Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 3

Qkʼujlam qeju kʼujlaʼn qe tuʼn Dios

Qkʼujlam qeju kʼujlaʼn qe tuʼn Dios

«Qa ma tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil qe xjal at kynabʼl, ktel tnabʼla.» (PROVERBIOS 13:20.)

1-3. a) ¿Alkye ax tok in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios? b) ¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn kykanet tbʼanel qamiw?

IK TZEʼN jun esponja lwey in nokx bʼaj aʼ toj, ax ikx qe lwey in nel qkanoʼn aju in bʼant kyuʼn txqantl. At maj —mitiʼ (tiloʼ) in qnaʼn— in nel qkanoʼn kymod, kyley, aju bʼaʼn ex nya bʼaʼn in bʼant kyuʼn xjal in nok qmojbʼan qibʼ kyukʼe.

2 Ax tok (bʼaʼn ax) aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios: «Qa ma tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil qe xjal at kynabʼl, ktel tnabʼla, qatzun ma tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil qe xjal mintiʼ kynabʼl, knajela» (Proverbios 13:20). Aju txol yol («qatzun ma tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil») atz in yolen tiʼj qa kukx in qo bʼet tukʼe jun xjal. * Jun uʼj tqʼama jlu tiʼj texto lu: «Qa in qo bʼet tukʼe jun xjal in tzaj tyekʼun qa kʼujlaʼn quʼn ex qa nim toklen qe». Ax tok in nel qkanoʼn aju in bʼant kyuʼn qeju kʼujlaʼn qe quʼn. Qa kukx in nok qmojbʼan qibʼ tukʼe jun xjal, mas in nel qkanoʼn aju in bʼant tuʼn, qa bʼaʼn ex qa nya bʼaʼn.

3 Qa qaj (qgan) tuʼn qten kukx toj tkʼujlabʼil qMan Dios, ilxix tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn tbʼanel qamiw. ¿Tzeʼn jaku che kanet quʼn? Qa ma che ok qkʼujlaʼn qeju kʼujlaʼn qe tuʼn Dios, ex qa ma tzʼok qamiwen qibʼ kyukʼe. Ximana tiʼj jlu: at tbʼanel kymod xjal lu aju tbʼanel in nela toj twitz Jehová. Melay che kanet tbʼanel qamiw ik tzeʼn qe jlu. Tuʼntzunju, qo xnaqʼtzan tiʼj tbʼanel kymod tamiw Jehová. Aj telxix qnikʼ tiʼj t-xim Jehová, ok kʼonil qiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn tbʼanel qamiw.

AʼYEJU TAMIW QMAN DIOS

4. ¿Tiquʼn at toklen Jehová tuʼn kyjaw tjyoʼn tamiw, ex tiquʼn tqʼama jlu tiʼj Abrahán, «aju wamiwoye»?

4 Mitiʼ in jaw tjyoʼn Jehová alkyexku tuʼn tok te tamiw. Tuʼnju at nimxix Toklen tibʼaj tkyaqil ex tuʼnju tbʼanelxix tamiwbʼel twitz te alkyexku, in che jaw tjyoʼn alkyeqe che okel te tamiw. Qa ikju, ¿alkyeqe in che jaw tjyoʼn Jehová tuʼn kyok te tamiw? Oʼkx in tzaj laqʼeʼ Jehová kytxlaj qeju qʼuqlexix kykʼuʼj tiʼj. Kyxol qeju okxix qʼuqeʼ kykʼuʼj tiʼj Jehová a Abrahán. Tzaj qʼamaʼn te tuʼn t-xi tqʼoʼn tkʼwaʼl (tkyʼajol) ik tzeʼn jun chojbʼil. * ¿At jun malbʼil tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj jun tatbʼaj mas kwest twitz jlu? Chʼixme «xi tqʼoʼn Abraham Isaac ik tzaʼn jun chojbʼil», tuʼnju qʼuqletaq tkʼuʼj «qa at tipumal Dios tuʼn kyjaw anqʼin xjal tuʼn kyxol kyimni» (Hebreos 11:17-19). Tuʼnju kubʼ tyekʼun qʼuqbʼil tkʼuʼj ex bʼin te Jehová, tukʼe kʼujlabʼil tqʼama Jehová jlu tiʼj: «Aju wamiwoye» (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23).

