1, 2. Lelaa Balam a bi hek pék inyu boñ litén li Yéhôva béba?

NLOP tjobi a yé ke i loñge homa inyu lop. A nyi umbe ntén hobi a gwé ngôñ i gwel. A ntibil yaga pohol jéle yé, mbus a leñ nlop wé i lép. Mbus ndék manut, nkôô wé u nimbla, ileñga i hôdôp, nlop tjobi wés a gwé ndigi le a bédés yom a ngwel. Ni maséé, a nwemla, a nyi le a bak a pohol bañga jéle.

² I ñwii 1473 B.N.Y. (i bisu bi ngéda yés), mut wada le Balam a bi yoñ ngandak ngéda i pohol jéle a bé lama gwélél. Ndi hiobi bé hion a bé yéñ gwel. A bé sômbôl gwélél jéle i, inyu litén li Djob li li bé li kôdi i tegep homa i Môab, i majubul ma Hisi hi likak. Balam a bé kalba le a yé mpôdôl Yéhôva. Ndi i maliga, a bé ndigi mut huluk ñem, nu ba bi saa inyu tiihe Lôk Israél. Ndi mu kii Yéhôva a bi kéñ nye njel, a bi la ndigi sayap bo. Kiki makidik mé ma béé le a kôs nsaa ba bi bôn nye, Balam a bi hek pék le bebeg ibale a tinde Lôk Yuda i kwo ikété béba ikeñi, Djob a bé le a tiihe litén jé nyemede. Ni jam li mahoñol, Balam a nleñ jéle yé​—bigond bilam bi Môab.​—Ñanga bôt 22:1-7; 31:15, 16; Masoola 2:14.

3. Baa nsoñgi u Balam u bi yon, ikepam limbe likala?

³ Baa nsoñgi u Balam u bi yon? Ñ, ipam i ngim likala. Iloo môm ima ma dikôô ma bôlôm ba Lôk Israél ba bi kwo i hiandi hi, ngéda ba bi ke i ndéñg ni bingond bi Môab. Yak bégés, ba bi bôdôl bégés mop ma Môab, kiki  bo Baal-péôr nu a bé nyega, a bak ki djob li ndéñg. Lisuk li yé le, 24 000 ma bon ba Israél ba bi tjiba ha nga i majubul ma Hisi hi likak. Kinjee himala hikeñi!​—Ñanga bôt 25:1-9.

4. Inyuki môm ma dikôô ma bon ba Lôk Israél ma bi kwo i hiandi hi ndéñg?

⁴ Kii i bi suu himala hi? Ngandak Lôk Israél i bi bôdôl bana béba ñem, ba kahal kôm Yéhôva mbus, ki le nyen a bi kobol bo i Egiptô, a jés bo i ñoñ, a tat ki bo mu liké jap letee ni i hisi hi likak. (Lôk Héber 3:12) Ñôma Paul a bé bigda ñañ u ngéda a tila le: “Di ke bañ ki to ndéñg, kikii jôga ikété yap li ba ke, ni bo ba kôba mim môm ima ma dikôô mbôk aa kel yada.” *​—1 Korintô 10:8.

5, 6. Inyuki ñañ u béba i Lôk Israél i bi boñ i tegep homa nu Môab u nlôôha bane bés nseñ i len ini?

⁵ I ñañ u, u gwééne litén li Djob li len ngandak biniigana bi yé nseñ, inyule li yéne i majubul ma ngembe hisi hi likak. (1 Korintô 10:11) Kiki hihéga, i gwés nkoñ isi u ngwés ndéñg, i nhôñlaha bés nlômbi litén li Môab, ndi i len ini, ndéñg i nyamb mayoo. U héa hala, hiki ñwii dikôô di bikristen di mbéna kwo i hiandi  hi ndéñg​—nlélém kiki Lôk Israél. (2 Korintô 2:11) Kiki Zimri, nu a bi jôp ikété libôga li Lôk Israél ni lôs letee ni ikété lap yé, lôñni muda Midian, la ni nyen bahogi ipôla bagwélél ba Djob i len ini ba ntinde bilôk bikéé bipe i ndéñg.​—Ñanga bôt 25:6, 14; Yuda 4.

