Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

KAPITULU 6

Chize Mutuhasa Kusakula Yiheho Yipema

Chize Mutuhasa Kusakula Yiheho Yipema

“Lingenu yuma yeswe ha uhenya wa Zambi.”​—1 A-KORINDU 10:31.

1, 2. Yiyulo yika twatamba kukwata ha kusakula yiheho?

ACHINYONGA ngwe unazange kulia umwe muhuko upema, alioze mumona chihanda chikwo cha muhuko, chinapolo. Yika mulinga? Muhasa kulia muhuko weswe, hamwe ni chihanda chapola; nyi mumbila muhuko wacho, nyi muuteta chihanda chize chapola ni kulia chihanda chize chinawaha? Yena yika te musakula?

2 Chizechene nawa, ni yiheho yili ngwe muhuko wacho. Ha mashimbu amwe, twakuzanga kuheha, alioze tunanyingika ngwetu, ha matangwa wano yiheho yinji yili yipi, yakusolola yuma ya utanji hanji “yapola.” Nyi chino chalingiwa, yika watamba kulinga? Atu amwe kakulengulula yuma yipi ni kutayiza yiheho yeswayo yakusoloka. Akwo kakwehuka kuheha cheswe chipi hanga ahone kulinehena utoji. Nawa anji kakusakula kanawa yiheho yize yakwanehena yiwape yipema. Mba yena yiheho yika watamba kusakula hanga ununge mu zango lia Zambi?

3. Yika mutulilongesa haliapwila?

3 Anji a kuli yetu kota te mutusakula nyonga lia muchitatu. Tunanyingika ngwetu, twakufupiwa kuheha, alioze twatamba kusakula yiheho yipema. Kashika, chili chilemu kunyingika yiheho yize yili yipema ni yize hi yipema ko. Chitangu mutulilongesa chize kusakula chetu yiheho muchihasa kukwasa hanji kupihisa uwayilo wetu kuli Yehova.

“LINGENU YUMA YESWE HA UHENYA WA ZAMBI”

4. Kuchi kulihana chetu chatamba kutukwasa ha kusakula yiheho yetu?

4 Ha mashimbu anji akunyima umwe Chela cha Yehova kashinakaji yoze apapachishile ha mwaka wa 1946 kambile ngwenyi: “Ami nakulikolweza hanga ngupwe mashimbu eswe muze anahanjika pande ja upapachiso nawa nakusa tachi hanga ngujipanjike kanawa ngwe pande ja upapachiso wami.” Mumu liaka iye akuchilinga? Mwene yalumbununa ngwenyi: “Kwiwuluka kulihana chami chili chuma chilemu chinji mumu chakungukwasa kushishika.” Yena unanyingika ngwe chino chili chamwenemwene. Kwiwuluka chilakenyo chize walingile kuli Yehova, cha kulinga upale wenyi, muchihasa kukukwasa kunyongonona. (Tanga Chilumbununyi 5:4.) Chochene, kupukuna ha chize twalihanyine kuli Yehova chakusoloka ku yitanga yetu ni ku yuma yeswe yize twakulinga ku mwono wetu, ni ha kusakula yiheho. Postolo Paulu kasolwele ulemu wa chikuma chino muze asonekenene kuli akwa-Kristu a ku mashimbu jenyi ngwenyi: ‘Kashika chipwe munulia, hanji mununwa, hanji cheswacho munulinga, lingenu yuma yeswe ha uhenya wa Zambi.’—1 A-Korindu 10:31.

5. Kuchi mukanda wa Ulevi 22:18-20 unatukwasa kunyingika utowezo uze uli mu mukanda wa A-Roma 12:1?

5 Yeswe yize twakulinga ku mwono wetu yinatale ha uwayilo wetu kuli Yehova. Ha mukanda uze Paulu asonekenene akwa-Roma, kambile limwe liji lize lili ni ulumbunwiso unene hanga akwase mandumbu jenyi kunyingika ulemu wa chikuma chino. Iye kaakolwezele hakwamba ngwenyi: “Nutumbikile mijimba yenu mulambu wa mwono, usandu, wa kupemena chikolo kuli Zambi. Chenacho we uvumbiko wenu wakulita ni kunyonga cha mana.” (A-Roma 12:1) Mujimba wacho unalumbunuka manyonga, mbunge ni tachi ja ku mujimba. Yeswayi twatamba kuyizachisa hanga tuwayile Zambi. (Marku 12:30) Paulu katesele milimo yize twakulingila Yehova ni mbunge yeswe ngwe yitapo. Liji lino lili umwe utowezo upema. Kulita ni Shimbi ja Mose, nyi te chitapo muchipwa ni umwe kapalia, Zambi te kechi kuchitayiza. (Ulevi 22:18-20) Chizechene nawa, nyi chitapo cha ufulielo wetu chapwa ni umwe kapalia, Zambi kechi kuchitayiza. Kuchi chino muchihasa kulingiwa?

