1, 2. Соот-јыргалдар аайынча биске кандый талдаш эдер керек?

СЕН амтанду алама јиирге јадала, ӱрелип калган јерин кӧрӱп ийген болзоҥ, нени эдер эдиҥ? Сен аламаны ӱрелип калган јериле кожо бӱдӱнге јиип алар эдиҥ бе, аламаны јибей таштап ийериҥ бе эмезе ӱрелип калган јерин кезип, таштап ийеле, артканын јиип алар эдиҥ бе?

² Соот-јыргалдарды мындый аламага тӱҥейлеерге јараар. Кезикте амыраар кӱӱнис келет, је бӱгӱнги соот-јыргалдардыҥ кӧп сабазы јаманга ӱредет, керек дезе балыр јӱрӱмге де кӱӱнзедип турган деп оҥдоп јадыс. Айдарда, нени эдер керек? Кезиги бу телекейдиҥ јаман соот-јыргалдарынаҥ бирӱзинеҥ де артпай јат, кезиги јеткер болорынаҥ коркып, соот-јыргалдардыҥ бирӱзин де јууктатпай јат. Кезиги каршу јетиргедий соот-јыргалдардаҥ кыйарга албаданып турган болор, је тузалу соот-јыргалды талдап алат. Андый болзо, Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга, нени талдап алар керек?

3. Бис нени шӱӱп кӧрӧрис?

³ Бистиҥ кӧп сабазыс ӱчинчи арганы талдаар болор. Амырап турары керектӱ деп оҥдоп јадыс, је талдаган соот-јыргалдар Кудайдыҥ бийик нормаларыла јӱрерге, бир де јаман салтарын јетирбезин деп кӱӱнзейдис. Оныҥ учун олордыҥ кажызы тузалу, кажызы туза јок деп оҥдоп алар керек. Је озо баштап, талдап алган  соот-јыргал Иеговала бистиҥ колбуларыска јакшыны ба эмезе јаманды јетирер бе деп, кӧрӱп ийеектер.

4. Кудайга учурланганыс соот-јыргалдар талдаарында кандый камаанын јетирер учурлу?

⁴ 1946 јылда чӧҥӱрилген јажы јаанай берген Иегованыҥ бир Керечизи мынайып айткан: «Мен сууга чӧҥӱрилерге тургандарга айдылатан куучын-эрмектердиҥ бирӱзин де божотпой, бойым чӧҥӱрилерге тургамдый чылап, лаптап угарым деп амаду тургузып алгам». Нениҥ учун? Ол: «Кудайга чындык артарга, учурланганын эске алары сӱреен керектӱ» — деп айткан. Слер бу сӧстӧрлӧ јӧпсинер болороор. Иеговага учурланганаарды эске алып турзагар, ченелтелерди ӧдӧргӧ јеҥил болор. (Јарлыкчы 5:4 кычыр.) Учурланганыс керегинде сананып турзаас, јӱк ле христиан иште ле јӱрӱмниҥ оноҥ до ӧскӧ јандарында эмес, је соот-јыргалдар да талдаарында Кудайдыҥ кӧрӱми аайынча эдедис. Элчи Павел христиандарга бу керегинде мынайып айткан: «Анайдарда, јип пе, ичип пе, нени де эдип турган болзогор, Кудай макталзын деп эдигер» (1 Коринфтегилерге 10:31).

5. Римдегилерге 12:1-де јаан учурлу шӱӱлтени кӧрӱп ийерге, Левит 22:18—20 канайып болужат?