⁶ Baa yak we u nôgda le u niñil i ngéda i mpôôna i Lôk Israél ngéda ba bé i tegep homa nu Môab? Baa yak we u ntehe mbok yondo, ni bisai Yéhôva a mbôn we? Ibale ñ, boñ yom yosôna u nla inyu tééda wemede ikété gwéha Nyambe mu kiki u noñ ini mbén le: “Kena ndéñg ngwéé.”​—1 Korintô 6:18.

7, 8. Kii i yé “ndéñg,” ni lelaa bet ba niñil mu ba mbumbul yom ba nsal?

⁷ Ikété Bibel ini buk le “ndéñg” (ni hop Grikia le ‘pornéïa’) i ngwélana inyu pôdôl malal ma Bibel i nsôña. Kiki bo liyék sobiina woñ inyu lalna mut numpe, libambe, malal ipôla bôt ba ta bé mbiibaga, ligwélél manyo map inyu tuk ni gwom bi mbôô tole ligwélél linyil inyu malal, litihbana gwom bi mbôô inyu kôhna mane ipôla bôt ba ta bé mbiibaga. Hala a ntihba yak malal ipôla bôlôm ni bôlôm, tole ipôla bôda ni bôda, yak malal ni binuga tole litihba gwom bi mbôô bi nuga ni mahoñol ma ndéñg. *

⁸ Bitilna bi ntoñol jam li loñge: Bet ba nke ndéñg ba nla bé yén ikété likoda, to kôs, ba ga kôhna bé niñ boga. (1 Korintô 6:9; Masoola 22:15) Ni ki le, ba nôgha bomede njôghe mu kiki bôt ba yé bo ipañ ba mbôdôl ha bé bo ñem. Ba nimis ki lipém jap, kiññem yap i ntéñga bo, ba yé ba mbéna bana mém bo ngi kôôba, ba mboma makon  mu, ba wok ki. (Añ Galatia 6:7, 8.) Kinjee bijôñ i noñ ntén njel u u nlona ngandak mandutu! Ngoo le ngandak i ñôt bé nsoñgi u bikuu bi mbem bo ngéda ba yé i bibôdle bi njel i nkena ndéñg​—bibôdle bi, bi mbéna ba i béñge bititii bi malal.

9. Bahogi ba nhoñol le bititii bi malal bi ta bé béba, baa hala a yé maliga? Toñol.

⁹ Ikété ngandak biloñ, ba ñunda bititii bi malal i mbamba, i bahoma ba nuñul mimbamble mi mañwin, i nkuu biliñge liñge. Bi yé ki nyonok i internet ni i minsik mi bakôt tjémbi. * Bahogi ba nhoñol le bititii bi malal bi ta bé béba, ndi baa hala a yé maliga? Heni! Bet ba mbéñge bititii bi malal ba yé ba yik bana lem i yônôs ngôñ yap malal botama, ba bak nyonok ni ngôñ ndéñg, ba yé ba yila kiki minkol mi ndéñg, ba ban-ga mahoñol ma nyega, ni mindañ ikété mabii map, tole ba yé ba sôk bos. * (Rôma 1:24-27; Efésô 4:19) Nwan mam wada a bi kal le: “Minkol mi ndéñg mi yé kiki bet ba nkon pos.” A kal ki le: “I lem ibe ini, i mpala nañ, i yamb ki mayoo. Bun bé le mut a yémbél yo nyetama, i bak ki ndutu i tibil ni i mbuubaha.”

10. Lelaa di nla unda le di noñ litiñ li nlébna ikété kaat Yakôbô 1:14, 15? (Béñge yak nkéñég matila “ Me bi kôhna ngui i pubus niñ yem.”)

