1, 2. ¿Tlenon tiktlapejpeniskej itech tlen ika toyolpaktiskej?

XNEMILI ika ijkuak tijkuas se manzana, tikita ika kemach peua palani. ¿Tlenon tikchiuas? Onka yeyi tlen uelis tikchiuas: tijkuas nochi ijkon ken onka, tiktlajkalis ipan tlasojli noso san tijkixtilis kampa yopalan niman tijkuas tlen kuajli. ¿Tlenon tiktlapejpenis tikchiuas?

² Ijkon ken yejuin manzana, noijki ijkon panoua tlen ika toyolpaktiaj: ken tauiltiaj, tlen tijkakij niman tlen tikmauisouaj. Ijkuak kuajli titlanemiliaj itech yejuin, tikitaj ika miyek xchipauak noso yopalan. ¿Tlenon tikchiuaskej? Sekimej nochi “kitolouaj”, nion xkitaj tla kuajli noso xkuajli. Oksekimej kimapeuaj nochi pampa xkinekij itlaj xkuajli inpan manochiua. Niman, oksekimej san kimapeuaj tlen kimijtlakos, san ika, noyolpaktiaj ika tlen kema kuajli. Aman, ¿tlenon tiktlapejpeniskej niman ijkon nochipa tinemiskej itech itlasojtlalis toTajtsin?

3. ¿Tlenon tomachtiskej?

³ Miyekej tikchiuaj ijkon ken kichiuaj ika yeyi grupo: tikasikamatij ika noneki toyolpaktiskej. San ika, san toyolpaktiaj ika tlen xtechijtlakos. Tla tiknekij ijkon tikchiuaskej, noneki kuajli tikmatstoskej katlejua kuajli niman katlejua ka. Kachtopa matikitakan kenon uelis kijtlakos ken tiktekichiuiliaj Jehová niman sakin tikitaskej kenon uelis tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej.

4. Pampa yototemakakej itech toTajtsin, ¿kenon noneki techpaleuis ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej?

⁴ Se iteixpantijkauj Jehová akin onoapolakti ipan xiuitl 1946, okijto: “Yoninomat nochipa melak kuajli nijkaki ijkuak kinnojnotsaj akin noapolaktiaj [ipan ueyi tlanechikojli], kentla nejua ninoapolaktiskia”. Sakin okijto tleka ijkon kichiuaya: “Nikilnamikis ika yoninotemakak itech Jehová melak nechpaleuiya itech maniyolmelaujkanemi”. Tejuamej noijki ijkon titlanemiliaj ken yejuin tokniuj: tla tiknekij tiyolmelaujkanemiskej itech toTajtsin, melak techpaleuis tla tikilnamikij tlenon otikijlikej. ¿Tlenon otikijlikej tikchiuaskej ijkuak itech ototemakakej? Tiktekichiuiliskej ika nochi tonemilis (xpoua Eclesiastés 5:4). Kema, tlen otikijlikej tikchiuaskej techpaleuis matitlanemilikan kenon tiktekichiuilijtokej toTajtsin. San ika, noijki kipiya ika nesis itech tlen tikchiuaj ipan tonemilis, ken ijkuak toyolpaktiaj. Ijkon okijtosnek Pablo ijkuak okomintlajkuilouili akin kichiuayaj ken Cristo ipan itonaluan: “Tla nemejuamej nentlakuaj, noso nenatlij, noso itlaj okse nenkichiuaj, nochi xchiuakan para Dios ma kiseli ueyilistli” (1 Corintios 10:31).

