1, 2. Lelo i butongi’ka botufwaninwe kutonga mu kwipwija mukose?

LANGA pano kosake kudya kipa kitobala, ino ubajingulula’mba i kibole bukila bumo. Le ukalonga namani? Eyo, padi ukadya kyonso, enka ne bukila bubole bwine; pakwabo kadi padi ukasumbula kyonso, ne bukila bubole bwine; nansha padi ukakekebula bukila bubole ne kudya’ko bukila bukomo. Le pa bino bisatu ukatonga’po kyepi?

² Mo monka ne kwipwija mukose nako kudi pamo bwa kino kipa. Kyaba kimo ukokeja kusangela kwipwija mukose, ino wamona’mba kwipwija mukose kuvule dyalelo i kubi, kubole. Penepa ukalonga namani? Bamo baswele bibi o mwanda betabijanga kwipwija mukose konso kuleta ntanda. Bakwabo bapelelelanga kwipwija mukose konso kutyina’mba bakaponena mu bibi. Bangi nabo bepukanga na katentekeji kwipwija mukose kubi ino basangela kokwa kumweka bu kuyampe’ko. Le abe ukatonga bika pa kusaka’mba wilame mu buswe bwa Leza?

3. Lelo i bika byotusa kubandaula?

³ Bavule bakatonga mulangwe wa busatu. Tuswele kwipwija mukose inoko, tusakanga kwimanina pa kokwa kwendele’mo. Shi ke pano, i biyampe tubandaule mwa kuyukila kwipwija mukose kulumbuluke ne kubi. Dibajinji twisambilei bidi pa butongi bwetu bwa kwipwija mukose mobukwatañenine na butōtyi botutōta Yehova.

4. Lelo kwipāna kotwipēne kudi Leza kufwaninwe kushinta namani mutongelo wetu wa kwipwija mukose?

⁴ Myaka kunyuma, Kamoni umo mununu wabatyijibwe mu 1946 wanene’mba: “Nadi nsumininwe kutanwa nyeke ku mashikulu a lubatyijo ne kuteja na katentekeji pamo’nka na ami wa kubatyijibwa.” Mwanda waka? Ushintulula’mba, “Kulama mu ñeni amba ne mwipāne kudi Leza i ditabula dikatampe mu kulama kikōkeji.” Na bubine nobe uketabija uno mulangwe. Kuvuluka’mba wi mulae Yehova amba ukamwingidila mu būmi bobe bonso kukakukwasha ūminine. (Tanga Musapudi 5:4.) Bine, kulangulukila pa kwipāna kobe kukashinta muswelo omwene mwingilo wa bwine Kidishitu ne myanda mikwabo ya mu būmi—kubadila’mo ne kwipwija mukose. Mutumibwa Polo wābingije uno mwanda paāsonekēle bene Kidishitu ba mu yabo myaka’mba: “Nanshi, nansha mudye, nansha mutome, nansha mulonge kintu kyo-kyonso, longai byonso mwanda wa ntumbo ya Leza.”—1 Kodinda 10:31.

5. Lelo Levi 22:18-20 witukwashanga namani tujingulule kidyumu kifyeme mu Loma 12:1?

⁵ Byonso byolonga mu būmi bobe bikwatañene na butōtyi botōta Yehova. Polo wingidije muneneno  ukunka mutyima pa kubingija uno mwanda mu mukanda wandi ku banababo betabije ba mu Loma. Wibasoñanya’mba: “Lambulai imbidi yenu ke kitapwa kyūmi, kijila, kitabijibwa na Leza, yo mingilo ikola na malango enu.” (Loma 12:1) Imbidi itelelwe pano ibadilwa’mo ñeni yobe, mutyima obe, ne bukomo bobe. Ufwaninwe kwingidila Leza na byonso bino. (Mako 12:30) Polo utela kwingila na mutyima onso bu kitapwa. Uno muneneno udi na kidyumu kifyame. Mu Bijila bya Mosesa, kitapwa kilemane kekyādipo kitabijibwa na Leza. (Levi 22:18-20) Mo monka, shi kitapwa kya ku mushipiditu kya mwine Kidishitu kyoneke mu muswelo kampanda, nabya kikapelwa na Leza. Penepa, bikokejika muswelo’ka?

6, 7. I muswelo’ka ukokeja kōna mwine Kidishitu ngitu yandi, ne bikokeja kufula namani?

