1, 2. ¿Imatataq rurasun kusirikunapaq kaqkunata akllaspanchik?

PIENSARIY kaypi: miski frutata mikunaykipaq kachkaptikiña ismuy qallaykusqanmanta cuentata qokuruwaq. ¿Imatataq rurawaq? ¿Llapantachu mikuruwaq, wikaparuwaqchu icha ismusqanta horqoruspachu allinninta mikuruwaq?

² Kay pachapi llapa ima kusirikunapaq kaqkunapas chay frutamanmi rikchakun. Allinta qawaykuspanchikqa cuentatam qokunchik ismusqa hina kasqanta. ¿Imatam rurasun? Wakinqa allin otaq mana allin kasqanmanta mana yachaspankum llapallanta allinpaq hapinku. Wakinkunañataqmi mana allinkunamanta cuidakunankupaq llapallanta mana allinpaq hapinku. Hukkunañataq mana allin kaq kusirikunapaq kaqkunamanta cuidakunku, ichaqa allin kaqkunawanmi wakin kutipiqa kusikunku. Chayna kaptinqa ¿imatataq rurasun Diospa kuyakuyninpi takyananchikpaq?

3. ¿Imamantam yachasunchik?

³ Yaqa llapan cristianokunam entiendenchik allin kaqkunawan kusikuyqa allinninchikpaq kasqanta. Chaypaqqa cuentatam qokuna mayqankunataq allin otaq mana allin kasqanmanta. Ichaqa kusikunapaq kaqkunata allin akllakunamanta manaraq yachachkaspa qawasunchik, Jehová Dios servisqanchikpi kusikunapaq kaqkuna allinninchikpaq otaq mana allinninchikpaq kasqanmanta.

4. ¿Imaynatam yanapawananchik Jehová Diosman qokusqanchikqa imayna kusikunanchikpaq?

⁴ Huk wawqenchikmi 1946 watapi bautizakurqa, paymi nirqa: “Bautizakuqkunapaq discursotam siemprepuni atencionwan uyarini bautizakuqpas kachkayman hina”, nispa. Chaymantam willakurqa imanasqa chayta rurasqanmanta: “Jehová Diosman qokusqayta yuyarisqaymi anchata yanapawan payman sonqo kanaypaq”, nispa. Ñoqanchikpas wawqenchikpa piensasqanman hinam piensanchik: Diosman sonqo kananchikpaqqa allinmi payman qokusqanchikta yuyariyqa. ¿Imatam Diosman qokuspanchikqa prometekurqanchik? Tukuy vidanchikwan payta servinanchikpaqmi (leey Eclesiastes 5:4). Diosman kaynata entregakusqanchikmi kallpanchawananchik payta servisqanchikta allinpaq hapinanchikpaq. Chaymantapas yanapawananchikmi imayna kusirikusqanchikpi chaynataq tukuy ima rurasqanchikpipas. Chayna kasqanmantam apostol Pabloqa iñiqmasinkunaman qellqarqa: “Mikuspapas tomaspapas otaq huk rikchaqta ruraspapas llapantayá ruraychik Dios honrasqa kananpaq”, nispa (1 Corintios 10:31).

5. Levitico 22:18-20 nisqanman hina, ¿imamantam Romanos 12:1 nisqanpiqa anyawanchik?

⁵ Qawasqanchikman hinaqa Diostam servinchik tukuy ima rurasqanchikwan.  Chayna kasqanmantam Roma llaqtapi cristianokunaman Pablo nirqa: “Cuerpoykichiktaqa Diosmanyá qoychik kawsachkaq ofrendata hina hinaspayá payllapaqña kawsaychik agradowan chaskisunaykichikpaq. Kaynatam sonqoykichikmantapuni Diostaqa yupaychanaykichik”, nispa (Romanos 12:1). ¿Imamantam Pabloqa rimachkarqa cuerpomanta rimaspanqa? Tukuy vidanchikmantam rimachkarqa, yuyayninchikmanta, sonqonchikmanta hinaspa kallpanchikmantapas (Marcos 12:30). ¿Imaynatam cuerponchikta ofrendata hina Diosman qonchik? Tukuy vidanchikwan Payta servispanchikmi. ‘Ofrenda’ nisqan rimayqa llapallanchiktam allinta piensarichiwananchik. ¿Imanasqa? Moisespa chaskisqan Leypiqa prohibisqam karqa onqosqa animalkunata ofreceyqa, Diosqa manam chaskirqachu (Levitico 22:18-20). Chaynallataqmi pipas mana tukuy sonqonwan Jehová Diosta serviptinqa Payqa manapunim chaskinqachu. Hinaptinqa, ¿imakunata ruraptinchikmi Diosqa servisqanchikta mana chaskinmanchu?