¹⁰ Wan le bibuk bi yé ikété kaat Yakôbô 1:14, 15: “Ndi hi mut a noodana ngéda minheña nwé nyemede mi nlop nye, ni lôbhe ki nye. Ndi minheña mi nyoñ bañ jém, mi  ngwal béba; ndi béba ngéda i mal hôlôl i ngwal nyemb.” Jon ibale u mbana mahoñol mabe, pala yoñ makidik i kéñ mo njel. Kiki hihéga, ibale mis moñ ma nkwo ngi kôôba ngii bititii bibe, pala héa mo mu, lém nkuu biyi (ordinateur), tole héñha bititii bi nkuu biliñge liñge. Boñ i ni i u nla inyu jôs mahoñol ma ndéñg iloo le ma nyon ikété yoñ, nya i yé le ma sôk yémbél we!​—Añ Matéô 5:29, 30.

11. Ngéda u njôs mahoñol mabe, lelaa u nla unda le u mbôdôl Yéhôva ñem ni ñem woñ wonsôna?

¹¹ Yañga bé nyen Nwet wés Yéhôva, nu a nyi bés iloo bésbomede a mbéhe bés le: “Nola ni bijô binan bi yé hana ’isi: ndéñg, ni nyega, ni nkañ minheña, ni ngôñ be, ni hép, inyule yon i yé bôñôl bisat.” (Kôlôsé 3:5) I yé mbale  le, i boñ hala i nla ba ndutu. Ndi u hôiga bañ le u nla bat mahôla yak Isañ wés nu ngingii nu a gwé wongut, a bak ki Djob li gwéha. (Tjémbi 68:19) Jon pala kôôge nye bebee ngéda mahoñol mabe ma njôp we i boña. Soohe inyu kôhna “sôkbôk lipémba,” u nyéksa ki mahoñol moñ le ma ke ngii mam mape.​—2 Korintô 4:7; 1 Korintô 9:27; Béñge nkéñég matila u u gwé ño le “ Lelaa me yé le me boñ inyu nwas lem ibe?”

12. Inoñnaga ni Bingéngén 4:23, “ñem” wés u nkobla le kii? Lelaa di nla tééda wo?

¹² Kiñe Salômô, mut pék, a tila le: “Tééda ñem iloo gwom bipe gwobisôna; inyule mu nyen mam ma niñ ma nlôl.” (Bingéngén 4:23) “Ñem” wés u yé libak jés li kété kété, tole ntén mut di yé toi bésbomede kiki Djob a ntehe bés. Ni le, i yom i ga hôla bés i kôhna niñ boga, i ta bé litehge bôt bape ba ntehe bés, ndi litehge li ñem wés kiki Djob a ntehe wo. Jolisô li. Ndi jam li, li nlôôha ba nseñ. Inyu hala nyen mut telepsép le Hiôb a bi lômbla ni mis mé, hala wee a bi kit mu ñem wé le, kekikel a ga béñge bé muda ni mis ma ndéñg. (Hiôb 31:1) Kinjee ndémbél ilam inyu yés! Ntôp tjémbi wada a unda le a bé a gwé minlélém mi mahoñol ngéda a soohe le: “Hielel mis mem le ma béñge bañ gwanga bi mam, niñis ki me mu manjel moñ.”​—Tjémbi 119:37.

13. Njee a bé Dina, ni inyuki di nkal le a bi yi bé pohol mawanda mé?

¹³ Kiki di bi tehe i pes 3, mawanda més ma nla tinde bés i boñ loñge tole béba. (Bingéngén 13:20; añ 1 Korintô 15:33.) Di wan ndémbél i Dina, ngond i sôgôlsôgôl Yakôb. To hala kiki a bi nañ ikété lihaa li bé kon Djob woñi, a bi jôñôp ngéda a pohol mawanda mé ipôla bingond bi Kanaan. Kiki Lôk Môab, Lôk Kanaan i bé yiba kiki bôt ba nlôôha ke ndéñg. (Lôk Lévi 18:6-25) I mis ma  bôlôm ba Kanaan, yak ni ma Sikem​—nu “a ba loo ki bape bobasôna lipém ikété ndap isañ”​—Dina a bé nene i mis mé kiki hingonda hi bé le hi neebe i lal ni nye kiki bini bingond bipe bi Kanaan.​—Bibôdle 34:18, 19.