5. ¿Jniʼ kyoklen toj twitz Jehová aʼyeju xjal kukx in che bʼin te?

5 Nim kyoklen te Jehová aʼyeju xjal kukx in che ajbʼen ex in che bʼin te. In che ok tkʼujlaʼn qeju kukx in che ajbʼen te tiʼxku tzaj kyiʼj (kjawil uʼjit 2 Samuel 22:26). Ik tzeʼn o qo xnaqʼtzan tiʼj toj xnaqʼtzbʼil 1, in tzalaj Jehová kyiʼj qeju xjal in che bʼin te tuʼnju at kykʼuʼj tiʼj. Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 3:32 qa oʼkx «at tmojbʼabʼl tibʼ» kyukʼe «qeju in kybʼinchaʼn tzʼaqlxix», toj juntl yol, kyukʼe qeju xjal kukx in che japun tkawbʼil kyuʼn. In txoken Jehová kyiʼj xjal lu tuʼn kynajan toj tja; toj juntl yol, in taqʼ ambʼil tuʼn tjaw nimsaʼn kyuʼn ex tuʼn kyyolin tukʼe toj alkyexku ambʼil (Salmo 15:1-5).

6. ¿Tzeʼn in kubʼ qyekʼun qkʼujlabʼil tiʼj Jesús ex tiʼ in tnaʼn Jehová tuʼnju at qkʼuʼj tiʼj tkʼwaʼl?

6 At tkʼuʼj Jehová kyiʼj qeju xjal kʼujlaʼn tkʼwaʼl kyuʼn. Ax Jesús qʼamante jlu: «Aju xjal in kʼujlante weye, kxel tniman nyole; ex ok kkʼujlanjtzel tuʼn Nmane, qo ule tukʼil, ex qo najale tukʼil» (Juan 14:23). ¿Tzeʼn in kubʼ qyekʼun qa kʼujlaʼn Jesús quʼn? Qa ma che japun tkyaqil tkawbʼil quʼn, kyxol qe jlu aju tuʼn t-xi pakbʼet tbʼanel tqanil ex tuʼn t-xi qʼet xnaqʼtzbʼil kye xjal (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Juntl tten tuʼn tkubʼ qyekʼun qkʼujlabʼil tiʼj Jesús aju qa ma qo ok lepeʼ tiʼjju «kyaj tyekʼun» (1 Pedro 2:21). Aj il qoʼ, naqtzun tuʼnj, in nok tilil quʼn tuʼn tel qkanoʼn aju techel kyaj tqʼoʼn Jesús tukʼe qyol ex qbʼinchbʼen. In tzalajxix Jehová tuʼnju, tuʼn qkʼujlabʼil tiʼj tkʼwaʼl, in nok tilil quʼn tuʼn tel qkanoʼn techel kyaj tqʼoʼn Jesucristo.

7. ¿Tiquʼn tbʼanel qa ma tzʼok qamiwen qibʼ kyukʼe qeju tamiw Jehová?

7 Taj Jehová tuʼn tok qʼuqeʼ kykʼuʼj tamiw tiʼj, tuʼn kukx kyajbʼen ex tuʼn kybʼin te ex tuʼn tok kykʼujlaʼn Jesús ex tuʼn kyanqʼin ik tzeʼn kyaj t-xnaqʼtzaʼn. Kyjuʼtzun, il tiʼj tuʼn qximen tiʼj jlu: «¿Alkye kymod wamiwe at? ¿Atqeʼ tbʼanel kymod ik tzeʼn qe jlu? ¿Kyamiwpe kyibʼ tukʼe Jehová?». Tbʼanel qa ma tzʼok qamiwen qibʼ kyukʼe qeju in nel kykanoʼn qeju tbʼanel tmod Jesucristo ex in che pakbʼan tukʼe tkyaqil kykʼuʼj tiʼj tbʼanel tqanil tiʼj tKawbʼil Dios. Nim in che onin xjal lu qiʼj tuʼnju in nok kyqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj tuʼn kukx qajbʼen te qMan Dios (jyonkuxa aju « ¿Tzeʼn jun tbʼanel amiw?»