6, 7. Kuchi mukwa-Kristu mahasa kupihisa mujimba wenyi, nawa kuchi usendo wenyi ni Yehova muupwa?

6 Paulu kalwezele akwa-Kristu mu Roma ngwenyi, “kanda nutayiza shili kuyula mu mijimba yenu.” Yamba nawa ngwenyi, ‘nushiha tachi ja yilinga ya mujimba.’ (A-Roma 6:12-14; 8:13) Ku uputukilo wa mukanda wenyi iye kahanyine yilweza ya yimwe “yilinga ya mujimba.” Hakutwala kuli atu akwa-shili, aye yamba ngwenyi: “Makanwa jo hanazala ni kushingana ni maliji asasu. Molu jo kakutambuka ha kumwanga manyinga. Woma wa Zambi wakuhi kumeso jo, niumwe.” (A-Roma 3:13-18) Mukwa-Kristu makisa “mujimba” wenyi hanji yihanda ya mujimba wenyi ha kulinga yitanga yino yipi. Ha chino, nyi mukwa-Kristu musono watala yizulie ya sonyi hanji kutala yiheho ya kulipupula, iye kanahana ‘meso jenyi ku shili’ ni kupihisa mujimba wenyi weswe. Mulimo weswawo, mutu wacho malingila Zambi, kuuchi kupwa nawa usandu mumu Zambi kechi kuutayiza. (Shimbi Yamuchiali 15:21; 1 Petulu 1:14-16; 2 Petulu 3:11) Mutu mahasa kupihisa ufulielo wenyi ha kusakula yiheho yacho!

7 Tunyingikenu ngwetu, kusakula yiheho kuli mukwa-Kristu chili chikuma chilemu chinji. Kashika tunazange kusakula yiheho yize muyitukwasa kulingila kanawa Zambi chakuhona kulikisa. Haliapwila tutalenu yiheho yize yili yipema ni yize hi yipema ko.

‘‘IVWILA LWAJI UNGULUNGULU’

8, 9. (a) Mu yihanda yika yaali mutuhasa kuteta yiheho? (b) Yiheho yika twatamba kwehuka nawa mumu liaka?

8 Mutuhasa kuteta yiheho mu yihanda yaali. Chitangu, yiheho yize akwa-Kristu keshi kutayiza, chamuchiali yiheho yize akwa-Kristu mahasa kutayiza hanji ka. Tushimutwinenu yiheho yitangu, yize akwa-Kristu keshi kutayiza.

9 Ngwe chize twamona mu Kapitulu 1, yiheho yimwe yakusolola yuma yize kuyishi kulita ni shimbi ja mu Mbimbiliya. Chakutalilaho, yitanga ya luchisa, ya andemoniu, ni yuma yikwo ya sonyi yakusoloka ha Intenet, ha yinema, ha TV, ni ha miaso. Akwa-Kristu katamba kwehuka yitanga yino mumu yakusolola yuma yize kuyishi kulita ni shimbi ja Zambi. (Yilinga 15:28, 29; 1 A-Korindu 6:9, 10; Usolwelo 21:8) Nyi wehuka yiheho yino yipi, muusolola kuli Yehova ngwe, yena ‘wakwivwa lwaji ha ungulungulu’ ni hamu lieswe ‘wakuchina yipi.’ Ha chino, muhasa kupwa “ni ufulielo uze kuushi ulembekese.”—A-Roma 12:9; Samu 34:14; 1 Timoteu 1:5.

10. Kunyonga chika hakutwala ku yiheho chili chipi nawa mumu liaka?

10 Amwe mahasa kumona ngwe, kukushi upi niumwe ha kutala chimwe chiheho cha sonyi. Ni kunyonga ngwo: ‘Munguhasa kutala yuma yacho ha yinema hanji ha TV, alioze kuchichi keza kalinga yuma yacho.’ Kunyonga chino, chili chasaki nawa muchihasa kutusa mu luyinda. (Tanga Jeremia 17:9.) Shina ‘twakuvwila lwaji ungulungulu’ nyi twazanga kutala yuma yize Yehova keshi kuzanga? Nyi twapwa ni kulinga mashimbu eswe yitanga ya luchisa, manyonga jetu hakutwala ku chipema ni chipi mapihia. (Samu 119:70; 1 Timoteu 4:1, 2) Chino muchihasa kupihisa yitanga yetu ni chize twakunyonga ha yitanga yipi ya akwetu.

