1-3. a) ¿Imatataq Biblia chiqamanta niwanchik? b) ¿Imatá ruwasunman sumaq amigosta tarinapaq?

IMAYNATACHUS juk esponja yakuta chʼunqan, ajinallataq runaspis kanchik, imatachus runas ruwasqankuta qhawaspa, kikinta ruwayta munanchik. Paykunawan puriptinchik, paykunajina yuyayta, ruwayta, puriyta, kawsayta ima qallarinchik.

² Chiqamanta Biblia kayta niwanchik: “Yachayniyojkunawan purejqa yachayniyojllataj kanqa. Wampu runaswan purejrí mana allinman chayanqa”, nispa (Proverbios 13:20). Kay pʼitipi ‘puriq’ nispaqa, mana ninayanchu wakin kutilla piwanpis purinata, manaqa sapa pʼunchay. * Kay pʼitimanta parlaspa juk libro nin: “Juk runawan puriyqa chay runata munakusqanchikta ninayan”, nispa. Juk runawan purinchik chayqa, ¿payjinacharí ruwayta munanchik? Paywan astawan jukchakusun chayqa, astawan payjina ruwayta munasun allinninchikpaq mana allinninchikpaq kaptinpis.

³ Diospa munakuyninpi kallaytapuni munanchik chayqa, sumaq amigosta maskʼasunchik. ¿Imatá ruwasunman sumaq amigosta tarinapaq? Pikunatachus Dios munakun paykunata munakunanchik tiyan, Diospa amigosninta, amigosninchikpaq qhawananchik tiyan. Sumaqta tʼukuriy:  kay runasqa Jehová mañasqanmanjina, kʼacha kaykunata puquchinku. ¿Astawan may sumaq amigos kankumanchu? Chayrayku qhawarina ima kʼacha kaykunatachus paykuna puquchisqankuta. Dios yuyasqanta yachaspaqa, sumaq amigosta akllakuyta atisunchik.

4. ¿Imaraykutaq Jehová amigosninta sumaqta akllan, chantá imaraykutaq Diosninchik, Abraham amigon kasqanta nirqa?

⁴ Jehovaqa mana pillatapis amigon kananpaqqa akllanchu. Payqa tukuyta Kamachiq Dios kasqanrayku amigosninta akllayta atin. Pillapaqpis Diospa amigon kayqa, may sumaq, ¿pikunatataq amigosninpaq akllan? Jehovaqa, tukuy iñiyninkuwan paypi atienekuqkunallaman qayllaykun. Abraham may jatun iñiyniyuq kasqanrayku, Diospa amigon karqa. Abrahamta Dios kamachirqa, wawanpa kawsayninta payman jaywananta. * ¿Chayjinamanta juk tata iñiyninta astawan rikuchinmanchu? Chaywanpis, Abrahamqa “churin Isaacta Diosman jaywarqa”, imaraykuchus payqa “yuyasharqa Dios atiyniyoj kasqanta wañojkunata kawsarichinampaj” (Hebreos 11:17-19). Jinamanta kasukuyninta, iñiyninta ima rikuchisqanrayku, Jehová may munakuywan Abraham amigon kasqanta nirqa (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23).

5. ¿Imaynatá Diosninchik qhawan payta mana wasanchaspa kasukuqkunata?

⁵ Jehovaqa, mana wasanchaspa payta kasukuq runasta munakuywan qhawan. Astawanpis, payta chiqa sunquwan yupaychaqkunata, mayta munakun (2 Samuel 22:26 leey). Juk yachaqanapi rikurqanchikjina, Diosninchikqa kusikun payta munakuspa kasukuqkunata rikuspa. Proverbios 3:32  pʼitiqa, Jehovamanta niwanchik: “Cheqanta ruwajkunawantajrí allinta kawsakun”, nispa. Chay chiqan runastataq ‘wasinpi’ tiyakunankupaq waqyarikun, wak parlaypi nisunman, Jehová Diosninchik kusiywan munan payta yupaychanankuta, paymantataq maykʼaqllapis mañakunankuta (Salmo 15:1-5).

