luna ku likana ni buikoneli bwa luna ka ku ba batu ba ba si ka petahala. (1 Pitrosi 2:21) Jehova wa tabanga ha bona buikatazo bwa batu ba ba likanyisa Kreste kabakala lilato la bona ku yena.

7. Ki kabakalañi ha lu swanela ku itama bulikani ni batu ba ba itamile bulikani ni Jehova?

⁷ Kacwalo, batu baa lata Jehova kuli ba be balikani ba hae ki batu ba ba na ni tumelo, busepahali ni buipeyo ku yena, ili ba ba bonisa lilato ku Jesu ni kwa linzila za hae. Neikaba hande he kuli mañi ni mañi wa luna a ipuze kuli: ‘Kana balikani ba ka ni bona ba cwalo? Kana balikani ba Jehova ki bona balikani ba ka?’ Lu bonisa butali ha lu itama bulikani ni balikani ba Jehova. Batu ba ba na ni mikwa ya tabela Mulimu ili ba ba kutaza taba ye nde ya Mubuso ka tukufalelo ba ka lu susueza ku zwelapili ku tabisa Mulimu.—Mu bone taba ye li  “Mulikani yo Munde ki Mutu ya Cwañi?” fa likepe 29.

8. Mu tabelañi ka za bulikani bwa (a) bo Naomi ni Ruti? (b) mitangana ba balalu ba Maheberu? (c) bo Paulusi ni Timotea?

⁸ Bibele i na ni mitala ye miñata ya batu ba ne ba fumani lituso kabakala ku keta balikani ba bande. Mwa kona ku ipalela za bulikani bwa naa itamile Naomi ni mukwenyanaa hae Ruti, kamba za bulikani bwa mitangana ba balalu ba Maheberu ba ne ba kumalelani mwa Babilona, kamba za bulikani bwa bo Paulusi ni Timotea. (Ruti 1:16; Daniele 3:17, 18; 1 Makorinte 4:17; Mafilipi 2:20-22) Kono cwale ha lu nyakisiseñi za mutala o muñwi wa batu ba ne ba itamile bulikani bo butuna: batu bao ki bo Davida ni Jonatani.

9, 10. Ki nto mañi ye ne tamahanyize hamoho bo Davida ni Jonatani?

⁹ Bibele i bulela kuli Davida ha saa bulaile Goliati, “pilu ya Jonatani ya kumalelana ni ya Davida, mi Jonatani a mu lata sina mwaa itatela i li yena.” (1 Samuele 18:1) Ao neeli ona makalelo a bulikani bo bu tiile bwa bo Davida ni Jonatani, ku si na taba kuli batu bao ne ba sa likani kwa buhulu. c Bo Davida ni Jonatani ne ba kumalelani ku fitela fa naa bulaezwi Jonatani mwa ndwa. (2 Samuele 1:26) Ki nto mañi ye ne tamahanyize balikani ba babeli bao?

¹⁰ Bo Davida ni Jonatani ne ba tamahanyizwe hamoho ki lilato la bona la ku lata Mulimu ni takazo ya bona ye tiile ya ku sepahala ku Mulimu. Baana ba babeli bao ne ba tamahanyizwe ki silikani sa bona ni Mulimu. Mañi ni mañi wa bona naa na ni mikwa ya na tabela yo muñwi. Ku si na kakanyo, Jonatani naa tabezi bundume ni tukufalelo ya mutangana Davida ya naa lwanezi libizo la Jehova. Mi Davida yena ku si na kakanyo na kutekile Jonatani ya naa kumalezi  litukiso za Jehova ka busepahali ili ya naa tokomezi bupilo bwa Davida pili ku fita bwa hae. Ka mutala, mu nyakisise ze ne ezahezi ka nako ya naa zwafile hahulu Davida, ili nako ya naa yambaela mwa lihalaupa ku saba ku bulaiwa ki Mulena Salule ya maswe, yena ndatahe Jonatani. Ka busepahali bo butuna, Jonatani a nanuha “a ya ku Davida . . . a tiisa lizoho la hae ku Mulimu.” (1 Samuele 23:16) Mu  nahane mwa naa ikutwezi Davida ha naa potezwi ki mulikanaa hae yo mutuna yoo, ya na tile ku to mu tiisa ni ku mu susueza! d