6, 7. ¿Imaynatam cristianoqa enteron cuerponta qachachanman hinaspa imapim rikukunman?

⁶ Roma llaqtapi kaq cristianokunamanmi Pabloqa anyarqa: ‘Cuerpoykichikqa tukuruqllam, chaynaqa [...] amayá qokuychikchu mana allinta ruraspa huchallikuymanqa’, nispa. Nirqataqmi ‘mana allin rurasqankuta chinkachinankupaqpas’ (Romanos 6:12-14; 8:13). Manaraq kaymanta rimachkaspanmi cuerponkuta mana allinkunapaq servichikusqanmanta rimarqaña. Huchallikuyllapi puriqkunamantam nirqa: “Qacha simiwanmi pitañapas ñakaykarin llumpaysuta”, “inocente runakunata wañuchiqmi apurawman rinku”, “manam payqa haykapipas yuyarinchu Dios respetaytaqa”, nispa (Romanos 3:13-18). ¿Imataq pasanman cristianokuna cuerponkupa mayqan partentapas chayna huchakuna rurananpaq servichikuptinkuqa? Enteron cuerpontam qachachachkanman. Ejemplopaq, pipas huchapakuyta otaq dañanakuyta qawaspanqa, ñawinwanchá qokuchkanman huchallikuyman, chaynapim enteron cuerponta qachachachkanman.  Chayna kaptinqa Diospa agradonpaq ofrendata hinaqa manañam qonmanñachu, manayá chuyataqa servichkanmanchu (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Mana allin kaqkunawan kusirikunanpaq akllakuptinqa maynataraqchá ñakarinman.

⁷ Imakunawan kusirikunanchikpaq akllakusqanchikmá allinninchikpaq otaq mana allinninchikpaq kanman. Chayna kaptinmi imawanpas kusirikunapaq akllakusqanchikwan Dios servisqanchikta yanqacharuytaqa mana munanchikchu aswanqa yanapawananchiktam munanchik. Qawasunchikyá imaynatam cuentata qokuchwan kusikunapaq kaqkuna allin otaq mana allin kasqanmanta.

8, 9. a) ¿Ima iskay clase kusirikunapaq kaqkunam kachkan? b) ¿Imayna kusirikunapaq kaqkunatam cheqninchik, hinaspa imanasqa?

⁸ Cristianopaqqa iskay clase kusirikunapaq kaqkunam kachkan: mana allin kaqkuna, chaynataq tanteasqanman hina conciencianpa allinpaq hapisqan. Rimasunchikyá mana allin kusirikunapaq kaqkunamanta, chaytam Diospa serviqninkunaqa cheqninanku.

⁹ Kay libropi punta kaq yachachikuyninpi yachasqanchikman hinam wakin kusirikunapaq kaqkunaqa Bibliapa yachachisqanpa contranpi ruranapaq yachachin. Piensariy, ¿imata ruranapaqmi televisionpas, Internet nisqapas videokunapas chaynataq takikunapas kallpanchan? Huchallikunapaq, sinchi dañanakunapaq, layqanakunapaq chaynataq huchapakunapaqpas. ¿Imatam cristianokunaqa rurananchik Bibliapa yachachisqanpa chaynataq kamachisqanpa contranpi ruranapaq kusirikunapaq kaqkuna kallpanchawaptinchik? Chaykunamantam ayqekunanchik (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis 21:8). Chaynata ruraspam Diospa kayna kamachikusqanta kasukusqanchikta qawachisunchik: ‘Mana allin kaqkunata cheqniychik’ hinaspa ‘mana allinkunata saqeychik’ nisqanta. Qawachisuntaqmi ‘cheqap iñiyniyoq’  kasqanchiktapas (Romanos 12:9; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. Televisionpi mana allinkuna qawasqankumanta, ¿imatam wakinkunaqa piensanku, hinaspa imanasqataq chayna piensayqa mana allinchu kanman?

¹⁰ Wakinkunaqa piensankum Bibliapa yachachisqanpa contranpi imapas qawayqa allin kasqanta. Ichapas ninku: “Televisionpi qawayllataq” nispa. Chayna piensaqkunaqa engañakuchkankum hinaspa hatun peligropim tarikunku (leey Jeremias 17:9). Jehová Diospa cheqnisqankunawan kusirikuspanchikqa, ¿nichwanchu ‘mana allin kaqkunatam cheqnini’, nispa? Chaymantapas mana allinkunawan sapa kuti kusirikuptinchikqa conciencianchikmi manaña yanapawasunchu hinaptin huchallikuchwanpas otaq mana allinkunata allinpaqña hapichwan (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Imatam yachachiwanchik Galatas 6:7 nisqan kusirikunapaq kaqkunamanta?

