Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 3

Kulo Bɛdabɛ Mɔɔ Nyamenle Kulo Bɛ La

Kulo Bɛdabɛ Mɔɔ Nyamenle Kulo Bɛ La

“Sonla mɔɔ nee nrɛlɛbɛvolɛma tu la nwu nrɛlɛbɛ.”​—MRƐLƐBULƐ 13:20.

1-3. (a) Nɔhalɛ edwɛkɛ boni a Baebolo ne da ye ali a? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia agɔnwolɛma mɔɔ baboa yɛ la ɛ?

ADENLE bie azo, menli le kɛ emiane; bɛmaa debie biala mɔɔ bikye bɛ la doa. Ɔnyɛ se kɛ yɛbazukoa menli mɔɔ yɛ nee bɛ tu la subane, bɛ ngyinlazo anzɛɛ bɛ nyɛleɛ mɔɔ bie a yɛ nye ɛnla nwo a.

2 Baebolo ne ka ye nɔhalɛ wienyi kɛ: “Sonla mɔɔ nee nrɛlɛbɛvolɛma tu la nwu nrɛlɛbɛ, na mɔɔ nee ahoasea tu la nwu ɔ nyunlu.” (Mrɛlɛbulɛ 13:20) Asoo ɛnlie ɛndo nu kɛ yɛta yɛsukoa menli mɔɔ yɛ nee bɛ tu la ɔ? Nɔhalɛ nu, kɛmɔ yɛfa yɛ nwo yɛbɔnle bɛdabɛ mɔɔ yɛ nee bɛ tu la ati, bɛkola bɛmaa yɛyɛ mɔɔ le kpalɛ anzɛɛ ɛtane la.

3 Amaa yɛahɔ zo yɛava yɛ nwo yɛazie Nyamenle ɛhulolɛ ne anu la, ɔhyia kɛ yɛfa menli mɔɔ baboa yɛ amaa yɛayɛ ninyɛne kpalɛ la agɔnwolɛ. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛayɛ ɛhye ɛ? Ye sikalɛ a le kɛ, ɔwɔ kɛ yɛkulo menli mɔɔ Nyamenle kulo bɛ, na yɛfa ɔ gɔnwo mɔ yɛyɛ yɛ gɔnwo mɔ. Dwenle nwolɛ nea. Saa yɛanva menli mɔɔ lɛ subane kpalɛ mɔɔ Gyihova kpondɛ wɔ ɔ gɔnwo mɔ anwo la agɔnwolɛ a, agɔnwolɛ kpalɛ boni bieko a yɛbanyia a? Ɛhye ati, bɛmaa yɛyɛ neɛnleanu yɛnwu menli mɔɔ Nyamenle kulo bɛ la. Saa yɛnwu Gyihova adwenle a, yɛɛ yɛbahola yɛakpondɛ agɔnwolɛ kpalɛ a.

