1-3. (a) Kaia e ‵tau ei o fakatoka ne se mātua ke ‵ma tena tamaliki tagata? (e) Kaia e manako ei a Ieova ke ‵ma ana tino tapuaki, kae se a te mea e fakamalosi mai ke ma‵nako tatou o tumau i te ‵ma?

E FAKATOKA ne se mātua tena tamaliki tagata me ka fano ki se koga. E ‵tau o fakakoukou kae fakapei atu ana gatu ‵ma. E iloa ne ia me tāua ‵ki te ‵tu ‵ma ki tena ola ‵lei. E matea foki ne ia me e fakaasi atu tena ata i foliga o tena tama.

² E manako a Ieova, te ‵tou Tamana i te lagi, ke ‵ma ana tavini. E fai mai tena Muna: “E amio ‵ma koe ki a latou kolā e amio ‵ma.” * (Salamo 18:26) A Ieova e alofa ki a tatou; e iloa ne ia me e aoga malosi te ‵ma ki a tatou. E fakamoemoe  foki a ia ke ‵lei tena ata i mea kolā e fakaasi atu ne ana Molimau. E tonu, e avatu ne ‵tou foliga ‵ma mo ‵tou amioga ‵ma a vikiga ki a Ieova mo tena igoa tapu, kae e se ko fakatauemuga. —Esekielu 36:22; faitau te 1 Petelu 2:12.

³ E fakamalosi mai ke tumau tatou i te ‵ma me e iloa ne tatou i a Ieova e alofa ki tino ‵ma. E ma‵nako tatou o avatu a vikiga ki a ia i te auala e ola ei tatou ona ko ‵tou a‵lofa ki a ia. E ma‵nako foki tatou ke tumau i tena alofa. Tela la, ke na iloilo nei ne tatou te pogai e ‵tau ei o tumau tatou i te ‵ma, mea e aofia i te ‵ma, mo te auala e mafai ei o tumau tatou i te ‵ma. Ka fesoasoani mai te iloiloga tenā ke matea ne tatou a feitu kolā e manakogina ke fai ne faka‵leiga ki ei.

4, 5. (a) Se a te ‵toe pogai tāua e ‵tau ei o tumau tatou i te ‵ma? (e) E fakatalitonu mai pefea te ‵ma o Ieova i ana mea matea kolā ne faite?

⁴ E tasi te auala e takitaki ei tatou ne Ieova ko ana fakaakoakoga. Tela la, e fakamalosi mai tena Muna “ke pelā [tatou] mo ia.” (Efeso 5: 1) Kae tenei te ‵toe pogai tāua e ‵tau ei o tumau tatou i te ‵ma: A Ieova, te Atua e tapuaki tatou ki ei, e ‵ma katoatoa, kae e tapu i feitu katoa.—Faitau te Levitiko 11:44, 45.

⁵ A te ‵ma o Ieova, e pelā eiloa mo ana uiga mo ana auala e uke, e fakatalitonu mai i ana mea matea ne faite. (Loma 1:20) Ne faite te lalolagi ke fai mo koga ‵ma e ‵nofo i ei a tino. Ne fakatoka ne Ieova a tamilosaga kolā e faka‵ma i ei te ‵tou ea mo ‵tou vai. E ‵fuli ne tamā manu ko microbes a fekau ki mea kolā e se fakama‵sei atu ki ola o tino. Ko oti ne fakaaoga ne saienitisi a nisi tamā manu konei ke faka‵ma aka ei a koga ne ma‵ligi ki ei a oela mo nisi koga lai‵lai kolā ne fai ne tino kaima‵nako kae matakano‵kano. E manino ‵lei me e fakatāua ne te Tino “ne faite ne ia te lalolagi” a te ‵ma. (Ielemia 10:12) E ‵tau foki o fai tatou penā.

6, 7. Ne faka‵mafa mai pefea ne te Tulafono a te manakoga ke ‵ma a latou kolā ne tapuaki ki a Ieova?