11. Mutala wa bo Jonatani ni Davida u lu lutañi ka za bulikani?

¹¹ Lu itutañi kwa mutala wa bo Jonatani ni Davida? Tuto ye tuna ye lu ituta kwa mutala wo ki ya kuli nto ya butokwa ye swanela ku tamahanya hamoho balikani ki bulikani bwa bona ni Mulimu. Ha lu sutelela ku ba ba na ni tumelo, muzamao,  ni takazo ya ku sepahala ku Mulimu sina luna, lwa kona ku tiisana ni ku susuezana ka maikuto a swana ni ka lituto ze swana ze lu itutile. (Maroma 1:11, 12) Balikani ba ba cwalo lu kona ku ba fumana mwahalaa balapeli ba bañwi. Kono kana foo ku talusa kuli mañi ni mañi ya tahanga kwa mikopano kwa Ndu ya Mubuso ki mulikani yo munde? Batili, ha ku talusi cwalo.

12, 13. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku keta hande balikani nihaiba mwahalaa Bakreste ba bañwi? (b) Ki bufi butata bo ne bu keni mwa liputeho za mwa lilimo za mwanda wa pili, mi butata boo ne bu susuelize Paulusi ku fa litemuso mañi ze tiile?

¹² Nihaiba mwa puteho, lu na ni ku keta hande haiba lu bata ku ba ni balikani ba ba ka lu tiisa kwa moya. Kana lwa swanela ku komokiswa ki taba yeo? Batili. Sina miselo ye miñwi kwa kota ha i kona ku nga nako ye telele kuli i buzwe, Bakreste ba bañwi mwa puteho ba kona ku nga nako ye telele kuli ba fite fa buhulu sakata bwa kwa moya. Kacwalo mwa puteho ni puteho ku banga ni ba ba hulile kwa moya ni ba ba sa hula kwa moya. (Maheberu 5:12–6:3) Mi lu swanela ku ba ni pilu-telele ku ba banca ni ba ba fokozi, kuli lu ba tuse ku hula kwa moya.—Maroma 14:1; 15:1.

¹³ Fokuñwi ku kana kwa ba ni muinelo mwa puteho o tokwa kuli lu tokomele liango za luna. Batu ba bañwi ba kana ba ikenya mwa muzamao o maswe. Ba bañwi ba kana ba ba ni moya wa ku bilaela kamba wa ku nyaza-nyaza. Liputeho za mwa lilimo za mwanda wa pili ni zona ne li na ni butata bo bu cwalo. Nihaike kuli ba bañata mwa liputeho zeo ne ba sepahala, ba bañwi ne ba si na muzamao o munde. Bakeñisa kuli ba bañwi mwa puteho ya Korinte ne ba si ka amuhela lituto ze ñwi za Sikreste, muapositola Paulusi na lemusize puteho yeo kuli: “Mu si ke mwa ipuma: Litwaelano ze maswe li sinya mikwa ye minde.” (1 Makorinte 15:12, 33) Paulusi na lemusize Timotea kuli nihaiba mwahalaa  Bakreste kwa kona ku ba ni ba bañwi ba ba sa zamayi ka nzila ye lukile. Timotea na elelizwe kuli a ambuke ba ba cwalo, kuli a si ke a eza siango ni bona.—2 Timotea 2:20-22.

14. Lu kona ku mamela cwañi litemuso za Paulusi ka za liango?

¹⁴ Lu kona ku mamela cwañi litemuso za Paulusi? Lu kona ku eza cwalo ka ku sa swalisana ni mutu ufi kamba ufi wa mwa puteho kamba wa kwande ya kona ku lu yembulula. (2 Matesalonika 3:6, 7, 14) Lu lukela ku sileleza bulikani bwa luna ni Mulimu. Mu hupule kuli luna batu lu swana sina liponji; lu likanyisanga likezo ni linzila za balikani ba luna. Ha lu koni ku cupweka siponji mwa mezi aa masila ni ku libelela kuli si ka anya mezi a kenile. Ka nzila ye swana, ha lu koni ku swalisana ni balikani ba ba maswe ni ku libelela kuli lu ka ba ni mikwa ye minde.—1 Makorinte 5:6.

