Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA 8

Je Niná mele nga tsje katamaa

Je Niná mele nga tsje katamaa

“Je xi tsje bʼejna kʼoati tsje bijnalai.” (SALMO 18:26.)

1-3. 1) Ánni nga títjon kjoanla kotsennile jngo na̱ tsa tsje kji je tiʼndíle kʼoa tsa nda matsen. 2) Ánni kʼoatsosíni Jeobá nga tsje katamaa xi choʼndale maa, kʼoa ánni nga mesíniná nga kʼoasʼiaan.

XI TÍTJON sʼín jngo na̱ kʼianga tjín jña fi tiʼndíle kuinga kotsenle tsa jekabangoya kʼoa tsa tsje kjoan najño xi yʼakjá kʼoa tsa nda matsen. Ánni kʼoasʼínsíni. Kui kʼoasʼínni nga tsín katatjochʼinle tiʼndíle. Kʼoa xi ijngosani, bení nga je xijchá xi chʼaosʼin bʼaxki̱ kʼiatsa tsín tsje kjoan je xtiʼndíle.

2 Je Nʼainá xi tíjna ngʼajmi kʼoati kui xi mele nga tsje katamaa. Je Biblia kʼoatso nga “je xi tsje bʼejna” kʼoati tsje bʼejnale je Niná (Salmo 18:26). * Ánni nga nʼio kʼoatsosíni je Jeobá nga tsje katamaa. Kuinga tsjoakená kʼoa nga kjoanda tsaanñá kʼoa kʼoati kuije̱ nga je katʼale jonʼia xi testigole maa. Alikui mená nga chʼaosʼin kʼoaxki̱ Niná kao jaʼaíntsjele. Tosa kui xi mená nga chʼa̱sjengʼaa. Kuinga nda katamatsensíñá josóyoaa kʼoa josʼin koanngínkoaa yaoná (Ezequiel 36:22; tʼexkiai 1 Pedro 2:12).

3 Ánni nga mesíniná nga tsje koaan ngantsjai. Xi títjon, kuinga tsjoake Niná je chjota xi tsje. Xi majaoni, kuinga tsjoachaa Jeobá kʼoa mená nga nda katabʼaxki̱. Xi majanni, mená nga katasʼentsjainá je kjoatsjoachale. Chótʼayajinla kʼaa ánni nga machjénsíni nga tsje katamaa, jméni xi kitjenkao kʼoa jósʼiaan nga tosi tonda tsje koaan. Kʼoasʼin jchañá tsa jñani chaná nga si̱ndayaa yaoná.

ÁNNI NGA MACHJÉNSÍNI NGA TSJE KATAMAA

4, 5. 1) Ánni nga nʼio machjénsíni nga tsje katamaa. 2) Jósʼin bakó jmeni xi tsakʼénda je Jeobá nga kui tsjoake xi tsje tjín.

4 Nkjín koya josʼin tsoyaná Jeobá. Tobʼelañá, jesoa bʼéjnaná je choa̱ xi koanngíntjenngiaa kʼoa je Biblia kʼoatsoná nga chjénngilee (Efesios 5:1). Kuinga tsje katamasíñá nga̱ je Niná xi tibʼetsʼoalee tsjení kʼoa nijmejin kjoajndí tjínle (tʼexkiai Levítico 11:44, 45). *

5 Ngayeje xi kisinda Jeobá kui bakóná jokjoan kʼoa josʼín, tonga kʼoati ya ʼyañá nga ñaki tsje (Romanos 1:20). Kuilakji je Sonʼnde, nʼio nda sʼin koannda nga male tije sítsjeni yaole. Je Jeobá kʼoasʼin tsakʼénda nga tsje katamachonntsjai kʼoa nga katamatsje je ntjao̱ kao je nandá. Jebi kui xi bakóná nga “je Niná xi tíjnakon, xi kisinda [...] sonʼnde” nʼio mandosinle je xi tsje tjín (Hechos 14:15). Kuinga kʼoati katamandosinsíniná xi tʼatsʼe jebi.

