Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 6

Kpa Anyelielɛ Ninyɛne Mɔɔ Anwo Te La

Kpa Anyelielɛ Ninyɛne Mɔɔ Anwo Te La

‘Bɛyɛ debie biala bɛwula Nyamenle anyunlunyia.’​—1 KƆLENTEMA 10:31.

1, 2. Kpɔkɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛsi wɔ anyelielɛ ninyɛne nwo a?

FA YE kɛ ɛkulo kɛ ɛdi bakama bie mɔɔ yɛ fɛ kpalɛ la noko ɛnwu kɛ ye foa ko ɛkpɔlɔ. Duzu a ɛbayɛ a? Ɛbahola wɔali bakama ne amuala, mɔɔ foa ne mɔɔ ɛkpɔlɔ la boka nwo a; ɛbahola wɔavuandi bakama ne amuala mɔɔ foa ne mɔɔ ɛkpɔlɔ la boka nwo la wɔado ye lɔ; anzɛɛ ɛbahola wɔapɛ foa ne mɔɔ ɛkpɔlɔ la wɔado ye lɔ na wɔali foa ne mɔɔ le kpalɛ la. Kɛ ɛbayɛ ye ɛ?

2 Adenle bie azo, ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la le kɛ bakama ne la. Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɛkulo kɛ ɛdie ɛ nye, noko ɛnwu kɛ anyelielɛdeɛ mɔɔ wɔ ewiade la dɔɔnwo ɛzɛkye, bɔbɔ yekpɔlɔ. Ɛhye ati, duzu a ɛbayɛ a? Bie mɔ bahulo anyelielɛdeɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la na bɛalie debie biala mɔɔ ewiade ne fa maa la bɛado nu. Bie mɔ bakpo anyelielɛ ninyɛne kɔsɔɔti amaa bɛanva bɛ nwo bɛando esiane nu. Bie mɔ noko bakpo anyelielɛdeɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la na ɔdwu mekɛ ne bie a bɛava mɔɔ le kpalɛ la bɛalie bɛ nye. Boni a ɛbayɛ a amaa wɔahɔ zo wɔava ɛ nwo wɔazie Nyamenle ɛhulolɛ ne anu a?

3. Duzu a yɛbazuzu nwo a?

3 Yɛ nuhua dɔɔnwo bayɛ mɔɔ tɔ zo nsa la. Yɛdie yɛdi kɛ ɔhyia kɛ yɛdie yɛ nye noko yɛkulo kɛ yɛfa ninyɛne mɔɔ anwo te la ala a yɛdie yɛ nye a. Ɛhye ati, ɔwɔ kɛ yɛnwu mɔɔ nwolɛ te nee mɔɔ nwolɛ ɛnde la. Noko, mɔɔ lumua la, bɛmaa yɛzuzu kɛzi anyelielɛdeɛ mɔɔ yɛkpa bahola aha ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la anwo.

‘BƐYƐ DEBIE BIALA BƐWULA NYAMENLE ANYUNLUNYIA’

4. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛ nwo zo mɔɔ yɛyila la ka ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la ɛ?

4 Mekɛ bie mɔɔ ɛze ɛhɔ la, Dasevolɛ kpanyinli bie mɔɔ bɛzɔnenle ye wɔ 1946 la hanle kɛ: “Mebɔ mɔdenle kɛ menrɛmaa ɛzɔnenlɛ ɛdendɛlɛ biala ɛnrɛkpa me ti na metie ye kpalɛ kɛ asɛɛ medame a bɛkazɔne me a.” Duzu ati ɔ? Ɔhilehilele nuhua kɛ, “Me nwo zo mɔɔ meyila mɔɔ memaa ɔtɛnla me adwenle nu la ɛboa me kpalɛ ɛmaa mehɔ zo meli nɔhalɛ.” Ɔda ali kɛ ɛdie zɔhane edwɛkɛ ne ɛto nu. Saa ɛkakye ɛ nwo dahuu kɛ wɔbɔ Gyihova ɛwɔkɛ kɛ ɛbava wɔ ngoane mekɛ kɔsɔɔti wɔazonle ye a, ɔka wɔ ɔmaa ɛkɔ zo ɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ. (Bɛgenga Nolobɔvo ne 5:4.) Nɔhalɛ nu, saa ɛdwenledwenle ɛnwozoyilalɛ ne anwo a ɔbaha adwenle mɔɔ ɛlɛ ye wɔ Keleseɛne ɛzonlenlɛ gyima ne anwo nee debie biala mɔɔ ɛyɛ ye wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu mɔɔ anyelielɛdeɛ boka nwo la. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo zile zɔhane nɔhalɛ edwɛkɛ ne azo wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɛlɛle Keleseɛnema mɔɔ ɛnee wɔ ye mekɛ zo la: ‘Debie biala mɔɔ bɛyɛ la, saa aleɛ a bɛdi o, saa nzule a bɛno o, bɛyɛ bɛwula Nyamenle anyunlunyia.’​—1 Kɔlentema 10:31.