⁶ Polo wādyumwine bene Kidishitu ba mu Loma amba: ‘Lekai kwendelela kupāna bya ku ngitu yenu ku bubi.’ Kadi Polo wēbalombola ‘bepaye bilongwa bya ngitu.’ (Loma 6:12-14; 8:13) Polo wādi ke mutele kala bimfwa bimobimo bya “bilongwa bya ngitu” ku ngalwilo ya mukanda wandi. Tutanga pa mwanda wa bantu ba bubi amba: “Kyakanwa kyabo i kiyule mafingo.” “Mayo abo apēlakananga kukamwanga mashi.” “Mu meso abo i mutupu kwakamwa Leza.” (Loma 3:13-18) Mwine Kidishitu ubwanya kōna ngitu yandi shi wingidija “bya ku ngitu” yandi, ke bipindi bya ku umbidi wandi kadi, mu bilongwa bya bubi. Kimfwa, shi mwine Kidishitu utala ku kusaka bintu bikobakane, pamo bwa bifwatulo bya bantu badi mutaka ne bya binkandangobo, nabya ‘wapāna [meso andi] ku bubi’ ne kuno i kōna ngitu yonso. Butōtyi bonso bwatōta Leza ke kitapwa kya disubi ne kyampikwa kwitabijibwa na Leza. (Kupituluka 15:21; 1 Petelo 1:14-16; 2 Petelo 3:11) Bine kwipwija mukose kwa munyanji kuletanga musala!

⁷ I kimweke patōka’mba kutonga bya kwipwija nabyo  mukose ku mwine Kidishitu ke makayopo. Nanshi, tusakanga kutonga kwipwija mukose kulumbulula kitapwa kyetu kudi Leza, ke kwikyōnapo, mhm. Shi ke pano, twisambilei pa muswelo wa kuyuka kwipwija mukose kulumbuluke ne kubi.

8, 9. (a) Lelo kwipwija mukose kukokeja kwabanibwa mu miswelo’ka ibidi? (b) Le i kwipwija mukose’ka kotupelanga, ne mwanda waka?

⁸ Na bubine, kwipwija mukose kubwanya kwabanibwa mu miswelo ibidi. Muswelo umbajinji i owa upelwa na bene Kidishitu bonso; mukwabo nao i ubwanya kwitabija bene Kidishitu bamo, ne kupelwa na bakwabo. Pano tubandaulei muswelo umbajinji—kwipwija mukose kupelwa na bene Kidishitu bonso.

⁹ Monka motwamwenine mu Shapita 1, kwipwija mukose kumo kulombolanga byobya bipeleja Bible patōkelela. Kimfwa, langa’po bidi mateba a Entelenete pamo ne mafilime, bilombolwa ku televijo, ne minjiki ya butomboki ne bundemona, nansha ya bifwatulo bya busekese ne ikankamika bilongwa bya munyanji. Kuno kwipwija mukose kubi byokulombola byobya bijilula misoñanya ne bijila bya mu Bible bu bintu biyampe, o mwanda bene Kidishitu ba bine bafwaninwe kwepuka’ko. (Bilongwa 15:28, 29; 1 Kodinda 6:9, 10; Kusokwelwa 21:8) Shi upela kwipwija mukose kubi kwa uno muswelo, nabya bine ‘ubashikidilwa byobya bibi’ ne ‘kufunduka ku bubi.’ Mu uno muswelo, ukekala na ‘lwitabijo lwampikwa buzanzangi.’—Loma 12:9; Ñimbo 34:14; 1 Temote 1:5.

10. I mulangilo’ka uleta kyaka utala pa kwipwija mukose, ne mwanda waka uletanga kyaka?

¹⁰ Ino, bamo bakokeja kumona’mba, kwipwija mukose na kutala bifwatulo bya busekese ke kubipo.  Bafwatakanyanga’mba, ‘babwanya kutala’byo mu filime ne mu televijo, ino kulonga’byo mpika.’ Kulanga namino i kwiongola ne kwitūla mu kyaka. (Tanga Yelemia 17:9.) Shi tuloelelwe kutala byobya bipeleja Yehova, lelo na bubine ‘tushikidilwe byobya bibi’? Kwipwija mukose divule na bintu bibi kukokeja kutunija mutyima wetu. (Ñimbo 119:70; 1 Temote 4:1, 2) Kino kibidiji kikokeja kushinta byotulonga ne muswelo otumona bibi bilonga bakwetu.

