1-3. (a) Nchifukwa wuli mpapi wawonesesa kuti mwana waki wawoneka umampha? (b) Nchifukwa wuli Yehova wakhumba kuti ateŵeti ŵaki ajengi akutowa, nanga nchinthu wuli cho chititichitiska kuti tijengi akutowa?

ASANI mpapi wanozgekereska mwana waki kuti watuwepu, wawonesesa kuti wamusambika ndipu wamuvwalika vakuvwala vamampha kweniso vakutowa. Waziŵa kuti uchanda ngwakukhumbika pa umoyu wa mwana waki ndipuso kuti kawonekeru ka mwana kalongo uchanda pamwenga ukazuzi wa apapi.

² Yehova Uskefwi wakuchanya, wakhumba kuti ateŵeti ŵaki ajengi akutowa. Mazu ngaki ngakamba kuti: “Ku akutowa mukajilongonga akutowa.” * (Sumu 18:26) Yehova watitanja ndipu  waziŵa kuti asani tilutirizga kuja akutowa tiyanduwengi. Iyu wakhazga so kuti vo isi tichita nge Akaboni ŵaki, vichitiskengi kuti ŵanthu akambengi vamampha vaku iyu. Mwaviyo, kawonekeru kidu ndipuso nkharu yidu yamampha viperekengi unkhankhu, m’malu mwa kunyozesa Yehova ndi zina laki lakupaturika.—Ezekiele 36:22; ŵerengani 1 Petro 2:12.

³ Kuziŵa kuti Chiuta watanja ŵanthu akutowa, kutitichitiska kuti tiyesesengi kuwoneka umampha nyengu zosi. Tikhumba kuti vakuchita vidu vilongongi kuti titumbika Chiuta chifukwa chakuti titimwanja. Tikhumba so kulutirizga kuja m’chanju chaki. Sonu, tiyeni tikambiskani chifukwa cho titenere kujaliya akutowa, vo kuja akutowa kung’anamuwa ndipuso mo tingajaliya akutowa. Fundu zenizi zitiwovyengi kuziŵa asani pe vo tikhumbika kusintha pa umoyu widu.

4, 5. (a) Kumbi chifukwa chikulu cho tikhumbikiya kuja akutowa ndi nichi? (b) Kumbi vinthu vo Yehova wakulenga vilongo wuli kuti iyu ngwakutowa?

⁴ Yehova watitilongo chakuwoniyapu chamampha. Mazu ngaki ngatitichiska kuti, “muŵi ŵakumwezga Chiuta.” (Ŵaefesu 5:1) Chifukwa chikulu cho tikhumbikiya kuja akutowa nchakuti: Yehova, Chiuta yo titimusopa ngwakutowa, ngwambula banga ndipuso ndi mutuŵa m’vigaŵa vosi.—Ŵerengani Ŵalevi 11:44, 45.

⁵ Mwakuyanana ndi mijalidu yaki yinandi ndipuso nthowa zaki, kutowa kwaku Yehova kuwoneke so mu vinthu vo wakulenga. (Ŵaroma 1:20) Charu chikupangika kuti chije muzi wakutowa wa ŵanthu. Yehova wakunozga kuti chilengedu chijitoweskengi chija. Charu che ndi tinyama timanatimana tambula kuwoneka ndi masu to titovya kuti chije chakutowa. Asayansi agwiriskiya nchitu tinyama teniti kuti atoweski charu cho chanangika ndi vinthu vo ŵanthu ataya kweniso vo vituliya kumafakitale. Ivi vilongo kuti ‘mweniyo wakupanga charu’ wakhumba kuti chije chakutowa. (Yeremiya 10:12) Nasi titenere kuwona kuti nkhani iyi njakukhumbika ukongwa.

6, 7. Kumbi Chilangulu chaku Mosese chingulongo wuli kuti ŵanthu wo asopanga Yehova akhumbikanga kuja akutowa?