6. ¿Imaynatá Jesusta munakusqanchikta rikuchinchik, chantá imaynatá Jehová sientekun kʼata Churinta munakusqanchikta rikuspa?

⁶ Jehovaqa, kʼata Churinta munakuqkunata munakun. Ajinata Jesús kikin nirqa: “Noqata munakuwajqa nisqasniyta kasonqa, Tataytaj payta munakonqa. Payman jamusqayku, paywantaj tiyakusqayku”, nispa (Juan 14:23). Kay pʼiti nisqanmanjina, ¿imaynatá Jesusta munakusqanchikta rikuchinchik? Nisqasninta, kamachisqasninta kasuspa, runaman willamuspa, kamachisninman tukuchimuspa ima (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Chantapis Jesusjina ruwaspa, munakuyninchikta rikuchillasunmantaq. Arí, tukuyninchik juchasapa runas kaspapis Jesusjina ruwayta, parlayta, yachachiyta ima atisqanchikmanjina ruwayta atinchik (1 Pedro 2:21). Jehovaqa mayta kusikun paypa Churinta munakusqanchikrayku, chiqa cristianosjina kawsayta munasqanchikta rikuspa.

7. ¿Imaraykutaq Diospa amigosninwan purinanchik tiyan?

⁷ Rikunchikjina, Jehová Diosninchik amigosninmanta mañan, iñiyniyuq kanankuta, payta mana wasanchaspa kasukunankuta, Jesusta munakunankuta, yachachisqanmanjinataq kawsanankuta. Chayrayku, may allin kanman kaykunata tapukuna: “¿Imatataq amigosniymanta niyman? ¿Jehová amigosninmanta mañasqanta ruwankuchu, chaymanjinataqchu kawsanku? ¿Jehovap chiqa amigosninchu kanku?”. Chiqamanta yuyayniyuq kasqanchikta rikuchinchik kʼacha kaykunata rikuchiq runaswan, sunqu kʼajaywantaq Diospa Reinonmanta willaqkunawan purispa. Chayjina runaswan amigos kayqa, may sumaq, imaraykuchus paykunaqa, Diosta kusichinapaq tanqawanchik  (“ ¿Imayna runataq juk sumaq amigo?”, nisqa recuadrota ñawiriy).

8. ¿Imataq astawan tʼukuchisunki a) Noemí, Rutwan allinta apanakusqankumanta? b) Kimsa hebreo waynas amigos kasqankumanta? c) Pablo, Timoteowan amigos kasqankumanta?

⁸ Biblia rikuchiwanchik Diosta yupaychaqkuna sumaq amigosta akllasqankuta. Arí, Bibliapi ñawirisunman Noemí ñuqchʼan Rutwan allinta apanakusqankumanta, Pablo Timoteowan amigos kasqankumanta, kimsa hebreo waynas Babilonia llaqtapi amigos kaspa Diosta mana wasanchasqankumanta ima (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Kunanqa David Jonatanwan sumaq amigos kasqankumanta parlarisunchik.

9, 10. ¿Imaraykutaq Davidwan, Jonatanwan sumaq amigos karqanku?

⁹ Biblia nisqanmanjina, maypachachus David Goliatta wañuchirqa, chaymantapacha “Jonatanqa Davidpa may sumaj kawsaqen ruwakorqa. Chayrayku Davidta pay kikinta jinapuni munakorqa” (1 Samuel 18:1). Jinamanta amigosjina munakuyninku qallarirqa, Jonatán Davidmanta may kuraq kaspapis, kay munakuyninkuqa Jonatán wañupunankama karqa (2 Samuel 1:26). * ¿Imaraykutaq may sumaq amigos karqanku?