6, 7. Jósʼin tsakʼéne je kjoatéxomale Moisés nga ñaki tsje katama je choʼndale Jeobá.

6 Ijngosa koya anni nga tsje katamasíñá kuinga je Jeobá xi kʼoasʼin mele, kʼoa jéní xi batéxomaná. Kʼianga kitsjoale kjoatéxoma je chjota israelita kʼoasʼin tsakʼénele nga tsje katasʼín ánni nga koa̱n skoe̱xkónsíni. Tobʼelañá, je xi naʼmitítjon koan tjínnele jao kʼa tsakangoya nichxin nga kisitsje jéele chjota israelita (Levítico 16:4, 23, 24). Je xi naʼmi koan kʼoatisʼin kisʼenele nga katabanéjon ntsja kao ndso̱ko̱ kʼianga tsjoátʼale cho̱ je Jeobá (Éxodo 30:17-21; 2 Crónicas 4:6). Je kjoatéxoma xi kitsjoa Niná jankan kao tela kjoa síkʼaxki̱ xi jndí sʼin kisikatío je chjota israelita ngixko̱n Niná. Kʼoa nga jndí tjío alikui koan ya kisikʼójinle yaole chjota xi ngikʼa kʼianga tsaʼyaxkón Jeobá, kʼoa tsa ʼyani xi toxá jaʼatoneni kjoatéxoma jebi, kinikʼienní (Levítico 15:31). Xi ijngosani, je chjota xi jndí sʼin tíjna kʼoasʼin kisʼenele nga katabangoya kʼoa nga katabané najñole. Je xi tsín kʼoakisʼin kinikʼienní (Números 19:17-20).

7 Je kjoatéxomale Moisés síchoyaná josʼin síkjaʼaitsjen Niná ninga tsínlani tikui mangíntjenngiñá ndʼaibi. Je Jeobá kui xi koanmele nga ñaki tsje kisʼin je chjota xi je tsabexkón. Kʼoa tojo kʼoasʼin síkjaʼaitsjen ndʼaibi alikui tíbʼantjaiya (Malaquías 3:6). Je Jeobá tojo kui kjoaʼyaxkón “xi tsje tjín”, xi tsín jndí tíjna sasénle (Santiago 1:27). Kuinga ndatjínsíni nga chótʼayajiaan jme xi mele Niná nga sʼiaan nichxin xi tiyoaa ndʼaibi.

TSJE KUIYOAA NGIXKO̱N NINÁ

8. Jñánile nga ño koya xi síjé Jeobá nga tsje koaan.

8 Je Biblia ali tsa tokuijin xi tso nga tsje sʼiaan. Kʼoati tso nga tjínnele tsje koaan tojmeni ánni nga tsje kuiyosíñá ngixko̱n Niná. Je Jeobá kui xi mele nga tsje jchaxkoán, nga tsje koanngínkoaa yaoná, nga tsje kʼoé kjoafaʼaitsjenná, kʼoa nga tsje sʼiaan. Kʼoalasʼin chótʼayasoán jmeni xi kitjenkao nga jngó jngó koya jebi.

9, 10. Jmé xi kitjenkao nga tsje ʼyaxkoán Niná kʼoa jméni xi tsín nojiaan yaoná xi ñaki chjotale Cristo maa.