⁵ Јӱрӱмиҥде кажы ла эткен керегиҥ,  Кудайга бажырарыла колбулу болот. Павел Римдеги христиандарга самара бичип тура, олордыҥ сагыжына јакшы артып калзын деп, тереҥ учурлу сӧстӧр тузаланган. Ол олорды: «Агару ишти бӱдӱрерге, сагыжыгарды тузаланып, бойыгардыҥ эди-каныгарды тирӱ, агару ла Кудайга јараар тайылга эдип беригер» — деп кӱӱнзеткен (Римдегилерге 12:1, ЈТ). «Эт-кан» деген сӧс санааны, јӱректи ле ийде-кӱчти темдектейт. Бу ӱчӱниҥ ончозы Кудайга иштееринде тузаланылат (Марк 12:30). Кудайга бастыра јӱрегиле иштегенин Павел тайылга деп адайт. Бу ӱлгерде тайылга керегинде јаан учурлу шӱӱлте бар. Моисейдиҥ јасагыла болзо, Кудай једикпестӱ тайылганы јаратпай јат (Левит 22:18—20). Анайып ла христиан кижиниҥ кӧгӱс тайылгазы керегинде айдарга јараар: ол та неле де быјарсыган болзо, Кудай оны јаратпас. Мындый айалга недеҥ улам болор аргалу?

6, 7. Христиан кижи бойыныҥ эди-канын канайып быјарсыдар ла бу неге экелер?

⁶ Павел Римдеги христиандарды корулап айткан: «Эди-каныгардыҥ ӱйелерин [оос, бут, кӧс о. ӧ.] кинчекке бербегер». Анайда ок, «эт-канныҥ керектерин» ӧлтӱригер деп кӱӱнзеткен (Римдегилерге 6:12—14; 8:13). Ол бойыныҥ самаразында «эт-канныҥ керектериниҥ» темдерин бичиген болгон. Кинчек эдип турган улус керегинде мындый сӧстӧр кычырадыс: «Оосторы ачу сӧстӧрлӧ, каргышла толо», «Буттары кан тӧгӧргӧ јылгыр», «Кудайдаҥ айабай јадылар [Кӧстӧринеҥ Кудайдаҥ айабай турганы кӧрӱнет, ЈТ]» (Римдегилерге 3:13—18). Христиан кижи эди-каныныҥ «ӱйелерин» мындый кинчектер эдерине тузаланза, бойыныҥ эди-канын быјарсыдар. Темдектезе, христиан кижи биле тура, јескинчилӱ материал — садизмдӱ базыныш эмезе порнография кӧрӱп турза, ол, сӱрлеп айтса, бойыныҥ кӧзин кинчекке берип, эди-канын бӱдӱнге быјарсыдып  јат. Андый кижиниҥ Кудайга бажырарга эдип турган бастыра ижи Кудайга јараар агару тайылга болбос (Јаҥды такыганы 15:21; Петрдыҥ 1-кы самаразы 1:14—16; Петрдыҥ 2-чи самаразы 3:11). Кудайга јарабас соот-јыргалдар кандый јаан каршу экелет дезеер!

⁷ Айдарда, христиан кижиниҥ јӱрӱми талдап алган соот-јыргалдардаҥ камаанду. Оныҥ учун Кудайга берип турган тайылгабысты быјарсыдып турган эмес, карын оны јарандырып турган соот-јыргалдарды талдаарга кӱӱнзейдис. Је эмди соот-јыргалдардыҥ јакшызын ла јаманын канайып ылгаштырарын кӧрӱп ийеектер.

8, 9. а) Соот-јыргалдар кандый эки бӧлӱкке бӧлӱнет? б) Христиандар кандый соот-јыргалдардаҥ кыйып јат ла нениҥ учун?

⁸ Соот-јыргалдарды эки бӧлӱкке бӧлӱӱрге јараар: баштапкызы — христиандарга јарабас соот-јыргалдар, экинчизи — библиялык принциптерге тайанып талдайтан соот-јыргалдар. Озо баштап христиандарга јарабас соот-јыргалдарды кӧрӱп ийеектер.