11. Kuchi A-Ngalashia 6:7 uli wamwenemwene hakutwala ku yiheho?

11 Kwamba pundu chino chakulingiwa. Amwe akwa-Kristu hanalingi upangala ha mukunda wa yizulie ya sonyi yize apwile ni kutala ha TV hanji ha internet. Ayo yanyingika ngwo kuma “cheswacho mutu makuwa, chenacho makacha nawa.” (A-Ngalashia 6:7) Alioze mutu mahasa kwehuka kapinda wacho. Nyi yena mukuwa yuma yize yili yipema mu mbunge ye, pundu lume muukacha nawa yuma yipema chinji.—Tala kasha wakwamba ngwo “ Yiheho Yika Natamba Kusakula?” ha lifwo 67.

 

KWATA YIYULO YIZE YINALITE NI SHIMBI JA MBIMBILIYA

12. Kuchi A-Ngalashia 6:5 unahanjika hakutwala ku yiheho, nawa usongwelo uka tulinawo ha kukwata yiyulo?

12 Haliapwila tutalenu yiheho yize keshi kuyikanjisa pundu mu Liji lia Zambi. Ha kusakula yiheho yacho, mukwa-Kristu mweswe katamba kukwata mwene chiyulo chenyi ha yiheho yize mamona ngwenyi yili yipema. (Tanga A-Ngalashia 6:5.) Chipwe chocho, tuli ni usongwelo uze muuhasa kutukwasa kukwata yiyulo. Mbimbiliya yili ni shimbi hanji umwenemwene ulemu, uze muuhasa kutukwasa kunyingika chize Yehova akunyonga. Nyi twasela shindakenyo ku shimbi jacho, mutuhasa kunyingika “upale wa Mwene” ha yuma yeswe ha chikuma cha kusakula yiheho.—A-Efwesu 5:17.

ala ku yiheho, nawa usongwelo uka tulinawo ha kukwata yiyulo?

13. Yika muyihasa kutukwasa kwehuka yiheho yize muyihasa kuvwisa Yehova kupihia?

13 Tunanyingika ngwetu, akwa-Kristu eswe keshi ni manyonga amuwika. (A-Fwilipu 1:9) Chikwo nawa, akwa-Kristu kananyingika ngwo, hakutwala ku yiheho, kusakula cha mutu ni mutu chalisa. Kashika, kutwatambile kushimbwila ngwo akwa-Kristu eswe akwate chiyulo chochene. Chipwe chocho, nyi twecha shimbi ja Mbimbiliya hanga jisongwele manyonga jetu, mutupwa ni tachi ja kwehuka yiheho yeswayo muyihasa kuvwisa Yehova kupihia.—Samu 119:11, 129; 1 Petulu 2:16.

14. (a) Yika twatamba kunyonga muze tunasakula yiheho? (b) Kuchi mutuhasa kusa Wanangana kulutwe ku mwono wetu?

14 Muze mutusakula yiheho kuli chuma chilemu chize twatamba kunyonga: mashimbu jetu. Kusakula che cha yiheho chakusolola yize wakutayiza, alioze shimbu lize wakupalikisa ha yiheho liakusolola yize yena wakulemesa chinji ku mwono we. Kuli akwa-Kristu, ufulielo uli chuma chilemu ku mwono wo. (Tanga Mateu 6:33.) Yika mutuhasa kulinga hanga tusolole ngwetu, yikuma ya Wanangana yili yitangu ku mwono wetu? Postolo Paulu kambile ngwenyi: “Talenu kanawa ku kwenda chenu. Kanda nwenda ngwe waze keshi mana, alioze endenu ni mana. Kuulenu we mwaka.” (A-Efwesu 5:15, 16) Chochene, kutesa mashimbu waze mupalikisa ha yiheho muchikukwasa kupwa ni “shindakenyo ha yuma yahiana kupema” yize muyikukwasa kukolesa ufulielo we.—A-Fwilipu 1:10.