9 Nga tsje jchaxkoán Niná. Tsa mená nga tsje sʼin jchaxkoán je Niná alikui koa̱n kui si̱kʼójiaan jmeni xi sʼín je relijión ndiso ya relijión xi kixi. Si̱kjaʼaitsjenla je chjota israelita xi kinikatíonʼio ya Babilonia. Kʼianga kini ya Jerusalén kui kjoatéxoma jebi kitsʼaile: “Titjojinlao, nijmejin xi jndí tíjna nikao [...], tosi tonda tsje tiyo” (Isaías 52:11). Mani nga kui xá ki ijngokʼani ya naxinandále nga je Jeobá skoe̱xkón ijngokʼa, tjínnele nga ñaki tsje sʼin skoe̱xkón, nga likui kui sikʼójinkao jmeni xi makjainle je chjota babilonio, kao xá xi male kʼoa kao kostumbre xi tjínle, ánni nga tsín koa̱njtisínile Niná.

10 Ndʼaibi kʼoati nʼio nda si̱kuindalee yaoná nga tsínkui kʼoasʼiaan jme xi sʼín je relijión ndiso (tʼexkiai 1 Corintios 10:21). Tsa tsín si̱kuindalee yaoná kʼoati sijndíná tsanda ñá. Nʼio nkjín naxinandá jñani kui makjainle jme xi tsoya relijión ndiso, jolani nga kʼoatso nga fi sénnichxinná nga jebiyaa, kʼoa je kostumbre xi tjínle kʼoa jmesani xi sʼín kui kitjenkao kjoandiso jebi (Eclesiastés 9:5, 6, 10). Tonga ñá xi ñaki chjotale Cristo maa likui koa̱n kui kuinójiaan yaoná je kostumbre xi tjínle relijión ndiso. * Machjénní nga kʼoasʼin jchaxkoán Niná jotso Biblia. Alikui koa̱n kuitjátoné jmeni xi tso Biblia ninga kʼoenená chjota nga kʼoasʼiaan (Hechos 5:29).

11. Jméni xi machjén kʼianga tsje koanngínkoaa yaoná, kʼoa ánni nga nʼio chjísínile nga kʼoasʼiaan.

11 Nga tsje koanngínkoaa yaoná. Kʼiatsa mená nga tosi tonda sʼe̱ná kjoatsjoachale Niná nʼio machjén nga tsje koanngínkoaa yaoná. Tobʼelañá, machjénní nga koatechjoalee yaoná jotjín koya kjoachajngi tjín (tʼexkiai Efesios 5:5). Tojosʼin jchaa ya kjoaʼmiya xi ijngo nʼio machjén nga kuinyaxinlee je kjoachajngi. ʼYani xi kjoachajngi sʼín kʼoa likui kʼoamanile jéele nikʼiajinla “sʼe̱kjoatjaole kjoatéxomale Niná” (1 Corintios 6:9, 10, 18). Je Jeobá kʼoatso nga “chʼao kjoan” je xi kʼoasʼín kʼoa tsa tsín sitsje yaole kʼoatso nga kui tsjoále “je kjoabiya xi majaoni” (Apocalipsis 21:8).

12, 13. Jñá nroani jmeni xi nʼia, kʼoa jméni xi koasenkaoná nga tsje sʼe̱ kjoafaʼaitsjenná.

12 Nga tsje kʼoé kjoafaʼaitsjenná. Kʼiatsa kʼoaiʼndee nga kui sʼe̱jnajin kjoafaʼaitsjenná kʼoa kao ni̱ma̱ná jmeni xi jndí tíjna chanjin kui kʼoasʼiaan xi chʼaotjín nga̱ yaa kjoafaʼaitsjenná nroani jmeni xi nʼia (Mateo 5:28; 15:18-20). Tonga tsakui kuinyaa jkoaa xi ndatjín kʼoa kao xi tsje tjín, kuijin xi ndatjín kʼoasʼiaan (tʼexkiai Filipenses 4:8). Jméni xi koasenkaoná nga tsje sʼe̱ kjoafaʼaitsjenná. Tjínnele chʼa̱sjengiaa kjoasʼetsaojin xi jndí tjín. * Kʼoa kʼoati chótʼayá Énle Niná ánni nga kui xi̱nyásíni jkoaa kjoafaʼaitsjen xi ndatjín (Salmo 19:8, 9).

