1, 2. ¿Imayna qʼochurikuykunan kan akllakunapaq?

KAYPI yuyaykuy: huk sumaq manzanata mikhuyrunaykipaqña kashaqtinmi repararunki huk chhikan ismusqa kasqanta. ¿Imatan ruwanki? Yaqapaschá chhayna ismusqata mikhunki otaq llapanta qʼopaman wikchʼunki otaq ismusqallanta horqoruspa allinkaqninta mikhunki. ¿Mayqenta akllakuwaq?

² Kay pachapi qʼochukuykunapas chay fruta hinan. Allinta qhawarispan reparanchis yaqa llapallan ismusqa fruta hina mana allin kasqanta. ¿Imatan ruwasun? Wakinqa, mana qhawarikuspan llapallanwan qʼochukunku. Wakintaq manchakuspa mana mayqenwanpas qʼochukunkuchu. Hukkunan ichaqa allin qʼochukuykunallata akllarikuspa chaykunawan mayninpi kusirikunku. Ñoqanchisri, ¿mayqentan akllakusun Diospa munakuyninpi allinta takyanapaq?

3. ¿Imamantan qatimuq parrafokunapi yachasun?

³ Chay qhepakaq qʼochukuytan yaqa llapanchis maskhanchis. Llapallanchismi kusirikuyta munanchis ichaqa manan mana allin ruwaykunawanchu kusikunanchis. Chaypaqmi ichaqa yachananchis ima qʼochukuykunan allin ima qʼochukuykunataqmi mana allinchu chayta. Chay qʼochukuykunata imayna akllananchista manaraq yachashaspa, qhawarisun imaynatan mana allin qʼochukuykuna Jehová Dios servisqanchista qhellichanman chayta.

4. ¿Imaynatan qʼochurikuykunata rikunanchis Diosman qokusqanchista huntʼanapaq?

⁴ 1946 watapi bautizakuq iñiqmasinchismi qayna watakunallapi kayta niran: “Sapanka asambleapi bautizakunapaq discursotan uyarikullanipuni ñoqapas bautizakunaypaq kashayman hinataraq”, nispa. ¿Imarayku chayta ruwan? Pay nin: “Jehová Diosman qokusqayta yuyarisqaymi yanapawan Diosman huntʼaq sonqo kanaypaq”, nispa. Ñoqanchispas chay iñiqmasinchis hinan Jehová Diospaq huntʼaq sonqo kanapaq promesa ruwasqanchista yuyarishanallanchis. ¿Imatan prometeranchis payman qokuspa? Payllapaqña kawsananchistan (leey Eclesiastés 5:4). Chay prometesqanchistan rikuchinanchis predicanapaq kamachikuyta huntʼaspa. Ichaqa tukuy ruwasqanchispin huntʼananchis promesa ruwasqanchistaqa, qʼochukuykuna akllakusqanchispipas. Chaytan Pablo rikuchiran ñawpa cristianokunaman qelqasqanpi, kayta niran: “Chay hinaqa, mikhunkichisña, ukyankichisña, imataña ruwankichis chaypas, lliwta ruwaychis Diosta hatunchanapaq”, nispa (1 Corintios 10:31).

5. Levítico 22:18-20 textopi nisqanman hina, ¿ima anyaymi kan Romanos 12:1 textopi?

⁵ Chaypi qhawarisqanchis hina tukuy ima ruwasqanchispas Jehová Diospa munayninta ruwaywanmi tupan. Chaymanta rimaspan  Pablo Roma llaqtapi kaq cristianokunaman kayta qelqaran: “Cuerpoykichista Diosman haywaychis kawsashaq ofrendata, chʼuyata, Diospa sonqonman chayaq kananpaq. Chaymi cheqaq sonqowan Diosta yupaychayniykichisqa”, nispa (Romanos 12:1). ¿Imatan nisharan Pablo cuerpomanta rimaspa? Llapa cuerponchismantan rimasharan hinaspapas yuyayninchismanta, sonqonchismanta, kallpanchismantawan (Marcos 12:30). ¿Imaynapin cuerponchista sacrificiota hina haywanchis? Tukuy sonqowan Jehová Diospa munayninta ruwaspa. ‘Ofrenda’ otaq sacrificio nisqa simipipas huk anyaymi tarikun. ¿Imarayku? Jehová Diosqa manan munaranchu onqosqa animalkunata sacrificiopi haywanankuta, chaymi Kamachikuy Simipipas chay kamachikuy qelqasqa karan (Levítico 22:18-20). Sichus chhaynata huk cristiano mana allintachu Jehová Diospa munayninta ruwashan chayqa manan Dios chaskinqachu sacrificio haywasqanta. ¿Imarayku mana chaskiwasunmanchu?