5. Kɛzi Sɛlɛvolɛma 22:18-20 boa maa yɛnwu kɔkɔbɔlɛ mɔɔ wɔ Wulomuma 12:1 anu la ɛ?

5 Debie biala mɔɔ ɛyɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la ka ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛfa ɛmaa Gyihova la. Amaa nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye adɛnla mediema mɔɔ ɛnee wɔ Wulomu adwenle nu la, Pɔɔlo vale edwɛkɛ mɔɔ maa bɛdwenle bɛkɔ moa la a lile gyima wɔ ye kɛlata ne mɔɔ ɔhɛlɛle bɛ la anu a. Ɔdule bɛ folɛ kɛ: “Bɛva bɛ sonlabaka ne mɔ bɛbɔ [afɔle] mɔɔ anwo te na ɔsɔ ɛnyelɛ la bɛmaa Nyamenle. Ɛhye a le sunsum nu ɛzonlenlɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛsonle ye a.” (Wulomuma 12:1) Wɔ adwenle, wɔ ahonle, yɛɛ wɔ anwosesebɛ boka wɔ sonlabaka ne anwo. Ɛfa ɛhye mɔ amuala ɛsonle Nyamenle. (Maake 12:30) Pɔɔlo hanle ɛkɛla muala mɔɔ yɛfa yɛsonle la anwo edwɛkɛ kɛ ɔle afɔlebɔlɛ. Saa yɛdwenle zɔhane edwɛkɛ ne anwo kpalɛ a yɛnwu kɛ kɔkɔbɔlɛ bie wɔ nu. Wɔ Mosisi Mɛla ne anu, ɛnee Nyamenle anye ɛnzɔ afɔlebɔlɛ biala mɔɔ anwo lɛ dɛne la. (Sɛlɛvolɛma 22:18-20) Zɔhane ala a, Keleseɛnenli bie sunsum nu afɔlebɔlɛ nwo lɛ dɛne wɔ adenle bie azo a ɔnrɛzɔ Nyamenle anye a. Kɛzi ɔkola ɔba ye zɔ ɛ?

6, 7. Kɛzi Keleseɛnenli bahola agua ye sonlabaka ne anwo evinli ɛ, na duzu a bahola avi nu ara a?

6 Pɔɔlo dule Keleseɛnema mɔɔ wɔ Wulomu la folɛ kɛ: “Ɔnle kɛ bɛtu bɛ sonlabaka ne ɛleka biala bɛmaa ɛtane.” Pɔɔlo zele bɛ bieko kɛ, bɛhu “nyɛleɛ ɛtane ne mɔɔ wɔ bɛ nu la.” (Wulomuma 6:12-14; 8:13) Ɔlumua ɔhanle “nyɛleɛ ɛtane mɔɔ wɔ bɛ nu” la bie mɔ anwo edwɛkɛ wɔ ye kɛlata ne anu. Yɛkenga alesama mɔɔ ɛnli munli la anwo edwɛkɛ kɛ: “Amowa . . . wɔ bɛ nloa anu.” “Bɛle ahɔdiawu.” “Nyamenle ɛzulolɛ biala ɛnle bɛ nu.” (Wulomuma 3:13-18) Saa Keleseɛnenli bie fa ye “sonlabaka” ne ɛleka bie yɛ nyɛleɛ ɛtane zɛhae mɔ bie a, ɔ nwo bagua evinli. Kɛ neazo la, saa Keleseɛnenli bie nea ninyɛne mɔɔ anwo ɛnde mɔɔ le kɛ nlanwonvoninli, anzɛɛ asayɛlɛ wɔ sini nu ɛnɛ a, ɛnee ‘ɔlɛtu ɔ nye yeamaa ɛtane’ na ɔlua zo ɔlɛgua ye sonlabaka ne anwo evinli. Yemɔti ɛzonlenlɛ biala mɔɔ ɔbava yeamaa Nyamenle la bayɛ afɔlebɔlɛ mɔɔ anwo ɛnde la na Nyamenle ɛnrɛlie ɛnrɛdo nu. (Mɛla ne 15:21; 1 Pita 1:14-16; 2 Pita 3:11) Nea debie kpole mɔɔ babɔ ye kɛ ɔbanlea anyelielɛdeɛ mɔɔ anwo ɛnde a!