11. Lelo i bika bilombola’mba binenwa bidi mu Ngalatea 6:7 i bya bine ne mu mwanda utala kwipwija mukose?

¹¹ Ne kino ke kilongeke. Bene Kidishitu bamo kebaponene mu busekese pa kukunkwa’tu na bintu bibi byobadi babandila. Bemwenine mu muswelo mubi amba “kyokya kikuna muntu shi kika shi kika, e kyonka kyakangula.” (Ngalatea 6:7) Ino tukokeja kwepuka bino byamalwa. Shi ukune na katentekeji mu ñeni yobe bintu biyampe, nabya ukangula na nsangaji bintu biyampe mu būmi bobe.—Tala kapango kanena’mba “ Lelo I Kwipwija Mukose’ka Konkatonga?”

12. Lelo Ngalatea 6:5 witukwasha namani mu myanda itala kwipwija mukose, ne i buludiki’ka botudi nabo potukwata butyibi?

¹² Pano tubandaulei muswelo wa bubidi—kwipwija mukose na bintu kebipelelwepo nansha kwitabijibwa patōkelela mu Kinenwa kya Leza. Mwine Kidishitu ense patonga kwipwija mukose na kuno, ufwaninwe kutyiba mbila aye mwine ya byamona bu bilumbuluke. (Tanga Ngalatea 6:5.) Inoko, ketubudilwepo buludiki potulonga buno butongi. Bible udi na misoñanya, ke bubinebine bwa kyalwilo kadi, bwitukwasha twivwanije bilanga’po Yehova. Shi tute mutyima ku ino misoñanya, tukajingulula “nyeke kiswa-mutyima kya Yehova i kyepi” mu bintu byonso, kubadila’mo ne mu kutonga bya kwipwija nabyo mukose.—Efisesa 5:17.

13. Lelo i kika kiketukwasha twepuke kwipwija mukose na bintu bifītyija mutyima wa Yehova?

 ¹³ Kunena na bubine, bene Kidishitu bonso kebatamijepo manwa a kujingulula ne kusansanya bintu mu ludingo lumo. (Fidipai 1:9) Kadi, bene Kidishitu bayukile amba mu myanda itala bya kwipwija mukose, muntu ne muntu udi na bimusangaja. O mwanda, ketukakimbepo amba bene Kidishitu bonso batyibe butyibi bwiifwane. Nansha nabya, mu kwenda twitabija misoñanya ya Leza iludike  ñeni ne mityima yetu, mo mu kwenda twepuka kwipwija mukose na bintu bifītyija mutyima wa Yehova.—Ñimbo 119:11, 129; 1 Petelo 2:16.

14. (a) I mwanda’ka otufwaninwe kubandaula potutonga bya kwipwija nabyo mukose? (b) I muswelo’ka otukabadikija tumweno twa Bulopwe umbūmi?

¹⁴ Potutonga bya kwipwija nabyo mukose, kudi mwanda mukwabo mukatampe wa kuta’ko mutyima: kitatyi. Bintu byowipwija nabyo mukose nansha byobilombola bintu byomwene bu biyampe, ino kitatyi kyopityija’mo kilombola bintu byomwene bu bya mvubu. Eyo, ku batwe bene Kidishitu, myanda ya ku mushipiditu yo ya mvubu kutabuka. (Tanga Mateo 6:33.) Penepo, ukalonga namani mwanda wa kubadikija nyeke tumweno twa Bulopwe mu būmi bobe? Mutumibwa Polo wānene amba: “Tadijai’nka kutadija bya binebine amba muswelo omunanga ke pamopo bwa bampikwa tunangu, aa, ino i pamo bwa ba tunangu, mwingidija biyampe shē kitatyi kyenu.” (Efisesa 5:15, 16) Bine, shi twitungila kitatyi kya kwipwija mukose nabya tukamona kyaba kya kulonga “bintu bya mvubu mikatampe”—mingilo itutamija ku mushipiditu.—Fidipai 1:10.

15. Mwanda waka i kya tunangu kushiya’ko ne pa kunyemena potutonga bya kwipwija nabyo mukose?

¹⁵ Kadi potutonga bya kwipwija nabyo mukose i kya tunangu kushiya’ko ne pa kunyemena. Le ko kunena namani? Tujokele monka ku kimfwa kya kipa. Shi kusakilepo kudya pabole kwampikwa kuyuka, kukazengapo enka pabole ino ukaketela’ko ne pakomo. Mo monka tufwaninwe kushiya’ko ne pa kunyemena potutonga bya kwipwija nabyo mukose. Mwine Kidishitu wa tunangu kapelangapo enka makayo ajilula misoñanya ya patōkelela ya mu Bible, ino i ne oa onso atatanwa; amweka bu adi’mo tupindi tukokeja kwitōna ku mushipiditu. (Nkindi 4:25-27) Kulamata ku Kinenwa kya Leza kukakukwasha wepuke’byo.