 ⁶ Chifukwa chinyaki cho tikhumbikiya kuja akutowa nchakuti, Yehova Fumu ya Chilengedu Chosi, wakhumba kuti ateŵeti ŵaki ajengi akutowa. Chilangulu cho Yehova wangupaska Ayisraele chalongonga kuti uchanda ndi kusopa venga vinthu vakukoliyana. Chilangulu chakambiyanga limu kuti pa zuŵa lakupereke sembi za ubudi, wasembi mura wakhumbikanga kusamba kaŵi. (Ŵalevi 16:4, 23, 24) Asembi wo asankhikanga kuti apereki sembi kwaku Yehova, akhumbikanga kusamba m’manja ndi m’malundi ŵechendapereki sembi. (Chituwa 30:17-21; 2 Mikoka 4:6) Chilangulu chingukonkhoska vinthu pafufupi 70 vo vafipiskanga munthu mwakuliŵavu ndipuso vo vamuchitiskanga kuja wambula kwenere kusopa. Asani munthu ngwakufipiskika wakhumbikanga cha kuchitaku vinthu vakukwaskana ndi kusopa ndipu nyengu zinyaki asani waleka kuvwiya, wabayikanga. (Ŵalevi 15:31) Weyosi yo walekanga kulondo dangu lakujitoweska, kusazgapu kusamba liŵavu losi ndi kuchapa vakuvwala, ‘wadumulikangamu mukati mu unganu’ kung’anamuwa kubayika.—Maŵerengedu 19:17-20.

⁷ Chinanga kuti titende Chilangulu chaku Mosese cha, kweni chititiwovya kuziŵa mo Chiuta wawone nkhani zinyaki. Chilangulu chalongonga kuti ŵanthu wo asopanga Chiuta akhumbikanga kuja akutowa. Yehova wechendasinthi. (Malaki 3:6) Kusopa kwidu kungaja kwakuzomerezgeka pijapija asani ‘nkhukhovu ndipuso kwambula banga.’ (Yakobe 1:27) Mwaviyo, titenere kuziŵa vo Chiuta wakhumba kuti tichitengi.

8. Kumbi Yehova wakhumba kuti tijengi akutowa m’vigaŵa nivi?

⁸ M’Bayibolo, kutowa kung’anamuwa kuja wakutowa mwakuliŵavu pe cha. Kuja wakutowa pa masu paku Chiuta kukwaska vigaŵa vosi va umoyu widu. Yehova wakhumba kuti tijengi akutowa m’vigaŵa vikuluvikulu vinayi ivi: Kusopa kwidu, mijalidu,  maŵanaŵanu ndi liŵavu lidu. Tiyeni tikambiskani vo chigaŵa chechosi ching’anamuwa.

9, 10. Kumbi kusopa kwambula kufipiskika kung’anamuwanji, nanga ndi vinthu wuli vo Akhristu auneneska aleka kuchita?

⁹ Kusopa kwidu. Kusopa kwambula kufipiskika kung’anamuwa kuleka kusazga kusopa kwauneneska ndi kwaboza. Ayisraele ŵati atuwa ku Babiloni kuwere ku Yerusalemu, akhumbikanga kuvwiya ulongozgi wakuti: “Tuwanimu mu Babiloni, mungakonga kanthu kaukazuzi cha; . . . jitozgeni mwaŵeni.” (Yesaya 52:11) Chifukwa chikulu cho Ayisraele aweriyanga kwawu chenga chakuti akayambi so kusopa Yehova. Kusopa ko kwakhumbikanga kuti kukaje kwakutowa, kwambula kufipiskika ndi visambizu, vakuchita ndipuso midawuku ya visopa va ku Babiloni vo valekanga kutumbika Chiuta.

¹⁰ Isi nge Akhristu auneneska mazuŵa nganu, titenere kuphwere kuti tileki kufipiskika ndi chisopa chaboza. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 10:21.) Tikhumbika kutcheŵa pa nkhani yeniyi, chifukwa vakuchitika va chisopa chaboza ve peposi. Visopa vaboza vikamba kuti munthu we ndi mzimu wo utufwa cha ndipu visambiza vinthu vinandi vaboza. Chifukwa chakugomezga visambizu venivi, ŵanthu achita sadaka, chimeta ndipuso achita mwambu wakubenuwa nkhwichi. (Wakutaula 9:5, 6, 10) Akhristu auneneska achitaku cha midawuku ya chisopa chaboza. * Tizomerezgengepu cha kuti ŵanthu atichitiski kuti tiswi fundu zamampha za m’Bayibolo za kusopa kwambula kufipiskika.—Machitidu 5:29.

11. Kumbi kuja ndi jalidu lakutowa kung’anamuwanji, nanga nchifukwa wuli nkhwakukhumbika ukongwa kuja ndi jalidu lenili?

¹¹ Mijalidu. Kuti tije ndi mijalidu yakutowa, titenere cha kuchita ureŵi wamtundu wewosi. (Ŵerengani Ŵaefesu 5:5.) Nchinthu chakukhumbika ukongwa kuja ndi mijalidu yakutowa. Nge mo tiwoniyengi m’Mutu 9, kuti tijisungi m’chanju chaku Chiuta titenere ‘kuthaŵa ureŵi.’ Asani wo achita ureŵi  aleka kulapa, “akaharanga Ufumu waku Chiuta cha.” (1 Ŵakorinte 6:9, 10, 18) Pa masu paku Chiuta, ŵanthu aviyo ŵe m’gulu la ŵanthu “awunyakazi.” Ndipu asani atondeka kuja so ndi mijalidu yakutowa, “chigaŵa chawu . . . ndi nyifwa yachiŵi.”—Chivumbuzi 21:8.