14. Lelaa béba lipohlak li mawanda li Dina li bi suu bikuu?

¹⁴ Bebeg le Dina a bééna bé mahoñol ma malal i ngéda a bi boma Sikem. Ndi, Sikem a bi boñ ndigi i jam ngandak bôt i Kanaan i bé béna boñ ngéda ngôñ malal i ngwel bo. Biliya gwobisôna Dina a bé le a boñ ha linut li nsôk bi bé yañga, inyule Sikem a “bi yoñ nye,” mbus a nyéksa Dina i nañal ni nye, “a wéha ki nye nyuu.” I nene le mbus ngéda ‘ñem Sikem u bi adbe ni Dina,’ ndi hala a bi héñha bé to jam. (Añ Bibôdle 34:1-4.) Ndi Dina nyetama bé nyen a bi nok ndutu mu jam li. Lipohlak jé libe li mawanda li bi lona lihaa jé jolisôna wonyu ni jôl libe.​—Bibôdle 34:7, 25-31; Galatia 6:7, 8.

15, 16. Lelaa di nla bana bañga pék? (Béñge yak nkéñég matila “ Minlôñ mi Bibel inyu soñda.”)

 ¹⁵ Bebeg Dina a bi ôt biniigana mu jam li bi pémél nye, ndi a bé a ma mal lék. I bet ba ngwés Yéhôva, ba nôglak ki nye, ba gwé bé ngôñ i lék ndugi ilole ba nok biniigana. Kiki ba ñemble Djob, ba mpohol i “hiôm loñni bôt ba pék.” (Bingéngén 13:20a) Hala ni nyen ba mpam i  kil i “mpômbô njel lam” ni keñgle mandutu ni njôghe i yañga.​— Bingéngén 2:6-9; Tjémbi 1:1-3.

¹⁶ Pék i nlôl ni Djob i yé bebee ni bet bobasôna ba nyamnda i yéñ yo, ni gwélél yo ngéda ba ntéñbe masoohe, ba niglak Bibel ni bikaat bi nkol maliga ni u pék hiki ngéda. (Matéô 24:45; Yakôbô 1:5) Yak suhulnyu i yé nseñ, inyule i nhôla bés i pala noñ maéba ma Bitilna. (2 Bikiñe 22:18, 19) Kiki hihéga, kristen yada i nyi yaga le ñem wé u yé malôga ni ñôbak i nya i nlôôha. (Yérémia 17:9) Ndi ibale ngéda i mpam nano le ñem wé u yé lôg nye, baa a ga bana suhulnyu i neebe maéba ma gwéha ni mahôla ba ga ti nye mu jam li?

17. Imbe ndutu i nla gwéé ikété ndap lihaa? Unda lelaa isañ man a nla hôla ngond yé i tibil wan jam li?

¹⁷ Di yon le hini hihéga. Isañ mbai wada a neebe bé le ngond yé i pam ni mañge wanda nu a yé kristen ibabé le mut a éga bo. Ngond yé i yé le i timbhe le: “Ndi a papa, baa u mbôdôl ha bé me ñem? Di ta bé yéñ i boñ yom ibe.” I nla ba le a ngwés nga Yéhôva, ni le a gwé mahoñol malam, ndi baa a nhiumul ikété pék i nlôl ni Djob? Baa a ‘nke ndéñg ngwéé?’ Tole a ta bé i jôñop ngéda “a mbôdôl nyemede ñem.” (Bingéngén 28:26) Bebeg u ngi hoñlak matiñ mape ma nla hôla isañ mbai nu bo ngond yé i kônde wan jam li.​—Béñge Bingéngén 22:3; Matéô 6:13; 26:41.

18, 19. Mambe manoodana Yôsef a bi kôhna, ni lelaa a bi yémbél mo?