 ⁶ A te suā pogai e ‵tau ei o tumau tatou i te ‵ma ona ko Ieova, te ‵tou Pule Sili, e manako ke ‵ma a tino kolā e tapuaki atu ki a ia. Mai lalo i te Tulafono a Ieova ne tuku ki Isalaelu, ne tāua ‵ki te ‵ma i te faiga o te tapuakiga. E fakaasi mai i te Tulafono me i te Aso o te Faka‵maga, ne ‵tau o koukou fakalua te faitaulaga sili kae se fakatasi fua. (Levitiko 16:4, 23, 24) Ne manakogina a faitaulaga kolā e ‵tu ke ‵fulu olotou lima mo vae a koi tuai o ofo atu ne latou a taulaga ki a Ieova. (Esoto 30:17-21; 2 Nofoaiga Tupu 4: 6) Kāti e 70 a tulaga kese‵kese o te ‵ma faka-te-foitino mo tulaga lai‵lai i fakamanatuga kolā e fakaasi mai i te Tulafono. Kafai koi lailai se tino Isalaelu, e se mafai o kau a ia ki so se vaega o te tapuakiga—i nisi tulaga, e fakasala a ia ki te mate. (Levitiko 15:31) So se tino e ita ma tautali i te faifaiga e uiga ki te faka‵maga, e aofia i ei tena koukou mo te ‵taga o ana gatu, “ka se toe taku a ia se tino o te fenua o te Atua.”—Numela 19:17-20.

⁷ E fesoasoani mai te mea tenā ke malamalama tatou i te kilokiloga a te Atua e uiga ki mea katoa e tiga eiloa ko se ‵nofo tatou mai lalo i te Tulafono a Mose. E manino ‵lei me ne faka‵mafa mai i te Tulafono a te manakoga ke ‵ma a tino kolā ne tapuaki ki te Atua. E seki ‵fuli eiloa a tulaga o Ieova. (Malaki 3: 6) E se mafai o talia ne ia te ‵tou tapuakiga vagana ke ‘se pisia tatou i amioga sē ‵lei faka te lalolagi.’ (Iakopo 1:27) Tela la, e manakogina ke iloa ne tatou a mea kolā e fakamoemoe a ia ki ei i te feitu tenei.

8. I feitu fea e manako ei a Ieova ke tumau tatou i te ‵ma?

⁸ I te Tusi Tapu, e se fakauiga fua te manatu e uiga ki te ‵ma ki te ‵ma faka-te-foitino. A te ‵tou ‵ma i te kilokiloga  a te Atua e aofia i ei a vaega katoa o ‵tou olaga. E fakamoemoe a Ieova ke tumau tatou i te ‵ma i feitu tāua e fa—i te feitu faka-te-agaga, i mea tau amioga, i te feitu faka-te-mafaufau, mo te feitu faka-te-foitino. Ke mafau‵fau nei tatou ki mea kolā e aofia i mea takitasi konei.

9, 10. Se a te uiga o te tumau i te ‵ma i te feitu faka-te-agaga, kae se a te mea e ‵kalo keatea a Kelisiano ‵tonu mai i ei?

⁹ Te ‵ma i te feitu faka-te-agaga. I se fakamatalaga faigofie, ke tumau i te ‵ma i te feitu faka-te-agaga, e se ‵tau o palutaki te tapuakiga tonu mo tapuakiga ‵se. I te ‵fokiatuga o tino Isalaelu mai Papelonia ki Ielusalema, ne ‵tau o faka‵logo latou ki te fakatonuga tenei mai te Atua: “Sa puke se mea telā e fakalailai ne ia koutou i feitu fakatapuakiga, tausi otou foitino ke ‵malu, kae na olo keatea mai i Papelonia.” (Isaia 52:11) Te pogai tāua ne toe ‵foki atu ei a tino Isalaelu ki te lotou fenua ko te mea ke fakafou te tapuakiga ki a Ieova. Ne ‵tau o ‵ma te tapuakiga tenā—ne seki ‵tau o fakalailai ne so se mea pelā mo akoakoga, mo faifaiga masani o te lotu a tino Papelonia kolā ne fakamasiasi atu ki te Atua.