BƐDABƐ MƆƆ NYAMENLE KULO BƐ LA

4. Duzu ati a Gyihova lɛ adenle yɛ nyeyenu wɔ ye agɔnwolɛvalɛ nu a, na kɛmɔti a ɔvɛlɛle Ebileham kɛ “me gɔnwo” ɛ?

4 Tɛ awie biala a Gyihova fa ye agɔnwolɛ a, ɔyɛ nyeyenu. Ɔlɛ adenle ɔyɛ zɔ. Ɔboalekɛ yemɔ a le Tumivolɛ Awulae wɔ aleɛabo a, na ɔle nwolɛ adenle kpole kɛ yɛkɛva ye agɔnwolɛ. Ɛnee nwane mɔ a Gyihova fa bɛ agɔnwolɛ a? Gyihova bikye bɛdabɛ mɔɔ bɛfa bɛ nwo bɛto ɔ nwo zo na bɛfa bɛ rɛle bɛwula ye nu la. Kɛ neazo la, suzu tete selɛ Ebileham mɔɔ yɛle diedi nwo neazo kɛnlɛma la anwo nea. Diedi nwo sɔnea boni a tɛla kɛ bɛkɛze dasanli selɛ kɛ ɔva ɔ ra nrenya ɔbɔ afɔle a? * Noko, Ebileham “vale ɔ ra . . . Ayezeke kɛ ɔfa yeabɔ” afɔle na ɛnee ɔlɛ diedi kɛ “Nyamenle kola dwazo mɔwuamra fi ewule nu.” (Hibuluma 11:17-19) Kɛmɔ Ebileham lale diedi zɛhae ali na ɔyɛle tieyɛ la ati, Gyihova vɛlɛle ye ɛlɔlɛ nu kɛ “me gɔnwo.”​—Ayezaya 41:8; Gyemise 2:21-23.

5. Kɛzi Gyihova bu bɛdabɛ mɔɔ bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛtie ye la ɛ?

5 Nɔhalɛ tieyɛ sonle bolɛ kpole kpalɛ wɔ Gyihova anye zo. Ɔkulo bɛdabɛ mɔɔ bɛfi bɛ ɛhulolɛ nu bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛdumua debie biala anyunlu la. (Bɛgɛnga 2 Samoɛle 22:26.) Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ buluku ɛhye Tile 1 ne anu la, Gyihova anye die bɛdabɛ mɔɔ bɛfi ɛlɔlɛ nu bɛtie ye la anwo kpole. Mrɛlɛbulɛ 3:32 ka kɛ: “Ɔmaa mɔɔ di boɛ la nwu ye ngyehyɛlɛ ne.” Gyihova fi atiakunlukɛnlɛma nu to ɛsalɛ fɛlɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛyɛ mɔɔ Nyamenle kpondɛ la kɛ: Bɛbahola bɛara ye “ɛzonlenlɛ sua” ne anu​—ɛleka mɔɔ bɛbahola bɛazonle ye na bɛahɔ ɔ nyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu mekɛ biala la.​—Edwɛndolɛ 15:1-5.

6. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkulo Gyisɛse ɛ, na kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ menli mɔɔ bɛkulo ɔ Ra ne la anwo ɛ?

6 Gyihova kulo bɛdabɛ mɔɔ bɛkulo Gyisɛse, ɔ Ra kokye ne mɔɔ ɔkulo ye la. Gyisɛse hanle kɛ: “Awie biala mɔɔ kulo me la bali me ngilehilelɛ zo. Egya bahulo ye, na me nee Egya yɛbara ɔ nwo ɛkɛ yɛ nee ye aradɛnla.” (Dwɔn 14:23) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkulo Gyisɛse ɛ? Yemɔ a le kɛ yɛbali ye mɛla ne mɔ azo, yɛaha edwɛkɛ ne na yɛamaa menli ɛrayɛ ye ɛdoavolɛma. (Mateyu 28:19, 20; Dwɔn 14:15, 21) Eza yɛkile kɛ yɛkulo Gyisɛse ɔlua ‘ɔ gyakɛ mɔɔ yɛbava,’ na yɛabɔ mɔdenle biala yɛazukoa ye wɔ yɛ ɛdendɛlɛ nee yɛ nyɛleɛ nu ɔnvane nwolɛ kɛ yɛnli munli la azo. (1 Pita 2:21) Saa Gyihova nwu kɛ ɔ Ra ne anwo ɛhulolɛ ti menli bɔ mɔdenle kɛ bɛnyia Kelaese subane ne bie a, ɔ nye die kpole.

