Biiyaʼ guiraʼ ni nuu lu sitiu riʼ

guyé lu índice

CAPÍTULO 3

Gannaxhiinu ca xhamigu Dios

Gannaxhiinu ca xhamigu Dios

«Tu canazané binni nuu xpiaaniʼ la? zaca binni nuu xpiaaniʼ.» (PROVERBIOS 13:20.)

1-3. 1) Xi cuzeeteʼ Biblia ne xiñee biáʼsipeʼ nga ni cuzeeteʼ ni ca. 2) Xi caquiiñeʼ gúninu para guidxélanu binni ni gucaa laanu gúninu ni jneza.

ÑEE nannuʼ xiñee zeeda gácanu casi ti esponja la? Ti esponja nagueenda rutopa nisa ne laanu zeeda gácanu casi laani purtiʼ nin qué rindaa ricá ni runi xcaadxi binni laanu. Stale biaje, sin gudiʼnu cuenta, rúninu casi runi ca binni ni jma ridxaaganu, ridúʼyanu ca cosa ca casi ruuyacabe cani ne dede ricá xpiáʼcabe laanu.

2 Nga runi, biáʼsipeʼ nga ni na Biblia: «Tu canazané binni nuu xpiaaniʼ la? zaca binni nuu xpiaaniʼ, peru tu ridxaaga binni ni nahuati la? qué zié ni laa jneza» (Proverbios 13:20). Diidxaʼ «canazané» ni rieeteʼ lu versículo riʼ cadi cusihuinni diʼ ni málasi bidxaaganu ti binni, sínuque cusihuinni ni nabé ridxaaganu laabe. * Ti libru ni rusiene cani cá lu Biblia na: «Ora rizánenu ti binni rusihuínninu nabé nadxiinu ne qué rixélenu de laa». Cadi dxandíʼ rúninu ni runi ca binni ni jma nadxiinu la? Cumu nabé ridxaaganu laacabe la? rucaacabe laanu gúninu ni jneza, peru laaca rucaacabe laanu gúninu ni cadi jneza.

3 Pa qué racaláʼdxinu guixélenu de Dios ni nadxii laanu la? caquiiñeʼ guidxaaganu binni ni zucaa laanu gúninu ni jneza. Xi caquiiñeʼ gúninu para guidxélanu clase binni ca yaʼ. Caquiiñeʼ gannaxhiinu ca xhamigu Dios, ne gaca xhamígunu laacaʼ. Ca binni riʼ nápacaʼ ca guenda ni rinabaʼ Jiobá gapa ca xhamigu. Galán gúninu pa guidxaaganu laacabe. Yanna, chidúʼyanu xii nga ca guenda ca. Ra gánnanu xi riníʼ ique Jiobá de laacani, zánnanu ximodo guyúbinu tu laa zanda gaca xhamígunu.

CA XHAMIGU DIOS

4. Xiñee napa Jiobá derechu de cuí tu gaca xhamigu, ne xiñee gúdxibe Abrahán «xhamiguaʼ».

4 Cadi tutiisi binni nga ribí Jiobá para gaca xhamigu. Nápabe derechu cuibe tu gaca xhamígube, purtiʼ laabe nga ti Dios ni jma nandxóʼ ni nuu guibáʼ ne lu Guidxilayú, ne ti ndaayaʼ nga gúʼyabe laanu casi xhamígube. Yanna, tu clase binni ruyúbibe para gaca xhamígube yaʼ. Ca binni si ni napa fe laabe ne runi crecaʼ zacanebe laacaʼ. Lade ca binni riʼ nuu Abrahán, tobi hombre ni nabé runibiáʼ binni laa pur fe ni gupa. Jiobá gudxi laabe guutibe xiiñibe. * Gástiruʼ sti cosa jma nagana ni guinábacabe bixhoze binni guni. Peru Abrahán bizuubaʼ diidxaʼ ne gudixhe ique gudii xiiñiʼ Dios, purtiʼ nanna zanda guindisaʼ Dios Isaac de lade gueʼtuʼ (Hebreos 11:17-19). Cumu bizuubaʼ Abrahán diidxaʼ ne bisihuinni napa fe la? ngue runi bisihuinni Jiobá nadxii laabe ora gudxi laabe «xhamiguaʼ» (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23).