12, 13. Kumbi pe kukoliyana wuli pakati pa maŵanaŵanu ndi vakuchita vidu, nanga tingachita wuli kuti tije ndi maŵanaŵanu ngamampha?

¹² Maŵanaŵanu. Vo tiŵanaŵana ndivu tichita. Asani tizomerezga kuti maŵanaŵanu ngaheni ngato malu m’mtima mwidu, tingaswera cha kuchita vinthu vaukazuzi. (Mateyu 5:28; 15:18-20) Kweni kuŵanaŵana vinthu vamampha ndipuso vakutowa, kungatiwovya kuti tilutirizgi kuja ndi jalidu lamampha. (Ŵerengani Ŵafilipi 4:8.) Kumbi tingachita wuli kuti tileki kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni? Fundu yakukhumbika ukongwa njakuti, titenere kukhwecha vakukondweska vosi vo vingananga maŵanaŵanu ngidu. * Kweniso tingaja ndi maŵanaŵanu ngamampha asani tisambira Mazu ngaku Chiuta nyengu zosi.—Sumu 19:8, 9.

¹³ Kuti tije m’chanju chaku Chiuta, tikhumbika kuti kusopa kwidu, mijalidu ndipuso maŵanaŵanu vije vakutowa. Vigaŵa venivi, vakonkhoskeka umampha ukongwa m’mitu yinyaki ya buku ili. Sonu tikambiskanengi chigaŵa chachinayi, kutowa mwakuliŵavu.

14. Nchifukwa wuli uchanda ndi nkhani yakuchita kusankha cha?

¹⁴ Kuja akutowa mwakuliŵavu kung’anamuwa kuphwere liŵavu lidu ndi malu ngo tija. Kumbi tingakamba kuti kujiphwere ndi nkhani yakuchita kusankha, yo yingakwaska ŵanthu anyaki cha? Ŵanthu wo asopa Yehova atiyiwona viyo cha nkhani iyi. Yehova wakhumba kuti tijengi achanda, chifukwa chakuti asani tichita viyo tiyanduwa kweniso tilongo kuti iyu ndi mchanda. Kumbukani chakuyeruzgiyapu cho che m’ndimi yakwamba. Asani muwona mwana yo nyengu zosi  waja wakufipa vitikuchitiskani kuŵanaŵana kuti apapi ŵaki mbakazuzi. Mwaviyo, tingazomerezganga cha kuti kawonekeru pamwenga vakuchita vidu vinyozesengi Awuskefwi akuchanya pamwenga vitimbanyizgi uthenga wo tipharazga. Mazu ngaku Chiuta ngakamba kuti: “Taŵakuchitiya chinanga njumoza guŵisku mu kanthu kosi, cha, alinga kuti uteŵeti widu uleki kususkika; kweni mu chinthu chosi taŵakujipereka nge mbateŵeti aku Chiuta.” (2 Ŵakorinte 6:3, 4) Kumbi tingachita wuli kuti tijengi achanda?

15, 16. Kumbi kuja achanda kusazgapu vinthu wuli, nanga vakuvwala vidu vitenere kuwoneka wuli?

¹⁵ Uchanda ndi kawonekeru kidu. Chinanga kuti taŵanthu tisaniya mwakupambanapambana, kweni tingafiska kusaniya sopu ndi maji kuti tosi ndi banja lidu tijengi akutowa nyengu zosi. Kuja achanda nyengu zosi kusazgapu kusamba m’manja ndi sopu techendayambi kurya pamwenga kuko  chakurya, asani tatuwa ku chimbuzi ndipuso asani tamaliza ŵaka kusintha mwana theŵera. Kugwiriskiya nchitu sopu ndi maji pakusamba m’manja, kutovya kuti tileki kutama. Ndipuso kungawovya kuti munthu waleki kutama pamoyu. Wo alivi vimbuzi va m’nyumba, atenere kukumba vimbuzi pamwenga kuchikumbiya ku dondu nge mo achitiyanga kali Ayisraele.—Marangu 23:12, 13.