6, 7. ¿Imaynapin huk cristiano llapa cuerponta qhellichanman, chaymanta imapin rikukunman?

⁶ Roma llaqtapi cristianokunatan Pablo niran: ‘Ama cuerpoykichista huchaman hapʼichiychischu’, nispa. Nillarantaq: ‘Cuerpoq ruwayninkunata wañuchiychis’, nispa (Romanos 6:12-14; 8:13, MR). Manaraq chayta qelqashaspan rimasqaña cuerpomanta, runakuna cuerponkuwan millaykuna ruwasqankumantawan. Huchallapi puriq runakunamanta rimaspan niran: “Siminkuqa ñakashallanpunin”. “Chakinkuqa usqhayllan runa wañuchiq phawarin.” ‘[Ñawinkupas] manapunin haykʼaqpas Dios manchakuytaqa yachanchu’, nispa (Romanos 3:13-18). ¿Iman kanman huk cristiano siminwan chakinwan ñawinwan chay hinata huchallikuqtin? Llapa cuerpontan qhellichashanman. Yachanapaq, pipas televisionpi Internetpipas millay qhelli ruwaykunata otaq sinchi maqanakuytapas qhawashanman chayqa ‘[ñawintan] huchaman hapʼichishanman’ chaywantaq llapa cuerponta qhellichashanman. Chaykunata ruwaspaqa manañan allin chʼuya sacrificiotañachu Jehová  Diosman haywashanman (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Chay millaykuna qhawasqanmantan imaymana ñakʼariykunapi tarikunman.

⁷ Arí, millay ruwaykunawan qʼochukusunman chayqa sasachakuykunapin tarikusunman. Manan munanchischu ima qʼochukuy akllasqanchiswanpas Jehová Diosman sacrificio haywasqanchis qhellichasqa kananta aswanmi munanchis chʼuya kananta. Kunanqa yachasun mayqen qʼochukuykunan allin mayqenkunataq mana allinchu chaymanta.

8, 9. a) ¿Ima iskay qʼochukuykunan kan? b) ¿Ima qʼochukuykunamantan karunchakunanchis, imarayku?

⁸ Cristianokunapaqqa iskay qʼochukuykunan kan: huknin qʼochukuytan manapuni maskhanankuchu, huknintataq concienciankuq nisqanman hina akllakunanku. Ñawpaqta yachasun mana allin qʼochukuykunamanta.

⁹ Qallariy capitulopi rikusqanchis hina, wakin qʼochukuykunaqa Bibliapi kamachikuykuna contran kashan, chaykunaqa mana allin yuyaykuyman mana allin ruwaykunamanmi runakunata tanqan. ¿Imakunan rikukun televisionpi, Internetpi, peliculakunapi, takikunapipas? Mana chanin ruwaykuna, sinchi millay maqanakuykuna, supaykunaq ruwachisqankuna, millay qhelli ruwaykunapiwan, chaykunan runakunata tanqan chayman hina kawsanankupaq. ¿Imaynatan qhawarinanchis cheqaq cristianokuna Bibliaq contranpi kaq qʼochukuykunata? Karunchakunanchismi chaykunamantaqa (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis 21:8). Chayta ruwaspan Jehová Diospa kay iskay kamachikuyninkunata kasukusun: “Mana allinkaqta cheqnikuychis”, ‘mana allinmanta karunchakuychis’, nisqanta. Hinaspapas ‘cheqaq iñiyniyoq’ kasqanchistan rikuchisun (Romanos 12:9; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. ¿Imaninkun wakin runakuna, ima mana allinpin tarikunkuman chhaynata yuyaykuqkuna?

 ¹⁰ Wakin runakunan Bibliaq contranpi kaq ruwaykunata qhawaspa ninku, manan huchachu chaykuna qhawayqa, nispa. Ninkupaschá: “Televisionllapin qhawani manan chayman hinachu imatapas ruwani”, nispa. Ichaqa qʼotukushankun chayta yuyaykuspaqa, mana allinpitaqmi tarikunkumanpas (leey Jeremías 17:9). ¿Cheqnikushasunmanchu “mana allinkaqta” Jehová Diospa huchachasqan ruwaykunata qhawaspa? Hinaspapas sapa kutilla mana allinkaqta qhawashasun chayqa manañan conciencianchis willawasunchu mana allin kasqanta. Hinaspan huchaman urmasunman otaq hukkunaq huchallikusqantapas manaña huchapaqchu qhawarisunman (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Imaynatan Gálatas 6:7 texto yanapawasunman qʼochukuykunata akllakunapaq?