5. Ijkuak tikitaj tlen toTajtsin kitlajtlaniya ipan Levítico 22:18-20, ¿itech tlenon techtlanemililtia Romanos 12:1?

 ⁵ Ken tikitaj, ika tlen tikchiuaj ipan tonemilis nesi kenon tikueyichiuaj Jehová. Ijkon okijto Pablo ijkuak okimijli yejuin tlajtoltin akin chantiyaj Roma: “Xmotemaktilikan itech Dios ken itlaj uentli yejuan yoltikaj niman yejyejtikaj ijkon ken yejua kuelita. Tla ijkon nenkichiuaskej, nenkimauistiliskej Dios ken noneki” (Romanos 12:1). ¿Tlenon okijtosnek Pablo ijkuak okijto “xmotemaktilikan”? Tlajtotoya itech totlanemilil, toyojlo niman tochikaualis; kijtosnekiya nochi tonemilis (Marcos 12:30). ¿Kenon totemakaj kentla uentli? Ijkuak tiktekichiuiliaj toTajtsin ika nochi tlen tikpiyaj, ika nochi tonemilis. Ijkuak kitekitiltia tlajtojli “uentli”, techtlanemililtia ika melak noneki totlajpiyaskej. ¿Tleka? Pampa ipan Tlanauatijli tlen okimakakej Moisés xkinkauiliayaj israelitas makintemakakan yolkamej tla kualouayaj noso itlaj kinpolouaya; toTajtsin xkinseliliaya (Levítico 22:18-20). Noijki ijkon, ijkuak se xkitekichiuilia toTajtsin ken kinamiki, noijki xkiselilis itekiyo. Aman, ¿tlenon uelis kichiuas ika toTajtsin maka makiseli uentli tlen tikmakaj?

6, 7. ¿Kenon se uelis kijtlakos nochi itlalnakayo, niman tlenon uelis ipan nochiuas?

⁶ Pablo okimijli akin kichiuaj ken Cristo chanejkej Roma: “Ma ka xkauilikan on tlajtlakojli ma kitekitilti nion se parte nemotlalnakayo” (Romanos 6:12-14). Ipan Romanos 3:13-18 Pablo otlajto itech tlajtlakojli tlen kichiua totlalnakayo. Itech tlajtlakojli tlen kichiuaj tlaltikpakchanejkej, okijkuilo: “Nochi on tlauijuikaltilistli niman tlauejli hasta inkamak yonomat”. Se akin kichiua ken Cristo uelis kijtlakos nochi itlalnakayo tla itlaj itech itlalnakayo kitekitiltia ika kichiuas se tlajtlakojli. Xtlanemili itech yejuin, tla maski kimatstika ika xkuajli kitas tlen tsokuiltik ken auilnemilistli noso kampa temojti nouisokilo niman  kita yejuin, kichiujtok tlajtlakojli ika ixtololojuan niman kijtlakojtok nochi itlalnakayo. Xok uelis kitemakas uentli tlen chipauak ijkon ken kuelita Jehová, niman xok kiselis (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Melak tlajyouis san pampa xkuajli kitlapejpenia tlen ika noyolpaktia.

⁷ Kuajli nesi ika tla xkuajli tiktlapejpenia tlen ika timoyolpaktis, melak titlajyouis. Kema, xtiknekij tlen ika toyolpaktiskej makijtlako ken tiktekichiuiliaj toTajtsin, tiknekij makiueyichiua. Aman matikitakan kenon uelis tikmatiskej tla kuajli noso ka tlen ika toyolpaktiaj.

8, 9. a) ¿Tlenon ome onka tlen ika uelis timoyolpaktis? b) ¿Tlenon xtikseliaj ika toyolpaktiskej, niman tleka?

⁸ Onka ome tlen uelis kitlapejpenis tlen ika noyolpaktis se akin kichiua ken Cristo: seki tlen kipiya ika kimapeuas, niman okseki tlen uelis kichiuas tla xkipajsoloua itlamachilis. Matitlajtokan kachtopa itech tlen xkipiya ika kiselis akin kitekichiuilia toTajtsin.