7. Duzu ati a nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbava Gyihova agɔnwo mɔ agɔnwolɛ a?

7 Diedi, nɔhalɛlilɛ, tieyɛ, nee ɛlɔlɛ mɔɔ bɛnyia bɛmaa Gyisɛse nee ye ngyinlazo ne mɔ la boka subane mɔɔ Gyihova kpondɛ wɔ Ɔ gɔnwo mɔ anwo la anwo. Ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala biza ɔ nwo kɛ: ‘Asoo kɛ me gɔnwo mɔ subane nee bɛ ngyinlazo de la ɛne? Asoo meva Gyihova agɔnwo mɔ meyɛ me gɔnwo mɔ?’ Nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛyɛ ɛhye. Bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ subane kpalɛ na bɛbɔ mɔdenle bɛbɔ Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo la kola boa yɛ, na bɛmaa yɛ anwosesebɛ bɛmaa yɛkɔ zo yɛyɛ mɔɔ sɔ Nyamenle anye la.​—Nea ɛlɛka “ Nwane A Le Agɔnwolɛ Kpalɛ A?

SUKOA BAEBOLO NU NEAZO BIE MƆ

8. Duzu a ɛ nye die nwo wɔ agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɛnee wɔ (a) Nawome nee Wulutu? (b) Hibulu mgbavolɛ nsa ne? (d) Pɔɔlo nee Temɔte avinli la anwo a?

8 Menli mɔɔ nyianle agɔnwolɛ kpalɛ zo nvasoɛ la anwo neazo dɔɔnwo wɔ Ngɛlɛlera ne anu. Ɛbahola wɔagenga agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɛnee wɔ Nawome nee ye ase Wulutu, Hibulu mgbavolɛ nsa ne mɔɔ vale bɛ nwo agɔnwolɛ kyengye wɔ Babelɔn, yɛɛ akee Pɔɔlo nee Temɔte avinli la anwo edwɛkɛ. (Wulutu 1:16; Daneɛle 3:17, 18; 1 Kɔlentema 4:17; Felepaema 2:20-22) Akee bɛmaa yɛnlea neazo kɛnlɛma bie: Devidi nee Dwɔnatan agɔnwolɛvalɛ ne.

9, 10. Duzu a manle Devidi nee Dwɔnatan vale agɔnwolɛ a?

9 Baebolo ne ka kɛ Devidi hunle Golayate la anzi, ‘Dwɔnatan nee Devidi yɛle agɔnwolɛ kyengye na Dwɔnatan hulole ye kɛ ɔdaye ɔ nwo la.’ (1 Samoɛle 18:1) Ɛhye a bɔle Devidi nee Dwɔnatan agɔnwolɛvalɛ mɔɔ anu yɛ se la abo mɔɔ ɛnee ɛvolɛ mɔɔ bɛli bɔbɔ la ɛnva nwo a, na ɔhɔle zolɛ toonwo mekɛ mɔɔ Dwɔnatan wule konle nu la. * (2 Samoɛle 1:26) Duzu a manle menli nwiɔ ɛhye vale bɛ nwo agɔnwolɛ kyengye zɛhae a?

10 Ɛlɔlɛ mɔɔ ɛnee Devidi nee Dwɔnatan lɛ maa Nyamenle nee ɛhulolɛ kpole mɔɔ bɛlɛ kɛ bɛbahɔ zo bɛali nɔhalɛ bɛamaa ye la a manle bɛvale bɛ nwo agɔnwolɛ kyengye zɔhane a. Ɛhulolɛ mɔɔ ɛnee bɛlɛ kɛ bɛbazɔ Nyamenle anye la a hanle bɛ bɔle nu a. Bɛ nuhua ko biala lale subane mɔɔ maa ɔ gɔnwo anye die ɔ nwo la ali. Ɔda ali kɛ, Dwɔnatan anye liele akɛnrasesebɛ nee mɔdenlebɔlɛ mɔɔ kpavolɛ ɛhye lua zo dele Gyihova duma ne anwo la anwo. Ɔda ali kɛ, Devidi noko anye liele nɔhalɛlilɛ mɔɔ nrenya kpanyinli ne vale gyinlanle Gyihova ngyehyɛleɛ nzi na ɔmanle Devidi boɛyɛlɛ hyianle ye dɛlale ye ɛdeɛ la anwo. Kɛ neazo la, suzu mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee Devidi arɛle ɛbɔ ɔ nwo wɔ ɛsɛlɛ ne azo na ɔlɛnriandi Dwɔnatan papa, Belemgbunli Sɔɔlo atisesebɛ, mɔɔ ɛnee ɛva ɔ nwo ɛya la anwo nea. Dwɔnatan hilele kɛ ɔdi nɔhalɛ kpalɛ, ‘ɔhɔle Devidi anwo lɔ na ɔboale ye ɔmanle ɔnyianle anwosesebɛ wɔ Gyihova anu.’ (1 Samoɛle 23:16) Nea kɛzi Devidi anye liele wɔ mekɛ mɔɔ ɔ gɔnwo kulovolɛ ne raboale ye na ɔmanle ye anwosesebɛ la! *