5. Ximodo ruuyaʼ Jiobá ca binni ruzuubaʼ stiidxaʼ.

5 Jiobá rusisaca ca binni ni qué rucheené laabe ne ruzuubaʼ stiidxabe. Nadxiibe cani qué rusaana laabe neca tiidicaʼ ra jma nagana. Biblia na: «Tuuxa ni qué gusaana lii laaca qué zusaanaluʼ laa, ne hombre ni qué gucheené lii laaca que zucheeneluʼ laa» (2 Samuel 22:26). Casi bíʼyanu lu primé capítulo stiʼ libru riʼ, riechenebe cani ruzuubaʼ stiidxabe purtiʼ nadxiicaʼ laabe. Ne lu Proverbios 3:32 cayeeteʼ nadxiibe guiráʼ cani runi ni jneza. Guiráʼ ca hombre ne ca gunaa ni ruzuubaʼ stiidxabe nuunebe laacaʼ tobi si. Jiobá runi invitar cani runi ni jneza para chuʼcaʼ ndaaniʼ «tienda» stiʼ. Ximodo raca nga yaʼ. Ra guni invitarbe laacaʼ para guni adorarcaʼ ne guni orarcaʼ laabe ora gacaláʼdxicaʼ (Salmo 15:1-5).

6. Ximodo rusihuínninu nadxiinu Jesús, ne xi runi sentir Jiobá ora guʼyaʼ nadxiinu Xiiñiʼ.

6 Jiobá nadxii ca binni ni nadxii tobi lucha Xiiñibe. Zacá bisihuinni Jesús ni ora guníʼ: «Ni nadxii naa la? zuzuuba stiidxaʼ ne zanaxhii Bixhoze laa ne zeda guiaana né du laa» (Juan 14:23). Casi ná ca diidxaʼ riʼ, ximodo rusihuínninu nadxiinu Jesús. Ra gúninu guiráʼ ni biʼniʼ mandarbe, casi chigucheechenu ca diidxaʼ nacubi ne galán stiʼ Dios ne gacanenu binni gaca xpínnibe (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Sti modo zanda gusihuínninu nadxiinu Jesús nga ra gúninu cásipeʼ bíʼnibe (1 Pedro 2:21). Neca binni ruchee laanu, rúninu stipa pur chinándanu ejemplu stibe lu cani rininu ne cani rúninu. Ora rúninu stipa pur guibáninu casi bibani Cristu rusihuínninu nadxiinu laa ne nga rusiecheʼ ladxidóʼ Jiobá.

7. Xiñee nabé galán guidxaaganu ca xhamigu Jiobá.

7 Casi maʼ bidúʼyanu, ni racalaʼdxiʼ Jiobá nga gapa ca xhamigu fe, cadi gusaanacaʼ laabe, guzuubacaʼ stiidxabe, gannaxhiicaʼ Jesús ne guibánicaʼ casi bisiidiʼ Jesús. Nga runi caquiiñeʼ guinabadiidxanu laca laanu: «Ximodo ca xhamiguaʼ pue. Ñee nápacabe ca guenda ni canabaʼ Jiobá ne nabánicabe casi modo riuuláʼdxibe la? Ñee dxandíʼ xhamígucabe Jiobá la?». Nabé galán nga guidxaaganu cani rucheeche diidxaʼ stiʼ Reinu ne stale gana ne cani nabani casi bibani Cristu. Nabé galán guidxaaganu ca binni ca ne gácanu casi laacabe purtiʼ zacanécabe laanu gúninu ni na Dios (biiyaʼ cuadru ra ná: « Tuu nga dxandíʼ xhamígunu»).

GUIZÍʼDINU DE TI EJEMPLU ZEEDA LU BIBLIA

8. Xi guyuuláʼdxiluʼ de modo bidxaaga 1) Noemí ne Rut, 2) guionnaʼ hombrehuiiniʼ hebreu que, 3) Pablu ne Timoteu.

8 Lu Biblia zeeda jma ejemplu stiʼ ca xpinni Dios ni gúpacaʼ stale ndaayaʼ purtiʼ gulicaʼ tu gaca xhamígucaʼ. Casi ejemplu stiʼ Noemí ne xuaalidxi Rut, guionnaʼ hombrehuiiniʼ hebreu ni qué nucheenecaʼ Jiobá dxi guyuucaʼ ndaaniʼ guidxi Babilonia ne ejemplu stiʼ Pablu ne Timoteu (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Peru chiguzéʼtenu modo bidxaaga chupa binni: David ne Jonatán.