¹⁰ E pelā me ne Kelisiano ‵tonu i aso nei, e ‵tau mo tatou o fakaeteete ke mo a ma lai‵lai tatou i tapuakiga ‵se. (Faitau te 1 Kolinito 10:21.) E tāua te fakaeteete i te feitu tenei, me e sikomia tatou ne fakamalosiga mai lotu ‵se. I atufenua e uke, e fetaui ‵lei eiloa a tuu mo aganuu, faifaiga masani, mo fakalagi kese‵kese mo akoakoga fakalotu, e pelā mo te manatu me e ola te agaga o te tino māfai ko mate a ia. (Failauga 9:5, 6, 10) E ‵kalo keatea a Kelisiano ‵tonu mai tuu kolā e aofia i ei a talitonuga ‵se fakalotu. * E se mafai o talia ne tatou a fakamalosiga mai nisi tino ke gutugutulua tatou i tulaga o te Tusi Tapu e uiga ki te tapuakiga ‵ma.—Galuega 5:29.

11. Se a te mea e aofia i te ‵ma i mea tau amioga, kae kaia e tāua ei ke tumau tatou i te ‵ma i te feitu tenei?

 ¹¹ Te ‵ma i mea tau amioga. E aofia i te tumau i te ‵ma a te ‵kalo keatea mai so se vaega o te finalalolagi. (Faitau te Efeso 5: 5.) Se mea tāua ke tumau tatou i te ‵ma i mea tau amioga. E pelā mo te mea ka matea atu ne tatou i te suā mataupu o te tusi tenei, ko te mea ke tumau tatou i te alofa o te Atua, e ‵tau mo tatou o “‵kalo keatea mai te finalalolagi.” A tino finalalolagi kolā e se sala‵mo “e se mafai o fai mo latou te malo o te Atua.” (1 Kolinito 6:9, 10, 18, Tusi Paia, Samoa) I te kilokiloga a te Atua e fakatakalia‵lia a tino penā ona ko olotou ‘amioga faka‵se tino.’ Kafai e fakata‵mala latou o fai olotou amioga ke ‵ma, “a te ikuga mō latou . . . ko te mate fakalua.”—Fakaasiga 21: 8.

12, 13. E fetaui pefea a mafaufauga mo faiga, kae e mafai pefea o tumau tatou i te ‵ma i te feitu faka-te-mafaufau?

¹² Te ‵ma i te feitu faka-te-mafaufau. E iku atu a mafaufauga ki faiga. Kafai e talia ne tatou ke ‵mau a aka o mafaufauga ‵se i ‵tou mafaufau mo ‵tou loto, e oko mai te taimi ka fai ei ne tatou a mea sē ‵ma. (Mataio 5:28; 15:18-20) Kae kafai e faka‵fonu ne tatou ‵tou mafaufau ki manatu ‵ma, ka fakamalosi aka ei ke fakatumau ne tatou a amioga kolā e ‵ma. (Faitau te Filipi 4: 8.) E mafai pefea o fakatumau ne tatou ‵tou mafaufau ke ‵ma? E tasi te mea, e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai so se fakafiafiaga telā e mafai o fakalailai i ei ‵tou mafaufauga. * E se gata i ei, e mafai o faka‵fonu ‵tou mafaufau ki manatu ‵ma mai te sukesuke faeloa ki te Muna a te Atua.—Salamo 19:8, 9.

¹³ Ke tumau i te alofa o te Atua, se mea tāua ke tumau tatou i te ‵ma i te feitu faka-te-agaga, i mea tau amioga, mo te feitu faka-te-mafaufau. E fakamatala mai foki i nisi mataupu o te tusi tenei a vaega konei o te ‵ma i se auala e tai  maea atu. Kae nei la ka iloilo aka ne tatou te vaega e fa—ko te ‵ma faka-te-foitino.