11. Duzu a yɛsukoa yɛfi Dwɔnatan nee Devidi agɔnwolɛvalɛ ne anu a?

11 Duzu a yɛsukoa yɛfi Dwɔnatan nee Devidi agɔnwolɛvalɛ ne anu a? Debie titile mɔɔ yɛsukoa la a le kɛ, debie mɔɔ hyia kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ agɔnwolɛma nyia la a le kɛ bɛ nee Nyamenle banyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. Saa yɛbikye bɛdabɛ mɔɔ yɛ nee bɛ lɛ diedi nee ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ko la a, ɔboa ɔmaa yɛkɔ zo yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Nyamenle, yɛ nuhua ko biala kola nyia ɔ gɔnwo nzuzulɛ, nganeɛdelɛ, nee ye anwubielɛ zo nvasoɛ, na ɔmaa yɛ anwosesebɛ. (Bɛgenga Wulomuma 1:11, 12.) Menli zɛhae mɔ mɔɔ anye die sunsum nu ninyɛne nwo la dɔɔnwo wɔ yɛ mediema azonvolɛ avinli. Asoo ɛhye kile kɛ awie biala mɔɔ ba debiezukoalɛ wɔ Belemgbunlililɛ Asalo la le agɔnwolɛ kpalɛ? Kyɛkyɛ, ɔngile zɔ.

KƐZI YƐKPONDƐ AGƆNWOLƐ KPALƐ LA

12, 13. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛyɛ nyeyenu wɔ yɛ mediema Keleseɛnema bɔbɔ mɔɔ yɛfa bɛ agɔnwolɛ la anu a? (b) Ngyegyelɛ boni a ɛvoya mɔɔ lumua la anu asafo ne mɔ hɔle nu a, na nwolɛ kɔkɔbɔlɛ mɔɔ anu yɛ se la boni a Pɔɔlo vale manle a?

12 Wɔ asafo ne anu bɔbɔ, ɔwɔ kɛ yɛyɛ nyeyenu amaa yɛahola yɛava menli mɔɔ baboa yɛ amaa yɛanyi sunsum nu la agɔnwolɛ. Asoo ɔwɔ kɛ ɛhye si yɛ nwo? Kyɛkyɛ. Kɛmɔ ma mɔɔ wɔ baka bie azo la bie mɔ kyɛ na abolo la, zɔhane ala a Keleseɛnema mɔɔ wɔ asafo ne anu la bie mɔ noko kyɛ na bɛanyi sunsum nu a. Ɛhye ati, asafo biala anu, yɛnwu Keleseɛnema mɔɔ asolo biala anyuhɔlɛ mɔɔ yenyia wɔ sunsum nu la. (Hibuluma 5:12–6:3) Zɔhane ati, yɛto yɛ rɛle aze na yɛda ɛlɔlɛ ali yɛkile menli mɔɔ le fofolɛ anzɛɛ bɛyɛ bɛtɛɛ la, ɔluakɛ yɛkulo kɛ yɛboa bɛ yɛmaa bɛnyi wɔ sunsum nu.​—Wulomuma 14:1; 15:1.