7 Ɔda ali wienyi kɛ, debie mɔɔ Keleseɛnenli fa die ɔ nye la bahola ayɛ esiane kpole. Ɛhye ati, yɛkulo kɛ yɛkpa anyelielɛdeɛ mɔɔ bamaa yɛ afɔlebɔlɛ ne azɔ Nyamenle anye, na tɛ mɔɔ bagua nwolɛ evinli la ɔ. Akee bɛmaa yɛzuzu adenle mɔɔ yɛfa zo a yɛbanwu anyelielɛdeɛ mɔɔ nwolɛ te nee mɔɔ nwolɛ ɛnde la anwo.

“BƐHYI MƆƆ LE ƐTANE”

8, 9. (a) Kɛzi yɛbahyɛ anyelielɛ ninyɛne nu yɛayɛ ye ekpunli nwiɔ ɛ? (b) Anyelielɛ ninyɛne boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛkoati ye bɔkɔɔ a, na kɛmɔti ɛ?

8 Yɛbahola yɛahyɛ ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la anu nwiɔ. Ko a le anyelielɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ Keleseɛnema koati ye bɔkɔɔ; yɛɛ ko noko a le anyelielɛ ninyɛne mɔɔ bie a Keleseɛnema babu ye kɛ ɔle kpalɛ anzɛɛ ɔnle kpalɛ la. Bɛmaa yɛzuzu mɔɔ lumua la anwo​—anyelielɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ Keleseɛnema koati ye bɔkɔɔ la.

9 Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 1 ne anu la, anyelielɛ ninyɛne bie mɔ da ninyɛne mɔɔ Baebolo ne ka ye wienyi kɛ ɔnle kpalɛ la ali. Kɛ neazo la, dwenle edwɛne, Intanɛte anzɛɛ TV zo gyimalilɛ, nee sini mɔɔ asayɛlɛ anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ anzɛɛ nlanwonvoninli wɔ nu anzɛɛ ɔkanvo ɛbɛla ɛzɛkyelɛ la anwo. Kɛmɔ anyelielɛ ninyɛne zɛhae mɔ mɔɔ ɛkpɔlɔ la da ninyɛne mɔɔ tia Baebolo ngyinlazo anzɛɛ bu Baebolo mɛla zo ali kɛ ɔle kpalɛ la ati, ɔwɔ kɛ nɔhalɛ Keleseɛnema twe bɛ nwo fi nwo bɔkɔɔ. (Gyima ne 15:28, 29; 1 Kɔlentema 6:9, 10; Yekile 21:8) Saa ɛtwe ɛ nwo ɛfi anyelielɛ ninyɛne zɛhae mɔ mɔɔ anwo ɛnde la anwo a, ɛnee ɛlɛmaa Gyihova anwu kɛ amgba ‘ɛkyi mɔɔ le ɛtane’ yɛɛ ‘ɛtwe ɛ nwo ɛfi ɛtane nwo.’ Wɔ zɛhae adenle ye azo, ɛnee ɛlɛkile kɛ ɛlɛ “diedi mɔɔ di munli.”​—Wulomuma 12:9; Edwɛndolɛ 34:14; 1 Temɔte 1:5.