⁹ Баштапкы бажалыкта Агару Бичик јаратпай турган кезик соот-јыргалдар керегинде айдылган болгон. Темдектезе, садизмдӱ, демонизмдӱ, порнографиялу, јескинчилӱ ле балыр керектерге кӱӱнзедип турган веб-сайттар, кинолор, телекӧрӱлтелер ле кожоҥдор керегинде айдылган. Библиялык принциптерге ле јасактарга келишпей турган мындый соот-јыргалдарда јаман неме јок деп кӧргӱзилип те турган болзо, чындык христиандар олордоҥ кыйып турар учурлу (Апостолдордыҥ ижи 15:28, 29; 1 Коринфтегилерге 6:9, 10; Ачылта 21:8). Кудайга јарабас соот-јыргалдардаҥ кыйып турганыҥла јаманды кӧрӧр кӱӱниҥ јок болгоныҥды ла јаманнаҥ кыйып турганыҥды кӧргӱзип јадыҥ.  Анайып, сен «экијӱстенбей бӱдӱп јӱргениҥди» кӧргӱзедиҥ (1 Тимофейге 1:5; Сарын 34:14; Римдегилерге 12:9).

10. Соот-јыргалдар керегинде нени сананганы јеткерлӱ ле нениҥ учун?

¹⁰ Кезик улустыҥ санаазыла болзо, балыр керектер кӧргӱзип турган кинолорды ла телекӧрӱлтелерди кӧрӧри каршу јетирбей јат. Олор: «Мен балыр керектер кӧргӱзип турган кинолорды ла телекӧрӱлтелерди кӧрӱп те турган болзом, бойым анайып качан да этпезим» — деп санангылайт. Мынайып сананганы јеткерлӱ ле тӧгӱн болот. (Иеремия 17:9 кычыр.) Иеговага јарабай турган керектерди јарадып турган болзобыс, бисти јаманды кӧрӧр кӱӱни јок кижи деп айдарга јараар ба? Балыр керектерди јаантайын кӧрӱп турзаас, бистиҥ уйадыс иштебей барар (Сарын 119:70; 1 Тимофейге 4:1, 2). Мындый кылык-јаҥ бистиҥ эдип турган керектериске ле улустыҥ кинчектӱ керектерине канайып кӧрӱп турганыска салтарын јетирердеҥ айабас.

11. Соот-јыргалдар аайынча Галаттарга 6:7-деги сӧстӧрдиҥ чыны недеҥ кӧрӱнет?

¹¹ Мындый учуралдар ас эмес. Кезик христиандар Кудайга јарабас соот-јыргалдарды кӧрӱп турганынаҥ улам балыр јӱрӱм јӱрӱп баштаган. Анайып олор «кижи нени ӱрендеер, оны јууп алар» деген сӧстӧрдиҥ чынын оҥдоп алган (Галаттарга 6:7). Је мындый айалганаҥ кыйар арга бар. Санаабысты ару тутсабыс, керектерис те ару болор. (« Мен кандый соот-јыргалды талдаарым?» деген рамканы кӧрӱгер.)

12. Соот-јыргалдарды талдаарында Галаттарга 6:5–ти канайып тузаланарга јараар ла кандый бир шӱӱлтеге келерге, неле башкарынар керек?

¹² Эмди Кудайдыҥ Сӧзинде чике каруу берилбей турган соот-јыргалдарды кӧрӱп ийеектер. Христиан кижи  мындый соот-јыргалдардыҥ кажызы тузалу болор деп, бойы талдаар учурлу. (Галаттарга 6:5 кычыр.) Је андый да болзо, чике каруу берилбей турган учуралдарда башкарту јок артпай јадыс. Агару Бичикте Кудайдыҥ санаа-шӱӱлтезин оҥдоорго болужатан чындыктыҥ тӧзӧлгӧлӧри, ол эмезе принциптери, бар. Бу принциптерди тузаланып, јӱрӱмниҥ кажы ла учуралында, ол тоодо соот-јыргалдарды да талдаарында «Кайраканныҥ кӱӱни незинде болгонын» оҥдоп аларыс (Ефестегилерге 5:17.)

13. Иегованы ачындыргадый соот-јыргалдардаҥ кыйарга, бистерди не кӱӱнзедер?