13 Ɔwɔ nu a, edwɛkɛ bie bahola azi asafo ne anu mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ a. Bie mɔ bahola ava bɛ nwo awula nyɛleɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la anu. Bie mɔ noko bahola ayɛ menli mɔɔ fa ɛya sie bɛ nu anzɛɛ tendɛ bɛ nzo abo la. Ɛvoya mɔɔ lumua Y.M. anu, asafo ne mɔ hɔle ngyegyelɛ zɛhae mɔ bie anu. Ɛnee asafo ne anu amra dɔɔnwo di nɔhalɛ, noko bie mɔ ambɔ ɛbɛla kpalɛ. Kɛmɔ Kɔlente asafo ne anu amra bie mɔ angɔ zo anli Keleseɛne ngilehilelɛ zo la ati, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo bɔle asafo ne kɔkɔ kɛ: “Bɛmmamaa bɛbɛlɛbɛla bɛ, agɔnwolɛ ɛtane sɛkye ɛbɛla kpalɛ.” (1 Kɔlentema 15:12, 33) Pɔɔlo hakyele Temɔte kɛ wɔ mediema Keleseɛnema avinli bɔbɔ, ɔbahola yeayia bie mɔ mɔɔ bɛnli nɔhalɛ la. Ɔzele Temɔte kɛ ɔhwe ɔ nwo ɔvi menli zɛhae mɔ anwo, ɔmmafa bɛ agɔnwolɛ.​—Bɛgenga 2 Temɔte 2:20-22.

14. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava ngyinlazo mɔɔ wɔ agɔnwolɛvalɛ nwo kɔkɔbɔlɛ mɔɔ Pɔɔlo vale manle la anu la yɛali gyima ɛ?

14 Kɛzi yɛbahola yɛava ngyinlazo mɔɔ wɔ Pɔɔlo kɔkɔbɔlɛ ne anu la yɛali gyima ɛ? Ɔlua menli mɔɔ wɔ asafo ne anu anzɛɛ bɛnle asafo ne anu mɔɔ bahola azɛkye yɛ subane mɔɔ yɛnrɛva bɛ agɔnwolɛ la azo. (2 Tɛsalonaekama 3:6, 7, 14) Ɔwɔ kɛ yɛbɔ agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la anwo bane. Kakye kɛ yɛle kɛ emiane la, yɛfa subane nee ngyinlazo mɔɔ yɛ gɔnwo mɔ lɛ la bie. Kɛmɔ yɛfa emiane yɛbɔ nza nu a yɛ nye ɛnla kɛ ɔbava nzule la, zɔhane ala a yɛfa menli mɔɔ lɛ subane ɛtane la agɔnwolɛ a yɛnrɛnyia subane kpalɛ a.​—1 Kɔlentema 5:6.

Ɛbahola wɔanyia agɔnwolɛma kpalɛ wɔ mediema avinli

15. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia agɔnwolɛ mɔɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛ nee Gyihova bɛayɛ agɔnwolɛ la wɔ asafo ne anu ɛ?

15 Ɔnyɛ se kɛ yɛbanyia agɔnwolɛ kpalɛ wɔ mediema azonvolɛ avinli. (Edwɛndolɛ 133:1) Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia agɔnwolɛma mɔɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛ nee Gyihova bayɛ agɔnwolɛ la wɔ asafo ne anu ɛ? Mekɛ mɔɔ ɛlɛnyia subane nee ngyinlazo kpalɛ la, ɔda ali kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛ nye die nwolɛ la babikye wɔ. Mekɛ ko ne ala, ɔhyia kɛ ɛbɔ mɔdenle ɛtudu agyakɛ bie mɔ amaa wɔanyia agɔnwolɛ fofolɛ. (Nea ɛlɛka “ Kɛzi Yɛnyianle Agɔnwolɛ Kpalɛ La”.) Kpondɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ subane mɔɔ ɛkulo kɛ ɛda ye ali la bie. Tie Baebolo folɛdulɛ ne mɔɔ se ‘bɛbuke bɛ ahonle nu’ la, na kpondɛ agɔnwolɛ wɔ diedima avinli ɔnva nwo kɛzi bɛ nwonane, maanle mɔɔ bɛvi nu, anzɛɛ bɛ amaamuo de la. (2 Kɔlentema 6:13; bɛgenga 1 Pita 2:17.) Mmafa bɛdabɛ mɔɔ ɛ nee bɛ bɔ atipɛne la angomekye agɔnwolɛ. Kakye kɛ ɛnee Dwɔnatan tɛla Devidi kpanyinli kolaa. Mgbanyima dɔɔnwo kola fa bɛ anwubielɛ nee bɛ nrɛlɛbɛ boa bɛ gɔnwo mɔ kpalɛ.