¹¹ Chaynatamá wakin cristianokunaqa rurarunku. Huchapakuykunata qawaspankum paykunapas huchapakurunku. Chayraqmá ñakarispan yachanku ‘runaqa imapas tarpusqan cosechasqanta’ (Galatas 6:7). Manamá ñoqanchikqa chaykunataqa rurananchikchu. Allinkunallata piensanapaq kallpanchakuspanchikqa allin ruraykunallatam rurasun (qaway  “¿Imayna kaq kusirikunapaq kaqkunatam akllakunay?”, niq yachachikuyta).

12. ¿Imatam yachachiwanchik Galatas 6:5 nisqan kusirikunapaq kaqkuna akllakunamanta, hinaspa imataq yanapawasun allinta tanteakunanchikpaq?

¹² Kunanñataq rimasunchik conciencianchikpa allinpaq hapisqan otaq Bibliapi mana prohibisqan nitaq clarota rimasqan kusirikunapaq kaqkunamanta. Chaykunapiqa sapakamam tanteakunanchik allinpaq otaq mana allinpaq kasqanmanta (leey Galatas 6:5). Ichaqa manam tanteakusqallanchikpichu hapipakunaqa. Allinpaq otaq mana allinpaq kasqanmanta  yachanapaqqa Bibliapi yachanapaq kaq yachachikuykunam yanapawasun. Kay yachachikuykunam qawachiwanchik Jehová Diospa imayna piensasqanta. Chaymi allinta estudiaspanchikqa tukuy ima rurasqanchikpi kusirikunapaq kaqkunapipas Jehová Diospa ‘munasqanta entiendesunchik’ (Efesios 5:17).

13. ¿Ima ruraymi kallpanchawasunchik Diospa cheqnisqan kusirikunapaq kaqkunamanta karunchakunanchikpaq?

¹³ Manayá igualtachu cristianokunaqa allin kaqta otaq mana  allin kaqta entiendeypiqa ñawparinku (Filipenses 1:9). Chaymantapas imayna kusirikunapaqqa sapakamam gustoyoq kanchik. Chaynaqa, manam suyachwanchu llapanku chaynallata tanteanankutaqa. Chaymi Diospa yachachikuyninkunapi yuyaymanananchik hinaspam sonqonchiktapas piensayninchiktapas chayna yachachikuykunawan huntachinanchik. Chaynapim Diospa cheqnisqan kusirikuykunamanta karunchakunanchikpaq kallpanchasqa kasunchik (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Imapim reparananchik kusirikunapaq kaqkunata akllaspanchikqa? b) ¿Imataq yanapawasun Diospa Munaychakusqanta puntapi churanapaq?

¹⁴ Allinmi kanman imayna kusirikunapaq kaqkunata akllakusqanchikmanta yuyaymanayqa, chayna rurasqanchikmi qawachinqa allin kaqta otaq mana allin kaqta imayna qawasqanchikta. Ichaqa cuentatam qokunanchik chaykunapi hayka tiempo pasasqanchikta. ¿Imanasqa? Chaynapim yachasunchik imam aswan valorniyoq kasqanta. Ama qonqasunchu Diospa Munaychakusqanmanta allin ruraykuna aswan valorniyoq kasqanta (leey Mateo 6:33). ¿Imataq yanapawasun chaykunata puntapi churananchikpaq? Apostol Pablopa nisqanta kasukuymi: “Allintayá qawakuychik imaynam kawsasqaykichikta. Amayá kawsaychikqa mana yachayniyoqkuna hinachu aswanqa yuyayniyoqkuna hinayá. Tiempoykichiktapas amayá usuchiychikchu” (Efesios 5:15, 16). Tiemponchikta mana usuchinapaq allinta tanteaptinchikqa Diosta yupaychanapaq “allin kaqkunata” ruranapaqmi tiemponchik kanqa (Filipenses 1:10).

15. ¿Imamantam cuidakunanchik kusirikunapaq kaqkunata akllakuspaqa?