9, 10. Xi gucané David ne Jonatán para qué nusaana de ñaca xhamígucaʼ.

9 Biblia na dxi biiti David Goliat, guizáʼ gunnaxhii Jonatán «David, ne nabé gunnaxhiibe laa cásica nadxiibe laabe» (1 Samuel 18:1). Guirutiʼ ñanda nuxheleʼ laacabe neca jma huaniisi Jonatán que David ne guca xhamígucabe dede dxi guti Jonatán lu ti guendaridinde (2 Samuel 1:26). * Xiñee guirutiʼ nuxheleʼ laacabe de ñaca xhamígucabe yaʼ.

10 Ni gucané David ne Jonatán para cadi gusaana de gaca xhamígucaʼ nga guirópacabe gunnaxhiicabe Dios ne gudixhe íquecabe cadi gucheenécabe laabe. Guirópacabe biyúbicabe modo gúnicabe ni na Dios. Ne cada tobi de laacabe gúpacabe guenda ni guyuulaʼdxisaacabe. Nabé bidxagayaa Jonatán pabiáʼ nadxibalú ti hombrehuiiniʼ ni qué nidxibi ora bisisaca lá Jiobá. David laaca biʼniʼ respetar Jonatán ne guyuulaʼdxiʼ modo laabe, purtiʼ qué nusaana Jonatán de ñuni ni na Jiobá ne bíʼnibe guiráʼ ni gudxi laabe, ne qué niníʼ íquebe para laasibe, sínuque jma bizaaláʼdxibe David que laabe. Guzéʼtenu ti ejemplu de laani, dxi gudiʼdiʼ David lu ti guendanagana ni qué huayuu dxi guidxaagalú. Saúl, bixhoze Jonatán, guzanándabe David para guutibe laa, ngue runi gupa xidé bixooñeʼ David para cadi ñuuti rey que laa. Jonatán qué nudxii deche David, sínuque guyé ra nuube para gabi laabe zacané Jiobá laabe (1 Samuel 23:16). ¡Nabé biecheʼ David ora guyé xhamigu ra nuu para uguu gana laa! *

11. Xi rizíʼdinu de modo bidxaaga Jonatán ne David.

11 Xi rizíʼdinu de ni bizaaca Jonatán ne David. Rusiidiʼ ni laanu ni jma risaca nga guidxaaganu ti binni ni runi ni na Dios. Zápanu stale ndaayaʼ pa guidxaaganu ca binni ni runi cré ni runi crenu, cani runi ni jneza ne cani riguixhe ique guzuubaʼ stiidxaʼ Dios. Ora rininu xi riníʼ íquenu, xi nuu ndaaniʼ ladxidoʼno ne guiráʼ ni huadxaagalunu lu xquendanabáninu la? rigúʼsaanu gana laanu ne racanesaanu laanu (biindaʼ Romanos 1:11, 12). Paraa zanda guidxélanu clase binni ca yaʼ. Zanda guidxélanu laacabe lade ca xpinni Cristu. Peru, ñee cayabi nga laanu galán guidxaaganu guiráʼ cani rié ndaaniʼ Yoo stiʼ Reinu la? Coʼ.

XIMODO ZANDA CUINU TU GUIDXAAGANU

12, 13. 1) Xiñee caquiiñeʼ guʼyaʼ chaahuinu tu ridxaaganu ndaaniʼ neza binni ridagulisaa. 2) Xi guca ndaaniʼ ca neza binni ridagulisaa de primé siglu, ne xi gudxi Pablu laacabe.

12 Caquiiñeʼ gápanu stale cuidadu ne guʼyaʼ chaahuinu tu gaca xhamígunu, purtiʼ cadi guiráʼ diʼ cani ridagulisaanenu zanda gacanecaʼ laanu gúninu ni na Dios. Ñee naquiiñeʼ guidxagayaanu nga la? Coʼ. Purtiʼ cásica nuu cuananaxhi rindaa para gá lu yaga la? zacaca nuu xpinni Cristu rindaa para iguidxi fe sticaʼ. Nga runi, ndaaniʼ guiráʼ ca neza binni ridagulisaa ca zadúʼyanu gadxé gadxé modo caniisi binni lu stiidxaʼ Dios (Hebreos 5:12–6:3). Cadi galán diʼ guidxiichinu nagueenda ne cani huaxieʼ riene ne cani deruʼ cayuu ndaaniʼ xquidxi Dios. Jma galán gusihuínninu nadxiinu laacabe ti ganda gacanenu guiniisicabe lu stiidxaʼ Dios (Romanos 14:1; 15:1).