MEKƐ MƆƆ NGYEGYELƐ KƐRA

16, 17. Saa yɛ gɔnwo diedinli bie yɛ debie maa yɛdi nyane a, duzu ati a ɔnle kɛ yɛfi asafo ne anu a?

16 Kɛmɔ asolo menli mɔɔ wɔ asafo ne anu subane nee ɛleka mɔɔ bɛvi la ati, ɔyɛ a ngyegyelɛ bahola ara. Ɛ gɔnwo diedinli bahola aha edwɛkɛ anzɛɛ ayɛ wɔ debie mɔɔ ɛ nye ɛnlie nwolɛ la. (Mrɛlɛbulɛ 12:18) Ɔdwu mekɛ ne bie a, subane ngakyile mɔɔ menli lɛ, kpolerazulɛ, anzɛɛ adwenle mɔɔ yɛnyia wɔ debie nwo la kola maa ngyegyelɛ ba. Asoo ngyegyelɛ ne ati, yɛbavi asafo ne anu ɔ? Saa yɛkulo Gyihova nee bɛdabɛ mɔɔ ɔkulo bɛ la kpalɛ a, yɛnrɛyɛ zɔ.

17 Kɛmɔ Gyihova le yɛ Bɔvolɛ nee Ngoane Maavolɛ la ati, ɔfɛta kɛ yɛkulo ye na yɛfi yɛ ahonle nu yɛsonle ye. (Yekile 4:11) Bieko, ɔfɛta kɛ yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛboa asafo ne mɔɔ ɔlɛfa yeali gyima la. (Hibuluma 13:17) Yemɔti saa yɛ gɔnwo diedinli bie yɛ debie maa yɛdi nyane anzɛɛ ɔbu yɛ abɛ nu a, asoo yɛbavi asafo ne anu yɛava yɛahile kɛ yɛ nye ɛnlie mɔɔ ɔyɛle la anwo? Kɛmɔti a yɛbayɛ zɔ ɛ? Tɛ Gyihova a vonle yɛ a. Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la ɛnrɛmaa yɛnrɛkpo ye nee ye menli ne ɛlɛ!​—Bɛgenga Edwɛndolɛ 119:165.

18. (a) Duzu a yɛbahola yɛayɛ na anzondwolɛ adɛnla asafo ne anu a? (b) Saa ndelebɛbo kpalɛ bie ati yɛfa ɛtane yɛkyɛ a, nyilalɛ boni mɔ a yɛbanyia a?