14. Kaia e se fai ei te ‵ma faka-te-foitino mo fai se mea totino a se tino?

¹⁴ E aofia i te ‵ma faka-te-foitino a te tausiga o ‵tou foitino mo koga e ‵nofo ei tatou ke ‵ma. E mata, a te tulaga ‵ma tenei se mea totino eiloa a te tino telā e seai se aiā o se isi tino ki ei? E se mafai o tonu te mea tenā mō tino tapuaki ki a Ieova. E pelā mo te mea ko oti ne matea atu, e se amanaia fua a Ieova ki te ‵tou ‵ma faka-te-foitino mō te ‵tou lei eiloa kae ona ko te mea e pokotia foki tena ata i ei. Mafaufau ki te tala fakatusa telā ne fakaaoga i te kamataga. A te matea atu faeloa o se tamaliki e pu lailai ka  fai ei ke masei te ata o ana mātua i tau kilokiloga; e mata, e se tonu te mea tenā? E se ma‵nako lele tatou o avatu a fakatauemuga ki te ‵tou Tamana i te lagi io me ne fakamaseiga ki te fekau telā e talai ne tatou e auala i so se mea e uiga ki ‵tou foliga io me ko ‵tou olaga kātoa. E fai mai te Muna a te Atua: “E se ‵loto matou o fai ne mea faiga‵ta ki mafaufauga o nisi tino, ke mo a e sae mai ei se mea masei i te motou galuega. Kae i mea katoa e fai ne matou, e fakaasi atu ei i a matou ko tavini a te Atua.” (2 Kolinito 6:3, 4) E mafai la pefea o tumau tatou i te ‵ma faka-te-foitino?

15, 16. Ne a mea e aofia i te tu ‵ma, kae e ‵tau o pefea te tulaga o ‵tou gatu?

¹⁵ Te tu ‵ma mo foliga totino. E tiga eiloa e kese‵kese a tuu mo aganuu mo tulaga o te olaga i atufenua takitasi, e maua faeloa ne tatou a sopu mo vai ke kou‵kou ki ei ko te mea ke tumau tatou mo ‵tou tama‵liki i te ‵ma. E aofia i te tu ‵ma a te ‵fuluga o ‵tou lima ki sopu mo vai a koi tuai o ‵kai io me gaosi ‵tou meakai, māfai e oti mai te fale foliki, io me māfai e oti ne fakakoukou io me sui a pitake o se pepe. E mafai o fakagata a masaki māfai e ‵fulu a lima ki sopu mo vai kae faka‵sao ei a ola o tino. E mafai o fakagata ne ia te faka‵pisiatuga o manu o masaki, kae fesoasoani atu ke mo a ma ‵poko a tino i te masaki ko te ‵sana. I fenua kolā e seai ne fale fo‵liki ‵lei i ei, e mafai o tanu a fekau, e pelā mo te mea ne fai i taimi o te kau Isalaelu.—Teutelonome 23:12, 13.

¹⁶ E manakogina foki ke ‵ta faeloa ‵tou gatu ke ‵ma kae mata ‵lei. E se manakogina ke ‵togi ‵mafa a gatu o Kelisiano io me ko toe gatu ‵gali eiloa i te maketi, kae e ‵tau o ‵ma kae mata onomea. (Faitau te 1 Timoteo 2:9, 10.) Faitalia me e ‵nofo tatou i fea, e ma‵nako tatou “ke tavae akoakoga a te Atua” e auala i ‵tou foliga.—Tito 2:10.

17. Kaia e ‵tau ei o ‵ma kae mata onomea ‵tou fale, matāfale, mo kope?

¹⁷ ‵Tou fale, matāfale mo kope. Kāti e se ‵gali ‵tou fale, kae  e ‵tau o ‵ma kae mata ‵lei e ‵tusa mo te mea e mafai o fai. E penā foki māfai e fakaaoga ne tatou se mea fakateletele ki fakatasiga mo te galuega talai, e fai ne tatou te mea e mafai o fai o tausi ke ‵ma i loto mo tua. Ke mo a ma puli i a tatou me i te ‵ma o ‵tou fale mo matāfale se molimau ‵lei eiloa e uiga ki te Atua telā e tapuaki tatou ki ei. Me e akoako atu tatou ki tino i a Ieova se Atua ‵ma telā ka “fakamasei ei [ne ia] latou kolā e fakamasei ne latou te lalolagi,” kae ko pili o ‵fuli ne tena Malo te ‵tou lalolagi mo fai se palataiso. (Fakaasiga 11:18; Luka 23:43) E ma‵nako eiloa tatou o fakaasi atu ki nisi tino i foliga o ‵tou fale mo ‵tou kope me ko fakamasani eiloa tatou ki faifaiga kolā e fetaui ‵lei mo te lalolagi fou telā ka oko mai.

