1-2. a) Mun na denba b’a janto ko a deen saniyanin lo ani a ka faniw cɛ ka ɲi? b) Mun na Jehova b’a fɛ a sagokɛlaw ka saniya?

DENBA dɔ b’a deen labɛn ka taga yɔrɔ dɔ la. A b’a janto ko deen kora, ko a ka faniw nɔgɔnin tɛ ani u cɛ ka ɲi. A b’a lɔn ko n’a deen saniyanin lo, o b’a dɛmɛ ka to kɛnɛya la. A fana b’a lɔn ko deen sawura be kɛ sababu ye ka tɔgɔɲuman wala tɔgɔjugu la a wolobagaw kan.

² An sankolola Faa Jehova fana b’a fɛ a sagokɛlaw ka saniya. A ka Kuma b’a fɔ ko: “Mɔgɔ min [saniyanin lo], e be gwɛ o tigi ye.” * (Zaburuw 18:27). Jehova b’an kanu. A b’a lɔn ko n’an saniyanin lo, o b’an nafa kosɔbɛ. A fana  b’a fɛ ko an minw ye a Seerew ye, an ka kɛ sababu ye mɔgɔw k’ale tɔgɔɲuman fɔ. Tiɲɛn na, n’an sawura ani an tagamacogo ka ɲi, o bena nɔɔrɔ la Jehova n’a tɔgɔ kan, a tɔgɔjugu tɛna fɔ.—Ezekiyɛli 36:22; 1 Piyɛri 2:12.

3. Mun lo b’an jija an saniyanin ka to?

³ Komi an b’a lɔn ko mɔgɔ saniyaninw koo ka di Ala ye, o b’an jija an saniyanin ka to. An be Ala kanu minkɛ, an b’a fɛ an ka ɲɛnamaya kɛcogo ka bonya la a kan. An fana b’a fɛ ka to a ka kanuya la. O la do, an k’a lajɛ fɛɛn min kama an saniyanin ka kan ka to, saniya yɛrɛ kɔrɔ ye min ye ani cogo min na an saniyanin be se ka to. O bena an dɛmɛ k’a lɔn n’an ka ɲi ka yɛlɛmani dɔw kɛ.

4, 5. a) Kuun fɔlɔ juman lo kama an saniyanin ka kan ka to? b) Jehova ka danfɛn yetaw b’a yira cogo di ko a saniyanin lo?

⁴ Jehova b’o ɲɛyira an na a yɛrɛ ka kɛcogo fɛ. O kama, a ka Kuma b’an jija ko an “ka Ala ladege” (Efɛzikaw 5:1). Kuun fɔlɔ min kama an saniyanin ka kan ka to, o filɛ nin ye: An be Jehova Ala min bato, a ka senu ani a saniyanin lo faan bɛɛ la.—Levitiki 11:44, 45, ABM.

⁵ Jehova ka danfɛn yetaw b’a ka jogo caaman n’a ka koo kɛcogo yira ka gwɛ. U fana b’a yira ko a saniyanin lo (Ɔrɔmukaw 1:20). A tun ye dugukolo labɛn ka kɛ yɔrɔ saniyanin ye adamadenw kosɔn. A ye fɛɛrɛ dɔ kɛ min b’a to fɔɲɔ ni jii be saniya ani dugukolo be lakuraya cogo kabakoman na. Tiɲɛn na, saniyako kɔrɔtanin lo dugukolo Danbaga fɛ (Zeremi 10:12). An fana ka kan ka saniyako jati sɔbɛ la.

6, 7. Musa ka sariya tun b’a yira ka gwɛ cogo di ko saniyako tun ye waajibiko ye Jehova batobagaw fɛ?