10. Anyelielɛ ninyɛne nwo adwenle boni a esiane wɔ nu a, na duzu ati ɔ?

10 Bie mɔ te nganeɛ kɛ, anyelielɛ ninyɛne zɛhae mɔ mɔɔ da ɛbɛlatane ali wienyi mɔɔ bɛbanlea la ɛnrɛyɛ bɛ ɛhwee. Bɛka kɛ, ‘Mebahola meanlea ninyɛne ɛhye mɔ wɔ sini nu, anzɛɛ TV zo, noko menrɛyɛ bie ɛlɛ.’ Adwenle zɛhae le mɛlɛbɛla yɛɛ esiane wɔ nu. (Bɛgenga Gyɛlɛmaya 17:9.) Saa yɛfa ninyɛne zɛhae mɔ mɔɔ Gyihova tua la yɛdie yɛ nye a, ɛnee amgba ‘yɛkyi mɔɔ le ɛtane’ la ɔ? Saa yɛkɔ zo yɛtie, yɛkenga, anzɛɛ yɛnea atisesebɛ nyɛleɛ zɛhae mɔ a ɔbamaa yɛ adwenle ne awu. (Edwɛndolɛ 119:70; 1 Temɔte 4:1, 2) Nyɛleɛ zɛhae mɔ bahola aha mɔɔ yɛyɛ anzɛɛ kɛzi yɛbu ninyɛndane mɔɔ awie mɔ yɛ la.

11. Kɛzi Galeehyeama 6:7 ɛyɛ nɔhalɛ wɔ anyelielɛ ninyɛne nwo ɛ?

11 Ɛhye bie ɛzi. Keleseɛnema bie mɔ ɛhɔ zo ɛnlea ninyɛne mɔɔ nwolɛ ɛnde la na yemaa bɛbɔ ɛbɛlatane. Mɔɔ dole bɛ la manle bɛnwunle kɛ “mɔɔ sonla kɛlua la yɛɛ ɔbu a.” (Galeehyeama 6:7) Noko yɛbahola yɛahoati amaneɛnwunlɛ zɛhae. Saa ɛdua ninyɛne mɔɔ anwo te la wɔ wɔ adwenle nu a, ɛbava anyelielɛ wɔabu ninyɛne mɔɔ le kpalɛ la wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu.​—Nea ɛlɛka “ Duzu A Ɔwɔ Kɛ Mefa Medie Me Nye A?

FA BAEBOLO NGYINLAZO SI WƆ KPƆKƐ

12. Kɛzi Galeehyeama 6:5 fane anyelielɛ ninyɛne nwo ɛ, na adehilelɛ boni a yɛbahola yɛava yɛazi kpɔkɛ a?

12 Akee bɛmaa yɛzuzu mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anwo​—anyelielɛ ninyɛne mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ɛndua anzɛɛ ɔngile kɛ ɔle kpalɛ la. Saa yɛlɛfa debie zɛhae mɔ bie yɛalie yɛ nye a, ɔwɔ kɛ Keleseɛnenli ko biala si ɔ ti anwo kpɔkɛ wɔ mɔɔ ɔnwu ye kɛ nwolɛ te la anwo. (Bɛgenga Galeehyeama 6: 5.) Noko akee, yɛlɛ adehilelɛ mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛazi kpɔkɛ ɛhye la. Ngyinlazo anzɛɛ nɔhalɛ edwɛkɛ bie mɔ wɔ Baebolo ne anu mɔɔ maa yɛnwu Gyihova adwenle a. Saa yɛsukoa ngyinlazo ɛhye mɔ kpalɛ a, ɔbaboa yeamaa yɛanwu ‘mɔɔ Gyihova kpondɛ kɛ yɛyɛ’ wɔ ninyɛne kɔsɔɔti anu mɔɔ ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye boka nwo la.​—Ɛfɛsɛsema 5:17.

13. Duzu a bamaa yɛahoati anyelielɛdeɛ mɔɔ ɛnzɔ Gyihova anye la ɛ?

13 Yɛte ɔ bo kɛ adwenle mɔɔ Keleseɛnema kɔsɔɔti lɛ wɔ kpalɛ nee ɛtane nwo anzɛɛ nwunu mɔɔ bɛlɛ la ɛnzɛ. (Felepaema 1:9) Bieko, Keleseɛnema ze kɛ awie biala bahola ahile debie mɔɔ ɔbava yealie ɔ nye la. Ɛhye ati, yɛ nye ɛnla kɛ Keleseɛnema anye balie debie ko anwo. Noko akee, saa yɛkɔ zo yɛmaa Baebolo ngyinlazo ka yɛ adwenle nee yɛ ahonle a, ɔbamaa yɛanyia ɛhulolɛ kpole kɛ yɛbahoati anyelielɛdeɛ biala mɔɔ ɛnzɔ Gyihova anye la.​—Edwɛndolɛ 119:11, 129; 1 Pita 2:16.