¹⁵ Kusirikunapaq kaqkunata akllakuspaqa cuidakunanchikpunim. ¿Imanasqam chaynata ninchik? Punta kaq parrafopi rimasqanchik frutamanta yuyarisun. Ismusqantinta mana mikurunapaqqa manamá ismurusqallatachu horqorunchik aswanqa ismusqapa muyuriqninpi kaqtawanmi. Chaynataqmi, Bibliapa yachachikuyninpa contranpi kusirikunapaq  kaqkunawanqa cristianokunaqa manam kusikunchikchu, manataqmi iskayrayachiwaqninchik nitaq Dios servisqanchikta yanqachaq kaqkunawanpas kusikunchikchu (Proverbios 4:25-27). Kusirikunapaq kaqkunawan Dioswan allin kayninchikta mana yanqacharunapaqqa Bibliapa kamachiwasqanchikkunatam kasukunanchikpuni.

16. a) ¿Imata ruraspam Diospa piensasqanman hina piensasunchik? b) ¿Imatam sapa punchaw rurananchik?

¹⁶ Kusirikunapaq kaqkunata akllaspanchikqa Diospa munasqanman hina kananpaqmi cristianokunaqa segurakunanchik. Chaypaqmi Bibliapa nisqanta qawananchik, chaypimiki willawanchik Jehová Diospa piensasqantawan kamachikuynintapas. Ejemplopaq, leechwanmi Salomonpa nisqanman hina Diospa millakusqankunamanta, ‘llulla rimaq runamanta’, ‘inocente runa wañuchiqmanta’, ‘mana allinkunata rurananpaq yuyaymanaqmanta’ ‘mana allinta ruramunanpaq chaylla kallpaqmantapas’ (Proverbios 6:16-19). Diospa ima piensasqanta yacharuspaqa, ¿imatataq rurananchik? Salmos libro qellqaqmi nin: “Tayta Dios kuyaqkuna, cheqniychik mana allinta”, nispa (Salmo 97:10). Chaynaqa, kusirikunapaq kaqkunata akllakuyninchikqa qawachinanmi Jehová Diospa cheqnisqankunata cheqnisqanchikta (Galatas 5:19-21). Chayqa qawakunanmi runakunapa qayllanpi chaynataq sapallanchik kaptinchikpas, sapanchikpim imayna kasqanchiktaqa astawan qawachinchik (Salmo  11:4; 16:8). ¿Sonqomantapunichu munanchik Jehová Diospa munasqanman hina kawsakuyta? Chayna kaptinqa ima rurananchikpaqpas Bibliapa yachachikuyninkunapim piensananchik. Chaynatamá sapa punchaw rurananchik (2 Corintios 3:18).

17. ¿Imatam tapukunanchik kusirikunapaq kaqkunata akllakuspanchik?

¹⁷ ¿Imatawanraqmi rurachwan kusirikunapaq kaqkuna Diospa agradonpaq kasqanta yachanapaq? Tapukunanchikmi kaynata: “¿Yanapawanqachu Jehová Dioswan amistadniy allin kananpaq icha yanqacharunqachu?”, nispa. Ejemplopaq manaraq videota qawaspam kaypi piensarina: “¿Imaynataq concienciaypi tarikusaq?” Qawasunchikyá imaynatam Bibliapa yachachikuyninkuna yanapawananchikmanta.

18, 19. a) ¿Imaynatam yanapawanchik Filipenses 4:8 nisqan allin kusirikunapaq kaqkunata akllakunanchikpaq? b) ¿Bibliapa mayqan yachachikuyninkunataqmi yanapawanchikman? (Willakuyta qawariy.)

¹⁸ Filipenses 4:8 nisqam astawanraq yanapawanchik, chaypim nin: “Manaraq imatapas rurachkaspaqa yuyaymanaychikyá imapas cheqap kaqpi, imapas respetanapaq kaqpi, imapas allin ruray kaqpi, imapas mana huchallichikuq kaqpi, imapas allin rimana kaqpi, imapas allin alabanapaq kaqpi”, nispa. Kaynata Pablo qellqaspanqa manamá kusirikunapaq kaqkunamantachu rimachkarqa aswanqa imam Diospa agradonpaq kaqkunapi yuyaymanarinamantam (Salmo 19:14). Chayna kaptinpas, chayna rimasqanqa yanapawanchikmi kusirikunapaq kaqkunata akllakunapaq. ¿Imaynata?