18. E fakaasi atu pefea ne tatou te āva ki te ‵tou Kingdom Hall?

¹⁸ ‵Tou fale tapuaki. E fakamalosigina tatou ne te ‵tou a‵lofa ki a Ieova ke fakaasi atu te āva ki te ‵tou Kingdom Hall, ko te koga e fai ei te tapuakiga tonu i te ‵tou fenua. Kafai e ‵mai a tino ‵fou ki te ‵tou hall, e ma‵nako tatou ke ‵lei te lotou kilokiloga ki te ‵tou fale tapuaki. E manakogina faeloa ke ‵ma kae tausi faka‵lei ko te mea ke tumau i te mata onomea te hall. E fakaasi atu ne tatou te āva ki te ‵tou Kingdom Hall mai te faiga o mea e mafai o fai ke fakatumau tena tulaga ‵lei. Se tauliaga gali eiloa ke ga‵lue fakavolenitia tatou i te ‵teuga mo “te ‵toe faitega o mea ma‵sei” i te ‵tou fale tapuaki. (2 Nofoaiga Tupu 34:10) E penā foki māfai e fakaaoga ne tatou se Fale Fai Fono io me se isi fale mō fono i te fenua mo fono i te atufenua.

19. Ke tumau tatou i te ‵ma faka-te-foitino, se a te mea e ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei, kae e fesoasoani mai pefea te Tusi Tapu i te feitu tenei?

¹⁹ Ko te mea ke tumau tatou i te ‵ma faka-te-foitino, e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai faifaiga masani lai‵lai, e pelā mo te ‵pusi, te sona fakaaogaga o te kava, mo vailakau  tapu. E se taku ‵tonu mai i te Tusi Tapu a faifaiga masani lai‵lai kae fakatakalia‵lia kolā e lauiloa i aso nei, kae e maua i ei a akoakoga fakavae kolā e iloa ei ne tatou a lagonaga o Ieova e uiga ki mea penā. Ona ko te mea e iloa ne tatou te kilokiloga a Ieova e uiga ki mea katoa, e fakaosofia tatou ne te ‵tou a‵lofa ki a ia ke fai ne tatou a mea kolā e talia ne ia. Ke mafau‵fau tatou ki akoakoga fakavae e lima i te Tusi Tapu.

20, 21. Ne a vaegā faifaiga e manako a Ieova ke se fai ne tatou, kae se a te pogai tāua e ‵tau ei o faka‵logo tatou ki ei?

²⁰ “Ona ko te mea ko maua ne tatou a folafolaga a te Atua, ke faka‵ma la tatou mai feitu kolā e fakamasei ne latou te foitino mo te agaga, ka ke ola tatou i te olaga tapu katoatoa mo te mataku ki te Atua.” (2 Kolinito 7: 1) E manako a Ieova ke se fai ne tatou a faifaiga kolā e fakalai‵lai i ei ‵tou foitino kae fakamasei atu ki ‵tou ola, io me ko ‵tou mafaufau. Tela la, e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai i amioga kolā e iloa atu me e fakamasei ki ‵tou foitino mo ‵tou mafaufau.

²¹ E tuku mai i te Tusi Tapu se pogai tāua e ‵tau ei o “faka‵ma tatou mai feitu” lai‵lai katoa. Ke onoono me e kamata te 2 Kolinito 7:1 ki pati konei: “Ona ko te mea ko maua ne tatou a folafolaga a te Atua.” Ne a folafolaga konā? E pelā mo pati i fuaiupu mai mua atu i ei, e folafola mai a Ieova: “Ko talia ei ne au koutou. . . . E fai au mo otou tamana. Ka ko koutou e fai mo aku fanau.” (2 Kolinito 6:17, 18) Mafaufau la: E tauto mai a Ieova ke puipui ne ia koe kae alofa atu ki a koe e pelā eiloa mo te alofa o se tamana ki tena tama. Kae ka fakataunu fua ne Ieova a folafolaga konei māfai e se fakalailai ne tatou te “foitino mo te agaga.” E pefea te lasi o tou valea ke talia ne koe so se faifaiga fakatakalialia penā ke fakamasei ei tou fesokotakiga pili kae tāua mo Ieova!

