1-3. a) ¿Imatan Biblia sutʼinchan? b) ¿Imatan ruwananchis allin amigokunata tarinanchispaq?

ESPONJAQA tukuy imaymanatan chʼonqan, runakunapas chay esponja hinan kanchis: muyuriqninchispi kaq runakunaq ruwasqantan ruwanchis. Askha kutipin, mayninpiqa mana reparakuspa runakunaq yuyaykusqanta hina yuyaykunchis, purisqankuman hina purinchis, allin ruwasqankuta mana allin ruwasqankutapas qatikunchis.

² Chaytan Biblia khaynata sutʼinchan: “Yachayniyoqkunawan puriqqa yachayniyoqmi kapunqa, mana yuyayniyoqkunawan puriqmi ichaqa waqllipunqa”, nispa (Proverbios 13:20). Chay textopi “puriqqa” nispa nisqanqa nishan huk runawan sapa kutilla huñunakuymantan manan maynillanpi tupaymantachu. * Huk qelqan chay textomanta kayta nin: “Piwanpas puriqqa chay puriqmasinmanmi kʼaskakun munakuntaqmi”, nispa. Cheqaqmi chayqa, piwanchus yachanakunchis chay runatan qatikunchis. Arí, paykunaman astawan kʼaskakuspaqa paykunaq ruwasqantan ruwasun allinña mana allinña kaqtinpas.

³ Jehová Diospa munakuyninpi takyayta munaspaqa allin amigokunatan maskhananchis. ¿Imatan ruwananchis allin amigokunata tarinapaq? Chaypaqqa Diospa munakusqan runakunatan munakunanchis, paypa amigonkunan  amigonchis kanan. Kaypi yuyaykuy: Jehová Diospa amigonkunaqa sumaq runakunan kanku. ¿Kanmanchu chay runakunamanta aswan allin runakuna amigonchis kananpaq? Chayrayku kunan yachasun chhayna sumaq runakunamanta. Ñawpaqtaqa yachananchismi imaynatan Jehová Dios amigonkunata akllan, chayta yachaspan ñoqanchispas allin amigokunata akllasun.

4. ¿Imaraykun Jehová Dios derechonpi kashan amigonkunata allinta akllananpaq? ¿Imaraykun Abrahanta niran “amigoy” nispa?

⁴ Jehová Diosqa allintan amigonkunata akllan. Tukuyta Kamachiq kasqanraykun payqa derechonpi kashan amigonkunata akllakunanpaq, chaymi paypa amigon kayqa ancha hatun saminchay. Chhaynaqa, ¿pikunatan akllan amigonkuna kananpaq? Tukuy sonqowan paypi iñiqkunallatan akllan. Hukninmi kashan Abrahán, paytaqa iñiyniyoq kasqanraykun reqsikun. Paytan Dios kamachiran sapan churinta sacrificananpaq. * Abrahanqa sutʼitan yacharan “Diosqa wañusqamanta kawsarichimpunanpaq atiyniyoq kasqanta”, chaymi Isaacta ‘sacrificiopi Diosman haywaran’. ¿Kanmanchu taytakunapaq chay pruebamanta aswan hatun prueba? (Hebreos 11:17-19). Chhayna iñiyniyoq, kasukuq runa kasqanraykun Jehová Dios munakuywan payta niran: “Amigoy”, nispa (Isaías 41:8; Santiago 2:21-​23).

5. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin huntʼaq sonqowan kasukuq runakunata?

⁵ Jehová Diosqa huntʼaq sonqo kasukuq runakunatan ancha sumaqpaq qhawarin. Imaña kaqtinpas huntʼaq sonqo runakunatan payqa munakun (leey 2 Samuel 22:26). Ñawpaq capitulopi yachasqanchis hina, Diosqa kusikunmi payta munakusqanchisrayku kasukuqtinchis. Hinaspapas  Proverbios 3:32 texto nisqan hina, payqa ‘chanin runakunallawanmi’, otaq huntʼaq sonqowan kamachikusqanta kasukuq warmi qharikunawanmi ‘sonqota tupachin’ otaq sumaq amigontin kanku. Chay chanin runakunatan Jehová Dios minkʼan ‘wasinman’ haykunankupaq, otaq nisunman, paykunaq yupaychasqanta chaskin mañakusqankutapas uyarin (Salmo 15:1-5).