JUN TBʼANEL TECHEL TIʼJ QAMIWBʼIL

8. ¿Alkye mas tbʼanel in nela toj twitza tiʼj kyamiwbʼel a) Noemí ex Rut? b) oxe qʼa aj Hebreo? c) Pablo ex Timoteo?

8 At nim (bʼampo) techel tkuʼx toj Tyol Dios kyiʼj qeju jaw kyjyoʼn tbʼanel kyamiw ex tzaj nimku tbʼanel kye tuʼn jlu. Ik tzeʼn tamiwbʼel Noemí tukʼe Rut, aju tlibʼ, ex aju kyamiwbʼel qeju oxe qʼa aj Hebreo aʼyeju kukx e ajbʼen te Jehová toj tnam Babilonia ex aju tamiwbʼel Pablo tukʼe Timoteo (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Naqtzen tuʼnj, qo xnaqʼtzal tiʼj jun tbʼanel techel: aju tamiwbʼel David tukʼe Jonatán.

9, 10. ¿Tiquʼn ok kyamiwenxix kyibʼ David tukʼe Jonatán?

9 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa tej tkyim Goliat tuʼn David, «ok tamiwin tibʼ Jonatán tukʼil David ex o tkʼujlaxix wen ik tzaʼn in tkʼujlan tibʼ» (1 Samuel 18:1). Iktzun tten xi tzyet jun tbʼanel kyamiwbʼel Jonatán tukʼe David ex nya junxtaq kyabʼqʼi ex tzmaxi tbʼaj kyamiwbʼel tej tkyim Jonatán toj qʼoj (2 Samuel 1:26). * ¿Tiquʼn ok kyamiwenxix kyibʼ Jonatán tukʼe David?

10 Ok kyamiwen kyibʼ David tukʼe Jonatán tuʼnju kʼujlaʼntaq Dios kyuʼn ex kyajtaq tuʼn kukx kyajbʼen te. Kukxtaq in kubʼ kybʼinchen aju in tzalaj Dios tiʼj. Ax ikx tbʼaneltaq in nela tmod jun toj twitz juntl. Tbʼaneltaq in nela toj twitz Jonatán tuʼnju mitiʼtaq in tzaj xobʼ jun qʼa tuʼn tkolen tiʼj tbʼi Jehová. Atzun te David tbʼaneltaq in nela toj twitz tuʼnju kukxtaq in najbʼen jun tij xjal te Dios ex kukxtaq in che okx tbʼiʼn tkawbʼil, mas in ximentaq tiʼjju attaq toklen te tamiw twitzju attaq toklen te. Naqpe qo ximen tiʼ bʼaj tej tok weʼ David twitz nimku nya bʼaʼn, tej tok lepeʼ Saúl aju ajkawil (aju ttat Jonatán) tiʼj tuʼn tkubʼ tbʼiyoʼn ex tej t-xi tewen tibʼ David. Nimtaq tkʼuʼj Jonatán tiʼj David, «xiʼ Jonatán aju tkyʼajal Saúl keʼyilte David [...], tuʼn t-xi tkyuwsaʼn te tuʼn oʼkx tuʼn tok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Dios» (1 Samuel 23:16). ¡Ole tzalajxix David tej tpon aju tbʼanel tamiw qʼuqbʼal tkʼuʼj! *

11. ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn qe aju ikʼ toj kyanqʼibʼil Jonatán ex David?

11 ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn qe aju ikʼ toj kyanqʼibʼil Jonatán ex David? Qa tuʼn tten jun tbʼanel qamiwbʼel ilxix tiʼj tuʼn tok qkʼujlaʼn Dios. Tbʼanelxix qa ma tzʼok qmojbʼan qibʼ kyukʼe qeju junx kyokslabʼil qukʼe, in kubʼ kybʼinchen aju bʼaʼn ex kyaj tuʼn kukx kyajbʼen te qMan Dios. A jlu in tzaj tqʼoʼn ambʼil qe tuʼn tok qqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj, tuʼn qyolin tiʼj aju in kubʼ qximen, tiʼj aju in qnaʼn ex tiʼj aju in nikʼ toj qanqʼibʼil (kjawil uʼjit Romanos 1:11, 12). Jaku che kanet tbʼanel qamiw lu kyxol qerman. Naqtzen tuʼnj, nya kykyaqil qeju in che pon toj Ja te Chmabʼil jaku che ok te tbʼanel qamiw.