22-25. Ne a akoakoga fakavae i te Tusi Tapu e fesoasoani mai ke ‵kalo keatea tatou mai faifaiga sē ‵ma?

 ²² “E ‵tau mo koe o alofa ki te Aliki tou Atua mo tou loto kātoa, mo tou agaga kātoa, mo tou mafaufau kātoa.” (Mataio 22:37) Ne fai mai a Iesu me tenei eiloa te tulafono e sili atu i tulafono katoa. (Mataio 22:38) E ‵tau eiloa o maua ne Ieova te vaegā alofa tenei mai i a tatou. Ko te mea ke a‵lofa tatou ki a ia mo ‵tou loto, mo ‵tou mafaufau kātoa, e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai faifaiga kolā e mafai o fakatoetoe aka ei te ola io me faka‵segi aka ei te mafaufau telā ne tuku mai ne te Atua.

²³ “Ko [Ieova] te Atua telā. . . e tuku mai ne ia te ola mo te manava mo mea katoa eiloa ki tino katoa.” (Galuega 17:24, 25) A te ola se meaalofa mai te Atua. E a‵lofa tatou ki a ia, tela la, e ma‵nako tatou o fakaasi atu te āva ki tena meaalofa. E ‵kalo keatea tatou mai so se faifaiga telā e fakamasei atu ki ‵tou foitino, ona ko te mea e matea ne tatou me e fakaasi atu i vaegā faifaiga penā te lasi o te se āva ki te meaalofa ko te ola.—Salamo 36: 9.

²⁴ “E ‵tau mo koe o alofa ki tou tuakoi e pelā eiloa mo koe ki a koe.” (Mataio 22:39) E se pokotia fua te tino telā e fai ne ia a faifaiga lai‵lai kae e pelā foki mo tino kolā e ‵nofo fakatasi mo ia. E pelā mo te mānava ki au mai tino ‵pusi e mafai o pokotia i ei a tino sē ‵pusi. So se tino e fakamasei ne ia a tino kolā e ‵nofo fakatasi mo ia ko soli ne ia te tulafono a te Atua ke a‵lofa tatou ki ‵tou tuakoi. E faka‵se foki ne ia tena mau i a ia e alofa ki te Atua.—1 Ioane 4:20, 21.

²⁵ “Ke tuku atu . . . olotou loto ki olotou pule mo faipule i te faka‵logo ki ei.” (Tito 3: 1) I fenua e uke, e soli tulafono te tino māfai e isi ne ana vailakau tapu kae fakaaoga foki ne ia. E pelā me ne Kelisiano ‵tonu, e seai ne ‵tou vailakau tapu kae e se fakaaoga foki ne tatou.—Loma 13: 1.

26. (a) Ko te mea ke tumau tatou i te alofa o te Atua, ne a mea e ‵tau o fai ne tatou? (e) Kaia e fai ei te tumau i te ‵ma i te kilokiloga a te Atua mo fai te ‵toe auala ‵lei ke ola i ei?

 ²⁶ Ko te mea ke tumau tatou i te alofa o te Atua, e ‵tau o tumau tatou i te ‵ma e se ne nāi mea fua kae i feitu katoa eiloa o te olaga. Kāti e se faigofie ke faka‵mao tatou mai i faifaiga lai‵lai penā, kae e mafai eiloa o fai tatou penā. * E tonu, tenei eiloa te ‵toe auala ‵lei ke ola tatou i ei, me e akoako faeloa tatou ne Ieova mō te ‵tou ‵lei eiloa. (Faitau te Isaia 48:17.) A ko te ‵toe mea tāua, mai te tumau i te ‵ma e maua ei ne tatou te fiafia i te iloa atu me e fakaasi atu ne tatou se ata ‵lei e uiga ki te Atua telā e a‵lofa tatou ki ei.