6. ¿Imaynatan rikuchisunman Jesús munakusqanchista? ¿Imaynan Jehová Dios sientekun Churinta munakusqanchismanta?

⁶ Jehová Diosqa sapallan Churin munakuqkunatan munakun. Jesuspunin chayta rikuchinanpaq kayta niran: “Pipas munakuwaqniyqa simiytan kasukunqa, Yayaytaq payta munakunqa, paymantaq hamusaqku, hinaspan paywan tiyasaqku”, nispa (Juan 14:23). ¿Imaynatan rikuchisunman Jesús munakusqanchista? Siminta otaq tukuy kamachikusqankunata kasukuspa, hukninmi, allin willakuykunata willaspa Jesuspaq qatikuqkunata maskhay (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Hinaspapas ‘yupintan qatikunanchis’ (1 Pedro 2:21). Huchayoqña kanchis chaypas rimayninchispi ruwayninchispi iman kallpachakunanchis payta qatikunapaq. Jehová Diosqa kusikunmi Churinta munakusqanchisrayku Jesuspa kawsasqanta hina kawsanapaq kallpachakusqanchismanta.

7. ¿Imarayku allinpuni Jehová Diospa amigonkunawan huñukuy?

⁷ Qhawarisqanchis hina Jehová Diosqa munanmi amigonkuna paypi iñinankuta, huntʼaq sonqo kanankuta, kasukuq kanankuta, Churintapas kamachikusqankunatapas munakunankuta. Chaymi kaykunata tapukunanchis: “¿Imaynan amigoykuna? ¿Diospa munasqanman hinachu kawsanku? ¿Jehová Diospa cheqaq amigonkunachu kanku?” nispa. Allinninchispaqmi kanqa sumaq runakuna kanankupaq kallpachakuqkunawan Reinomantapas allin willakuykunata tukuy sonqowan willaq cristianokunawan huñukuyqa. Chay runakunamantaqa allinkaq ruwaytan yachasun, paykunan kallpachawasun Diospa munayninta huntʼananchispaq (Chaypaq qhawariy “ ¿Pikunan kanman allin amigokuna?” nisqa recuadrota).

8. ¿Imakunatan yachanki a) Noemimanta Rutmanta? b) kinsantin hebreo waynakunamanta? c) Pablomanta Timoteomantawan?

⁸ Biblian willan Jehová Diospa askha kamachinkuna allin amigokuna akllakusqankurayku kusisqa kawsasqankumanta. Willanmi: Noemí qhachunin Rutwan sumaq amigantin kasqankumanta, Babilonia suyupi huntʼaq sonqo kinsantin waynakunamanta, apóstol Pablomanta Timoteomantawan (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Kunanmi ichaqa yachasun allin ejemplo qoq amigokunamanta: paykunan karanku Davidwan Jonatanwan.

9, 10. ¿Iman paykunata hukllacharan allin amigontin kanankupaq?

⁹ Biblian willan Goliatta David wañuchisqan qhepaman ‘Jonatanpa sonqonta David suwasqanta, chaymi Jonatanqa pay kikinta hina sinchita munakapurqan’ (1 Samuel 18:1). Chaymantapachan allin amigontin kapuranku, huknin kuraqña karan huknin waynalla karan chaypas wañuy tʼaqanankaman amigontin karanku (2 Samuel 1:26). * ¿Iman paykunata hukllacharan allin amigontin kanankupaq?