16. (a) Lelo tukalombola namani amba tudi na mumweno wa Yehova utala pa mwikadila? (b) Lelo kulonda misoñanya idi mu Bible kukekala namani ke mwikadila obe wa umbūmi?

¹⁶ Bene Kidishitu ba bine pobatonga bya kwipwija nabyo mukose, batanga mutyima dibajinji ku mumweno wa Yehova. Bible witulombola mumweno ne misoñanya ya Yehova. Kimfwa, Mulopwe Solomone wātelele bintu bibala-binga bishikilwe Yehova, pamo bwa “ludimi lwa bubela, kadi ne makasa amwanga mashi ampikwa mambo; mutyima ulangalanga bilongwa bipupakane, maulu a lubilo kunyemena ku bubi.” (Nkindi 6:16-19) Le mumweno wa Yehova ukutala namani? Mulembi wa ñimbo ya mitōto witukoma’mba: “Banwe baswele Yehova, shikwai bubi.” (Ñimbo 97:10) Butongi bobe bwa bya kwipwija nabyo mukose bufwaninwe kulombola’mba bine ushikilwe byobya bishikilwe Yehova. (Ngalatea 5:19-21) Kadi vuluka’mba, byolonga podi bunka, bilombola bumuntu bobe kutabuka ne byobya byolonga bantu bakumwene. (Ñimbo 11:4; 16:8) Nanshi, shi udi na mutyima wa kwiula mumweno wa Yehova utala pa mwikadila mu būmi bobe mu bino bintu, nankyo ukatonga nyeke bintu mungya misoñanya idi mu Bible. Ne kino kikekala ke mwikadila obe wa umbūmi.—2 Kodinda 3:18.

17. Kumeso kwa kutonga bya kwipwija nabyo mukose, i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

 ¹⁷ I bika bikwabo bikakukwasha ulonge bintu na mulangila Yehova potonga bya kwipwija nabyo mukose? Wiipangule kino kipangujo amba, ‘Le kino kikekala na lupusa’ka pondi ne pa mumwena Leza?’ Kimfwa, kumeso kwa kubandila filime nansha sinema, wiipangule amba, ‘Le mutyima wami wa mundamunda ukashala namani pa kupwa kwibitala?’ Tutalei misoñanya ifwaninwe kulondwa pano.

18, 19. (a) Lelo musoñanya otutana mu Fidipai 4:8 witukwasha namani tujingulule shi kwipwija mukose kwetu i kulumbuluke? (b) I misoñanya’ka mikwabo ikokeja kwitukwasha tutonge kwipwija mukose kulumbuluke? (Tala kunshi kwa dyani.)

¹⁸ Musoñanya wa mvubu utanwa mu Fidipai 4:8, unena’mba: “Bintu byonso bya bine shi bika shi bika, byonso bilēmekwa shi bika shi bika, byonso byoloke shi bika shi bika, byonso byampikwa disubi shi bika shi bika, byonso bya kusanshibwa shi bika shi bika, byonso binenenwa biyampe shi bika shi bika, byonso bya mwikadilo muyampe shi bika shi bika, ne byonso bya kutendelwa shi bika shi bika, endelelai kufwatakanya bino bintu.” Shako, Polo kādipo wisambila pa kwipwija mukose, ino i pa mifwatakanyo ya mutyima, ifwaninwe kimanina pa bintu bisangaja Leza. (Ñimbo 19:14) Na bubine, binenwa bya Polo bikokeja kulondwa ne mu mwanda utala kwipwija mukose. Namani?

¹⁹ Wiipangule amba, ‘Lelo mafilime, makayo a video, minjiki, ne bikwabo byontoñanga kwipwija nabyo mukose bikunanga mu ñeni yami bintu “byampikwa disubi shi bika shi bika”?’ Kimfwa, shi ubapu kutala filime, i bifwatulo’ka bishalanga mu ñeni yobe? Shi i bisangaja, bya kubulwa disubi, ne bitūkija mutyima, nankyo yuka’mba i kwipwija mukose kulumbuluke. Ino, shi filime yowatala ikutonona ulanguluke pa bintu bya disubi, nankyo kwipwija mukose kobe ke kwendele’mopo, i kubi.  (Mateo 12:33; Mako 7:20-23) I kubi namani? Mwanda kulangulukila pa bintu bya disubi kuvutakanyanga ndoe yobe ya mutyima, kōna mutyima obe wa mundamunda mufundijibwe na Bible, ne kusupaija kipwano kyobe na Leza. (Efisesa 5:5; 1 Temote 1:5, 19) Kuno kwipwija mukose byokudi na lupusa lubi podi, epuka’ko na kusumininwa. * (Loma 12:2) Ikala pamo bwa mulembi wa mitōto wālombele Yehova amba: “Fundula meso ami ku kubandila bya bitupubitupu.”—Ñimbo 119:37.