⁶ Fɛɛn wɛrɛ min kama an saniyanin ka kan ka to, o ye ko an ka Masaba Jehova b’o waajibiya a batobagaw ma. Ka Israɛldenw to Jehova ka sariya kɔrɔ, ni mɔgɔ dɔ tun saniyanin tɛ, Ala tun tɛ sɔn a ka bato la. Sariya tun  y’a fɔ ka gwɛ ko hakɛ yafalon na, sarakalasebagaw kuntigi tun ka kan ka jii ko fɔɔ siɲɛ fila (Levitiki 16:4, 23, 24). Ni sarakalasebagaw tun be saraka bɔ Jehova ye, u tun ka kan k’u tɛgɛw n’u seenw ko ka sɔrɔ k’o baara kɛ (Ɛkisɔdi 30:17-21; 2 Tilew Kibaru 4:6). Mɔgɔ tun be se k’a yɛrɛ nɔgɔ koo dɔw sen fɛ farikolo ni diinanko ta fan fɛ. Sariya tun b’o koo 70 ɲɔgɔn yira. Ni Israɛlden dɔ tun nɔgɔnin lo, a tun man kan k’a niin don batoli koo la n’o tɛ a tun be se ka sa yɛrɛ (Levitiki 15:31). Israɛlden minw tun y’u yɛrɛ nɔgɔ koo dɔ sen fɛ, u tun ka kan k’u fari n’u ka faniw ko. Mɔgɔ o mɔgɔ tun be ban k’o landa labato, “o tigi ka kan ka gwɛn ka bɔ jama cɛma,” o kɔrɔ, a tigi ka kan ka faga.—Nɔnburuw 19:17-20.

⁷ Hali n’an tɛ Musa ka sariya kɔrɔ, a b’an dɛmɛ ka Ala ka miiriya faamu saniya koo la. Siga t’a la, sariya tun b’a yira ka gwɛ ko saniyako tun ye waajibiko ye Ala batobagaw fɛ. Jehova ma yɛlɛma (Malasi 3:6). N’an ka batoli tɛ batoli “senuma nɔgɔbali” ye, Jehova tɛ sɔn a la (Zaki 1:27, ABM). O kama, a ka ɲi an k’a lɔn a be min ɲini an fɛ saniya koo la.

8. Jehova b’a ɲini an fɛ an saniyanin ka to koo jumanw na?

⁸ Bibulu kɔnɔ, n’u ko ka saniya, o kɔrɔ tɛ dan farikolo dɔrɔn ma. Ka saniya Ala ɲɛɛ na, o koo ɲɛsinna an ka ɲɛnamaya faan bɛɛ lo ma. Jehova b’a ɲini an fɛ an ka saniya, o ɲɛsinna koo jɔnjɔn naani ma an ka ɲɛnamaya kɔnɔ: Alako, tagamacogo, miiriya ani farikolo. An k’o koo kelen kelen lajɛ.

9, 10. Ka saniya Alako ta fan fɛ, o kɔrɔ ko di? Ani, kerecɛn sɔbɛw b’u yɛrɛ kɔrɔsi mun lo ma?

⁹ Ka saniya Alako ta fan fɛ. K’a fɔ ka surunya, o kɔrɔ ko an kana tiɲɛn ani ngalon batoli ɲagami ɲɔgɔn na. Tuma min na Israɛldenw bɔra Babilonɛ ka kɔsegi Zeruzalɛmu, u tun ka kan ka tugu Ala ka cikan nin kɔ: “Aw ye bɔ Babilɔni. Aw kana maga fɛɛn nɔgɔnin si la. . . . Aw ye bɔ a kɔnɔ, k’aw  yɛrɛ saniya.” (Ezayi 52:11). Israɛldenw hɔɔrɔnyali kuun fɔlɔ tun ye ka taga Jehova ka batoli sigi kokura. A tun ka kan ka kɛ batoli saniyanin ye. Babilonɛkaw ka diinanko si, i n’a fɔ u ka kalanw, u ka kɛwalew n’u ka landako tun man kan ka ɲagami Jehova ka batoli la sabu u be Ala tɔgɔ tiɲɛ.

¹⁰ Bi, an minw ye kerecɛn sɔbɛw ye, an ka kan k’an yɛrɛ kɔrɔsi walisa ngalon diinan nɔɔ kana kɛ an kan (1 Korɛntikaw 10:21). A ka ɲi an k’an yɛrɛ kɔrɔsi kosɔbɛ sabu ngalon diinan koow be yɔrɔ bɛɛ. Jamana caaman kɔnɔ, mɔgɔw ka landakow, n’u ka kɛwalew basiginin be ngalon diinan ka kalanw lo kan. Ɲɛyirali fɛ, mɔgɔw b’a miiri ko n’an sara, fɛɛn dɔ be bɔ an na ka to niin na (Waajulikɛla 9:5, 6, 10). Kerecɛn sɔbɛw t’u seen don ngalon diinan ka landako si la. * Bibulu ka sariya minw ɲɛsinna batoli sɔbɛ koo ma, an tɛ sɔn k’o sariyaw tiɲɛ hali ni dɔw b’a fɛ k’an karaba k’o kɛ.—Kɛwaliw 5:29.