¹⁰ Davidtapas Jonatantapas Jehová Diosta munakuyninkun hukllacharan, iskayninkun anchatapuni munaranku Diosman huntʼaq sonqo kayta. Paykunaqa anchatan munakuranku espiritual kaqkunata. Sapankankupas sumaq runakunan karanku, chaytan paykunaqa astawan qhawarinakuranku. Davidqa mana manchakuq waynan karan Diostapas munakuranmi chaymi mana manchakuspa Jehová Diospa sutinrayku maqanakuran, chayta rikuspan Jonatanqa Davidta sumaqta qhawariran. Jonatanpas kuraq runaña karan chaypas huntʼaqmi karan, Jehová Diospa kamachikusqankunatapas kasukuranmi, manan payllapichu yuyaykuq  aswanmi amigonpa allin kananta munaran, chaymi Davidpas payta sumaqta qhawariran. Chaytan rikukun huk kutipi David sinchi llakikuypi tarikushaqtin. Jonatanpa taytan kamachikuq Saulmi qatiykachasharan wañuchinanpaq chaymi Davidqa pakakuspa puriran. Jonatanqa anchatan munakuran Davidta, chaymi ‘Davidpa kasqanta [...] rirqan, Diospi suyakuyninta aswanta kallpachaykuq’ (1 Samuel 23:16).  ¡Anchatachá Davidqa kusikuran ancha munakusqan amigon kallpachaykuq taripasqanmanta! *

11. ¿Imatan yachachiwanchis Jonatanpa Davidpa amistadninmanta yachasqanchis?

¹¹ ¿Imatan yachachiwanchis Jonatanpa Davidpa amistadninmanta yachasqanchis? Chaypiqa huk allin yachaytan tarinchis: allin amigontin kanapaqqa Diostan munakuna. Ñoqanchis hina iñiqkunawan, Diospa kamachikusqanman hina kawsaqkunawan, Diospaq huntʼaq sonqo kayta munaqkunawan huñukuyqa allinpunin. Chaymi yanapawanchis yuyaykusqanchista, sientesqanchista, experiencianchista  willanakuspa kallpachanakunanchispaq (leey Romanos 1:11, 12). Chhayna amigokunaqa kanmi, iñiqmasinchiskuna ukhupin kashanku. Ichaqa, ¿chaywanchu nisunman, Huñunakuna Wasipiqa llapallankun allin amigokuna kanku, nispa? Manan.

12, 13. a) ¿Imaraykun Diospa llaqtanpipas allinta akllakunanchis amigonchiskunata? b) ¿Imaynapin apostolkunaq tiemponpi iñiqkuna tarikuranku? ¿Imamantan apóstol Pablo cristianokunata Timoteotapas anyaran?

¹² Manan llapa cristianokunachu yanapawasun Jehová Dioswan allinpi kananchispaq, chaymi allin amigokunata akllakunanchis. ¿Musphanapaqchu chay kanman? Manapunin. Imaynan sachʼapi wakin frutakuna mana usqhayllachu poqon, chhaynatan wakin cristianokunapas mana usqhayllachu iñiyninkupi poqonku. Chaymi mana llapa wayqe panakunachu iñiyninkupi kaqkama kanku (Hebreos 5:12–6:3). Chayraykun chayllaraq iñiqkunawan pisi kallpakunawanpas pacienciayoq kananchis munakunanchistaqmi, chhaynapin yanapasun poqosqa cristiano kanankupaq (Romanos 14:1; 15:1).

¹³ Mayninqa imapas kanmanmi Diospa llaqtanpi, chaymi allinta qhawarinanchis pikunawan huñukusqanchista. Yaqapaschá pipas imatapas mana allinta ruwanman, sinchi phiñakuq kanman otaq pimantapas millayta rimanman. Apostolkunaq tiemponpipas chayqa karanmi. Yaqa llapa cristianokunan allin iñiyniyoq karanku, hukkunan ichaqa mana allinkunata ruwaranku. Yachanapaq, Corinto llaqtapi wakin cristianokunan wakin yachachikuykunata saqepusharanku, chaymi apóstol Pablo wayqe panankunaman kayta anyaran: “Ama qʼotuchikuychischu chay hina rimaqkunawanqa. Rimaypin nillantaq: ‘Mana allin runakunawan huñukuspaqa samaykachikunkun’”, nispa (1 Corintios 15:12, 33). Pabloqa Timoteomanpas willaranmi wakin  cristianokuna chhaynaman tukunankumanta, chaymi niran chhayna runakunamanta karunchakunanpaq (leey 2 Timoteo 2:20-22).