⁹ Ken yotikitakej ipan capítulo 1 itech yejuin amoxtli, seki tlen ika noyolpaktilo tenekiltia makichiuakan tlen iTlajtol toTajtsin kijtoua maka manochiua. San matitlanemilikan itech tlen uajnesi ipan televisión, Internet, películas niman tlakuikaltin. Yejuin teyoleuaj matikchiuakan ken akin ompa uajnesij akin tsokuiltik innemilis, ken temojti nouisokilo, naualyotl niman auilnemilistli. Tla tlen ika toyolpaktiskej kipiya tlen tsokuiltik niman iTlajtol toTajtsin kijtoua maka matikchiuakan, akin tikchiuaj ken Cristo kipiya ika tikmapeuaskej (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis [Revelación] 21:8). Ijkon, tikititiskej Jehová ika yemelak tikintlakamatij itlanauatiluan: “Xtlauelitakan on tlen xkuajli” niman “Xtlalkaui tlen xkuajli”. Tla ijkon tikchiuaj, noijki tikteititiskej  “tlaneltokalistli yejuan melauak” (Romanos 12:9; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. ¿Tlenon kijtouaj sekimej, niman tleka melak xkuajli ijkon tlanemiliskej?

¹⁰ Nemij akin kinemiliaj ika xteijtlako tikitas tlen Biblia kijtoua maka matikchiuakan. Kanaj kijtouaj: “Maski nikita yejuin ipan televisión, xkeman nikchiuaskia”. Melak xkuajli akin ijkon kinemiliaj pampa san yejuamej nokajkayauaj (xpoua Jeremías 17:9). Tla tikuelitaj tikitaskej tlen Jehová kitlauelita, ¿uelis tikijtoskej ika yemelak “[tiktlauelitaj] on tlen xkuajli”? Noijki, tla miyekpa tikitaj, tikpouaj noso tijkakij tlen xkuajli, kijtlakos totlamachilis. Yejuin uelis kichiuas matitlajtlakokan noso matikpatlakan tlen tiknemiliaj itech akin kichiuaj tlen xkuajli (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Kenon uelis techpaleuis tlen kijtoua Gálatas 6:7 kuajli matiktlapejpenikan tlen ika toyolpaktiskej?

¹¹ Ijkon inpan yonochiuj sekimej akin kichiuaj ken Cristo. Pampa nomatij kimauisouaj tlen tsokuiltik, yejuamej kichiuaj yejuin tlajtlakojli. Ijkon, yokasikamatkej tlen kijtoua Biblia: “Tlen kitoka on tlakatl sa no yejua kipixka” (Gálatas 6:7). San ika, tejuamej xnoneki noijki ompa tonuetsiskej. Tla tiktokaj tlen kuajli ipan totlanemilil, tikpixkaskej tlen kuajli (xkita recuadro “ ¿Kenon niktlapejpenis tlen ika ninoyolpaktis?”).

12. ¿Kenon uelis techpaleuis Gálatas 6:5 matiktlapejpenikan tlen ika toyolpaktiskej, niman kanon tiknextiskej tlen techpaleuis tiktlapejpeniskej tikchiuaskej?

¹² Matitlajtokan itech okseki tlen ika noyolpaktilo: itech tlen iTlajtol toTajtsin xkijtoua maka matikchiuakan nion xtechijlia matikchiuakan. Itech yejuin, tejuamej tiknemiliskej tla techijtlakos noso ka (xpoua Gálatas 6:5). San ika,  xsan tejuamej tikijtoskej. Onka itlaj tlen techpaleuis. Tikpiyaj tlajtolyekanalistin noso melauak tlamachtiltin tlen onka ipan Biblia. Yejuin techititiaj tlen kinemilia Jehová. Ika yejon, tla kuajli tomachtiaj tlajtolyekanalistin, uelis tikmatiskej “on tlen kineki [Jehová]” matikchiuakan ipan tonemilis, hasta tlen ika toyolpaktiskej (Efesios 5:17).

13. ¿Tlenon techpaleuis maka matoyolpaktikan ika tlen Jehová kitlauelita?