13 Tojosísʼin tiʼyaa, kʼianga tosi tonda sʼe̱ná kjoatsjoachale Niná tjínnele nga tsje jchaxkoán, nga tsje koanngínkoaa yaoná kʼoa nga tsje kʼoé kjoafaʼaitsjenná. Xi tʼatsʼe jebi tʼaxin kjoaʼmiya bakóyasa. Ndʼaibi kuila chótʼayajiaan josʼin nga tsje sʼiaan.

TSJE SʼIAAN

14. Kʼoalasi, ánni nga tsín kʼoakuixónsíñá nga tsín ʼya xi tiʼndele kʼoakuitsoná jmeni xi sʼiaan nga jngó jngoá.

14 Nʼio machjén nga kuindóyaa kʼoa nga tsje si̱choaan jñani tijnaa. Tjínkʼa xi kʼoatso nga tsín ʼya xi tiʼndele kʼoakuitsoná jmeni xi sʼiaan nga jngó jngoá. Tonga ñá, xi chjotale Cristo maa, likui koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen. Tojosʼin kaʼyaa ya jña fitsʼiani kjoaʼmiya jebi, je Jeobá ali tsa tokuijin kʼoatsoniná nga tsje sʼiaan nga ñá xi nda kuiyoaa, kʼoati kui nga je bʼaxki̱ jme xi nʼia. Tojo tso je párrafo xi títjon, kʼiatsa jngola tiʼndí xi tojndí kjintsjai kʼoa likui nda fa, likuijin sísinle xijchále kuixónjián. Kʼoakjoánti tjínni xi tʼatsaan, kʼiatsa tsín si̱kuindaa yaoná josoyoaa kʼoa josʼin timangínkoaa yaoná, jejin Niná chʼaosʼin si̱kʼéjnaa kʼoa likuijin nda kʼoaxki̱ je én xi ʼmiyasoán. Je Énle Niná kʼoatsoná nga kʼoatisʼin si̱kjaʼaitsjeen josʼin kisikjaʼaitsjen je pastro Pablo, kitso: “Niʼyajin xi chʼaosʼin maínkoaijin, jméni nga je xánajin lijme jée sʼe̱nesínile. Tonga tojme kjoani nda mangínkoaijin yaonajin, joni xi síxále Niná” (2 Corintios 6:3, 4). Kuila chótʼayajiaan ndʼaibi jósʼin nga tsje sʼiaan.

15, 16. Jméni xi sʼiaan kʼianga tsje sóyoaa kʼoa jósʼin katamatsen je najñoná.

15 Tsje sóyoaa kʼoa nda sóyoaa. Tojñani kitjenñá kʼoa tojñani tinijchá je yaoná machjénní nga kuindóyantsjé. Me to ngatsʼiaa nga tjínná nandá kao ndo̱jo̱ xi koa̱n si̱chjén nga tsje sʼiaan, ñá kʼoa kao ʼndíxtiná. Tobʼelañá, tjínnele nga ndo̱jo̱ koanejonñá ndsaa kʼianga kuichaa, kʼianga kʼoéndaa tsojmi, kʼianga jekamangián baño kʼoa tsa ʼndílee si̱kʼantjaiyalee. Tsa kʼoasʼiaan likui koa̱nngabason je chʼin, jolani chʼinndáfaʼa, kʼoa kao chʼin xi saʼnda síkʼienná. Kʼoa tsa tsín jñani fiya ndájma ya tsaan tjínnele kuinyañee je yʼe, tojo kisʼin je chjota israelita (Deuteronomio 23:12, 13).

16 Kʼoati machjén nga koanentsjé je najñoná. Xi chjíle kuiní nga tsje kjoan kʼoa nga ndasʼin matsen. Ali tsakuijin tsa najño chjí si̱chjén kʼoa tsakuije̱ xi sʼa kjimatsen (tʼexkiai 1 Timoteo 2:9, 10). Tojme orani kʼoa tojñani nga tijnaa mená kʼianga ñaki nda katamatsen yaoná ánni nga jchasínile nga nʼio ndatjín jme xi tsoyaná je Niná xi bʼasjentjainá (Tito 2:10TNM).