14. ¿Ima kamachikuymi kashan apóstol Pabloq anyasqanpi?

¹⁴ Chay anyaypiqa huk kamachikuymi tarikun: pipas mana allinkunata ruwaqtinqa manan chay runawan huñukunanchischu, cristianoña kaqtinpas (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14). Jehová Dioswan allinpi kasqanchistan allinta qhawarinanchis. Ama qonqasunchu esponja hina kasqanchista, huñunakusqanchis runakunaq ima yuyaykusqankutapas ima ruwasqankutapas usqhayllan yachaqakusunman. Sichus vinagreman esponjata challpusun chayqa manan unutachu chʼonqanqa aswanmi vinagreta. Chhaynallataqmi mana allin ruwaqkunawan huñukuqtinchispas kanman, samaykachikusunmanmi mana allin ruwayninkunawan (1 Corintios 5:6).

15. ¿Imatan ruwasunman iñiyninkupi allin poqosqa amigokunata tarinapaq?

¹⁵ Chaywanpas tarisunpunin Diospa llaqtanpi allin amigokunataqa (Salmo 133:1). Ichaqa, ¿imatan ruwananchis chay allin amigokunata tarinapaq? Rimayninchispi kawsayninchispin Diospa amigonkuna hina kananchis. Chhayna kasun chayqa pikunachus Jehová Diospa munasqanman hina kawsayta munaqkunan asuykamuwasun. Ichaqa ñoqanchispunin chay allin amigokunataqa maskhananchis (“ Allin amigokunata tariranku” nisqa recuadrota qhawariy). Sumaq runakunatan maskhananchis paykuna hina kananchispaq. Hinaspapas Bibliaq nisqan hina ‘sonqonchistan kicharinanchis’ llapa cristianomasinchiskunapaq. Arí, amigonchiskunataqa maskhananchis manan huk colorniyoq kasqanta qhawarispachu, huk suyumanta kasqanta qhawarispachu, nitaq huk costumbreyoq kasqanta qhawarispapaschu (2 Corintios 6:13; leey 1 Pedro 2:17). Nitaqmi wiñaymasinchiskunallawanchu huñunakunanchis. ¿Manachu Jonatanpas Davidpa kuraqnin karan? Kuraq amigokunan astawanqa yachayninwan experiencianwan yanapawasunman.

16, 17. ¿Imaraykun mana saqenanchischu Diospa llaqtanta huk iñiqmasinchis phiñachiwaqtinchis?

¹⁶ Sapanka cristiano hukniray kasqanchisraykun kanqapuni sasachakuykuna. Chayraykun mayninqa rimasqanchiswan otaq ruwasqanchiswan kʼirinakunchis otaq mana allinta apanakunchis, mana entiendenakunchischu, hukniraytataq yuyaykunchispas (Proverbios 12:18). Chaykuna kaqtinri, ¿imatan ruwananchis? ¿Chaykunawanchu miskʼasun hinaspa wayqe pananchiskunamanta karunchakapusun? Manapunin chaytaqa ruwananchischu Jehová Diosta, amigonkunatapas munakusqanchisrayku.

¹⁷ Jehová Diosmi kawsayta qowanchis chaymi payllata munakunanchis pay sonqolla kananchispas (Apocalipsis 4:11). Hinaspapas llaqtanwanmi Diosqa yanapawanchis chaymi manapuni llaqtanmantaqa karunchakunanchischu aswanmi yanapakunanchis (Hebreos 13:17). Chayrayku  mayqen iñiqmasinchiswanpas phiñachinakuspaqa manan saqenanchischu Diospa llaqtantaqa. Manan Jehová Dioschu huchayoq chaykuna kananpaq, chayrayku manapuni chaytaqa ruwananchischu. Paytaqa anchatapunin munakunchis, chaymi mana yuyaykunallanchispaschu paytapas llaqtantapas saqeytaqa (leey Salmo 119:165).

18. a) ¿Imaynatan yanapakusunman iñiq purapi thak kawsay kananpaq? b) ¿Ima saminchaykunatan chaskinchis sientechiwaqninchista pampachaqtinchis?