¹⁰ Davidwan, Jonatanwan sumaq amigos karqanku, iskayninku Diosta munakusqankurayku, mana wasanchaspa payta yupaychasqankurayku ima. Iskayninkutaq Diosta yupaychayta may jatunpaq qhawarqanku. Astawanpis, may allinpaq kʼacha kaykunasninkuta qhawakuq kanku. Jonatanqa amigon Davidta mayta munakurqa, mana manchachikuspa Diospa sutinta jarkʼasqanrayku. Davidtaq,  Jonatán Diosta mana wasanchaspa kasukusqanta, amigonpa allinnintaraq ñawpaqman churasqanta ima rikusqanrayku, mayta Jonatanta munakurqa. Jonatán sumaq amigo kasqanta rikuchirqa Davidta yanapasqanpi. Davidqa ayqiykachaspa kawsachkarqa, rey Saúl wañuchinanpaq qhatiykachasqanrayku; Jonatantaq Davidta mayta munakusqanrayku “rerqa Davidta watukoj, astawan Diospi payta kallpachanampaj” (1 Samuel 23:16). ¡Maytachá David  kusikurqa munasqa amigon payta kallpachananpaq jamusqanta rikuspa! *

11. Davidwan, Jonatanwan amigos kasqankumanta, ¿imatá yachakusunman?

¹¹ Davidwan, Jonatanwan amigos kasqankumanta, ¿imatá yachakusunman? Piwanpis amigo kanapaqqa, Diosta yupaychasqanta qhawananchik tiyan. Ñuqanchikjina creeqkunawan, llimphu kawsayta munaqkunawan, Diosta mana wasanchaspa yupaychaqkunawan ima puriptinchikqa, mayta kallpachakusunchik. Arí, mayta yanapanakunchik  paykunawan imachus sunqunchikpi kasqanmanta, imaynatachus Diospaq llamkʼasqanchikmanta ima parlarispa (Romanos 1:11, 12 leey). Chayjina amigostaqa, Diospa llaqtallanpi tarinchik. Chaywanpis Tantakunapaq Wasiman riqkunamanta, ¿tukuychu amigosninchik kankuman? Mana.

12, 13. a) Qutuchakuymanta amigosta maskʼachkaspa, ¿imaraykutaq qhawakunanchik tiyan? b) Ñawpa siglopi, ¿ima chʼampaykuna qutuchakuypi rikukurqa, ima nispataq apóstol Pablo yuyaycharqa?

¹² Sumaq amigosta maskʼayta yachananchik tiyan, imaraykuchus Diospa llaqtanmanta mana tukuychu Diosman astawan qayllaykunapaq yanapawasunman. ¿Kay tʼukuchinawanchikchu tiyan? Mana. Imaynatachus wakin sachʼap puquynin unaypi puqun, ajinallatataq wakin hermanospa iñiyninkuqa unaypi wiñan. Arí, mayqin qutuchakuyllapipis pisimanta pisi hermanos iñiyninkuta wiñachichkasqankuta rikusunchik (Hebreos 5:12–6:3). Chayrayku Bibliamanta yachakuyta qallariqkunawan, pisi iñiyniyuqkunawan ima pacienciakunanchik tiyan, munakuyninchiktataq rikuchinanchik tiyan, jinamanta astawan iñiyninkuta wiñachinankupaq yanapasunchik (Romanos 14:1; 15:1).

¹³ Wakin kuti qhawakunanchik tiyan, pikunawanchus qutuchakuypi purichkasqanchikta. Ichá wakinkunaqa phiñasqalla, thutuspalla ima purinku. Ñawpaq siglopi chay rikukurqa. Qutuchakuymanta wakin cristianosqa mana allintachu ruwachkarqanku. Corinto llaqtapiqa wakin cristianosqa manaña Bibliap nisqanpi creerqankuñachu, chayrayku apóstol Pablo hermanosman nirqa: “Ama chʼawkiyachikuychejchu. Sajra runaswan pureyqa kʼacha ususta chinkachin”, nispa (1 Corintios 15:12, 33). Kikillantataq, Pablo Timoteoman willarqa, wakin hermanospa puriyninku, ruwayninku, kawsayninku ima, mana allinchu kananta, chayraykutaq paykunawan mana purinanta (2 Timoteo 2:20-22 leey).

14. ¿Imatá yachakunchik apóstol Pablo nisqanmanta?