 ¹³ Је кажы ла христианныҥ кӧгӱс ӧзӱми башка болгонынаҥ улам, кӧрӱм-санаазы да башка болот (Филиппыдагыларга 1:9, ЈТ). Анайда ок, бирӱзине јарап турган соот-јыргал, экинчизине јарабас болор деп, христиандар оҥдоп јадылар. Оныҥ учун бастыра христиандар бир тӱҥей соот-јыргалдар талдаар деп, сананбас керек. Је андый да болзо, бис Кудайдыҥ принциптериле канча ла кире санаабысты ла јӱрегисти солып турзаас, ончо ло кире Иегованы ачындыратан соот-јыргалдардаҥ кыйарга кӱӱнзеерис (Сарын 119:11, 129; Петрдыҥ 1-кы самаразы 2:16).

14. а) Соот-јыргалдарды талдаарында кандый суракты ајаруга алар керек? б) Каандыктыҥ керектери сениҥ јӱрӱмиҥде баштапкы јерге турзын деп, нени эдер керек?

¹⁴ Соот-јыргалды талдап тура, ајаруга алатан база бир јаан сурак — ол ӧй. Канайып амырап турганыҥнаҥ, нени јарадып турганыҥ кӧрӱнет; а канча кире ӧй амырап турганыҥнаҥ, нени баалап турганыҥ кӧрӱнет. Христиандар эҥ ле тыҥ кӧгӱс керектерди баалап јат. (Матфей 6:33 кычыр.) Је Каандыктыҥ керектери сениҥ јӱрӱмиҥде оноҥ ло ары баштапкы јерге турат па деп, канайып бӱдӱмјиленер? Элчи Павел мынайып айткан: «Эдип јӱргенигерди ајарыгар! Санаа-укаазы јок улус чылап эмес, керсӱ улус чылап эдип јӱригер. Ӧйди баалагар» (Ефестегилерге 5:15, 16). Соот-јыргалдарга берип турган ӧйиҥди кыскартып ийзеҥ, «эҥ артыгына», ӧскӧртӧ айтса ич-кӧгӱзиҥди тыҥыдатан керектерге, ӧйди табып аларыҥ (Филиппыдагыларга 1:10).

15. Соот-јыргалдарды талдаарында кинчекке экелгедий керектерге ӧткӱре јууктабаза, нениҥ учун ойгор болор?

¹⁵ Анайда ок, соот-јыргалдарды талдаарында кинчекке экелгедий керектерге ӧткӱре јууктабас керек. Мыны канайып оҥдоор? Ӧрӧги бичилген алама  керегинде темди такып кӧрӱп ийеектер. Сен билбей калала ӱрелип калган јерди јип ийбеске, аламаныҥ јӱк ле ӱрелип калган јерин эмес, оны айландыра да јерин кезип таштаар эмес бедиҥ? Анайып ла соот-јыргалдар талдаарында кинчекке экелгедий керектерге ӧткӱре јууктабаза, ойгор болор эди. Ойгор христиан кижи јаҥыс ла библиялык принциптерди бузып турган соот-јыргалдардаҥ эмес, је ич-кӧгӱзине каршу јетиргедий де соот-јыргалдардаҥ кыйып јат (Укаа сӧстӧр 4:25—27). Мынайып эдерге, Кудайдыҥ Сӧзинеҥ бек тудунар керек.

16. а) Бис Иегованыҥ нормаларын тузаланып турганысты канайып кӧргӱзерис? б) Библиялык принциптерди тузаланарына темигип каларга, нени эдер керек?