13 Zándaca gueeda gaca xiixa ndaaniʼ neza binni ridagulisaa ni zucaa laanu guʼyaʼ chaahuinu tu zanda guidxaaganu. O chuʼ tuuxa ni qué runi ni jneza o nisi cadxiichi stubi ne guzulú guiníʼ mal. Zacá bizaaca lu primé siglu. Neca stale de ca xpinni Cristu que bizuubacaʼ diidxaʼ peru guyuu de laacaʼ qué ñuni ni jneza. Casi ndaaniʼ neza binni ridagulisaa ni guyuu Corinto guyuu tu bisaana de guni cré caadxi cosa ni na Dios, ne pur ngue apóstol Pablu gudxi ca xpinni Cristu que ca diidxaʼ riʼ: «Cadi udii tu lugar chuʼ tu quite laatu. Casi na cabe: “Pa idxaagu ni nadxaba la? zacá ni lii”» (1 Corintios 15:12, 33). Apóstol Pablu laaca gudxi Timoteu zándaca chuʼ xpinni Cristu ni guni ni cadi jneza ne pur ngue cadi galán diʼ guidxaagabe laacaʼ o cadi sanebe laacaʼ (biindaʼ 2 Timoteo 2:20-22).

14. Xi rizíʼdinu de ca diidxaʼ ni guníʼ Pablu.

14 Xi rizíʼdinu de ca diidxaʼ ni guníʼ Pablu riʼ yaʼ. Rusiidiʼ cani laanu cadi guidxaaganu cani zándaca cueechú laanu ndaaniʼ xquidxi Dios neca xpinni Cristu laacaʼ o cadi nácacaʼ xpinni Cristu (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14). Caquiiñeʼ gápanu laanu ti cadi guixélenu de Dios. Cadi guiaandaʼ, zeeda gácanu casi ti esponja ne nin qué rindaa rúninu casi runi cani nuu gaxha de laanu. Pa ñaca niguʼnu ti esponja ndaaniʼ ti lugar ra dáʼ vinagre la? qué nutopa diʼ ni nisa, sínuque vinagre. Zacaca nga laanu, pa guidxaaganu binni ni qué runi ni jneza la? zacá ni laanu (1 Corintios 5:6).

Zanda guidxélanu tu guidxaaganu lade ca xpinni Cristu ni gacané laanu gúninu ni jneza

15. Xi zanda gúninu para guidxélanu xhamígunu ndaaniʼ xquidxi Dios ni zanda gacané laanu chuʼnu gaxha de laa.

15 Nabé riéchenu ora gánnanu zanda guidxélanu binni ni runi ni jneza para gaca xhamígunu ndaaniʼ xquidxi Dios (Salmo 133:1). Yanna, ximodo zanda guidxélanu laacabe yaʼ. Caquiiñeʼ gúninu casi runi ca xhamigu Dios. Xiñee. Purtiʼ ra guʼyaʼ xcaadxi binni ni racalaʼdxiʼ guni ni na Jiobá cayúninu ni jneza la? zudii gana laacaʼ guidxaagacaʼ laanu. Peru laaca caquiiñeʼ gúninu stipa pur guyúbinu binni ni gaca xhamígunu (biiyaʼ cuadru ra ná: « Xi bínidu para gúpadu xhamígudu.») Naquiiñeʼ guyúbinu binni ni napa ca guenda ni riuuláʼdxinu gápanu. Ca xpinni Cristu laaca naquiiñeʼ guietenaláʼdxicaʼ conseju ni bidii Pablu ra na gannaxhiicaʼ jma binni. Nga runi, galán gúninu pa guidxaaganu xcaadxi bíʼchinu ne bizáʼnanu de sti raza, de sti guidxi ne cani biniisi gadxé gadxé modo (2 Corintios 6:13; biindaʼ 1 Pedro 2:17). Laaca galán gúninu pa guidxaaganu ca xpinni Cristu ni jma huaniisi, biaʼ laanu ne cani jma nahuiiniʼ. Bietenalaʼdxiʼ jma huaniisi Jonatán que David. Ne pa jma huaniisi tuuxa que laanu la? jma nánnabe ne zanda gudiibe conseju laanu.

ORA GUIDXIICHINENU TUUXA

16, 17. Xiñee cadi jneza gusaana de guidagulisaanu pa bichiichi ti bíʼchinu laanu.