18 Ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa yɛ gɔnwo mɔ diedima la ka yɛ maa yɛkpondɛ anzondwolɛ wɔ asafo ne anu. Gyihova ɛmkpondɛ munlililɛ ɛnvi bɛdabɛ mɔɔ ɔkulo bɛ la ɛkɛ, na zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ a. Ɛlɔlɛ ka yɛ maa yɛbu yɛ nye yɛgua nvonleɛ ngyikyi ngyikyi zo, na yɛkakye kɛ yɛ muala yɛnli munli yɛɛ yɛfo. (Mrɛlɛbulɛ 17:9; 1 Pita 4:8) Ɛlɔlɛ boa yɛ maa yɛkɔ zo ‘yɛfa ɛtane yɛkyɛ.’ (Kɔlɔsaema 3:13) Tɛ mekɛ ne amuala a folɛdulɛ ɛhye azolilɛ la aze a. Saa yɛfa yɛ gɔnwo mɔ nvonleɛ yɛsie yɛ nu a, ɔbamaa yɛayɛ menli mɔɔ yɛnva ɛtane yɛngyɛ na bie a yɛade nganeɛ kɛ ɛya mɔɔ yɛva la bahwe ahenle mɔɔ ɛvo yɛ la anzo. Nɔhalɛ nu, ɛya mɔɔ yɛfa yɛsie yɛ nu la boda yɛdayɛ mumua ne. Saa ndelebɛbo kpalɛ bie ati yɛfa ɛtane yɛkyɛ a, yɛnyia nyilalɛ dɔɔnwo. (Luku 17:3, 4) Ɔmaa yɛ nzo nu dwo yɛ na yɛ ahonle tɔ yɛ azule nu, anzondwolɛ ba asafo ne anu, na mɔɔ tɛla biala la, ɔmaa yɛkɔ zo yɛ nee Gyihova yɛ agɔnwolɛ.​—Mateyu 6:14, 15; Wulomuma 14:19.

MEKƐ MƆƆ ƆNLE KƐ YƐ NEE AWIE BIE TU LA

19. Duzu a bahola azi mɔɔ ɔbahyia kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi awie anwo a?

19 Ɔdwu mekɛ ne bie a, bɛbɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛhwe yɛ nwo yɛvi adiema bie anwo. Ɛhye si wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛdu awie mɔɔ ɛbu Nyamenle mɛla zo na yeannu ɔ nwo bɛkɛvi asafo ne anu anzɛɛ mekɛ mɔɔ awie kɛkpo diedi ne na ɔkɛhilehile adalɛ ngilehilelɛ anzɛɛ ɔkɛhwe ɔ nwo ɔkɛvi asafo ne anwo la. Nyamenle edwɛkɛ ne ka ye wienyi kɛ yɛ nee menli zɛhae mɔ “mmatu.” * (Bɛgenga 1 Kɔlentema 5:11-13; 2 Dwɔn 9-11) Nɔhalɛ nu, ɔbahola yeayɛ se kɛ yɛbahwe yɛ nwo yɛavi yɛ gɔnwo anzɛɛ yɛ busuanli bie anwo. Asoo yɛbagyinla kpundii, yɛahile kɛ yɛfa nɔhalɛ mɔɔ yɛdi yɛmaa Gyihova nee ye tenlene mɛla ne mɔ la yɛdumua debie biala anyunlu ɔ? Kakye kɛ nɔhalɛlilɛ nee tieyɛ sonle bolɛ kpole wɔ Gyihova anye zo.

20, 21. (a) Duzu ati a ngyehyɛleɛ mɔɔ maa bɛtu menli bɛfi asafo ne anu la vi ɛlɔlɛ nu a? (b) Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛkpondɛ yɛ agɔnwolɛ nrɛlɛbɛ nu a?