¿ALKYEQE QAMIW CHE JAWIL QJYOʼN?

12, 13. a) ¿Tiquʼn ilxix tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn alkyeqe che okel te qamiw kyxol qerman? b) ¿Tiʼ nya bʼaʼn e ok weʼ okslal twitz toj tnejel syent abʼqʼi, ex tiʼ xi tqʼamaʼn Pablo kye?

12 Il tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn qamiw tuʼnju nya kykyaqil qerman jaku qo tzaj kyonin tuʼn qchʼiy toj qokslabʼil. ¿Ktzajel bʼaj qkʼuʼj tuʼn jlu? Mlay. Ik tzeʼn twitz jun tzeʼ at twitz in qʼanax naj ex at twitz yajxi in qʼanax, ax ikx at qerman in chʼiy naj ex at qerman yajxi in chʼiy toj tokslabʼil. Ok che kanetel qerman ik tzeʼn qe jlu quʼn jaxku tumel sok qchmon qibʼ (Hebreos 5:12–6:3). Il tiʼj tuʼn tten qpasens ex tuʼn kyok qkʼujlaʼn qeju tzma in xi tzyet kyxnaqʼtzbʼil ex qeju atx taj tuʼn tel kynikʼ tuʼntzen qonin kyiʼj tuʼn tkubʼ kybʼinchen aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios (Romanos 14:1; 15:1).

13 At maj ilxix tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn alkyeqe che okel te qamiw kyxol qerman. ¿Tiquʼn? Tuʼnju at maj, at junjun nyaxix bʼaʼn kymod moqa in kux kykʼuʼn qʼoj toj kyanmi ex in che ok ten yolel nya bʼaʼn kyiʼj txqantl. Toj tnejel syent abʼqʼi tiʼj ambʼil iqʼen quʼn jaʼlo ik bʼajju. Chʼixme kykyaqil okslal kukxtaq in che ajbʼen te Dios, naqtzen tuʼnj, attaq junjun nyaxix bʼaʼntaq kybʼinchbʼen. Jun techel, toj tnam Corinto attaq junjun ya mitiʼtl ok qʼuqeʼ kykʼuʼj kyiʼj junjun xnaqʼtzbʼil, tuʼntzun jlu, xi tqʼamaʼn apóstol Pablo jlu kye ermano: «Miʼn che el tzpete tiʼj: Qa ma txi kyukʼin kyibʼe kyukʼil xjal mya bʼaʼn, ktzakjel kynabʼle» (1 Corintios 15:12, 33). Ax ikx xi tqʼamaʼn Pablo te Timoteo qa attaq junjun erman nyaxix bʼaʼntaq kymod, ex iltaq tiʼj tuʼn tel tpan tibʼ kyiʼj, toj juntl yol, mitiʼtaq tuʼn tok tamiwen tibʼ kyukʼe (kjawil uʼjit 2 Timoteo 2:20-22).

14. ¿Alkye kawbʼil at tiʼjju tqʼama Pablo kyiʼj qukʼe?

14 At jun kawbʼil in nel tiʼj aju tqʼama Pablo: qa at jun nyaxix bʼaʼn tmod kyxol qerman, mas bʼaʼn tuʼn miʼn qok tenxix tukʼe (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14). Il tiʼj tuʼn tok qxqʼuqen qamiwbʼel tukʼe Jehová. Mitiʼ tuʼn tel naj tiʼj qkʼuʼj qa ik qoʼ ik tzeʼn jun esponja, in nel qkanoʼn aju kyximbʼetz ex aju kybʼinchbʼen xjal in nok qmojbʼan qibʼ kyukʼe. Qa ma kux qqʼoʼn jun esponja toj tzʼil aʼ, tzʼil aʼ kʼokex toj, ax ikx qe qa ma tzʼok qmojbʼan qibʼ kyukʼe nya bʼaʼn qukʼe ok kʼelel qkanoʼn aju nya bʼaʼn kyiʼj (1 Corintios 5:6).