14. (a) Saa yɛlɛfa debie yɛalie yɛ nye a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo a? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava Belemgbunlililɛ ne yɛalumua yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɛ?

14 Saa ɛlɛkpondɛ debie mɔɔ ɛbava wɔalie ɛ nye a, ɔwɔ kɛ ɛdwenle debie fofolɛ mɔɔ hyia la noko anwo: wɔ mekɛ. Debie mɔɔ wɔ ninyɛne mɔɔ ɛfa ɛdie ɛ nye anu la maa ɛnwu mɔɔ le kpalɛ la, yɛɛ mekɛ mɔɔ ɛfa ɛnea zɛhae ninyɛne ne mɔ la maa ɛnwu mɔɔ hyia wɔ kpalɛ la. Ninyɛne mɔɔ fane Nyamenle ɛzonlenlɛ nwo la a hyia Keleseɛnema kpole kpalɛ a. (Bɛgenga Mateyu 6:33.) Ɛnee akee duzu a ɛbahola wɔayɛ na wɔava Belemgbunlililɛ ne wɔalumua wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a? Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ: ‘Bɛnlea bɛ nwo boɛ wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Bɛmmayɛ bɛ nwo kɛ menli mɔɔ ɛnze debie la; bɛbɔ bɛ ɛbɛla kɛ bɛle nrɛlɛbɛvolɛma. Bɛva bɛ mekɛ ne bɛli gyima kpalɛ.’ (Ɛfɛsɛsema 5:15, 16) Nɔhalɛ nu, saa ɛsi mekɛ mɔɔ ɛbava wɔalie ɛ nye la anwo kpɔkɛ kpalɛ a, ɔbaboa wɔ yeamaa wɔanyia mekɛ wɔayɛ ninyɛne “mɔɔ le kpalɛ” anzɛɛ mɔɔ hyia kpalɛ​—ninyɛne mɔɔ baboa yeamaa wɔanyi sunsum nu la.​—Felepaema 1:10.

15. Saa yɛlɛfa debie yɛalie yɛ nye a, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo yɛkɔ moa a?

15 Saa ɛlɛfa ninyɛne bie wɔalie ɛ nye a eza nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ ɛdwenle ninyɛne nwo ɛkɔ moa. Duzu a ɛhye kile a? Suzu bakama ne mɔɔ yɛvale yɛle neazo la anwo bieko. Amaa wɔanli mɔɔ ɛkpɔlɔ la, tɛ ɛleka mɔɔ ɛzɛkye la angome a ɛbapɛ a, emomu, ɛbapɛ wɔahɔ moa ekyii. Zɔhane ala a nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ ɛbadwenle ninyɛne nwo wɔahɔ moa wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛfa debie wɔalie ɛ nye la. Yemɔti tɛ anyelielɛdeɛ mɔɔ tia Baebolo ngyinlazo wienyi la ala a Keleseɛnenli mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la koati a, emomu, anyelielɛdeɛ biala mɔɔ edwɛkɛ wɔ nwo anzɛɛ ninyɛne mɔɔ anwo ɛnde wɔ nu la noko. (Mrɛlɛbulɛ 4:25-27) Saa yɛdi Nyamenle Edwɛkɛ ne azo kpalɛ a, ɔbaboa yɛ yeamaa yɛayɛ ɛhye.

‘NINYƐNE MƆƆ ANWO TE LA’

Saa yɛfa Baebolo ngyinlazo yɛdi gyima na yɛfa debie kpalɛ yɛdie yɛ nye a, ɔbɔ yɛ nwo bane ɔfi sunsum nu esiane nwo

16. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛlɛ adwenle mɔɔ Gyihova lɛ wɔ ɛbɛla kpalɛ nwo la bie ɛ? (b) Kɛzi yɛdi Baebolo ngyinlazo zo a yɛbava yɛabɔ yɛ ɛbɛla ɛ?