15. Mumu liaka chili chilemu kukeya ha kusakula yiheho?

15 Nawa chili chilemu kukeya ha kusakula yiheho. Yika chino chinalumbunuka? Twiwulukenu chilweza cha muhuko. Nyi kuwazangile kulia chihanda cha pola, muhasa kuteta chihanda chize chinapolo. Chizechene nawa, nyi twakeya ha kusakula yiheho mutusolola ngwo tuli ni mana. Mukwa-Kristu wakanyama keshi kwehuka wika yiheho yize yakulimika ni shimbi ja Mbimbiliya, alioze kakwehuka nawa yiheho yipi hanji yize muyihasa kupihisa ufulielo wetu. (Yishima 4:25-27) kukaula Liji lia Zambi muchitukwasa kusakula kanawa yiheho.

“YUMA YESWAYO YITOMA”

Nyi twakaula shimbi ja mu Mbimbiliya ha kusakula yiheho, mutulifunga mu ufulielo

16. (a) Kuchi mutuhasa kusolola ngwetu yitanga yetu yinalite ni nyonga lia Yehova? (b) Kuchi kukaula shimbi ja Mbimbiliya muchipwa mwono we?

16 Akwa-Kristu amwenemwene, kakunyonga chitangu ha shimbi ja Yehova muze anazange kusakula yiheho. Mbimbiliya yakusolola manyonga ni shimbi ja Yehova. Chakutalilaho, Mwanangana Solomone kasonekenene yuma yinji yize Yehova akuvwila kole, ngwe “kanwa lia mahuza; moko akushiha mutu chitela chakuhi; mbunge ya kutaka manyonga a uhenge; molu akutambukila mu yuma yipi.” (Yishima 6:16-19) Kuchi nyonga lia Yehova liakukwata ha manyonga je? Mukwa-Samu katowezele ngwenyi, “yenu eswe nwakuzanga Yehova vwilenu lwaji yuma yipi.” (Samu 97:10) Yiheho ye yize wakusakula ndo yisolole ngwo yena pundu wakuvwila lwaji yize Yehova akuvwila lwaji. (A-Ngalashia 5:19-21) Watamba kunyingika ngwe yuma yize wakulinga kutenga chipwe ha mbunga yakusolola chize yena wapwa. (Masamu 11:4; 16:8) Kashika, nyi wanyonga kanawa ha mwono we, ha manyonga ja Yehova hakutwala ku chikuma chino, mashimbu eswe mupwa ni kusakula yiheho kulita ni shimbi ja Mbimbiliya. Nyi wapwa ni kulinga chocho, chino muchipwa mwono we.​—2 A-Korindu 3:18.

17. Shimbu kanda uchisakula chiheho, yihula yika watamba kulihula?

17 Yika nawa muhasa kulinga hanga usele shindakenyo ngwe mulinga chuma kulita ni nyonga lia Yehova muze musakula yiheho? Nyonga ha chihula chino, ‘Shina chino muchipinjisa yitanga yami ni usepa wami ni Zambi?’ Chakutalilaho, shimbu kanda uchikwata chiyulo cha kutala chimwe chiheho, lihule ngwe: ‘Kuchi mbunge yami muyipwa nyi natala chinema chino?’ Tutalenu shimbi jize jinatale ha chikuma chino.

18, 19. (a) Kuchi shimbi jili ha mukanda wa A-Fwilipu 4:8 mujihasa kutukwasa kunyingika nyi yiheho yize tunasakula yili yipema? (b) Shimbi jikwo jika mujitukwasa kusakula yiheho yipema? (Tala maliji ali mushi.)

18 Shimbi yilemu yili ha mukanda wa A-Fwilipu 4:8, yinambe ngwo: “Yeswayo yamwenemwene, yeswayo kuyishi lwelia, yeswayo ya ululi, yeswayo yitoma, yeswayo yatela kufwila, yeswayo ya lufuma mupema; nyi kuhiana chimwe chiliko, ni uhaliso umwe uliko, nyongenu ha yino yuma.” Ha mukanda uno, Paulu te kakapwile ni kuhanjika hakutwala ku yiheho, alioze te kanahanjika hakutwala ku manyonga a mu mbunge waze atamba kushindakenya ha yuma yize yakuvwisa Zambi kuwaha. (Samu 19:14) Chipwe chocho, shimbi jize jilimo mujihasa kutukwasa ha kusakula yiheho. Kuchi?