¹⁶ Vakuvwala vidu navu vikhumbika kuti tivichapengi nyengu zosi kuti viwonekengi umampha. Ivi ving’anamuwa kuti Mkhristu wavwalengi vakuvwala vakudula pamwenga vo ve mufashoni pe cha, kweni vitenere kuja vamampha, vakutowa ndipuso vakwenere. (Ŵerengani 1 Timote 2:9, 10.) Kwekosi ko tingaja, kawonekeru kidu ‘kadyoŵeskengi chirunguchizgu [chisambizu] chaku Chiuta Mtaski widu.’—Tito 2:10.

17. Nchifukwa wuli nyumba ndi katundu widu vitenere kuja vakutowa?

¹⁷ Nyumba ndi katundu widu. Chinanga kuti nyumba zidu zingaja zapachanya cha, kweni titenere kuziphwere kuti ziwonekengi umampha. Mwakuyana ŵaka, asani tikwera njinga pamwenga galimotu pakuluta ku maunganu ndipuso asani te ndi chikwama chakupingamu mabuku, titenere kuyesesa kuti vijengi vakutowa kubwalu ndi mukati viyo. Tingaluwanga cha kuti asani nyumba ndi katundu widu vakutowa mbukaboni pakuwija. Ndipuso tisambiza ŵanthu kuti Yehova ndi Chiuta wakutowa, iyu ‘wazamunanga wo ananga panu pasi,’ ndipuso Ufumu waki pambula kuswera yapa uchitiskengi kuti charu chapasi chije paradayisu. (Chivumbuzi 11:18; Luka 23:43) Mwaviyo, kawonekeru ka nyumba zidu kweniso vinthu vo tenavu, vilongongi anyidu kuti te achanda ndipu mijalidu yeniyi ndiyu yazamuja m’charu chifya cho tilindizga.

18. Kumbi tingalongo wuli kuti tiwona kuti Nyumba ya Ufumu njakuzirwa?

¹⁸ Malu ngidu ngakusopiyapu. Kwanja kwidu Yehova kutitichitiska kuti titumbikengi Nyumba yidu ya Ufumu, ngo ndi malu ngakusopiyapu kwauneneska m’chigaŵa chidu. Asani ŵanthu wo asambira ŵaka sonu ŵaza ku mawunganu ngidu, awonengi kutowa kwa malu ngo tisopiyapu. Kuphwere ndi  kunozga Nyumba ya Ufumu pafupipafupi nkhwakukhumbika kuti yiwonekengi umampha. Tilongo kuti Nyumba ya Ufumu njakuzirwa asani titesesa kuyiphwere kuti yiwonekengi yakutowa ndipuso kuti yije yakukho. Ndi mwaŵi wapade asani titijipereka kuti tigwirengeku nchitu yakutoweska ndipuso “yakurongoso ndi kukhozga” malu ngidu ngakusopiyapu. (2 Mikoka 34:10) Tigwiriskiya so nchitu fundu zenizi pakuphwere malu ngo tichitiyapu maunganu, ngadera kweniso nga chigaŵa.

19. Kuti tije akutowa mwakuliŵavu, tikhumbika kutcheŵa ndi vinthu wuli, nanga Bayibolo lititiwovya wuli?

¹⁹ Kuti tilutirizgi kuja akutowa, tikhumbika kutcheŵa ndi mijalidu yo yingatifipiska nge, kukweŵa foja, kumwa moŵa mwauroŵevu ndi kumwa munkhwala wakutimbanyizga wongu. Bayibolo likonkhoska cha mijalidu yosi yiheni yo yiliku mazuŵa nganu, kweni le ndi fundu zo zingatiwovya kuziŵa mo Yehova wawone vinthu venivi. Chifukwa chakuti tiziŵa mo Yehova wativiwone, chanju chidu paku iyu chititichitiska kuchita vinthu vo vitimukondweska. Sonu tiyeni tikambiskani fundu zinkhondi za m’Malemba.

20, 21. Kumbi ndi vinthu nivi vo Yehova wakhumba cha kuti tichitengi, nanga ndi fundu yikulu niyi yo titenere kuyigwiriskiya nchitu?

²⁰ “Viyo pakuŵa ndi mapanganu ngenanga, mwaŵakwanjiwa, tijitozgi ku ukazuzi wosi wa liŵavu ndi mzimu, ndipu tiŵi ŵakhovu mu chopu chaku Chiuta.” (2 Ŵakorinte 7:1) Yehova wakhumba cha kuti tichitengi vinthu vo vingananga liŵavu ndi maŵanaŵanu ngidu. Mwaviyo, titenere kukhwecha mijalidu yosi yo yinanga liŵavu ndi maŵanaŵanu.