16 Nɔhalɛ Keleseɛnema dumua dwenle kɛzi Gyihova te nganeɛ la anwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkpondɛ anyelielɛdeɛ bie la. Baebolo ne maa yɛnwu kɛzi Gyihova te nganeɛ nee ye ngyinlazo. Kɛ neazo la, Belemgbunli Sɔlɔmɔn bobɔle ninyɛne bie mɔ mɔɔ Gyihova kyi mɔɔ bie a le “adalɛ ɛbɔlɛ, kɔdiawu ɛyɛlɛ, amumuyɛ adwenle ɛvalɛ kukukyɛngyɛ mɔɔ twe sonla kɔ munzule nu” la aluma. (Mrɛlɛbulɛ 6:16-19) Kɛzi ɔwɔ kɛ ɛmaa Gyihova adwenle ka wɔ ɛdeɛ ne ɛ? Edwɛndolɛnli ne lale ye ali kɛ: “[Gyihova] kulo bɛdabɛ mɔɔ bɛkyi ɛtane la.” (Edwɛndolɛ 97:10) Ɔwɔ kɛ mɔɔ ɛfa ɛdie ɛ nye la da ye ali kɛ amgba ɛkyi mɔɔ Gyihova kyi la. (Galeehyeama 5:19-21) Kakye noko kɛ mɔɔ ɛyɛ ye fealera nu, tɛ mɔɔ ɛyɛ ye bagua nu la a kile sonla holɛ mɔɔ amgba ɛde la a. (Edwɛndolɛ 11:4; 16:8) Yemɔti saa ɛlɛ ɛhulolɛ kpole kɛ ɛmaa kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ mɔɔ le kpalɛ nee mɔɔ ɛnle kpalɛ anwo la ala ali wɔ wɔ ɛbɛlabɔlɛ afoa biala anu a, ɛbakpondɛ ninyɛne mɔɔ nee Baebolo ngyinlazo yia la dahuu. Saa ɛyɛ zɔ a, ɛbava wɔabɔ wɔ ɛbɛla.​—2 Kɔlentema 3:18.

17. Kpuyia boni mɔ a ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo kolaa na wɔakpondɛ anyelielɛdeɛ bie ɛ?

17 Duzu bieko a ɔwɔ kɛ ɛyɛ amaa wɔayɛ ninyɛne mɔɔ nee Gyihova adwenle yia wɔ mɔɔ ɛfa ɛdie ɛ nye la anwo a? Dwenledwenle kpuyia ɛhye anwo, ‘Kɛzi ɛhye baha me ɛ, na kɛzi ɔbaha me nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ɛ?’ Kɛ neazo la, kolaa na wɔanlea sini bie la biza ɛ nwo kɛ, ‘Kɛzi ninyɛne mɔɔ wɔ sini ne anu la baha me adwenle ɛ?’ Bɛmaa yɛzuzu ngyinlazo bie mɔ mɔɔ fane ɛhye anwo la anwo.

18, 19. (a) Kɛzi ngyinlazo mɔɔ wɔ Felepaema 4:8 la kola boa yɛ maa yɛnwu ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la kɛ saa nwolɛ te a? (b) Ngyinlazo fofolɛ boni mɔ baboa wɔ yeamaa wɔakpondɛ anyelielɛdeɛ kpalɛ a? (Nea ɔbodwɛkɛ ne.)

18 Ngyinlazo ko mɔɔ hyia kpalɛ la wɔ Felepaema 4:8, ɔse: ‘Bɛdwenle ninyɛne mɔɔ le nɔhalɛ, mɔɔ lɛ duma, ninyɛne mɔɔ le fɔɔnwo, mɔɔ anwo te, mɔɔ le kɛnlɛma, mɔɔ sɔ ɛnyelɛ, nee mɔɔ di munli na ayɛlɛyelɛ wɔ nwolɛ la anwo.’ Ɔle nɔhalɛ kɛ tɛ anyelielɛdeɛ nwo edwɛkɛ a ɛnee Pɔɔlo ɛlɛka a, emomu ninyɛne mɔɔ yɛdwenledwenle nwo mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔyɛ ninyɛne mɔɔ sɔ Nyamenle anye la ɔ. (Edwɛndolɛ 19:14) Noko akee, ngyinlazo mɔɔ wɔ Pɔɔlo edwɛkɛ ne anu la bahola avane anyelielɛ ninyɛne nwo. Adenle boni azo?