11. Ka saniya tagamacogo ta fan fɛ, o kɔrɔ ko di? Mun na o koo kɔrɔtanin lo?

¹¹ Ka saniya tagamacogo ta fan fɛ. O kɔrɔ dɔ ye ko an kana kakalaya koo si kɛ (Efɛzikaw 5:5). A kɔrɔtanin lo an saniyanin ka to tagamacogo ta fan fɛ. An bena a ye kalansen nata la ko n’an b’a fɛ ka to Ala ka kanuya la, an ka kan ka “boli jatɔya ɲɛ.” Mɔgɔ minw be jatɔya kɛ ani u tɛ nimisa o la, “olu si tɛna Ala ka masaya sɔrɔ.” (1 Korɛntikaw 6:9, 10, 18, ABM). Ala be o ɲɔgɔnna mɔgɔw ka koow jati koo “haramulenw [“koo nɔgɔniw”, NW]” ye. N’u m’u yɛrɛ saniya tagamacogo ta fan fɛ, u “niyɔrɔ na kɛ . . . saya filanan de ye.”—Yirali 21:8, ABM.

12, 13. Jɛn juman be mɔgɔ ka miiriyaw n’a ka kɛwalew cɛ? Cogo di an saniyanin be se ka to miiriya ta fan fɛ?

¹² Ka saniya miiriya ta fan fɛ. Mɔgɔ ka kɛwalew be bɔ a ka miiriyaw lo la. N’an be miiriya juguw mara an kɔnɔ, a  mɛɛn o mɛɛn, an ka teli ka koo nɔgɔnin kɛ (Matiyo 5:28; 15:18-20). Nka, n’an b’an hakili fa ni miiriya ɲumanw ye, o be se k’an lasun ka saniya tagamacogo ta fan fɛ (Filipikaw 4:8). An be se ka saniya miiriya ta fan fɛ cogo di? A fɔlɔ, an ka ban ɲɛnagwɛko fɛɛn o fɛɛn la min be se k’an hakili nɔgɔ. * An be se fana k’an hakili fa ni miiriya ɲumanw ye n’an be Ala ka Kuma kalan tuma o tuma.—Zaburuw 19:9, 10.

¹³ Walisa an ka to Ala ka kanuya la, a kɔrɔtanin lo an saniyanin ka to Alako, tagamacogo ani miiriya ta fan fɛ. O koow ɲɛfɔra ka pereperelatigɛ gafe nin kalansen wɛrɛw kɔnɔ. An ka yɔrɔ naaninan lajɛ sisan: Ka saniya farikolo ta fan fɛ.

14. Ka saniya farikolo ta fan fɛ, mun na o tɛ an dama ka koo ye?

¹⁴ O kɔrɔ ko an kana nɔgɔ to an fari n’an bololafɛnw kan. Yala o saniyako ye an yɛrɛ ka koo ye min tɛ mɔgɔ wɛrɛ ka sira la wa? Ayi, Jehova batobagaw kɔni tɛ koow jati ten. I ko an y’a fɔ ka tɛmɛ, a kɔrɔtanin lo an saniyanin ka to Jehova ɲɛɛ kɔrɔ farikolo ta fan fɛ. O t’an nafa dɔrɔn, nka o fana b’a to mɔgɔw ka Jehova tɔgɔ ɲuman fɔ. An ye ɲɛyirali min fɔ daminɛ na, an ka segi o kan. N’i be deen dɔ ye, tuma bɛɛ a nɔgɔnin lo ani fani ɲuman tɛ a kaan na, i kɔni tɛna koo ɲuman miiri a wolobagaw koo la. Tiɲɛn tɛ? An kɔni t’a fɛ an sawura wala an ka ɲɛnamaya kɛcogo faan si k’a to mɔgɔw be an sankolola Faa tɔgɔ tiɲɛ wala ka kibaro duman lɔgɔbɔ. Ala ka Kuma b’a fɔ ko: “An t’a fɛ mɔgɔ si k’an ka baara lɔgɔbɔyɔrɔ sɔrɔ, o la, an t’a fɛ ka mɔgɔ si kunna cɛn koo si la. An kɔni b’a yira koo bɛɛ la ko an ye Ala ka baarakɛlaw ye.” (2 Korɛntikaw 6:3, 4). O la do, an saniyanin be se ka to cogo di farikolo ta fan fɛ?