¹⁸ Loñge mañge wanda le Yôsef, nu a bé gwéhég Djob, a ke ndéñg ngwéé. A bé manyañ Dina. (Bibôdle 30:20-24) Ngéda Yôsef a bé a ngi yi mañge, a bi tehe nyemede mede bikuu bijôñ bi manyañ nu muda bi bi lona. Mu kii a bé bigda jam li, a ban-ga ki ngôñ i tééda nyemede ikété  gwéha i Djob, hala a bi sôñ nye mbus ngandak ñwii i Egiptô ngéda ñwaa nwet wé a bé noodege lôbhe nye “hi kel.” Ñ, kiki a bé nkol, Yôsef a bé bé le a sane le a ntéé bôlô! A bé lama ndigi le a kolba jam li ni pék, yak ni makénd. Hala nyen a bi boñ ngandak ngélé ngéda ñwaa Pôtifar a bi noode nye. Yôsef a bi tjél, a kalak le heni! I lisuk, a ke muda nu ngwéé.​—Añ Bibôdle 39:7-12.

¹⁹ Hoñol le ndék: Ibale a hégda mu mahoñol mé le a nla nañlana muda nu tole a bana lem i emel le a yé ni bôda, baa ki a bi la tééda libak jé li mut ngi nsohi? Bebeg le to. Ilole a tééda mahoñol mé ngii mam ma ndéñg, Yôsef a bé diihe maada mé ni Yéhôva, jam li, li nene yaga loñge i ndimbhe a ti ñwaa Pôtifar: “Nwet wem a bi bañle bé me jam jo ki jo, ndigi we, inyule u yé ñwaa wé. Lelaa me yé le me boñ ndôñ béba keñi ini, ndi me boñ Nyambe béba?”​—Bibôdle 39:8, 9.

20. Lelaa Yéhôva a bi éga mam inyu Yôsef?

²⁰ Hégda le maséé Yéhôva a bé lama nôgda ngéda a bi tehe nunu mañge wanda le Yôsef a tiñi ni nye, tolaki a bé haa ni lihaa jé. (Bingéngén 27:11) Mbus ngéda, Yéhôva a bi éga mam i nya i yé le ba bi pémés nye mok, ba téé nye mut nu nyônôs iba mbus Faraô, a yila ki nkap bijek! (Bibôdle 41:39-49) Bibel i mpot yaga maliga ngéda i nkal i kaat Tjémbi 97:10  le: “A bé ba ni ngwés Yéhôva, oa béba; a ntééda nom i bapubhaga bé; a nsôñ bo i moo ma bibéba bi bôt.”

21. Lelaa mañge wanda nu a yé kristen i loñ Afrika yada a bi yémbél manoodana ni makénd?

²¹ Nlélém i len ini, ngandak bagwélél ba Djob ba ñunda le ‘ba ñoo béba, ba gwéhég loñge.’ (Amôs 5:15) Mañge wanda nu a yé kristen i loñ Afrika yada, a ngi hoñlak lelaa mañge muda nu a bé liwanda jé li suklu a bi bôn nye le a ga neebe i nañal ni nye ibale mankéé a nhôla nye i makékse ma minsoñgi. A nkal le: “Me bi tjél jam li kunda yada. Mu kii me bi téñbe ni Yéhôva, hala a bi hôla me i tééda lipém jem ni ét yem nyuu. I gwom bi gwon bi nlôôha ba mahee i mis mem iloo gôl ni silba.” I yé maliga le, béba i nla nél mut inyu ngim ngéda, ndi i mane béba i nti, ma mbéna lona ngandak njôghe. (Lôk Héber 11:25) I bak ki maliga le, mane ma béba ma yé to jam ngéda u nhégha mo ni maséé ma boga ni boga di ga kôs inyule di nôgôl Yéhôva.​—Bingéngén 10:22.

22, 23. (a) Ibale kristen i mboñ béba keñi, inyuki hala a ta bé lisuk li mam inyu yé? (b) Mambe mahôla mboñbéba a nla kôs?