17. Ánni nga tsje kʼoa nda si̱chonsíñá ya niʼyaná kʼoa nga tsje si̱kjoansíñá tsojmi xi tjínná.

17 Je niʼyaná kʼoa kao tsojmi xi tjínná. Machjénní nga tsje kʼoa nga nda si̱choaan ya niʼyaná, ni sínʼio nda kji kʼoa ninga mai. Kʼoa tsa karro tjínná kʼoati tsje si̱ká sonngʼale kao yale, ngisa tsakui nichjén nga mangián kjoajtínná kʼoa nga mangínkʼinyasoán Énle Niná. Machjénní nga tsje si̱kjoaan ngayeje jme xi tjínná. Tsa kʼoasʼiaan nda kʼoaxki̱ je Niná xi tiʼyaxkoán. Ánni. Kuinga kʼoasʼin ʼmiyalee chjota nga je Jeobá tsjení kʼoa nga sikjeson je xi tjíosíkitsón sonʼnde, kʼoa xijekoa̱n, jé Chjotaxále sichjén nga ʼndenaxó sikao Sonʼnde (Apocalipsis 11:18; Lucas 23:43TNM). Josʼin si̱kuindaa je niʼyaná kʼoa kao tsojmi xi tjínná kʼoasʼin koakonilee je chjota nga jetongini tiningalee yaoná josʼin tsje kuiyoaa ya sonʼnde chjotse xi nroakao Niná.

Machjénní nga tsje sʼiaan kʼoa tsje si̱kjoaan tsojmi xi tjínná

18. Jósʼin bakoá kʼianga ʼyaxkoán ya ndʼia jña chotʼayá.

18 Ndʼia jña chotʼayá. Mená nga tsje katamachonntsjai ya Ndʼia jña chotʼayá nga̱ yaní jña chʼasjengʼaa je Niná. Kʼoa kʼoati mená nga nda katasasénle je chjota xi tosʼa tjíobichó kjoajtínná. Kʼianga nda koa̱nchonntsjai ndʼia jebi tjínnele kjitʼa si̱tsjee kʼoa si̱sinlee. Kʼiatsa kʼoasʼiaan, tibakoñá nga chjí tiʼyaa jñani tiʼyaxkoán je Niná. A tsí nʼio tse kjoanda tíbʼainá nga kʼoasʼin nitsjee kʼoa bʼendayá ya Ndʼia jña chotʼayá (2 Crónicas 34:10). Kʼoa je ndʼia jña satío je kjoajtíntsená kʼoati nikoaa.

CHʼA̱SJENGIAA TOJMENI XI SÍKITSÓN YAONÁ KAO KJOAFAʼAITSJENNÁ

19. Jméni xi kʼoéchjoalee yaoná nga tsín si̱kitsoán, kʼoa jmé kjoafaʼaitsjen tsjoá Biblia xi tʼatsʼe jebi.

19 Kʼianga tsje sʼiaan kʼoati machjén nga chʼa̱sjengiaa tojmeni xi síkitsón yaoná. Kuinga tsín na̱jno̱ chjenñá, nga tsín yaoná nichʼi̱ñá kʼoa nga tsínkui chineñá je xki xi tsjentʼalee kʼoa xi síkitsón kjoafaʼaitsjenná. Je Biblia likui síkʼaxki̱yeje jmeni xi nʼio tsjentʼale chjota, tonga faʼaitʼa kjoafaʼaitsjen xi síchoyaná anni nga jndí bekonsíni Jeobá kjoa jebi. Aonla koya kjoafaʼaitsjen xi faʼaitʼa Biblia kataʼyaa. Tsa kʼoasʼin koanngíntjenngiaa kjoafaʼaitsjen jebi koakoñá nga tsjoachaa Niná kʼoa nda kuiyoaa ngixko̱n.