15, 16. An ka delinanko ɲuman dɔw fɔ fari saniyako ta fan fɛ. An ka faniw ka kan ka kɛ cogo di?

 ¹⁵ An fari saniyako ani an sawura cogoya. Mɔgɔw ka delinankow n’u ka ɲɛnamaya kɛcogo tɛ kelen ye jamanaw bɛɛ la. O bɛɛ n’a ta, tuma caaman na an be se ka safinɛ ni jii sɔrɔ ka ko tuma o tuma walisa an n’an deenw saniyanin ka to. Walisa an fari saniyako ka kɛ an delinanko ye, an ka to k’an tɛgɛ ko ni safinɛ ye ka sɔrɔ ka dumuni kɛ wala ka maga dumunifɛn na. N’an bɔra ɲɛgɛn na wala n’an ye deen kɔɔ cɛ, an fana k’an tɛgɛ ko ni safinɛ ye. N’an b’an tɛgɛ ko ni safinɛ ye, o be se k’an tanga bana dɔw ma ani k’an niin kisi yɛrɛ. O be se k’a to banakisɛw kana jɛnsɛn. O la, mɔgɔw bena tanga kɔnɔboli, tɔgɔtɔgɔnin n’a ɲɔgɔnnaw ma. Yɔrɔ minw na kabinɛ ɲanaman tɛ mɔgɔw fɛ, n’a sɔrɔ u be se ka dingɛ sɔgɔ k’u ka banakɔtaga kɛ yen ani k’a datugu i  ko Israɛldenw tun b’a kɛ cogo min na galen.—Deteronɔmu 23:12, 13.

¹⁶ An ka kan k’an ka faniw fana ko tuma o tuma walisa u ka saniya ani u yecogo ka diya. Waajibi tɛ kerecɛn ka faniw ka kɛ fani sɔngɔ gwɛlɛw ye wala ka kɛ sanga la, nka u ka kan ka saniya, ka kɛ fani kɛɲɛninw ye ani u man kan ka kɛ fani ferekeninw ye (1 Timote 2:9, 10). An mana kɛ yɔrɔ o yɔrɔ, an b’a fɛ an sawura ka “an Kisibaa Ala ka kalan bonya.”—Titi 2:10, ABM.

17. Mun na an ka soo n’an ka minanw ka kan ka saniya ani u yecogo ka kan ka diya?

¹⁷ An ka soo n’an ka minanw. N’a sɔrɔ an ka soo tɛ soo cɛɲumanba ye. Nka, ka kɛɲɛ ni koow cogoya ye, an ka kan k’a saniya ani a yecogo ka kan ka diya. O cogo kelen na, n’an be taga lajɛnw na wala waajuli la ni bolifɛn dɔ ye, an be se k’an seko bɛɛ kɛ walisa k’a yɔrɔw bɛɛ saniya. An kana ɲinɛ ko n’an ka soo n’an ka minanw saniyanin lo, o yɛrɛ ye seereya ye mɔgɔw fɛ. Ka fara o bɛɛ kan, an be mɔgɔw kalan ko Jehova ye Ala senuman ye, ko a bena “dugukolo tiɲɛbaaw halaki” ani ko yanni dɔɔni a ka Masaya bena dugukolo yɛlɛma k’a kɛ alijɛnɛ ye (Yirali 11:18, ABM; Luka 23:43). Siga t’a la, an b’a fɛ an ka soo n’an ka minanw cogoya k’a yira mɔgɔw la ko saniyako ye an delinanko ye kabi sisan ani ko o lo ɲininin be duniɲa kura nata mɔgɔw fɛ.