²¹ Bayibolo lipereka chifukwa chikulu cho tikhumbikiya ‘kujitozga ku ukazuzi wosi.’ Wonani kuti lemba la 2 Ŵakorinte 7:1, litamba ndi mazu ngakuti: “Pakuŵa ndi mapanganu ngenanga.” Kumbi ndi mapanganu nanga? Nge mo ngakambiya mavesi ngakuvuli, Yehova walayizga kuti: “Ini nkhamurondeninga [ndikulondiyeningi] imwi, ndipu nkhaŵiyanga imwi Dada.” (2 Ŵakorinte 6:17, 18) Wonani kuti Yehova watikulayizgani kuti  wakuphweriyeningi ndi kukuyanjani nge mo ada achitiya ndi ŵana ŵawu. Yehova wafiskengi malayizgu ngenanga asani imwi muleka kuchita vinthu vakukazuzga “liŵavu ndi mzimu.” Mbuzereza ukulu ukongwa kuzomerezga kuchita jalidu lelosi laukazuzi lo lingananga ubwezi winu wakuzirwa wo mwenawu ndi Yehova.

22-25. Kumbi ndi fundu wuli za m’Malemba zo zingatiwovya kuti tikhwechengi mijalidu yiheni?

²² ‘Uyanjengi Mbuya Chiuta waku ndi mtima waku wosi, ndi mzimu [umoyu] waku wosi, ndi chinjeru chaku chosi.’ (Mateyu 22:37) Yesu wangusankha dangu lenili kuja likulu kuphara ngosi. (Mateyu 22:38) Titenere kwanja Yehova ndipu kuti timwanji ndi mtima widu wosi, umoyu ndipuso chinjeru, tikhumbika kuleka kuchita vinthu vo vingachitiska kuti umoyu widu uje ufupi ndipuso vo vingananga zeru zidu zo Chiuta wakutipaska.

²³ “[Yehova] wakupaska wosi umoyu, ndi mvuchi, ndi vosi.” (Machitidu 17:24, 25) Umoyu nchawanangwa chakutuliya kwaku Chiuta. Titanja yo wakutipaska umoyu, ndipu tikhumba kulongo kuti titimutumbika chifukwa chakutipaska chawanangwa chenichi. Tikhwecha kuchita vinthu pamwenga mijalidu yo yingananga umoyu widu chifukwa tiziŵa kuti mijalidu yaviyo yitimutumbika cha yo wakutipaska umoyu.—Sumu 36:9.

²⁴ “Ukamwanjanga [uyanjengi] munyaku nge ndiwi wamweni.” (Mateyu 22:39) Mijalidu yiheni, kanandi yikwaska wakuyichita pe cha, kweni yikwaska so ŵanthu anyaki. Mwakuyeruzgiyapu, asani munthu wakweŵa foja, josi la foja lingananga so umoyu wa ŵanthu wo ŵenayu pafupi wo aleka kukweŵa foja. Munthu yo wapwetekeska anyaki chifukwa cha jalidu laki liheni, watuswa dangu laku Chiuta lakuti uyanjengi munyaku. Vakuchita vaki vilongole limu kuti wapusika kuti watanja Chiuta.—1 Yohane 4:20, 21.

²⁵ “Ŵakumbuski kujithereske ku ŵara, ku mitufu, kuvwiya ŵeruzgi.” (Tito 3:1) M’vyaru vinandi, kusunga pamwenga kugwiriskiya nchitu munkhwala wa mtundu wewosi wo ukanizgika ndi boma nkhuswa dangu. Nge Akhristu auneneska,  tisunga cha pamwenga kugwiriskiya nchitu munkhwala waviyo.—Ŵaroma 13:1.

26. (a) Kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta, tikhumbika kuchitanji? (b) Nchifukwa wuli kuja akutowa pa masu paku Chiuta ndi nthowa yamampha ukongwa pa umoyu wa zuŵa ndi zuŵa?

²⁶ Kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta, tikhumbika kuja akutowa pa chigaŵa chimoza pe cha kweni pa vigaŵa vosi. Kuleka mijalidu yiheni kungaŵa kwakusuzga kweni tingafiska kuyileka. * Kukamba uneneska, iyi ndi nthowa yamampha ukongwa pa umoyu wa zuŵa ndi zuŵa, chifukwa nyengu zosi Yehova watitisambiza kuti tiyanduwi. (Ŵerengani Yesaya 48:17.) Chinthu chakukhumbika ukongwa nchakuti asani tilutirizga kuja akutowa tiŵengi akukondwa chifukwa chakuziŵa kuti titezga Chiuta yo titimwanja, mwaviyo tingalutirizga kuja m’chanju chaki.