19 Achilihule ngwe: ‛Shina yinema, ma videogame, miaso ni yiheho yikwo yize nakusakula yakungukwasa kupwa ni manyonga atoma?ʼ Chakutalilaho, muze hiwahwisa kutala chinema, manyonga aka wakusala no mu mbunge? Nyi manyonga waze wakusala no mu mbunge makukwasa ni kukwaha chiseke, muhasa kupwa ni shindakenyo ngwe, chiheho chacho chili chipema. Alioze ni chiheho chacho, chakunyongesa yuma ya luchisa, nyingika ngwe hi chipema ko. (Mateu 12:33; Marku 7:20-23) Mumu liaka? Mumu kunyonga yuma yaluchisa chakupikalisa sambukila yetu ni mbunge yetu yize yili yakufumba ni shimbi ja Mbimbiliya, nawa muyihasa kupihisa usepa wetu ni Zambi. (A-Efwesu 5:5; 1 Timoteu 1:5, 19) Amu yiheho yino, yili ni yuma yaluchisa, twatamba kuyehuka. * (A-Roma 12:2) Pwako ni nyonga lia mukwa-kwimba masamu yoze walembele kuli Yehova ngwenyi: “Tewulula kama meso jami, kanda atala yuma yamokomoko.”​—Samu 119:37.

FUPA KUYUKA CHA AKWENU

20, 21. Kuchi mukanda 1 A-Korindu 10:23, 24 unatele hakutwala ku chikuma chakusakula yiheho yipema?

20 Paulu katongwele shimbi jikwo jilemu jize mujihasa kutukwasa ha kukwata yiyulo ku mwono wetu. Iye ngwenyi: “Kuli yami yuma yeswe yinalite ni shimbi; alioze hi yuma yeswe ko yinatambe. Niumwe kanda afupa kufumbuka chenyi mwene, alioze mutu mweswe akafupe kufumbuka cha mukwo.” (1 A-Korindu 10:23, 24) Kuchi shimbi jino mujihasa kutukwasa kusakula kanawa yiheho yetu? Watamba kulihula ngwe: ‘Kuchi yiheho yize nasakula muyihasa kutwa akwetu?’

21 Yena muhasa kunyonga ngwe yiheho yimwe “yinalite” hanji yinapeme. Alioze, nyi wamona ngwe akwenu waze ali ni mbunge yilelu, kasolo kutayiza yiheho yacho, yena muhasa kuyehuka. Mumu liaka? Mumu kuusolo ‘kutalingisa mandumbu je’ hanji ‘kuvulumuna kuli Kristu’ ngwe chize Paulu ambile, chino muchihasa kupwisa chikalu mandumbu je kushishika kuli Zambi. Yena wakulemesa utowezo au: “Kanda nukapwa chitalingiso.” (1 A-Korindu 8:12; 10:32) Akwa-Kristu amwenemwene musono kakulemesa utowezo uno, uze Paulu ahanyine wa kwehuka yiheho yize yakusoloka ngwe ‘yalita’ alioze “kuyishi kukolesa” ufulielo.​—A-Roma 14:1; 15:1.

22. Mumu liaka mukachi ka akwa-Kristu mu muhasa kupwa manyonga alisa?

22 Hakutwala ku chikuma cha kusa kufumbuka cha akwetu kulutwe, kuli nawa chikuma chikwo. Mukwa-Kristu yoze uli ni mbunge yilelu katambile kushinjila akwo mu chikungulwila hanga apwe ni nyonga ngwe lia yiye hakutwala ku yiheho yize iye anamono ngwenyi yinalite. Nyi machilinga, mapwa ngwe umwe mukwa-kwendesa mashinyi yoze mashinjila akwo mutapalo ngwo ndo nyi ayo ende ngwe chize iye anende. Chino te kuchichi kulita. Mutu uli ni mbunge yilelu, zango hali mandumbu jenyi liakumukwasa kuvumbika nyonga lialisa lia akwo hakutwala ku yiheho, nyi yiheho yacho kuyishi kulimika ni shimbi ja Zambi. Ha chino, iye kakusolola ‘umbovu wenyi kuli atu eswe.’—A-Fwilipu 4:5; Chilumbununyi 7:16.

23. Kuchi muhasa kusakula yiheho yipema?

23 Kuhitulula, kuchi muhasa kusakula yiheho yipema? Ehuka yiheho yeswe yize yakusolola yuma yaluchisa yize yakulimika ni Liji lia Zambi. Kaula shimbi jeswe ja Zambi jize mujikukwasa kusakula yiheho yize keshi kukanjisa pundu mu Mbimbiliya. Ehuka yiheho yize muyivwisa akwenu yikola ku mbunge, chipi-chipi mandumbu jetu. Nyi walinga chocho muvwisa Zambi kuwaha nawa yena ni usoko we munununga mu zango lienyi.

^ kax. 19 Shimbi jikwo jize mujihasa kutukwasa kusakula yiheho, jili ha Yishima 3:31; 13:20; A-Efwesu 5:3, 4; ni A-Kolosu 3:5, 8, 20.