18. An be se k’a yira cogo di ko an be bonya la an ka Masaya Boon kan?

¹⁸ An ka batoli kɛyɔrɔ. Komi an be Jehova kanu, o kama an be bonya la an ka Masaya Boon kan, o min ye tiɲɛn batoli kɛyɔrɔ ye an ka kiinw kɔnɔ. Mɔgɔ kura minw be na an ka lajɛnw na, an b’a fɛ Masaya Boon cogoya ka diya u ye. N’an b’a fɛ a yecogo ka to ka diya mɔgɔw ye, fɔɔ an ka to k’a saniya ani k’a ladon tuma o tuma. An b’a yira ko an be bonya la an ka Masaya Boon kan n’an b’an seko kɛ  k’a ladon ka ɲɛ. Nɛɛma lo an fɛ k’an ka wagati ta k’an ka batoli kɛyɔrɔ saniya ani “k’a lalaga k’a labɛn” n’an balimaw ye (2 Tilew Kibaru 34:10). O koo kelen lo n’an ka lajɛnbaw ye, a mana kɛ lajɛnba boon kɔnɔ wala boon wɛrɛ kɔnɔ.

19. N’an b’a fɛ an saniyanin ka to farikolo ta fan fɛ, an ka kan ka ban mun lo la, ani Bibulu be se k’an dɛmɛ cogo di k’o kɛ?

¹⁹ N’an b’a fɛ an saniyanin ka to farikolo ta fan fɛ, an ka kan ka ban delinankow ni kɛwale nɔgɔninw na i n’a fɔ sigarɛti ni dɔlɔtɔya. An ka ban fana furaw ni fɛɛn wɛrɛw la minw be mɔgɔw hakili ɲagami ani k’a kɛ u tɛ se ka faran u la, k’a sɔrɔ dɔgɔtɔrɔw m’a fɔ ko u k’u ta. Delinanko nɔgɔninw ni kɛwale goman minw be kɛra bi, Bibulu tɛ u bɛɛ fɔ an ye. Nka, an be miiriya jɔnjɔn dɔw sɔrɔ Bibulu kɔnɔ minw b’an dɛmɛ ka Jehova ka miiriya lɔn u koo la. Komi an b’a lɔn Jehova be min miiri u koo la, ani komi an b’a kanu, o kama an be ban u la walisa ka Jehova ka diyanye sɔrɔ. An ka miiriya jɔnjɔn duuru lajɛ ka bɔ Bibulu kɔnɔ.

20, 21. Jehova b’a fɛ an ka ban kɛwale sugu jumanw na, ani mun na a kɔrɔtanin lo kosɔbɛ an k’o kɛ?

²⁰ “Ne teriw, dadili nin kɛra an ye minkɛ, o kama, an k’an yɛrɛ saniya ka bɔ nɔgɔ sifa bɛɛ la, farisogo ta, ni dusu [“hakili,” NW] ta. An ka kɛ mɔgɔdafaninw ye Ala ɲasiran barika la.” (2 Korɛntikaw 7:1). Kɛwale minw b’an fari nɔgɔ ani k’an hakili n’an ka miiriyaw ɲagami, Jehova b’a fɛ an ka ban u la. Delinanko jugu minw be mɔgɔ ka kɛnɛyako nagasi ani k’a hakili ɲagami, an ka kan ka ban u la.

²¹ Bibulu b’a yira an na koo jɔnjɔn min kama an ka kan “k’an yɛrɛ saniya ka bɔ nɔgɔ sifa bɛɛ la.” I k’a kɔrɔsi ko 2 Korɛntikaw 7:1 be daminɛ nin cogo la ko: “Dadili nin kɛra an ye minkɛ.” O ye dadili juman ye? I ko a fɔra ka kɔn o vɛrise ɲɛ, Jehova y’a daa di ko: ‘Ne bena aw ladon n fɛ ani ka kɛ aw Faa ye.’ (2 Korɛntikaw 6:17, 18). I ka miiri ka filɛ:  Jehova y’a daa di ko a bena i tanga ani k’i kanu i n’a fɔ faa b’a dencɛ wala a denmuso ladon cogo min na. Nka, Jehova bena o dadili dafa fɔɔ n’i banna nɔgɔ sifa bɛɛ la, “farisogo ta, ni dusu [“hakili,” NW] ta.” A bena kɛ hakilintanyako ye i k’a to delinanko nɔgɔninw ni kɛwale goman dɔw ka e ni Jehova ka jɛnɲɔgɔnya teriman tiɲɛ, k’a sɔrɔ o jɛnɲɔgɔnya nafa ka bon kosɔbɛ!