¹³ Tikasikamatij ika nochimej akin kichiuaj ken Cristo tlamantik noso sejneka ken tlanemiliaj itech tlen kitlapejpeniaj  kichiuaskej (Filipenses 1:9). Noijki, sejneka noso tlamantik kitlapejpeniaj kenon noyolpaktiskej. Kuakon, xuelis tikchiaskej nochimej ijkon matlanemilikan. Maski ijkon, tinochimej noneki matitlanemilikan itech tlajtolyekanalistin niman matijkauilikan makiyekana totlanemilil niman toyojlo. Ijkon, xtoyolpaktiskej ika tlen Jehová kitlauelita (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Tlenon noneki maka matikilkauakan ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej? b) ¿Tlenon techpaleuis nochipa matikchiuakan kachtopa tlen toTajtsin kineki?

¹⁴ Kema, melak kuajli matikitakan tlenon ika toyolpaktiaj, pampa ijkon nesis tlenon yemelak tiknemiliaj itech tlen kuajli niman itech tlen xkuajli. San ika, noijki noneki matikitakan okse: kech tiuejkauij ika toyolpaktiaj. ¿Tleka? Pampa san ijkon tikmatiskej tlen melak tikpatiojkaitaj. Maka matikilkauakan ika ken touikaj iuan toTajtsin niman kenon tiktekichiuiliaj, yejon tlen melak ueyi kijtosneki (xpoua Mateo 6:33). ¿Tlenon techpaleuis matikchiuakan kachtopa yejuin? Tla tikchiuaj tlen Pablo okijto: “Kuajli xmotakan sa no nemejuamej ken nemouikaskej. Ma ka xmouikakan ken on yejuan xtlajmatkej, yej xmouikakan ken tlajmatkej. Nochi on tonaltin xtekitiltikan para on tlen kuajli” (Efesios 5:15, 16). Ijkon, tla san tikitaj kech uelis toyolpaktiskej, techajxilis tikchiuaskej “on tlen más kuajli”, tlen techpaleuis makichikaua totlaneltokil (Filipenses 1:10).

15. ¿Tleka kuajli tla titlatlachixtokej ijkuak tiktlapejpeniaj tlen ika toyolpaktiskej?

¹⁵ Ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej melak kuajli tla nochipa titlatlachixtokej. ¿Tlenon tikijtosnekij? Matikilnamikikan neskayotl tlen ika otipeujkej, itech manzana. Tla xtiknekij tijkuaskej tlen palanki, xsan tijkixtiliaj kampa yoijtlakauj, noijki tijkixtiliaj achijtsin kampa kuajli. Akin tikchiuaj ken Cristo, xtikseliaj toyolpaktiskej ika tlen  iTlajtol toTajtsin kijtoua ika xkuajli; noijki tikteititiaj ika titlamachilisejkej ijkuak tikmapeuaj tlen xkuajli tikmatij tla kuajli noso ka, noso tikitaj ika itlaj kipiya tlen uelis kijtlakos ken touikaj iuan toTajtsin (Proverbios 4:25-27). Tla tejuamej kuajli tiktlakamatij iTlajtol toTajtsin, techpaleuis matitlatlachixtokan itech tlen tiktlapejpeniaj tikchiuaskej.

16. a) ¿Kenon tikteititiaj ika titlanemiliaj ijkon ken Jehová? b) ¿Tlenon noneki tikchiuaskej mojmostla?

¹⁶ Ijkuak tiktlapejpeniaj tlen ika toyolpaktiskej, akin tikchiuaj ken Cristo kachtopa tikitaj tlenon kinemilia toTajtsin. Tikitaj itlanauatiluan ipan Biblia kampa nesi tlen yejua kinemilia. San xnemili, uelis tikitaskej tlen Salomón okijto itech tlen Jehová kitlauelita, “nenepijli tlen tekajkayaua”, “matin tlen kitoyauaj iyesyo akin yolkuajli”, “yojlotl tlen kinemilia kichiuas tlen xkuajli” niman “ikximej tlen notlalouaj kichiuaskej tlen xkuajli” (Proverbios 6:16-19). Aman, tla yotikmatkej tlenon kinemilia toTajtsin, ¿kenon noneki titlanemiliskej? Salmista techijlia: “Nemejuamej akin nenkitlasojtlaj Jehová, xtlauelitakan tlen xkuajli” (Salmo 97:10). Kuakon, ijkuak tiktlapejpeniaj tlen ika toyolpaktiaj, noneki tikteititiskej ika tiktlauelitaj nochi tlen Jehová kitlauelita (Gálatas 5:19-21). Noneki noijki tikchiuaskej teixpan niman ijkuak san toselti, pampa ompa melak nesi tlenon tikpiyaj ipan toyojlo (Salmo  11:4; 16:8). ¿Yemelak tiknekij ika nochi toyojlo tinemiskej ken toTajtsin tlanemilia? Tla kema, nochipa tikilnamikiskej tlajtolyekanalistin tlen uajlauej ipan Biblia ijkuak itlaj tiktlapejpeniskej. Niman ijkon tikchiuaskej mojmostla (2 Corintios 3:18).