 ¹⁴ Pablop nisqanmanta kayta yachakunchik: juk runa saqra kaptin —qutuchakuy ukhumanta kaptinpis— aswan allin mana paywan purina (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14). Diosmanta mana ni ima karunchanawanchikta saqinachu. Juk esponjajina kasqanchikta yuyarina. Vinagreman juk esponjata churaykuptinchikqa, esponjaqa vinagrewan juqʼuchakun. Kikillantataq ñuqanchikpis, saqra runaswan puriptinchikqa, paykunajina ruwayta, parlayta, yuyayta ima qallarisun, chaytaq mana allinninchikpaqchu kanqa (1 Corintios 5:6).

15. ¿Imatá ruwasunman qutuchakuypi sumaq amigosta tarinapaq?

¹⁵ Chiqamanta, Diospa llaqtanpi, may achkha sumaq amigosta tariyta atisunman (Salmo 133:1). Chaywanpis, ¿imaynatá tarisunman? Diospa amigosninjina kʼacha kaykunata puquchispa. Jinamanta pikunachus Diospa amigosnin kayta munaqkuna, ñuqanchikman kʼaskaykuwasun. Chaywanpis allin kanman, ñuqanchik ñawpaqta paykunaman kʼaskaykuna (“  Imaynatá sumaq amigosta tarinchik”, nisqa recuadrota ñawiriy). Kʼacha kaykunata puquchiq runasta maskʼananchik tiyan, paykunajina ruwanapaq. Chaywanpis cristianosqa, kay Bibliap yuyaychasqanta yuyarikunanku tiyan: “Tukuy [...] hermanosta munakuychik”, nisqanta. Arí, tukuy hermanosta munakunanchik tiyan, mayqin llaqtallamantapis kaptinku, chayjinamanta achkha amigos kapuwasunchik (1 Pedro 2:17 leey; 2 Corintios 6:13). Chantapis mana edadnillanchikmantachu amigosta maskʼananchik tiyan. ¿Manachu Jonatán, Davidmanta kuraq karqa? Amigosninchik ñuqanchikmanta kuraqkuna kanku chayqa, mayta yanapawasunman, yachachiwasunman ima.

16, 17. Juk hermano phiñachiwaptinchikqa, ¿imaraykutaq Diospa llaqtanmanta mana lluqsipusunchu?

¹⁶ Wakjinamanta uywasqa kasqankurayku, mana kikintachu  yuyasqankurayku ima, qutuchakuypi cristianospura phiñanakunkuman. Chayrayku ichapis wakin kuti juk hermano mana yuyaychakuspalla parlasqanwan, ruwasqanwan, imaynachus kasqanwan, mana allinta yuyasqanwan ima phiñachiwasunman (Proverbios 12:18). Jina kaptin, ¿imatá ruwasun? ¿Chay chʼampayrayku Diospa llaqtanmanta lluqsipusunchu? Jehovata, amigosninta ima munakusqanchikrayku, mana lluqsipusunchu.

¹⁷ Jehová Diosninchik kawsayta quwasqanchikrayku, payman munakuyninchikta rikuchinanchik tiyan, payllatataq yupaychananchik tiyan (Apocalipsis 4:11). Chantapis, Jehová Dios munayninta ruwananpaq llaqtanta apaykachasqanrayku, llaqtanta mana wasanchaspa tukuy sunquwan yanapananchik tiyan (Hebreos 13:17). Chayrayku, juk hermanowan mana allinta apanakuptinchikqa, mana phiñakuyninchikta rikuchinanchikchu tiyan, Diospa llaqtanmanta lluqsipuspaqa. Mana chayta ruwaytaqa  yuyallasunpischu, imaptinchus Jehová Diosninchikqa mana chaymanta juchayuqchu. Jehovata mayta munakunchik chayqa, mana payta ni jaykʼaq wasanchasunchu nitaq llaqtantapis (Salmo 119:165 leey).

18. a) ¿Imatá ruwananchik tiyan qutuchakuypi tukuyninchik allinta apanakunanchikpaq? b) ¿Ima bendicionestataq japʼisunchik pipis contranchikpi juchallikusqanmanta perdonaptinchik?