20, 21. Le 1 Kodinda 10:23, 24 witukwasha namani tutonge kwipwija mukose kulumbuluke?

²⁰ Polo wātelele musoñanya wa mvubu ofwaninwe kuta’ko mutyima pokwata butyibi mu myanda ikutala abe mwine. Wānene amba: “Bintu byonso kebidipo na kijila; inoko ke bintupo byonso bidi na kamweno. Bintu byonso kebidipo na kijila; inoko ke bintupo byonso byūbaka. Nanshi muntu ne muntu kakikimba kamweno ka aye mwine, ino akimbe nyeke kamweno ka mukwabo.” (1 Kodinda 10:23, 24) Le ukalonda namani uno musoñanya potonga kwipwija mukose kulumbuluke? Ufwaninwe kwiipangula’mba, ‘Bakwabo bakamona namani byobya byonepwija nabyo mukose?’

²¹ Mutyima obe wa mundamunda ukokeja padi kukutonona umone bya kwipwija nabyo mukose bimo bu “kebidipo na kijila,” bu biyampe. Inoko, shi ubajingulula’mba kudi bene Kidishitu bakwabo ba mutyima wa mundamunda wibapeleja’byo, nabya ubwanya kuleka’byo. Mwanda waka? Ke-pantu kusakangapo ‘kulubila banabenu,’—nansha ‘kulubila Kidishitu,’ na munenene Polo—na kukoleja banabenu bakomenwe kukōkela Leza. Lama ano madingi  anena’mba: “Lekai kwikala bu kikukaja.” (1 Kodinda 8:12; 10:32) Bene Kidishitu ba bine dyalelo balondanga madingi mayampe a Polo na kwepuka kwipwija mukose na bintu bimweka padi bu “kebidipo na kijila,” koku nanshi ke bintupo “byūbaka.”—Loma 14:1; 15:1.

22. Mwanda waka bene Kidishitu betabijanga mumweno palapala mu myanda itala muntu mwine?

²² Inoko, kudi ne mutamba mukwabo otufwaninwe kutala shi tusaka kuta mutyima ku bisaka bakwetu. Mwine Kidishitu wa mutyima wa mundamunda umupeleja byonso kafwaninwepo kuningila kipwilo kyonso kya bwine Kidishitu kilonde mumweno wandi wa kupela kwipwija mukose konso. Shi ulonga namino ukekala pamo bwa shofele wenda mu dishinda ino usaka bashofele bakwabo benda mu dishinda’dya banyeme lubilo pamo na lwandi. Kuningila bantu uno muswelo i kubulwa bujalale. Yewa wa mutyima wandi wa ntenekeji ufwaninwe na buswe bwa bwine Kidishitu kulēmeka banababo bamona bintu mu muswelo mwishile na wandi mu bya kwipwija nabyo mukose, abo’ko kujilula misoñanya ya bwine Kidishitu mpika. Namino, ‘Mutyima wandi unekena ukayukana ku bantu bonso.’—Fidipai 4:5; Musapudi 7:16.

23. Le ukayuka namani amba ubatonge kwipwija mukose kulumbuluke?

²³ Mu kīpi, ukayuka namani amba ubatonge kwipwija mukose kulumbuluke? Pela kwipwija mukose ko-konso kulombola bintu bibi, bipelejibwe patōkelela mu Kinenwa kya Leza. Londa misoñanya idi mu Bible itala pa miswelo yonso ya kwipwija mukose keitelelwepo patōkelela mu Bible. Pela kwipwija mukose kukokeja kusanshija mutyima obe wa mundamunda, kadi leka kwipwija mukose kukokeja kusanshija bakwabo; kupityidila banabenu betabije. Tulomba kusumininwa kobe kwa kulonga namino kuletele Leza ntumbo kadi kukulame abe mwine ne kisaka kyobe mu buswe bwa Leza.