Jaku che kanet tbʼanelxix qamiw kyxol qerman

15. ¿Tzeʼn jaku che kanet tbʼanel qamiw kyxol qerman?

15 Jaku che kanet tbʼanel qamiw kyxol qerman (Salmo 133:1). ¿Tzeʼn jaku che kanet quʼn? Qa ma kubʼ qbʼinchen aju in bʼant kyuʼn tamiw qMan Dios. Qa ik xbʼant quʼn, ok che ul laqʼeʼ qtxlaj. Ax ikx qo jyon kyiʼj ex qo yolin kyukʼe (jyonkuxa aju « ¿Alkye tten e kanet wamiwe?.»). Qo jyon kyiʼj qeju at tbʼanel kymod tuʼn tel qkanoʼn. Ax ikx bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa il tiʼj tuʼn kyok qkʼujlan kykyaqil qerman. Ax tok, qaj tuʼn kyten nim qamiw, naqtzun tuʼnj, tuʼn kyten qamiw mitiʼ tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼj kyyajil qerman, tiʼj kytnam, ex tiʼj alkye tten kyanqʼibʼil (2 Corintios 6:13; kjawil uʼjit 1 Pedro 2:17). Ax ikx nya oʼkx tuʼn qjyon qamiwbʼel kyukʼe qeju junx kyabʼqʼi qukʼe. Qa ma tzaj qnaʼn, mastaq nim tabʼqʼi Jonatán twitz David. Qa ma tzʼok qamiwen qibʼ kyukʼe tij xjal ok qo tzajel kyonin tuʼnju o che anqʼin nim ambʼil ex at nim kynabʼil.

AJ TTZAJ NYA BʼAʼN

16, 17. ¿Tiquʼn mitiʼ tuʼn tkyaj qtzaqpiʼn ttnam Jehová qa ma tzʼok tbʼinchen jun qerman nya bʼaʼn qiʼj?

16 Ilx tiʼj in tzaj nya bʼaʼn kyxol okslal, tuʼnju junxitl tmod jun twitz juntl ex tuʼnju nya junx ẍe jaw chʼiy. Tuʼntzen jlu, at maj in kux chyon tyol ex tbʼinchbʼen jun qerman tiʼj qanmi, ax ikx nya junx qmod ex qxim at, ex at maj aj ttzaj qʼamaʼn jun tiʼ qe junxitl tten in nok toj qwiʼ (Proverbios 12:18). Qa ma tzaj nya bʼaʼn qxol, ¿tiʼ kbʼantel quʼn? ¿Ok kʼokel qqʼoʼn jlu te jun abʼj tuʼn qjaw tzʼaq tiʼj ex ok kjel qtzaqpiʼn ttnam Jehová tuʼn jlu? Mlayx, tuʼnju kʼujlaʼn Jehová quʼn ex qe tamiw.

17 O qo kubʼ tbʼinchen Jehová ex kukx in qo anqʼin tuʼn, tuʼntzun jlu, il tiʼj tuʼn tok qkʼujlaʼn ex tuʼn qajbʼen oʼkx te (Apocalipsis 4:11). Ax ikx il tiʼj tuʼn qonin ex tuʼn kukx qajbʼen toj ttnam Jehová tuʼnju in najbʼen jlu tuʼn (Hebreos 13:17). Ik tzeʼn ma qo yolen tiʼj, qa ma tzaj qbʼis tuʼn jun qerman, nya bʼaʼn tuʼn tkyaj qtzaqpiʼn ttnam Jehová tuʼnju mitiʼx te Jehová tpaj tiʼj jlu. Ax ikx tuʼnju kʼujlaʼnxix Jehová quʼn, mlayx kyaj qtzaqpiʼn Jehová ex mlayx kyaj qtzaqpiʼn ttnam (kjawil uʼjit Salmo 119:165).