¹⁸ Hermanosninchikta munakusqanchikrayku qutuchakuypi tukuywan allinta apanakunapaq kallpachakusunchik. Chantapis, juchasapa kasqanchikta, imapipis pantasqanchikta ima yuyarikuspa, ima saqratapis juk hermano ruwawaptinchikqa, perdonasunchik (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Jehovaqa, mana suyanchu amigosnin mana juchayuq runas kanankutapuniqa; ¿ñuqanchikrí suyananchikchu tiyan amigosninchik mana juchayuq runas kanankuta? Mana, ¿icharí? Chantapis hermanosta munakusqanchikqa ‘purajmanta perdonanakunapaq’ tanqawasunchik (Colosenses 3:13). Kay ruwaytaq mana atikullanchu. Wakin kutiqa mana reparakuspalla phiñakuyninchikqa mana allin kaqta ruwanapaq tanqawasunman, ichapis yuyachiwasunman phiñakuspa chay hermanota ñakʼarichiyta atisqanchikta. Chaywanpis pichus phiñakuqlla astawan ñakʼarin. Chayrayku pipis contranchikpi juchallikusqanmanta pesachikuptinqa, allin kanman perdonananchik (Lucas 17:3, 4). Jinata ruwaspataq Jehovamanta may chhika bendicionesta japʼisunchik, nisunman sunqu tiyasqa kayta, hermanoswan allinta apanakuyta, astawanpis Jehovaman qayllaykuyta ima (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

19. ¿Pikunawantaq manaña tantakunanchikchu tiyan?

¹⁹ Qutuchakuymanta qharqusqa runaswan manaña tantakunanchikchu tiyan, Diospa contranpi juchallikusqankumanta mana pesachikusqankurayku. Kikillantataq ruwana kanman chiqa kaqta yachachkaspa llullata yachachiqkunawan,  chayri manaña Diospa llaqtanpi kayta munaqkunawan ima. Diospa Palabranqa sutʼita niwanchik: ‘Mana paykunawan kawsakunanchikta’ (1 Corintios 5:11-13 leey; 2 Juan 9-11). * Kay ruwayqa mana atikullanmanchu familianchikmanta chayri amigosninchikmanta pipis qharquchikuptin. Jina kaptin, ¿imatá ruwasun? ¿Sinchitachu sayasunchik Diosninchikta mana wasanchaspa, leyesnintataq kasukuspa? Mana wasanchaspa kasukusqanchikta, Diosninchik munakuywan qhawasqanta, yuyarinanchik tiyan.

20, 21. a) Juchallikuqkunata qutuchakuymanta qharqusqanchik, ¿imaynatá munakuyninchikta rikuchin? b) ¿Imaraykutaq may sumaq amigosta akllananchik tiyan?

²⁰ Juchallikusqankumanta mana pesachikuq hermanosta, qutuchakuymanta qharqunata Biblia niwanchik. Nisqantataq kasukunchik, Diospa sutin llimphu kananta munasqanchikrayku, Diosta mana wasanchaq hermanosta juchallikuq runamanta jarkʼayta munasqanchikrayku ima (1 Pedro 1:15, 16). Ajinamanta sunqu juntʼasqa, Diospa llaqtanpi kay saqra pachamanta jarkʼakuspa, Diosta yupaychanallankupaqpuni (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Astawanpis juchallikuqman munakuyninchikta rikuchiyta munasqanchikrayku. Payta qharqusqanchikqa, reparakunanpaq, tʼukurinanpaq ima, jinamantataq Diosman kutiriyta munananpaq (Hebreos 12:11).

²¹ Chiqamanta nisunman, pikunawanchus puriptinchikqa, paykunajina ruwayta, yuyayta ima qallarisunchik. Chayrayku may sumaq amigoswan purinanchik tiyan. Diospa amigosninwan purisunchik chayqa, mayta kusikusunchik sumaq runaswan purichkasqanchikrayku. Paykunamantataq allin ruwaykunata yachakusunchik, Diospa munasqanmanjina kawsanapaq.