¹¹ Chhaynapin wakin cristianokunapas tarikuranku. Mana allin kaqkunata qhawasqankuraykun paykunapas chay qhawasqankuta hina ruwaranku. Mana allinkunapi rikukuspañan yacharanku ‘imatachus runaqa tarpun chayllatataq cosechasqanta’ (Gálatas 6:7). Ñoqanchisqa manañan chay urmasqanku toqllakunaman urmananchischu. Sichus yuyayninchispi allin kaqkunata tarpusun chayqa allin kaqkunatan cosechasun (“ ¿Imayna qʼochurikuykunatan akllakunay?” nisqa recuadrota qhawariy).

12. ¿Imaynatan 2 Corintios 5:10 texto yanapawasunman qʼochukuykunata akllakunanchispaq, iman yanapawasun sapankanchis allinta akllakunapaq?

¹² Kunanqa qhawarisun iskaykaq qʼochukuymanta, chay qʼochukuykunataqa manan Biblia huchachanchu nitaq “allinmi” ninpaschu. Chaytaqa sapankan qhawarinan allinninpaqchus icha mana allinninpaqchus kanqa chayta (leey 2 Corintios 5:10). Ichaqa manan ñoqallanchischu  akllakunanchis. Allinta akllakunapaqqa kanmi yanapakuykuna, chayqa Bibliapi kaq kamachikuykunan. Chay kamachikuykunan yachachiwanchis Jehová Diospa yuyaykusqanta. Chay kamachikuykunata allinta tʼaqwispaqa yachasunmi tukuy ruwasqanchispi qʼochukuykuna akllasqanchispipas “imachus Señorpa munaynin kasqanta” (Efesios 5:17).

13. ¿Iman yanapawasun Jehová Diospa cheqnisqan qʼochukuykunamanta karunchakunapaq?

¹³ Ichaqa manan llapa cristianokunachu kaqtakama  imatapas reparanku (Filipenses 1:9). Hinaspapas sapankankun akllakunanku imayna qʼochukuytapas. Chayraykun mana llapallanchischu kaqtakama imatapas ruwasun. Chaywanpas llapallanchismi Bibliapi kaq kamachikuykunapi yuyaymanananchis, chhaynapin ima yuyaykusqanchispas sonqonchispi kasqanpas Diospa munasqanman hina kanqa. Chhaynapin manapuni maskhasunchu Jehová Diospa cheqnisqan qʼochurikuykunata (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Imatan qhawarinallanchistaq qʼochukuyta akllaspa? b) ¿Iman yanapawasun Diospa Reinonta ñawpaqta maskhashanallapaq?

¹⁴ Imawan qʼochukusqanchispin rikuchinchis allinkaqta mana allinkaqtapas imayna qhawarisqanchista, chaymi allintapuni qhawarikunanchis imakunawan kusirikusqanchista. Ichaqa qhawarikunallanchistaqmi chay qʼochukuykunapi haykʼa tiempo usuchisqanchistapas. Chhaynapin yachasunchis ima ruwaypin astawan tiemponchista usuchishanchis chayta. Kayta ama qonqasunchu, cristianokunapaqqa Reinopaq llankʼaymi aswan importante kanan (leey Mateo 6:33). ¿Iman yanapawasun Diospa Reinonta ñawpaqta maskhanapaq? Apóstol Pabloq yuyaychasqanta kasukuymi, paymi niran: “Allintapuni reparakuychis imaynatachus kawsashasqaykichista, ama mana yuyayniyoq hinaqa kawsaychischu, aswanpas yachayniyoq hinapuni kawsaychis. Tiempotaqa ama usuchiychischu”, nispa (Efesios 5:15, 16). Sichus qʼochukunapaq tiemponchista pisiyachispa allin horariota ruwakusun chayqa ‘allin kaqkunata’ ruwananchispaqmi aswan tiempo kanqa, chaytaqmi iñiyninchista astawan wiñachinqa (Filipenses 1:10).

15. ¿Imaraykun qʼochukuykunata akllakuspa allinpaq hina kaq kusirikuykunatapas allinta qhawarinanchis?