¹⁶ Чындык христиандар соот-јыргалдарды талдап тура, озо ло баштап Иегованыҥ кӧрӱмин ајаруга алат. Оныҥ нормалары ла сезимдери Агару Бичикте бичилип калган. Соломон каан Иегованыҥ кӧрӧр кӱӱни јок керектерди тоолоп салган. Андый керектерге «тӧгӱнчи тил, бурузы јоктыҥ канын тӧгӱп турган кол, калју санаалар ӧскӱрип турган јӱрек, јаманды эдерге меҥдеп турган бут» кирет (Укаа сӧстӧр 6:16—19). Иегованыҥ кӧрӱми слерди неге кӱӱнзедер учурлу? «Иегованы сӱӱп тургандар, јаманды кӧрӧр кӱӱнигер јок болзын» — деп, сарнаачы бистерди кычырат (Сарын 97:10). Иегованыҥ кӧрӧр кӱӱни јок керектерди слердиҥ де кӧрӧр кӱӱнигер  јок деп, талдап алган соот-јыргалдараардаҥ кӧрӱнип турар учурлу (Галаттарга 5:19—21). Анайда ок, улус кӧзинче этпей турган керектерди јаҥыскан тужыгарда эдип турзагар, чыннаҥ кандый кижи болгоныгарды кӧргӱзедеер деп ундыбагар (Сарын 11:4; 16:8). Оныҥ учун слер Кудайдыҥ нормаларын јӱрӱмигердиҥ кажы ла јанына тузаланарга кӱӱнзеп турган болзогор, тӱп-шӱӱлтегер јаантайын библиялык принциптер аайынча болор. Анайып, библиялык принциптерди тузаланарга темигип калараар (2 Коринфтегилерге 3:18).

17. Кандый бир соот-јыргалды талдаардаҥ озо, бойыстаҥ кандый сурактар сураарыс?

¹⁷ Соот-јыргалдарды Иегованыҥ кӧрӱмиле талдап тургам ба деп билерге, база нени эдерге јараар? Мындый суракты шӱӱп кӧрӱгер: «Бу соот-јыргал меге ле Иеговала мениҥ колбуларыма туза јетирер бе, јок по?» Темдектезе, кандый бир киноны кӧрӧрдӧҥ озо, бойыгардаҥ сурагар: «Бу киноны кӧрзӧм, уйадым нени айдар?» Мындый учуралда тузалангадый принциптерди кӧрӱп ийеектер.

18, 19. а) Филиппыдагыларга 4:8-те бичилген принцип соот-јыргалыс тузалу ба деп оҥдоорго канайып болужат? б) Јакшы соот-јыргал талдаарга, база кандый принциптер болужар? (Кӧчӱрӱни кӧрӱгер.)

¹⁸ Тӧс принцип Филиппыдагыларга 4:8-те бичилген: «Адакыда, карындаштар, нези чын, нези ак-чек, нези чындык, нези ару, нези улуска јарап турган, нези баалу, нези мактаарга ла тоорго јарамыкту — ол керегинде [јаантайын, ЈТ] сананыгар». Павел бу ӱлгерде соот-јыргалдар керегинде эмес, је озо ло баштап Кудайды сӱӱндирерге турган јӱректеги санаалар керегинде айткан (Сарын 19:14). Павелдиҥ бу сӧстӧрин соот-јыргалдарга да тузаланарга јараар. Канайып?

¹⁹ «Кинолор, кожоҥдор, компьютерный ойындар ла ӧскӧ дӧ соот-јыргалдар мениҥ санаамды „ару“ немеле толтырат па?» — деп бойыгардаҥ сурагар. Темдектезе, кандый бир киноны кӧргӧниниҥ кийнинеҥ слердиҥ  санаагарда не артып калат? Ару ла јакшы санаалар арткан болзо, соот-јыргал тузалу болгон. Је кӧргӧн кино слерди јаман, балыр санааларга кӱӱнзедип турган болзо, мындый соот-јыргал тузалу болбогон, керек дезе каршулу да болгон болор (Матфей 12:33; Марк 7:20—23). Нениҥ учун? Нениҥ учун дезе јаман балыр санаалардаҥ улам, слер амырыгарды јылыйтып, Агару Бичикле ӱреткен уйадыгарды киртидип, Кудайла колбулараарды ӱреп јадыгар (Ефестегилерге 5:5; 1 Тимофейге 1:5, 19). Мындый соот-јыргал слерге каршузын јетирип турган болзо, оны талдабазыгар деп, бек сананып алыгар (Римдегилерге 12:2) *. «Ајаруга турбас немедеҥ кӧстӧримди тууралатсаҥ» — деп, Иеговага мӱргӱген сарнаачынаҥ тем алыгар (Сарын 119:37).