²² Kiki bés bobasôna di yé kwéha, di nlama jo inyu yémbél minheña mimbe, ni boñ mam ma téé sép i mis ma Djob. (Rôma 7:21-25) Yéhôva a nyi hala, ni le “a mbigda le di yé nluñ ték.” (Tjémbi 103:14) Ndi, i nla pam ngim mangéda le kristen i kwo i béba keñi. Baa hala a mal inyu yé? To jam! I yé maliga le mboñbéba a ga semb-ba bé bikuu bi béba yé kiki Kiñe David a kôhna. Ndi hiki ngéda, Djob “a nyégi ki i nwéhél” bôt ba ntam bibéba gwap, ba ‘pahlak’ ki gwo.​— Tjémbi 86:5; Yakôbô 5:16; añ Bingéngén 28:13.

²³ Djob a nti ki likoda li bikristen ‘bôt kiki makébla’​—minhôôlak mi batat bémba i pes i mbuu mi mi gwé pék inyu niiga, mi bak ki bebee i ti lôk kéé yap mahôla. (Efésô  4:8, 12; Yakôbô 5:14, 15) Ngôñ yap i yé le mboñbéba a témbna maada malam mé ni Djob, ni le kiki mut pék a bi kal, a ‘tibil yi’ lelaa a nla boñ kayéle a kwo ha bañ i nlélém béba.​—Bingéngén 15:32.

24, 25. (a) Lelaa mañge wanda nu kaat Bingéngén 7:6-23 i mpôdôl, a bi unda le a bééna bé pék? (b) Lelaa di nla ‘kôhna pék’?

²⁴ Bibel i mpôdôl ngim mut “nu a gwé bé pék” ni numpe ‘nu a bé hañak bañga yi.’ (Bingéngén 7:7) Kiki a yé ngi hôlôl libak li mbuu, ni le a ngi yii hitégéé i nson u Djob, mut nu a gwé bé pék, a nhañ bañga yi ni pék i wan mam. Kiki mañge wanda ba mpôdôl i kaat i Bingéngén 7:6-23, a nla hoo kwo i béba keñi iloo mut numpe. Mahéñha ni la, mut “nu a nkôs pék,” hiki ngéda a wan loñge loñge umbe ntén mut a yé toi ni njel yigil i Bibel, yak ni masoohe. Inoñnaga ni ngap yé i kwéha mut, a noode boñ le mahoñol mé, minheña nwé, ni mam a nhek i boñ dilo di nlo, ma kiha ni sômbôl Djob. Hala ni nyen a ñunda le ‘a ngwés nom yé.’​—Bingéngén 19:8.

²⁵ Badba wemede le: Baa me yé nkwoog nkaa le matiñ ma Djob ma téé sép? Baa me nhoñol ni toi le bii mo bisélél i ga lona me ngandak maséé? (Tjémbi 19:7-10; Yésaya 48:17, 18) Ibale u gwé to ndék pééna i ñem woñ, boñ biliya i mélés yo. Yoñ ngéda i soñda bikuu di nla kôs ibale di nôgôl bé mambén ma Djob. Ni ki le, “noodana, ni tehe le Yéhôva a yé loñge” mu kii ni niñ inoñnaga ni maliga, ni yônhak ki boña nan ni mahoñol malam​—hala wee mam ma yé maliga, ma ma téé sép, ma ma gwé bé nsohi, ma ma yé malam, yak ni lem lam. (Tjémbi 34:9; Filipi 4:8, 9) U nla ba nkwoog nkaa le kii u ga ke ni bisu i boñ jam li, gwéha yoñ inyu Yéhôva ni inyu sômbôl yé y’a kônde nañ, w’a la ki oo i yom a ñoo. Yôsef a bé yaga kwéha mut kiki bés bobasôna. Ndi, a bi pam i ‘ke ndéñg ngwéé’ inyule a bi  nwas le Yéhôva a ma nye ntandaa ngéda, inyu ti nye pék. Hala a ba nlélém inyu yoñ.​—Yésaya 64:8.

26. Umbe nkwel u tôbôtôbô di ga tehe i bipes bi noñ?

²⁶ Gwom bi mbôô Nheg wés a bi ti bés, bi ta bé inyu yônôs ngôñ yés mane ma malal ni huluk, ndi inyu gwal bon ni nok line ikété ndap libii. (Bingéngén 5:18) Di ga tehe mahoñol ma Djob inyu libii mu bipes biba bi noñ ha.