17. ¿Tlenon noneki totlajtoltiskej ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej?

¹⁷ ¿Tlenon okseki uelis tikchiuaskej niman ijkon tikitaskej tla tlen tiktlapejpeniaj ika toyolpaktiskej kuelita Jehová? Tla totlajtoltiaj yejuin: “¿Kipaleuis noso kijtlakos nonemilis niman ken ninouika iuan toTajtsin?”. Ijkuak xitikitaj se película, kachtopa noneki tiknemiliskej: “¿Kijtlakos notlamachilis?”. Matikitakan seki tlajtolyekanalistin itech tlen uelis titlanemiliskej.

18, 19. a) ¿Kenon techpaleuiya Filipenses 4:8 kuajli matiktlapejpenikan tlen ika toyolpaktiaj? b) ¿Tlenon okseki tlajtolyekanalistin uelis techpaleuiskej? (Xkita nota.)

¹⁸ Se itech yejuin tlajtolyekanalistin tiknextiaj ipan Filipenses 4:8: “Xnemilikan nochi tlen melauak, nochi yejuan kimelaua tetlakaitalistli, nochi tlen melajki, nochi tlen chipauak, nochi tlen xtetlaueltia, niman nochi yejuan kimelaua yekteneualistli. Xnemili[tokan] nochi tlen más kuajli niman yejuan kitokaroua kiyekteneuaskej”. Kema, ijkuak Pablo okijto yejuin tlajtoltin, xtlajtotoya itech tlen ika toyolpaktiaj, kijtotoya ika melak noneki matitlanemilikan itech tlen toTajtsin kuelita (Salmo 19:14). San ika, yejuin tlajtoltin uelis techpaleuis ijkuak tiktlapejpeniaj tlen ika toyolpaktiskej. ¿Kenon?

¹⁹ Matitlanemilikan itech tlen tiktlapejpeniaj ika toyolpaktiskej, uelis yes películas, videojuegos, tlakuikaltin noso okseki. Matotlajtoltikan: “¿Yejuin kitemiltiaj notsontekon ika ‘tlen chipauak’?”. Sakin ijkuak yotikitakej se película, matiknemilikan tlenon onokauj ipan totsontekon. Tla onokauj tlen kuajli, tlen chipauak niman tlen  teyolchikaua, kijtosneki ika kuajli tlen otiktlapejpenijkej. San ika, xuelis ijkon tikijtoskej tla nokaua ipan totsontekon tlen tsokuiltik (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Kenon techijtlakoua tla titlanemiliaj itech tlen xchipauak? Kichiua maka ika toyojlo matinemikan, kijtlakoua totlamachilis niman hasta uelis kijtlakos ken touikaj iuan toTajtsin (1 Corintios 6:9, 10; 1 Timoteo 1:5, 19). Pampa melak teijtlako tla toyolpaktiaj ika tlen xkuajli, noneki maka matikselikan (Romanos 12:2). * Tiknekij tikchiuaskej ijkon ken salmista akin okitlajtlanili Jehová: “Xchiua ika noixtololojuan maka makita tlen xtepaleui” (Salmo 119:37).

20, 21. ¿Kenon uelis techpaleuis 1 Corintios 10:23, 24 ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej?