19 Biza ɛ nwo kɛ, ‘Asoo sini, video zo nwɔhoa, edwɛne, anzɛɛ ninyɛne gyɛne mɔɔ mefa medie me nye la, maa medwenledwenle “ninyɛne mɔɔ anwo te” la anwo ɔ?’ Kɛ neazo la, saa ɛnea sini bie ɛwie a, duzu nvoninli a ka wɔ adwenle nu a? Saa ɔle debie mɔɔ le kpalɛ, nwolɛ te na ɔmaa ɛ nwo tɔ wɔ a, ɛnee deɛ mɔɔ ɛvale ɛliele ɛ nye la le kpalɛ. Noko saa sini bie mɔɔ ɛnleanle la maa ɛdwenledwenle ninyɛne mɔɔ anwo ɛnde la anwo a, ɛnee deɛ mɔɔ ɛvale ɛliele ɛ nye la ɛnle kpalɛ, ɔkola ɔboda wɔ bɔbɔ. (Mateyu 12: 33; Maake 7:20-23) Duzu ati ɔ? Ɔboalekɛ ninyɛne mɔɔ anwo ɛnde mɔɔ ɛbadwenledwenle nwo la ɛnrɛmaa ɛnrɛnyia anzondwolɛ, ɔbagua wɔ adwenle ne anwo evinli na yeazɛkye ɛ nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ. (Ɛfɛsɛsema 5:5; 1 Temɔte 1:5, 19) Kɛmɔ anyelielɛdeɛ zɛhae kola boda wɔ la ati, bɔ kpɔkɛ kɛ ɛnrɛnlea bie fee. * (Wulomuma 12:2) Nyia edwɛndolɛnli ne mɔɔ zɛlɛle Gyihova la adwenle ne bie: “Ye me nye fi ninyɛne mgbane mgbane nwo.”​—Edwɛndolɛ 119:37.

DWENLE Ɛ GƆNWO MƆ BOƐYƐLƐ NWO

20, 21. Kɛzi 1 Kɔlentema 10:23, 24 fane debie mɔɔ anwo te mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la anwo ɛ?

20 Pɔɔlo hilele Baebolo ngyinlazo titile ko mɔɔ hyia mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsi ninyɛne nwo kpɔkɛ la. Ɔhanle kɛ: “Yɛlɛ adenle yɛyɛ debie biala, noko tɛ ninyɛne ne amuala a maa ngɔzo a. Awie biala mmadwenle ɔ ngome ye boɛyɛlɛ nwo. Bɛdwenle bɛ gɔnwo mɔ ɛdeɛ nwo.” (1 Kɔlentema 10:23, 24) Kɛzi ngyinlazo ɛhye fane ninyɛne mɔɔ anwo te mɔɔ yɛfa yɛdie yɛ nye la anwo ɛ? Ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo kɛ, ‘Kɛzi ninyɛne mɔɔ mefa medie me nye la baha me gɔnwo mɔ ɛ?’

21 Bie a wɔ adwenle ne bamaa wɔ adenle yeamaa wɔanlea anyelielɛ ninyɛne bie mɔ mɔɔ ɛte nganeɛ kɛ ‘ɛlɛ adenle’ ɛnea anzɛɛ ɔle kpalɛ la. Noko, saa ɛnwu kɛ ɔgyegye diedima bie mɔ a ɛbahola wɔahwe ɛ nwo wɔavi nwo. Duzu ati ɔ? Ɔboalekɛ ɛngulo kɛ ɛbayɛ “ɛtane zɛhae wɔatia ɛ mediema” anzɛɛ kɛmɔ Pɔɔlo hanle la ɛbayɛ “ɛtane wɔatia Kelaese” ɔlua debie mɔɔ bamaa yeayɛ se yeamaa ɛ gɔnwo mɔ diedima kɛ bɛbali nɔhalɛ bɛamaa Nyamenle mɔɔ ɛbayɛ la azo. Tie folɛdulɛ ɛhye: “Bɛbɔ bɛ ɛbɛla ne mɔɔ bɛndenda . . . Nyamenle menli ne agyakɛ anu a.” (1 Kɔlentema 8:12; 10:32) Ɛnɛ, nɔhalɛ Keleseɛnema tie Pɔɔlo folɛdulɛ kpalɛ ne mɔɔ ɔdwenlenle nwolɛ na ɔvale ɔmanle la ati, bɛnva debie mɔɔ ‘bɛlɛ nwolɛ adenle’ noko ‘ɔmmaa ngɔzo’ la bɛnlie bɛ nye.​—Wulomuma 14:1; 15:1.