22-25. Bibulu kɔnɔ miiriya jɔnjɔn jumanw be se k’an dɛmɛ an ka ban delinankow ni kɛwale nɔgɔninw na?

²² “I ka i Matigi Ala kanu ni i dusukun bɛɛ ye, ani i ni bɛɛ ni i hakili bɛɛ.” (Matiyo 22:37, ABM). Yezu y’a fɔ ko o lo ye cikanw bɛɛ la belebeleba ye (Matiyo 22:38, ABM). Jehova ka kan n’o kanuya ɲɔgɔn ye. N’an b’a fɛ k’a kanu n’an dusukun bɛɛ ye, ani an niin n’an hakili bɛɛ ye, an ka kan ka ban kɛwale dɔw la minw be se k’an sii dɔgɔya wala k’an hakili nagasi, Ala y’o min di an ma.

²³ “[Jehova] lo be nii, ani sii, ani fɛɛn tɔɔ bɛɛ di adamaden ma.” (Kɛwaliw 17:24, 25). Niin ye Ala ka nilifɛn ye. Komi an be Ala kanu, o kama an b’a fɛ ka bonya la o nilifɛn kan. Delinanko wala kɛwale fɛɛn o fɛɛn b’an ka kɛnɛyako nagasi, an be ban o la sabu an b’a faamu ko mɔgɔ min b’o koow kɛ o tigi b’a yira ko a tɛ niin bonya fewu.—Zaburuw 36:10.

²⁴ “I k’i mɔgɔɲɔgɔn kanu i n’a fɔ i yɛrɛ.” (Matiyo 22:39). Tuma caaman na, delinankow ni kɛwale nɔgɔninw nɔfɛkow tɛ dan u kɛbaga dɔrɔn ma, nka u be se a gɛrɛfɛ mɔgɔw fana ma. Ɲɛyirali fɛ, mɔgɔ minw be sigarɛti minbaga gɛrɛfɛ, sigarɛti sisi be se k’u ka kɛnɛyako bila farati la hali k’a sɔrɔ olu yɛrɛ t’a min. Mɔgɔ min b’a gɛrɛfɛ mɔgɔw ka kɛnɛyako bila farati la, o tigi tɛ tugura Ala ka cikan kɔ, min ko an k’an mɔgɔɲɔgɔn kanu. Hali n’a tigi ko a be Ala kanu, a ka kɛwalew b’a yira ko o kɔni tɛ tiɲɛn ye fewu.—1 Zan 4:20, 21.

²⁵ “[Kerecɛnw ka kan] ka kolo gɔfɛrɛnaman ni kuntigiw ye, . . . ka olu kan minɛ.” (Titi 3:1, ABM). Jamana caaman na, sariya sira fɛ, a daganin tɛ ka kɛ ni dɔrɔgi ye wala k’a min.  An minw ye kerecɛn sɔbɛw ye, dɔrɔgi tɛ an kun ani an t’a min.—Ɔrɔmukaw 13:1.

26. a) N’an b’a fɛ ka to Ala ka kanuya la, an ka kan ka mun lo kɛ? b) N’an saniyanin lo Ala ɲɛɛ kɔrɔ, mun na o ye ɲɛnamaya kɛcogo fisaman ye?

²⁶ N’an b’a fɛ ka to Ala ka kanuya la, an saniyanin man kan ka to faan kelen wala fila dɔrɔn na, nka faan bɛɛ la. N’a sɔrɔ a man nɔgɔ ka delinankow ni kɛwale nɔgɔninw dabila pewu pewu, nka a be se ka kɛ. * Tiɲɛn na, ɲɛnamaya kɛcogo fisaman tɛ tɛmɛ nin kan, sabu Jehova b’an kalan an yɛrɛ nafa kama tuma bɛɛ (Ezayi 48:17). Min kɔrɔtanin lo ka tɛmɛ o kan, o ye ko n’an saniyanin lo an be wasa k’a lɔn ko o b’a to an be Ala min kanu, mɔgɔw k’a tɔgɔɲuman fɔ. O la, an be to a ka kanuya la.