18. a) ¿Tzeʼn jaku qo onin tuʼn tten tbʼanel qxol kyukʼe qerman? b) ¿Tiʼ tbʼanel tzul qe qa ma kubʼ qnajsaʼn kyil txqantl qa bʼaʼn tuʼn tbʼant jlu quʼn?

18 Tuʼnju at qkʼuʼj kyiʼj qerman in nok tilil quʼn tuʼn tten mojbʼabʼil qxol. Aju qkʼujlabʼil lu in nonin qiʼj tuʼn tel naj junjun nya bʼaʼn tiʼj qkʼuʼj aju nyaxix nim toklen, ex tuʼn ttzaj qnaʼn qa qkyaqil aj il qoʼ ex in kubʼ qbʼinchen junjun nya bʼaʼn (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Mitiʼ in tzaj tqʼamaʼn Jehová tuʼn kyok tamiw te tzʼaqle, ax ikx qe mitiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa il tiʼj tuʼn kyok qamiw te tzʼaqle. In qo tzaj tonin kʼujlabʼil tuʼn t-xi qbʼiʼn kawbʼil lu: «Kynajsam kyile kyxolxe» (Colosenses 3:13). Kwest tuʼn tbʼant jlu quʼn. Qa ma txi qqʼoʼn ambʼil te qʼoj, jaku kubʼ qximen qa tuʼn jlu in kubʼ qqʼoʼn tkastiw aju ma tzʼok tbʼinchen nya bʼaʼn qiʼj. Naqtzen tuʼnj, aju xjal in tzaj mas nya bʼaʼn tiʼj aju in kuʼx tkʼuʼn qʼoj. Tuʼntzen jlu, mas bʼaʼn tuʼn tkubʼ qnajsaʼn kyil txqantl qa bʼaʼn tuʼn tbʼant jlu quʼn (Lucas 17:3, 4). Qa ma kubʼ qnajsaʼn kyil txqantl tzul nimxix tbʼanel qe, kyxol qe jlu ok qo tzalajel, ktel tbʼanel qxol kyukʼe qerman, ex aju mas bʼaʼn, ktel tbʼanel qxol tukʼe Jehová (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

¿TIQUʼN KʼELEL QPAN QIBʼ TIʼJ JUN QAMIW?

19. ¿Tiquʼn at maj il tiʼj tuʼn tel qpan qibʼ tiʼj jun qamiw?

19 At maj il tiʼj tuʼn tel qpan qibʼ tiʼj jun xjal otaq ten qxol. In bʼaj jlu qa ma kubʼ tbʼinchen jun okslal jun il ex nya taj tuʼn tajtz tiʼj tanmi ex il tiʼj tuʼn tex lajet. Ax ikx jaku tzʼel qpan qibʼ tiʼj jun okslal qa ma tzʼok ten xnaqʼtzal nya ax tok xnaqʼtzbʼil ex qa nya tajtl tuʼn tok tchmon tibʼ, toj juntl yol, qa nya tajtl tuʼn tten toj ttnam Jehová. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Miʼn tzʼok kymojbʼan kyibʼe tukʼil» (kjawil uʼjit 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). * Qa jun toj qja xjal lu, moqa jun qamiw, kwestle jaku tzʼel toj qwitz tuʼn tel qpan qibʼ tiʼj. Naqtzun tuʼnj, ¿tiʼ kbʼantel quʼn? ¿Ok kxel qbʼiʼn aju in tzaj tqʼamaʼn Jehová tuʼn tkubʼ qyekʼun qa mas nim toklen tuʼn kukx qajbʼen te ex tuʼn kyjapun tley quʼn? Il tiʼj tuʼn ttzaj qnaʼn qa nim toklen toj twitz Jehová qa kukx xqo ajbʼen te ex qa kukx ẍe okx qbʼiʼn tkawbʼil.

20, 21. a) ¿Tiquʼn jun yekʼbʼil tiʼj kʼujlabʼil aju in tzaj qʼamaʼn tuʼn kyex lajet aj il? b) ¿Tiquʼn ilxix tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn qamiw?