20, 21. 1 Коринфтегилерге 10:23, 24-тӧги принципти тузалу соот-јыргалды талдаарга, канайып тузаланар?

²⁰ Элчи Павел христиандарга бойыныҥ кӧрӱми аайынча кандый бир шӱӱлтеге келердеҥ озо ајаруга алатан принцип айткан: «Меге ончозын эдерге јараар, је ончозы туза экелбей јат. Меге ончозын эдери јарадылган, је ончозы тыҥыдар арга бербей јат. Кем де бойына туза бедиребезин, је ӧскӧ кижиге бедирезин» (1 Коринфтегилерге 10:23, 24). Бу принципти, тузалу соот-јыргалды талдаарга, канайып тузаланар? Бойыгардаҥ сурагар: «Талдап алган соот-јыргалым улуска буудак болбос по?»

²¹ Слердиҥ уйадаар «јараар» соот-јыргалдарды талдаарга јарадып турган болор. Талдап алганаарды уйады сескир ака-эјелер јаратпай турган болзо, слер андый соот-јыргалды талдабас болороор. Нениҥ учун?  Не дезе, Павелдиҥ айтканыла болзо, слер карындаштараарга удура, керек дезе «Христоско удура», кинчек этпеске турганаар, оноҥ ӧскӧ ака-эјелерге Кудайга чындык артарга кӱч болор эди. Анайдарда, слер «бӱдӱрилер шылтак болбогор» деген јӧпти алынып јадыгар (1 Коринфтегилерге 8:12; 10:32). Анайып бӱгӱнги де кӱнниҥ чындык христиандары Павелдиҥ айалганы кӧрӱп тура, акту кӱӱнинеҥ берген јӧбин алынып, «јараар», је туза экелбей турган соот-јыргалдардаҥ кыйып јадылар (Римдегилерге 14:1; 15:1).

22. Бойыныҥ кӧрӱмин нениҥ учун ӧскӧ улуска албадабас керек?

²² Улусты сананып тура, база бир немени ундыбас керек. Уйады сескир христиан кижи јуунныҥ улузына соот-јыргалдар аайынча бойыныҥ кӧрӱмин албадабас учурлу. Андый кижини, ӧскӧ улусты база ол ло јолло, ол ло чылап маҥтатсын деп албадап турган кижиге тӱҥейлеерге јараар. Мынайып некегени јастыра. Уйады сескир христиан кижи ака-эјелерди сӱӱп, олордыҥ библиялык принциптерди буспай турган башка кӧрӱмин тоор учурлу. Анайып, «кӱӱнзек [керсӱ, ЈТ] болгоныгарды ончо улус кӧрзин» (Филиппыдагыларга 4:5; Јарлыкчы 7:16).

23. Слер тузалу соот-јыргалды талдап алганаар деп, канайып билип аларыгар?

²³ Бу бӧлӱкте айдылганыла болзо, тузалу соот-јыргалды талдап алганаар деп, канайып билип алатан? Агару Бичик јарт ла јаратпай турган јескинчилӱ ле балыр керектерди кӧргӱзип турган соот-јыргалдардаҥ кыйып јӱрӱгер. Је Агару Бичикте кандый бир соот-јыргалдар јанынаҥ чокум башкарту јок болзо, библиялык принциптерди тузаланыгар. Слердиҥ уйадыгарды киртидип, анайда ок ӧскӧ улустыҥ, анчада ла ака-эјелердиҥ, сезимдерине тийгедий соот-јыргалдардаҥ кыйарга белен болыгар. Анайып эдерге турганаар, Кудайга мак экелзин ле слерди ле слердиҥ билегеерди Оныҥ сӱӱжинде кичеезин.