¹⁹ Televisionpi, pukllanapaq videopi, takikunapi otaq chayman rikchaq kusirikunapaq kaqkuna akllakusqanchikmanta tapukusunchik: “¿Allin ‘kaqkunallatachu’ sonqoypi hatallichkani?”, nispa. Ejemplopaq, videota qawaruspaqa imakuna umanchikpi takyasqanpim piensana. Kusirikunapaq, kallpanchawananchikpaq chaynataq mana huchallikunapaq hina kaptinqa allintam akllarunchik. Ichaqa  qonqayllamanta pensamientonchikpi huchapakuy piensaykuna chayamuptinqa manam allintachu akllarunchik (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Imapim mana allinninchikpaqchu kanman huchapakuykunamanta piensayqa? Manam hawkayaytaqa tarisunchu, conciencianchikpas manañam yanapawanchikmanchu hinaspapas Jehová Dioswan allin kasqanchiktam yanqacharunman (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Chayna kaptinqa cuidakunanchikmi mana allin kusirikunapaq kaqkunamanta (Romanos 12:2). * Salmos qellqaq hinam kayta munanchik, paymi Jehová Diosta mañakurqa: “Yanqa kaqkunata ama qawanaypaqyá waqaychaykuway”, nispa (Salmo 119:37).

20, 21. ¿Imaynatam yanapawanchik 1 Corintios 10:23, 24 nisqa kusirikunapaq kaqkunata akllakunanchikpaq?

²⁰ Kikinchikpaq imatapas tanteakuspaqa Pablopa kayna nisqanpipas reparananchikmi: “Tukuy munasqaytam rurayman ichaqa manam lliwchu espiritupi wiñachikun. Wakinkunapa allinnintam maskananchik, manam kikillanchikpa allinninchiktachu” (1 Corintios 10:23, 24). Kusirikunapaq allin kaqkunata akllakuptinchikqa, ¿imam yanapawasun Bibliapa chayna nisqanta kasukunanchikpaq? Tapukunanchikmi: “¿Imaynatam hukkuna qawanqaku akllakusqayta?”, nispa.

²¹ Ichapas conciencianchikpa nisqanman hina, wakin kusirikunapaq kaqkunata allinpaq hapichwan. Ichaqa wakin iñiqmasinchikkuna mana allinpaq hapiptinkuqa, huk clase kusirikunapaq kaqkunatachá maskasunchik. ¿Imanasqa? Rumipi haytakuchkaq hina Diosta serviyninpi urmaykunanta mana munaspam. Chaynata ruraspaqa iñiqmasinchikkunapa ‘contranpim huchallikuchkachwan’ hinaspa Pablopa nisqanman hinaqa ‘Cristopa contranpipas huchallikuchwanmi’.  Kasukunanchikmi “amayá huchallichiychikchu” nisqanta (1 Corintios 8:12; 10:32). Cristianokunaqa wakinpim kusirikunapaq kaq ‘allinpaq’ hapisqanchikta saqenanchik iñiqmasinchikkunata mana allinninpaq kasqanrayku. Chaynata ruraspanchikmi Pablopa allinninchikpaq hinaspa kuyakuywan niwasqanchikta kasukuchkanchik (Romanos 14:1; 15:1).

22. ¿Imanasqataq hukkunapa imapas ruranankupaq tanteakusqankuta respetananchik?

²² Ichaqa, hukkunapa kusirikunankupaq akllakusqanku ñoqanchikpaq mana allin kaptinqa, manam hikutananchikchu munasqanchikman hina rurakunanpaqqa. Kaytaqa tupachichwanmi carreterapi carrota manejaqkuna, manejasqanchikman hina manejanankuta munasqanchikwan. Chaynaqa, iñiqmasinchikkuna kusikunapaq kaqta mana munasqanchikman hina nitaq Bibliapa yachachisqanpa contranpi akllakusqan mana kaptinqa, ¿imatam rurasunchik? Kuyasqanchikraykum libre kasqanta respetananchik. Chaynapim ‘lliw runakuna reqsinqaku kuyakuq sonqo kasqanchikta’ (Filipenses 4:5; Eclesiastes 7:16).

23. ¿Imatam rurananchik kusirikunapaq kaqkunata allinta akllananchikpaq?

²³ Chaynaqa, ¿imatam rurananchik kusirikunapaq kaqkunata allinta akllananchikpaq? Puntataqa, yachananchikmi kusirikunapaq akllasqanchikmanta Bibliapa ima nisqanta, yachachikuyninkunapa contranpi kaptinqa manapunim chaykunawanqa kusikunanchikchu. Chaymanta, kusirikunapaq kaqkunamanta Bibliapi mana clarota willawaptinchikqa chayman tupaq textokunapim reparananchik. Chaymantapas, conciencianchikta mana yanapaq kaqkunamantam cuidakunanchik, chaynataq runamasinchikpa hinaspa iñiqmasinchikpa concienciankuta hukmanrayachiyta mana munaspanchikmi munasqallanchiktaqa mana rurananchikchu. Kusirikunapaq kaqkunata allinta akllakunapaq kallpanchakuspaqa Jehová Diostam hatunchasunchik hinaspam kuyakuyninpipas takyasunchik.