20 Aj tex lajoʼn jun xjal toj ttnam Jehová tuʼnju ma kubʼ tbʼinchen jun il ex nya taj tuʼn tajtz tiʼj tanmi, jun yekʼbʼil jlu tiʼj kʼujlabʼil. ¿Tiquʼn? Tnejel, tuʼnju in kubʼ yekʼet kʼujlabʼil tiʼj tbʼi Dios ex tiʼj t-xilen (1 Pedro 1:15, 16). Tkabʼ, tuʼn tten ttnam Jehová toj tbʼanel. Tuʼntzen miʼ ttzaj jun nya bʼaʼn kyiʼj qeju kukx in che ajbʼen te Jehová tuʼnju okslal nya taj tuʼn tajtz tiʼj tanmi. Iktzun tten kukx che ajbʼel te Dios toj tbʼanel tuʼnju ojtzqiʼn kyuʼn qa xqʼuqen qe tuʼn ttnam Jehová tiʼj tkyaqil nya bʼaʼn at twitz Txʼotxʼ (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Toxin, tuʼnju kʼujlaʼn qeju in kubʼ kybʼinchen nya bʼaʼn. In che ex lajoʼn qe xjal lu tuʼn tkubʼ kychʼixpuʼn kyxim ex tuʼn tkyaj kytzaqpiʼn aju nya bʼaʼn ex tuʼn kymeltzʼaj tukʼe Jehová (Hebreos 12:11).

21 Qa ma che ten tbʼanel qamiw ok tzul tbʼanel qe, naqtzun tuʼnj, qa ma che ten nya bʼaʼn qamiw ok tzul nya bʼaʼn qiʼj. Tuʼntzen jlu, ilxix tiʼj tuʼn kyjaw qjyoʼn qamiw. Qa ma tzʼok qamiwen qibʼ kyukʼe tamiw Jehová, ok che tel tbʼanelxix qamiw. Iktzun tten ok kʼelel qkanoʼn aju tbʼanel kyiʼj ex a jlu kʼonil qiʼj tuʼn kukx qanqʼin ik tzeʼn taj Jehová.

^ taqik' 2 Aju yol ajbʼen toj hebreo tiʼj «qatzun ma tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil» ax ikx in kubʼ qʼoʼn te «tukʼil» ex «tamiwin tibʼa tukʼil» (Jueces 14:20; Proverbios 22:24).

^ taqik' 4 Aju malbʼil lu ok te jun yekʼbʼil tiʼjju bʼant tuʼn Jehová yajxitl: aju tej ttzaj tqʼoʼn oʼkxku jun tkʼwaʼl te jun chojbʼil (Juan 3:16). Mitiʼ kubʼ tbʼiyoʼn Abrahán Isaac te jun chojbʼil, tuʼnju mitiʼ tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil te ex xi tqʼoʼn jun karner te t-xel (tchʼixel) Isaac (Génesis 22:1, 2, 9-13).

^ taqik' 9 Tej tkyim Goliat tuʼn David, tzmataq qʼax —‹tal kuʼxun›—, ex iqʼenle chʼixme 30 abʼqʼi tuʼn tej tkyim Jonatán (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Atzen te Jonatán chʼixmelo te 60 abʼqʼi tej tkyim, a jlu in tzaj tyekʼun qa nejnitaq chʼixme 30 abʼqʼi Jonatán twitz David.

^ taqik' 10 Toj 1 Samuel 23:17 xi tqʼamaʼn Jonatán jweʼ tiʼ te David tuʼn tok tqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj: 1) tuʼn miʼn ttzaj xobʼ; 2) qa mlay kanet tuʼn Saúl; 3) qa kjapunel aju tzaj tqʼamaʼn Dios tuʼn tok te kawil; 4) qa kukx kteltaq ttxlaj, ex 5) qa ojtzqiʼntaq tuʼn Saúl qa mlayx kubʼ t-sbʼuʼn Jonatán tamiw.

^ taqik' 19 Ok kkanetel chʼintl xnaqʼtzbʼil tuʼna tok tbʼi «¿Tiʼ kbʼantel quʼn aj tex lajoʼn jun okslal?» tiʼj qa bʼaʼn moqa nya bʼaʼn tuʼn tok qmojbʼan qibʼ kyukʼe qeju o che ex lajoʼn ex kyukʼe qeju nya kyajtl tuʼn tok kychmon kyibʼ.