¹⁵ Qʼochukuykunata akllakunapaqqa allinpaq hina qʼochukuytapas allintan qhawarinanchis. ¿Imarayku? Yuyarisun ñawpaqkaq parrafopi manzanamanta rimasqanchista. Ismusqa kaqtawan mana mikhunapaqqa manan ismusqa kaqllantachu horqonanchis allin kaqnintawanmi  huk chhikanta horqonanchis. Cheqaq cristianokunaqa manapunin Bibliaq contranpi kaq qʼochukuykunataqa maskhanchischu. Hinaspapas sichus huk qʼochukuymanta iskayashanchis otaq iñiyninchispaq mana allin kanman chayqa karunchakunanchismi chaykunamanta (Proverbios 4:25-27). Bibliapi yuyaychaykunan yanapawasun allinpaq hina kaq qʼochukuykunatapas allinta qhawarinapaq.

16. a) ¿Imata ruwaspan rikuchisun Jehová Diospa munasqanman hina kawsasqanchista? b) ¿Imatan sapa pʼunchay ruwananchis?

¹⁶ Cheqaq cristianokunaqa qʼochukuykunata allinta akllakunapaqmi Jehová Diospa munasqanman hina akllakunchis. Chaypaqmi Bibliata tʼaqwinchis, chaypin yachanchis Jehová Diospa munasqanta kamachikusqankunatapas. Kamachikuq Salomonpa qelqasqanpin yachanchis Diospa cheqnisqan ruwaykunamanta, wakinmi kaykuna: ‘Llullakuy, mana huchayoq runakunata wañuchiy, mana chanin yuyaykukuykunata paqarichiy [...], mana allinkaqman usqhaylla phawariypiwan’ (Proverbios 6:16-19). ¿Imatan ruwananchis Jehová Diospa imayna yuyaykusqanta yacharuspa? Salmista kutichin: “Señor Diosta munakuqkuna, mana allinkaqta cheqnikuychis”, nispa (Salmo 97:10). Chaymi qʼochukuykunata allinta akllakusqanchispi rikuchinchis Jehová Diospa cheqnikusqan ruwaykuna  cheqnikusqanchista (Gálatas 5:19-21). Chaytaqa rikuchinanchis runakuna ukhupi kaspan, ichaqa sapallanchis kashaspa akllakusqanchispin astawan yachakunqa pi kasqanchista (Salmo 11:4; 16:8). ¿Jehová Diospa munasqanman hinachu kawsayta munanchis? Chhayna kaqtinqa Bibliaq nisqanman hinan imatapas akllakunanchis. Chaytan sapa pʼunchay ruwananchis (2 Corintios 3:18).

17. ¿Imatan tapukunanchis huk qʼochukuyta akllakushaspa?

¹⁷ ¿Imatawanmi ruwananchis Jehová Diospa munasqanman hina allin qʼochukuyta akllakunapaq? Chayta yachanapaqqa kaytan tapukunanchis: “¿Allinniypaqchu kanqa? ¿Yanapawanqachu Jehová Dioswan allinpi kanaypaq?” nispa. Ejemplopaq, manaraq huk peliculata qhawashaspa kay tapukuypi yuyaykunanchis: “¿Waqllichinmanchu concienciayta?” nispa. Chaypaq hina Bibliapi yachachikuykunata qhawarisun.

18, 19. a) ¿Imaynatan Filipenses 4:8 texto yanapawanchis allin qʼochukuykunata akllakunapaq? b) ¿Ima textokunapiwanmi yanapawasunman? (Willakuyta qhawariy.)

¹⁸ Filipenses 4:8 textopin huk yachachikuy tarikun, chaypi nin: “Tukuy cheqaqkaqpi, tukuy allinkaqpi, tukuy chaninkaqpi, tukuy chʼuyakaqpi, tukuy sumaqkaqpi, tukuy allin qhawarinapaq kaqpi yuyaychis, ima allinpas yupaychanapaq hina kanmanraq chayqa, chaykunapi yuyaychis”, nispa. Pabloqa manan qʼochukuymantachu chaypi rimasharan, aswanmi Jehová Diospa munasqanman hina ruwaykunapi yuyaymananamanta (Salmo 19:14). Ichaqa qʼochukuywanmi chay simikunata tupachisunman. ¿Imaynatan chayta ruwasunman?