²⁰ Pablo otlajto itech okse tlajtolyekanalistli tlen noneki matiknemilikan ijkuak tiktlapejpeniskej tlenon tikchiuaskej: “Se tlamakajtli para kichiuas san tlen yejua kinekis [kitas kuajli, TNM], pero xnochi on tlajtlamach ueli teiskaltia ipan tlaneltoktli. Ma ka kitejtemo on tlen kuajli san para yejua, yej ma kitejtemo on tlen kuajli para oksekimej” (1 Corintios 10:23, 24). ¿Tlenon techpaleuis matikchiuakan tlen kijtoua yejuin tlajtolyekanalistli ijkuak tiktejtemouaj toyolpaktiskej ika tlen kuajli? Tla totlajtoltiaj yejuin: “¿Kinpaleuis noso kimijtlakos oksekimej tlen niktlapejpenis nikchiuas?”.

²¹ Kanaj totlamachilis uelis kitas “kuajli” seki tlen ika noyolpaktilo. San ika, tla tikitaj ika okse tokniuj akin kipiya yemanki itlamachilis xijkon tlanemilia, kanaj uelis tiktlapejpeniskej okse. ¿Tleka? Pampa xtiknekij tiktlajkaliskej noso titlajtlakoskej “itech se tokniu” nion xtiknekij titlajtlakoskej  “itech Cristo” ijkon ken okijto Pablo. Noneki matikilnamikikan yejuin tlajtoltin: “Ma ka itlaj nenkichiuaskej yejuan ika najantikisa nemokniu ipan itlaneltok” (1 Corintios 8:12; Romanos 14:13). Akin yemelak tikchiuaj ken Cristo tiknemiliaj tikchiuaskej ken okijto Pablo. Xtikseliaj ika toyolpaktiskej seki tlemach maski “kuajli”, san ika, “[x]teiskaltia ipan tlaneltoktli” (Romanos 14:1; 15:1).

22. ¿Tleka noneki tiktlakaitaskej tlen kinemiliaj kichiuaskej oksekimej?

²² Aman, tla tejuamej tikpiyaj yemanki totlamachilis, noijki noneki tajmanaskej inpampa oksekimej. Xtikinchiualtiskej noijki ijkon matlanemilikan ken tejuamej itech tlen ika noyolpaktilo. Tla xkuajli titlanemiliaj, kentla tiknekiskiaj ika carros ipan se ojtli nochimej ijkon manotlalokan. Ika yejon, tla se tokniuj tlamantik noso sejneka kitlapejpenia tlen ika noyolpaktis, san ika, xkipanauijtika tlen toTajtsin kijtoua, ¿tlenon tikchiuaskej? Pampa titetlasojtlaj, tiktlakaitaskej tlen kitlapejpenia. Ijkon, “nochimej tlaltikpakchanejkej ma[te]chixmatikan ika kuajli [ti]tlanemiliaj ” (Filipenses 4:5, TNM; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Tlenon noneki tikchiuaskej tejuamej niman ijkon kuajli tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej?

²³ Kuakon, ¿tlenon noneki tikchiuaskej niman ijkon kuajli tiktlapejpeniskej tlen ika toyolpaktiskej? Kachtopa tikitaskej tla kipiya itlaj tlen ipan Biblia kijtoua maka manochiua; tla kema, xtikseliskej. Niman ijkuak itlaj tikixnamikiskej tlen ipan iTlajtol toTajtsin xtechmelajkaijlia tlenon tikchiuaskej, tikitaskej tlajtolyekanalistin tlen matechpaleuikan. Noijki, xtikseliskej nochi tlen uelis kijtlakos totlamachilis, titeasikamatiskej niman ijkon xtikokoskej intlamachilis tokniuan nion oksekimej. Tla tochikauaj tiktlapejpeniaj tlen ika kuajli toyolpaktiskej, tikueyichiuaskej toTajtsin niman nochipa tinemiskej itech itlasojtlalis, tejuamej iuan tochanejkauan.