16 Qué zanda diʼ gucueezanu ca guendanagana ni riuu lade ca xpinni Cristu, purtiʼ gadxé gadxé modo biniisinu ne gadxé gadxé modo laanu. Nga runi, ziuu tiru zuchiichi tobi de ca bíchinu laanu ora guiníʼ o guni xiixa. Laaca zándaca gueeda guidxiichinenu tuuxa purtiʼ qué riuuláʼdxinu modo laa o gupanenu laa xiixa guendanagana o purtiʼ qué ruuyaʼ ca cosa ca casi ridúʼyanu cani (Proverbios 12:18). Ora chuʼ ca guendanagana ca, xi naquiiñeʼ gúninu. Ñee purtiʼ bichiichicabe laanu gusaana de guidagulisaanu la? Coʼ xa, purtiʼ laanu nadxiinu Jiobá ne ca xhamigu.

17 Cumu Jiobá bizáʼ laanu ne rudiibe guiráʼ ni riquiiñenu ti ganda guibáninu la? caquiiñeʼ gannaxhiinu ne guni adorarnu laasibe (Apocalipsis 4:11). Ne laaca cadi naquiiñeʼ gusaananu xquidxi Dios ne ca xpinni, purtiʼ laani nga ni riquiiñebe para gacané laanu (Hebreos 13:17). Nga runi, ora guniná ti xpinni Cristu laanu pur ni guni o guchiichi laanu la? cadi gusaana de guidagulisaanu para gusihuínninu cadxiichinu. Cadi jneza diʼ gúninu zacá, purtiʼ cadi Jiobá diʼ bichiichi laanu. Ne cumu guizáʼ nadxiinu Jiobá la? qué ziuu dxi tiidiʼ ndaaniʼ íquenu gudxii déchenu laabe ne xquídxibe. Biblia na: «Cani nadxii ley stiluʼ ratadxí ladxidoʼcaʼ, ne gastiʼ qué zanda gusaba laacaʼ» (biindaʼ Salmo 119:165).

18. 1) Xi zanda gúninu para chuʼnu tobi si ne ca xpinni Cristu. 2) Xi ndaayaʼ ricaanu ora gutiidiláʼdxinu donda stiʼ tuuxa.

18 Cumu nadxiinu ca bíʼchinu ne ca bizáʼnanu la? zúninu stipa para chúʼnenu laacabe tobi si. Nga runi, cadi galán diʼ guidxiichinenu laacabe pur intiica si cosa, purtiʼ laaca binni ruchee laanu ne cadi guiráʼ ora zúninu ni jneza (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Pa Jiobá nanna ziuu ora zucheené ca xhamigu laa, xiñee ribézanu cadi gucheenécabe laanu yaʼ. Laaca rutiidiláʼdxinu donda stícabe purtiʼ nadxiinu laacabe (Colosenses 3:13). Nuu tiru raca nagana para laanu gúninu ni, purtiʼ ni runi sentirnu ca zucaa laanu guidxiichinu ne zándaca guiníʼ íquenu zacá zuninanu ni bichiichi laanu ca. Peru cadi galán diʼ guidxiichinu purtiʼ laanu nga jma zacananu. Nga runi, ora guidúʼyanu nuu razón para gutiidiláʼdxinu donda stiʼ tuuxa la? naquiiñeʼ gúninu ni (Lucas 17:3, 4). Pa gúninu zacá la? zápanu stale ndaayaʼ, ne zatadxí ladxidoʼno, ziuʼnu galán ne ca xpinni Cristu, peru ni jma risaca nga ziuʼnu galán ne Jiobá (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

ORA CAQUIIÑEʼ GUSAANA DE GUIDXAAGANU TUUXA

19. Pora nga cadi naquiiñeʼ guidxaaganu tuuxa.

19 Nuu tiru naquiiñeʼ gusaananu de guidxaaganu tuuxa ni maʼ cadi naca Testigu. Raca nga ora tuuxa gucheené ley stiʼ Dios, qué náʼ gaca arrepentir ne napa xidé cueecabe laa ndaaniʼ xquidxi Dios. Zacaca raca ora rudxii deche tuuxa cani runi cré ne rusiidiʼ ni cadi jneza o maʼ qué naʼ gaca xpinni Cristu. Stiidxaʼ Dios rabi laanu xi naquiiñeʼ gúninu: «Cadi idxaaga tu [laacabe]» (biindaʼ 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). * Zándaca gaca nagana para laanu gusaana de guidxaaganu laabe, jmaruʼ si pa binnilídxinu laabe o ti binni ni nabé ridxaaganu. Yanna xi gúninu yaʼ. Ñee zusaana de guinínenu laabe ne gusihuínninu racaláʼdxinu gúninu ni na Jiobá ne chinándanu ca ley stiʼ la? Bietenalaʼdxiʼ Jiobá rusisaca cani qué rusaana laabe ne ruzuubaʼ stiidxabe.