20 Ngyehyɛleɛ mɔɔ maa bɛtu awie bɛfi asafo ne anu la le debie mɔɔ Gyihova vi ɛlɔlɛ nu ɛyɛ a. Adenle boni azo? Ɛtanevolɛ mɔɔ ɛnnu ɔ nwo mɔɔ bɛtu ye bɛfi asafo ne anu la kile ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova, ye duma ne, nee ye ngyinlazo ne mɔ la. (1 Pita 1:15, 16) Menli mɔɔ bɛtu bɛ bɛfi asafo ne anu la le banebɔlɛ maa asafo ne. Ɔbɔ asafo ne anu amra mɔɔ di nɔhalɛ la anwo bane ɔfi subane ɛtane mɔɔ ɛtanevolɛma mɔɔ bɛnnu bɛ nwo bahola ava agyegye bɛ la anwo, na ɔmaa bɛkola bɛkɔ zo bɛsonle mɔɔ bɛlɛ anwodozo kɛ asafo ne le ɛleka mɔɔ bɛkola bɛnyia banebɔlɛ wɔ ɛtane ewiade ɛhye anu a. (1 Kɔlentema 5:7; Hibuluma 12:15, 16) Anzohwenlɛ ɛhye mɔɔ anu yɛ se la le ɛlɔlɛ mɔɔ bɛda ye ali bɛkile ɛtanevolɛ ne a. Ɔbahola yeayɛ debie mɔɔ baha ye yeamaa ye adwenle ara ɔ nwo zo na yeadu agyakɛ mɔɔ fɛta la yeazia yeara Gyihova ɛkɛ a.​—Hibuluma 12:11.

21 Ɔle nɔhalɛ wienyi kɛ, yɛfa menli agɔnwolɛ a yɛbazukoa bɛ subane. Ɛhye ati, ɔhyia kɛ yɛkpondɛ yɛ agɔnwolɛ nrɛlɛbɛ nu. Saa yɛfa Gyihova agɔnwo mɔ agɔnwolɛ, yɛkulo bɛdabɛ mɔɔ Nyamenle kulo bɛ la a, yɛbanyia agɔnwolɛ kpalɛ mɔɔ tɛla biala. Mɔɔ yɛbazukoa yɛavi bɛ ɛkɛ ne la bamaa yɛahola yɛazɔ Gyihova anye.

^ ɛden. 4 Gyihova luale ɛhye mɔɔ ɔzele Ebileham kɛ ɔyɛ la azo ɔlale afɔle mɔɔ ɛnee ɔdaye mumua ne ɔbava ɔ Ra mɔɔ ɔwole ye kokye yeabɔ la ali. (Dwɔn 3:16) Wɔ Ebileham ɛdeɛ ne anu, Gyihova vale ɔ nwo liele nu na ɔyele boane nyinli ɔvale ɔziele Ayezeke agyakɛ anu.​—Mɔlebɛbo 22:1, 2, 9-13.

^ ɛden. 9 Mekɛ mɔɔ Devidi hunle Golayate la ɛnee ɔle kakula yɛɛ Dwɔnatan wule la ɛnee Devidi ɛli ɛvolɛ kɛyɛ 30. (1 Samoɛle 17:33; 31:2; 2 Samoɛle 5:4) Dwɔnatan lile ɛvolɛ kɛyɛ 60 la yɛɛ ɔwule a, ɛhye kile kɛ ɛnee ɔtɛla Devidi ɛvolɛ kɛyɛ 30.

^ ɛden. 10 Kɛmɔ bɛhɛlɛ ye wɔ 1 Samoɛle 23:17 la, Dwɔnatan hanle ninyɛne nnu vale manle Devidi anwosesebɛ: (1) Ɔzele Devidi kɛ ɔmmasulo. (2) Ɔzile Devidi ahonle kɛ mɔdenle biala mɔɔ Sɔɔlo ɛlɛbɔ la bayɛ mgbane. (3) Ɔhakyele Devidi kɛ ɔ sa baha belemgbunlililɛ ne, kɛmɔ Nyamenle bɔle nwolɛ ɛwɔkɛ la. (4) Ɔbɔle Devidi ɛwɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa ye. (5) Ɔzele Devidi kɛ Sɔɔlo bɔbɔ ze kɛ Dwɔnatan bali nɔhalɛ amaa Devidi.

^ ɛden. 19 Saa ɛkpondɛ kɛ ɛnwu kɛzi yɛyɛ menli mɔɔ bɛdu bɛ anzɛɛ bɛhwe bɛ nwo bɛvi asafo ne anwo la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea Mokanwo edwɛkɛ “Kɛzi Yɛyɛ Awie Mɔɔ Bɛdu Ye La.”