15. Mu kona ku ezañi kuli mu ipumanele balikani ba ba tiile kwa moya mwa puteho?

¹⁵ Ka litohonolo, ku na ni ba bañata mwahalaa balapeli ba Mulimu bo lu kona ku itama bulikani ni bona. (Samu 133:1) Mu kona ku fumana cwañi balikani ba ba tiile kwa moya mwa puteho? Ha mu nze mu lika ka taata ku ba ni mikwa ye minde ya kwa moya, ku si na kakanyo ba bañwi ba ba na ni mikwa ye swana ba ka sutelela ku mina. Mi hape mu tokwa ku nga mihato ye miñwi kuli mu ipumanele balikani. (Mu bone taba ye li  “Mo ne lu Fumanezi Balikani,” fa likepe 30.) Mu bate balikani ba ba na ni mikwa ye mu bata ku ba ni yona. Mu utwe kelezo ya Bibele ya ku eza siango ni balapeli ba bañwi, mi mu itame bulikani ni ba bañwi ku si na taba ni mubala wa litalo la bona, naha ko ba simuluha, kamba lizo za bona. (2 Makorinte 6:13; 1 Pitrosi 2:17) Mu si ke mwa itama feela bulikani ni litaka za mina. Mu hupule kuli Jonatani ne li yo muhulu hahulu ku Davida. Ba bahulu ba bañata ba banga balikani ba bande bakeñisa kuli ba na ni yeloseli ni butali.

16, 17. Haiba mulapeli yo muñwi a lu utwisa butuku kwa pilu ka nzila ye ñwi, ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku tuhela ku kopana?

¹⁶ Bakeñisa kuli mikwa ya luna ni lisimuluho za luna za shutana mwa puteho, butata fokuñwi bwa kona ku zuha. Mulapeli yo muñwi a kana a bulela kamba ku eza nto ye ñwi ye lu utwisa butuku kwa pilu. (Liproverbia 12:18) Fokuñwi se si ekezanga kwa matata ki ku shutana kwa butu bwa luna, ku sa utwisisana, ni ku shutana mwa mihupulo. Kana lu ka sitataliswa ki miinelo yeo ni ku tuhela ku kopana ni ba bañwi? Batili, ha lu na ku eza cwalo haiba lu na ni lilato luli la ku lata Jehova ni batu baa lata.

¹⁷ Bakeñisa kuli Jehova ki yena Mubupi ni Mupilisi wa luna, lu lukela ku mu lata ni ku ipeya ku yena ka ku tala. (Sinulo 4:11) Mi hape lu swanela ku kumalela ka busepahali kwa puteho ya itusisa Jehova. (Maheberu 13:17) Kacwalo,  haiba mulapeli yo muñwi a lu utwisa butuku kwa pilu kamba a lu swabisa ka nzila ye ñwi, ha lu na ku tuhela ku kopana kuli lu bonise mutu yo kuli u lu foselize. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku eza cwalo? Kakuli ya lu foselize haki Jehova. Bakeñisa kuli lwa lata Jehova, ha lu na ku mu fulalela ni ku fulalela batu ba hae.—Samu 119:165.

18. (a) Lu kona ku ezañi kuli lu bukeleze kozo mwa puteho? (b) Ku swalela ba bañwi ha ku na ni libaka la ku ba swalela ku tahisa limbuyoti mañi?