20, 21. 1) Ora cueecabe tuuxa de ndaaniʼ xquidxi Dios, xiñee rininu cusihuínnicabe nadxii Dios xquidxi. 2) Xiñee caquiiñeʼ guʼyaʼ chaahuinu tu guidxaaganu.

20 Cumu nadxii Dios laanu la? gudíxhebe guiree binni ni qué naʼ gaca arrepentir de ndaaniʼ xquídxibe. Xiñee yaʼ. Primé la? purtiʼ qué racaláʼdxibe gaca biidiʼ labe ne guiníʼ binni mal de laabe ne ca ley stibe (1 Pedro 1:15, 16). Guiropa, purtiʼ zacá ziaapaʼ neza binni ridagulisaa ca. Riaapaʼ ca xpinni Cristu ni cuzuubaʼ stiidxaʼ Dios de binni ni qué náʼ guzuubaʼ diidxaʼ. Zacá qué zusaanacaʼ de gúnicaʼ ni na Jiobá purtiʼ ruuyacaʼ ndaaniʼ xquidxi Dios si nga zanda guilacaʼ de ca guendaquéiquiiñeʼ nuu lu guidxilayú riʼ (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Guionna, purtiʼ zacá rusihuínnicabe nadxiicabe binni ni bichee ca. Ora gaca nga, racanécabe binni ni bichee ca guiníʼ ique de ni biʼniʼ ne guchaa modo nabani ne guni stipa pur guibiguetaʼ ra nuu Jiobá (Hebreos 12:11).

21 Casi maʼ bidúʼyanu ca, dxandíʼ nga ricá guiráʼ ni runi ca binni ridxaaganu ca laanu. Nga runi caquiiñeʼ guʼyaʼ chaahuinu tu guidxaaganu. Pa gannaxhiinu cani nadxii Jiobá ne gaca xhamígunu laacaʼ la? zápanu xhamígunu ni gacané laanu gúninu ni jneza. Ejemplu stícabe zacané laanu para guibáninu casi riuulaʼdxiʼ Jiobá.

^ párrafo 2 Diidxaʼ hebreu ni bitiixhicabe «ridxaaga» laaca zanda guibíʼxhini «ridaaguʼ» stobi (Jueces 14:20; Proverbios 22:24).

^ párrafo 4 Ni biʼniʼ Abrahán que, bisihuinni ni xi biʼniʼ Jiobá despué: bidiibe tobi lucha Xiiñibe beeda gati pur laanu (Juan 3:16). Peru qué ñuuti diʼ Abrahán Isaac, purtiʼ ora ziguutibe laa gudxi Jiobá laabe cadi gúnibe ni, ne bidii laabe ti dendxuʼ para guutibe xlugar Isaac (Génesis 22:1, 2, 9-13).

^ párrafo 9 Dxi biiti David gigante ni láʼ Goliat que nahuiinirube, peru dxi guti Jonatán nápabe biaʼ 30 iza (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Cumu Jonatán napa biaʼ 60 iza dxi guti la? nga runi zanda guininu huaniisibe treinta iza jma que David.

^ párrafo 10 Lu 1 Samuel 23:17 ridúʼyanu gaayuʼ cosa ni gudxi Jonatán David para gudii stipa laabe: 1) cadi guidxíbibe; 2) qué zanda diʼ guinaazeʼ Saúl laabe; 3) zácabe rey casi maca guníʼ Jiobá; 4) qué zusaana Jonatán de gaca xhamigu laabe, ne 5) nanna Saúl qué zudxii deche Jonatán xhamigu.

^ párrafo 19 Lu apéndice «Ñee naquiiñeʼ guidxaaganu ti binni ni maʼ cadi naca Testigu la?», zadxélanu xiruʼ naquiiñeʼ gúninu pa guiree tuuxa o maʼ qué náʼ chuʼ ndaaniʼ xquidxi Dios.