¹⁹ Chaypaqqa ñawpaqtan yuyaykunanchis qʼochukunapaq akllakusqanchis peliculakunapi, videojuego nisqakunapi, takikunapi, hukkunapiwan. Chaymantataq kayta tapukunanchis: “¿Kay qʼochukuykunawan ‘tukuy chʼuya’ kaqchu yuyayniyman huntʼanqa?” nispa. Ejemplopaq, huk película qhawasqanchis qhepaman, ¿iman yuyayninchispi  qhepan? Sichus sumaq, chʼuya kaqkunalla yuyayninchispi kashan kallpachawaranchistaq chayqa allinkaqtan akllaranchis. Mana allinkuna yuyaykusqanchistaq ichaqa mana allin akllakusqanchista rikuchinqa (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Imakunapin waqllichiwasunman mana allin ruwaykunapi yuyaykusqanchis? Manañan thakpichu kasunman, conciencianchistan upallachinman, Jehová Diosmantapas karunchawasunmanmi (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Rikusqanchis hina mana allin qʼochukuykunaqa waqllichipuwasunmanmi, chaymi manapuni chay qʼochukuykunata maskhananchischu (Romanos 12:2). * Salmista hinan Jehová Diosmanta mañakunanchis: “Harkʼaykuway ama yanqa kaqkunata qhawanaypaq”, nispa (Salmo 119:37).

20, 21. ¿Imaynatan 1 Corintios 10:23, 24 texto yanapawasunman qʼochurikuykunata allinta akllakunapaq?

²⁰ Pablon allinta akllakunapaq huk yachachikuymantawan willaran, kaytan niran: “Tukuy imatapas munaspaqa ruwakunmanmi, [...] ichaqa manan llapanchu iñiypi wiñachin. Ama pipas kikinpa allinnillantaqa maskhachunchu, aswanpas runamasinpa allinninta maskhachun”, nispa (1 Corintios 10:23, 24). ¿Iman yanapawasun qʼochukuyta maskhasqanchispi chay textoq nisqanta kasukunapaq? Chaypaqmi kayta tapukunanchis: “¿Imaynatan hukkuna qhawarinqa qʼochukuy akllakusqayta?” nispa.

²¹ Yaqapaschá wakin qʼochukuykunata conciencianchis ‘ruwanapaq’ hinalla qhawarinman. Ichaqa, huk cristianokunaq conciencian mana allintachu qhawarinqa chay akllakusqanchista chayqa hukkunatapaschá akllakuna kanqa. ¿Imarayku? Manan munanchischu miskʼanankuta.  Chayqa kanman ‘wawqe [panakunaq] contranpi huchallikuymi’, hinaspapas Pabloq nisqan hina ‘Cristoq contranpi huchallikuypiwan’. “Ama [pitapas] miskʼachiychischu” nisqa anyaytan allinta hapʼikunanchis (1 Corintios 8:12, MR; 10:32). Qʼochukuykuna akllasqanchis ‘ruwanalla’ kanman chaypas, cheqaq cristianokunaqa iñiqmasinchiskunaraykun chaykunatapas saqepunanchis paykunata iñiyninkupi mana ‘wiñachisqanrayku’. Chayta ruwaspan Pabloq allin yuyaychayninkunata kasukusun (Romanos 14:1; 15:1).

22. ¿Imaraykun respetananchis hukkunaq yuyaykusqanta?

²² Ichaqa conciencianchischus mana allinpaq qhawarinqa hukkunaq akllakusqanta chayqa paykunaq allinnintan ñawpaqtaqa qhawarinanchis. Chaymi mana pitapas tanqananchischu yuyaykusqanchista hina yuyaykunankupaq. Chayta munasunman chayqa viajasqanchis carroq phawasqanman hina llapa carrokuna phawanankutapas munashasunman hinan kanman. Chayrayku, sichus iñiqmasinchiskuna mana yuyaykusqanchisman hinachu qʼochukuyta akllakunku, manataq Bibliapi kamachikuykuna contrachu kashan chayqa, ¿imatan ruwasun? Paykunata munakusqanchisraykun akllakusqankuta respetasun. Chhaynapin ‘sumaq sonqo-kayninchis lliw runakunaq reqsisqan kanqa’ (Filipenses 4:5; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Imatan ruwananchis qʼochukuykunata allinta akllakunapaq?

²³ Pisillapi yuyarinapaq, ¿imatan ruwananchis qʼochukuykunata allinta akllakunapaq? Ñawpaqta, Bibliaq contranpi kaq millay qhelli ruwaykunawanqa manapunin qʼochukunachu. Qʼochukuyta akllakunapaq Diospa Siminpi mana huk kamachikuy kaqtintaq Bibliapi yachachikuykunata tʼaqwirinanchis. Hinaspapas karunchakunanchismi conciencianchista upallachinapaq hina ruwaykunamanta, manataqmi runamasinchista astawanqa wayqe pananchiskunata sientechiq ruwaykunata ruwananchischu. Allin qʼochukuykunata akllakusun chayqa Jehová Diostan hatunchasun munakuyninpipas allintan takyasun.