¹⁸ Iñiqmasinchiskunata munakusun chayqa sapankanchismi yanapakusun wayqe panakunawan thakpi kawsananchispaq. Arí, chay munakuymi tanqawasun, llapanchispas huchayoq kasqanchisrayku pantaq kasqanchista yuyarispa iñiqmasinchiskunaq pantasqanta pampachananchispaq (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Jehová Diosqa manan amigonkuna chʼuya kanantaraqchu munan, ¿chaychu ñoqanchis mana pantaq kanankuta munasunman? Hinaspapas chay munakuymi yanapawanchis sonqomanta ‘pampachaykunakuq’ kananchispaq (Colosenses 3:13). Chay ruwayqa sasapaschá kanman. Mana reparakushaqtinchismi sonqonchispi sientesqanchis yuyayninchista tutayachinman. Yaqapaschá sonqonchispi sinchi phiñasqa kaspa phiñachiqninchista sientechinapaq paywan phiñasqalla kasunman. Chayqa iñiqmasinwan phiñasqa kaqpaqmi astawan mana allin kanqa. Chayrayku pipas sientechiwaqtinchisqa pampachana (Lucas 17:3, 4). Chayta ruwaqtinchisqa askha saminchaykunatan chaskisun, sonqonchismi thakpi kanqa, wayqe pananchiskunawanpas thakpin kasun, astawanqa Jehová Dioswanmi thakpi kasun (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

19. ¿Imakuna kaqtinmi hukkunamanta tʼaqakunanchis?

¹⁹ Mayninqa tʼaqakapunan kanqa wakin cristianokunamanta. Chayqa kanman, huk cristiano Diospa kamachikuynin contra huchallikuspa mana pesapakusqanmanta qarqosqa kaqtinmi. Chaymantapas iñiyninmanta phiñakuspa  pantasqa yachachikuykunata yachachiqtin otaq kikillan Diospa llaqtanmanta tʼaqakapuqtin (desasociado). Diospa Siminmi sutʼinta nin: “Ama chay hina runawanqa huñukuychischu”, nispa (leey 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). * Familianchispas otaq amigonchispas kaqtinmi aswan sasaqa kanman paykunamanta karunchakuy. Chhayna kaqtin, ¿imatan ruwasunchis? ¿Jehová Diospa kamachikusqantachu ñawpaqta kasukusun, payman sayapakuspachu qaqata sayasun? Jehová Diosqa ancha chaniyoqpaqmi qhawarin tukuy sonqowan kasukusqanchista.

20, 21. a) ¿Imanaqtinmi munakuyta rikuchikun huchankumanta mana kutirikuq runakunata qarqokuspa? b) ¿Imaraykun allin yuyaywan amigokunata akllananchis?

²⁰ Huchankuta mana reqsikuq runakunata Diospa llaqtanmanta qarqoyqa munakuyta rikuchiymi. ¿Imarayku? Ñawpaqta, chaywanmi rikuchikun Jehová Diospa chʼuya sutinta kamachikuyninkunatawan munakuyta (1 Pedro 1:15, 16). Iskaypi, chaywanmi Diospa llaqtan pakaykusqa tarikun. Huntʼaq sonqo iñiqkunan pakaykusqa kanku chay huchallikuq runakunawan samaykachikunankumanta. Chhaynapin mana manchakuspa Jehová Diospaq llankʼashallanqaku, Diospa llaqtantaq paykunapaq kanqa kay millay pachamanta pakakuna hina (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Kinsapi, kikin huchallikuqkuna munakuytan chaywan rikuchikun. Chaytan ruwakullantaq sonqon ¡rass! ninanpaq, hinaspa yuyayman kutispa wakmanta Jehová Diosman kutinpunankupaq (Hebreos 12:11).

²¹ Arí, amigonchiskunamantan imaymanakunata yachasunman. Chayrayku allin yuyaywan akllananchis. Sichus Jehová Diospa amigonkunawan huñukusun munakusuntaq paypa munakusqan runakunatapas chayqa, allin amigokunayoqmi kasun. Chhaynapin paykunamanta allin ruwaykunata yachasun, chaytaqmi yanapawasun Diospa munasqanman hina kawsananchispaq.