20, 21. Jméni xi mele Jeobá nga chʼa̱sjengiaa, kʼoa ánni nga nʼio machjénsíni nga kʼoasʼiaan.

20 “Kʼoasʼin jon xi tsjoake̱no, kui nga tjínná kui kjoabi xi kinisʼengi, si̱tsjeyalee yaoná ngayije xi chʼao kjoan xi tsʼe yaoná, kʼoa xi tsʼe espírituná, nga ñaki si̱jngoaa xi koa̱ntsjenía nga xkónchaa Niná.” (2 Corintios 7:1.) Tojo tso én jebi, je Jeobá mele nga chʼa̱sjengiaa je xi síjndí “yaoná” kʼoa xi síkitsón “espírituná”, xi tsonile, xi síkitsón kjoafaʼaitsjenná. Kuinga bʼechjoasínilee yaoná tojmeni xi tsjentʼalee xi tsjoáchʼinná kʼoa xi chʼao síkao kjoafaʼaitsjenná.

21 Ánni nga nʼio machjénsíni nga “si̱tsjeyalee yaoná ngayije xi chʼao kjoan xi tsʼe yaoná”. Tiyaa 2 Corintios 7:1 kʼoatsoni: “Kui nga tjínná kui kjoabi xi kinisʼengi”, xi tsonile, jme xi kitso Niná. Jméni xi kitso Niná. Kui xi faʼaitʼa ya 2 Corintios 6:17, 18, jñani tso: “An skoetjaono. Kʼoa an koa̱n Nʼaino”. A tsí nʼio tse kjoanda tjenkao nga kʼoatso Niná nga kʼoasʼin sikuindaná josʼin síkuinda jngo nʼai je ʼndíxtile. Tonga tsa mená nga kʼoasʼin sikuindaná Niná, tjínnele nga “si̱tsjeyalee yaoná ngayije xi chʼao kjoan xi tsʼe yaoná, kʼoa xi tsʼe espírituná”. Nʼiojin chʼao sʼiaan tsa tokui koa̱nkjinnilee Niná nga kui ngisa tsjoacha koaan jmeni xi chʼaosʼin tíjna ngixko̱n.

22-25. Jmé kjoafaʼaitsjen xi ya faʼaitʼa Biblia koasenkaoná nga tsínkui kʼoasʼiaan xi síkitsón yaoná kʼoa tsjentʼalee.

22 “Katamatsjoachai Naili Nináli. Katamatsjoachani ngayije ni̱ma̱li, kao ngayije kjoatsjoali, kʼoa kao ngayije kjoafaʼaitsjenli.” (Mateo 22:37.) Je Jesús kʼoakitso nga kui kjoatéxoma jebi xi títjon tíjna (Mateo 22:38). Je Jeobá bakinle kʼianga tsjoacha koaan kao ngayeje yaoná, kao ngayeje ni̱ma̱ná kʼoa kao ngayeje kjoafaʼaitsjenná. Kuinga kʼoéchjoasínilee yaoná jme xi tochoatse sikatíokonná kʼoa tsakuije̱ xi sichangale kjoafaʼaitsjenná.

23 “Jé [Jeobá] tsjoáná kjoabijnachonná, kʼoa nga chjenjtá, kʼoa kao ngayije tsojmi.” (Hechos 17:24, 25.) Ñá xi chjotale Cristo maa, nʼio chjí ʼyatokoán je kjoabijnachon xi tjínná nga̱ je Niná títsjoáná. Kʼoa kuinga chʼasjengiñá tojmeyejeni xi chan tsjoáchʼinná. Kʼiatsa tsín kʼoasʼiaan alikuijin tiʼyaxkoán je kjoabijnachon xi títsjoáná Niná (Salmo 36:9).