22. Duzu ati a Keleseɛnema ɛnyɛ kyengye wɔ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ awie biala si ɔ ti anwo kpɔkɛ wɔ nwolɛ la anwo a?

22 Noko akee, edwɛkɛ fofolɛ mɔɔ fane yɛ gɔnwo mɔ boɛyɛlɛ nwo mɔɔ yɛdwenle nwo la wɔ ɛkɛ. Ɔnle kɛ Keleseɛnenli mɔɔ ye adwenle gyegye ye wɔ anyelielɛdeɛ bie mɔ anwo la yɛ ye kyengye kɛ ɔwɔ kɛ Keleseɛnema mɔɔ wɔ ye asafo ne anu la amuala nyia adwenle mɔɔ ɔlɛ wɔ anyelielɛdeɛ mɔɔ ɔte nganeɛ kɛ yemɔ a le kpalɛ anwo la bie. Saa ɔyɛ zɔ a, ɔbayɛ kɛ delava mɔɔ kulo kɛ delavama kɔsɔɔti mɔɔ lua zɔhane adenle ne azo la maa bɛ kale ne nriandi kɛ ye ɛdeɛ ne la. Adwenle zɛhae ɛnle kpalɛ. Yemɔti, ɔwɔ kɛ awie mɔɔ ye adwenle ɛmmaa ye adenle wɔ ninyɛne zɛhae mɔ anwo la, fi Keleseɛne ɛlɔlɛ nu die ɔ gɔnwo mɔ diedima adwenle ngakyile mɔɔ bɛlɛ wɔ anyelielɛdeɛ nwo noko ɔntia Keleseɛne ngyinlazo biala la to nu. Saa ɔyɛ ye zɔ a, ɛnee ɔlɛmaa ‘awie biala anwu kɛ ɔlɛ abotane molozo’ anzɛɛ ndelebɛbo.​—Felepaema 4:5; Nolobɔvo ne 7:16.

23. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔahola wɔava ninyɛne mɔɔ le kpalɛ la wɔalie ɛ nye ɛ?

23 Saa yɛka ye sikalɛ a, kɛ ɔkɛyɛ na wɔanwu kɛ debie mɔɔ ɛfa ɛdi ɛ nye la anwo te ɛ? Kpo anyelielɛdeɛ biala mɔɔ ɛbɛlatane anzɛɛ ninyɛndane mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ka ye wienyi kɛ ɔnle kpalɛ wɔ nu la. Fa Baebolo ngyinlazo di gyima wɔ anyelielɛdeɛ bie mɔɔ bɛanga nwolɛ edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la anwo. Koati anyelielɛdeɛ biala mɔɔ bagyegye wɔ adwenle la, saa debie mɔɔ ɛfa ɛdie ɛ nye la bahola agyegye ɛ gɔnwo mɔ, titile ɛ mediema diedima a twe ɛ nwo fi nwolɛ. Ɔrɛla ye kɛ kpɔkɛ kpundii mɔɔ wɔbɔ kɛ ɛbayɛ zɔ la bawula Nyamenle anyunlunyia na yeamaa ɛ nee wɔ abusua ne azie bɛ nwo wɔ ye ɛhulolɛ ne anu.

^ ɛden. 19 Ngyinlazo dɔɔnwo mɔɔ fane anyelielɛdeɛ nwo la wɔ Mrɛlɛbulɛ 3:31; 13:20; Ɛfɛsɛsema 5:3, 4; nee Kɔlɔsaema 3:5, 8, 20.