¹⁸ Lilato la ku lata balapeli ba bañwi li ka tahisa kuli lu pilisane ni bona ka kozo mwa puteho. Jehova ha libeleli bupetehi kwa batu baa lata, mi ni luna ha lu swaneli ku libelela bupetehi ku ba bañwi. Lilato li tahisa kuli lu swalele mafosisa a manyinyani a ba bañwi, inze lu hupula kuli kaufela luna ha lu si ka petahala mi lwa ezanga mafosisa. (Liproverbia 17:9; 1 Pitrosi 4:8) Lilato li lu tusa ku zwelapili ku ‘swalelana.’ (Makolose 3:13) Haki ko ku bunolo kamita ku latelela kelezo yeo. Haiba lu ba ni bunyemi mwa pilu, lu ka hanelela ku ba ni ndimbelela, mwendi ka ku nahana kuli bunyemi bwa luna bu ka bakisa sifosi ka nzila ye ñwi. Kono niti kikuli mutu ya na ni ndimbelela u itahiseza feela kozi ili yena. Lu ka ipumanela limbuyoti haiba lu swalela ba bañwi ha ku na ni libaka la ku ba swalela. (Luka 17:3, 4) Ku eza cwalo ku ka lu pilisa mwa kozo, ku ka bukeleza kozo mwa puteho mi mane sa butokwa ni ku fita kikuli, ku ka bukeleza silikani sa luna ni Jehova.—Mateu 6:14, 15; Maroma 14:19.

19. Ki miinelo ifi ye kona ku tahisa kuli lu tuhele ku eza siango ni mutu yo muñwi?

¹⁹ Ka linako ze ñwi, lu kupiwanga ku sa eza siango ni mutu yo muñwi ya naa li mwa puteho. Ku banga cwalo muta mutu a loba milao ya Mulimu a sa baki mi a zwisiwa mwa puteho kamba muta mutu a latula tumelo ka ku  luta lituto za buhata kamba ka ku ikauhanya kwa puteho. Linzwi la Mulimu li lu bulelela ka ku utwahala kuli lu si ke lwa “kopana” ni ba ba cwalo. e (1 Makorinte 5:11-13; 2 Joani 9-11) Ku kona ku ba taata ku tuhela ku eza siango ni mutu ya naa li mulikanaa luna kamba wahabo luna. Kana lu ka tuhela ku eza siango ni yena, ili ku bonisa kuli lu beile busepahali bwa luna ku Jehova ni milao ya hae ye lukile mwa sibaka sa pili? Mu hupule kuli Jehova u tabela hahulu batu ba ba sepahala ni ba ba utwa litaelo za hae.

20, 21. (a) Ki kabakalañi taelo ya ku zwisa lifosi ze si ka baka mwa puteho ha i li taelo ye nde? (b) Ki kabakalañi ha lu swanela ku keta hande balikani ba luna?

²⁰ Taelo ya ku zwisa lifosi ze si ka baka mwa puteho ki taelo ye nde ye zwa ku Jehova. Ki ye nde ka nzila ifi? Ku zwisa sifosi ya si ka baka mwa puteho ku bonisa kuli lwa lata libizo la Jehova le li kenile ni ze li yemela libizo leo. (1 Pitrosi 1:15, 16) Ku zwisa mutu mwa puteho ku sileleza puteho. Mizwale ni likaizeli ba ba sepahala ba ka silelezwa kwa mumela o maswe wa lifosi ze si ka baka mi ba ka sebeleza Mulimu ka pilu ye lukuluhile inze ba ziba kuli puteho ki makundamo a mande mwa lifasi le li maswe le. (1 Makorinte 5:7; Maheberu 12:15, 16) Ku zwisa sifosi mwa puteho ki ku mu bonisa lilato. Ku kona ku susueza sifosi ku itekula ni ku nga mihato ye tokwahala kuli a kute ku Jehova.—Maheberu 12:11.

²¹ Ha lu koni ku picuka taba ya niti ya kuli batu bo lu eza siango ni bona ba na ni maata a matuna fahalimwaa luna. Kacwalo, ha lu keteñi balikani ba luna hande. Ka ku itama bulikani ni batu ba ba itamile bulikani ni Jehova, ni ku lata batu baa lata Mulimu, lu ka ipumanela balikani ba bande hahulu. Ze lu ituta ku bona li ka lu tusa ku pila ka nzila ye tabisa Jehova.