24 “Katamatsjoachai xikʼa joni nga tijini.” (Mateo 22:39.) Je chjota xi kui síngale yaole jmeni xi síkiʼaon ali tsa to yaolejin tsjoáchʼinle. Tobʼelañá, tsa jngola xi na̱jno̱ kjen, je niʼndi̱le na̱jno̱ kʼoati kjenjta xi ngikʼa kʼoa kʼoati tsjoáchʼinle. ʼYani je xi kʼoasʼín tífaʼatone kjoatéxomale Niná jñani kʼoatso nga tsjoacha koaan xíngiaa kʼoa kʼoasʼin tíbakó nga tsín tsjoake Niná (1 Juan 4:20, 21).

25 “Nangi [tiyolao] chjotatítjon kao chjotaxá.” (Tito 3:1.) Tjín naxinandá jñani tsín tjoʼnde nga droga satíole kʼoa nga kui síchjén chjota, kʼoa ñá xi chjotale Cristo maa kʼoasʼin mangíntjenngiaa kjoatéxoma xi tsjoá chjotaxá (Romanos 13:1).

26. 1) Jméni xi sʼiaan nga tosi tonda sʼe̱ná kjoatsjoachale Niná. 2) Ánni kʼoabixónsíñá nga tokui xi nda síkatíoná nga tsje mangínkoaa yaoná ngixko̱n Niná.

26 Kʼianga tosi tonda sʼe̱ná je kjoatsjoachale Niná, tjínnele nga tsje sʼiaan kʼoa nga tsje koaan tojmeni. Kjoaixiní nga ñʼai maná nga nikʼéjnaa jmeni xi jekamangale yaoná, tonga koaan si̱kʼéjnaa. * Tokʼianí nga ngisasa nda biyoaa nga tsje mangínkoaa yaoná. Kʼoa tsa je Jeobá xotsoná nga tsje sʼiaan kuinga be nga kjoanda tsaanñá (tʼexkiai Isaías 48:17). * Xi ngisasa chjíle, kuinga nda bʼaxki̱ je Niná xi tsjoakená kʼoa kʼoati tsjoachaa tsanda ñá, kʼoa jebi tsjoa fáya tokoán.

^ párr. 2 Je én xi “tsje” sʼin jaʼatoya ibi sakʼoaa kui tínchja̱ni tsa tsje tisoyoaa, tonga xi ngisa tínchja̱ni kuinga tsje mangínkoaa yaoná kʼoa nga tsje sʼin ʼyaxkoán Niná.

^ párr. 4 Levítico 11:44, 45: “Nga̱ anña je Jeobá Nináno, kʼoa tjínnele nga si̱tsjao yaono kʼoa nga tsje katamao, nga̱ tsjeña an. Kuinga tsín koa̱n si̱jndísíño yaono tʼatsʼe cho̱ xi tjín sonʼnde xi sasa mankjínyani. Nga̱ anña je Jeobá xi timʼaonsjeno ya naxinandá Egipto kʼianga Nináno koa̱n; kʼoa jon tjínnele tsje koa̱on, nga̱ tsjeña an”.

^ párr. 26 Chótsenlai rekuadro xi tso: “ A bʼenele yaona nga kui kʼoasʼian xi ndatjín” kʼoa kao rekuadro xi faʼaitʼa ibi: “ Niná koaanle ngayije kjoa”.

^ párr. 26 Isaías 48:17: “Kui jebi xi títso Jeobá, je xi tsakatseyali, je xi Tsje sʼin tíjna i̱ Israel: An, Jeobá, anña Nináli, je xi kʼoasʼin bakóyali ánni nga ji xi nda kuijnasíni, je xi kʼoasʼin síkasényali ya ndiaa xi tjínnele kuitómjeyai”.

^ párr. 69 Alikui tsa ñaki kʼoaʼmi.