1, 2 ?Wafa sɛ yɛ Balaamu suali Zoova i nvle’n i wun aya ɔ?

KOWA tofuɛ kun ɔli kan ɔ tra jue sunman lɔ’n. Ɔ le jue wafa kun m’ɔ kunndɛ ɔ. Ɔ maan, ɔ fali kowa nuan nnɛn nga jue sɔ’n klo i’n, ɔ fa srɛnnin i kowa ba’n su naan w’a yi i nzue’n nun. Kɛ ɔ́ cɛ́ kan’n, kowa blodunman’n su mlɔn nzue’n nun. Like sɔ’n su cuɛn i bɔbɔ’n wie, ɔ maan ɔ boli nvaka. Ɔ srili puɛɛ, afin ɔ si kɛ ɔ fali kowa nuan nnɛn ng’ɔ ti su’n.

² Ndɛ sɔ’n maan e wla kpɛn la sa kun su. I afuɛ koe 3.500 yɛ’n, bian kun mɔ be flɛ i Balaamu’n, ɔ buli like kun m’ɔ́ fá súa Ɲanmiɛn i nvle’n i wun aya’n, i akunndan. Ɲanmiɛn i nvle’n kpɛli i ngblaliɛ’n Moabu i lika kpɛtɛkplɛɛ’n nun. Lika sɔ’n nin asiɛ nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ fá mɛ́n i nvle’n, be ja awɛ. Balaamu waan ɔ ti Zoova nuan ijɔfuɛ. Sanngɛ nn, ɔ ti aɲinblɔɛfuɛ, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ bó Izraɛli nvle’n i sannzan. Zoova maan like kunngba nga ɔ kwla yoli’n, yɛle Izraɛli nvle’n i nguan ralɛ. Balaamu kunndɛli kɛ ɔ́ ɲán like nga be waan ɔ bo Izraɛli nvle’n i sannzan naan be fa mɛn i’n. Ɔ maan, ɔ seli i wun kɛ atrɛkpa’n, sɛ Izraɛlifuɛ’m be fɔn Ɲanmiɛn i wun dan kpa’n, ɔ́ bó i bɔbɔ i nvle’n i sannzan. I sɔ akunndan m’ɔ o i ti nun’n ti’n, ɔ fali Moabu talua nglanman mun kɛ kowa nuan nnɛn sa, ɔ fa suali be wun aya.​—Kalɛ 22:1-7; 31:15, 16; Sa Nglo Yilɛ 2:14.

3. ?Sran nɲɛ yɛ be tɔli Balaamu i aya’n nun ɔn?

³ ?I ajalɛ sɔ’n yoli ye? Ɛɛn, ɔ yoli ye kpa. Izraɛlifuɛ yasua akpi blu “be nin Moabu bla’m be trannin tekle bolɛ’n nun.” Bla sɔ’m be ti’n Izraɛlifuɛ’m be sɔli Moabu amuin mun. Like  kain kɛ Baal-Pɛɔr’n sa’n mɔ be sɔ i naan be fie’m be yo ye’n, annzɛ m’ɔ ti tekle bolɛ amuin’n, be sɔli i. Ɔ maan, Mɛn Klanman nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ fá mán be’n, ɔ fili Izraɛlifuɛ 24.000 be sa. Afin, be wuli ngblaliɛ sɔ’n nun lɔ. Nanwlɛ, ɲrɛnnɛn sa a o!​—Kalɛ 25:1-9.

4. ?Ngue ti yɛ Izraɛlifuɛ akpiakpi tɔli bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku aya’n nun ɔn?

⁴ ?Ngue ti yɛ sa sɔ’n ɲannin be ɔ? Sran’m be nun sunman be buli akunndan tɛ. Ɔ maan, be nin Zoova be afiɛn’n wa tili nun fuun kpa. I yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn kunngba ng’ɔ deli be Ezipti lɔ’n, m’ɔ mannin be aliɛ’n aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ’n niɔn. I yɛ ɔ fali be ɔli lele mɛn ng’ɔ seli kɛ ɔ́ fá mán be’n, i nuan lɔ’n niɔn. (Ebre Mun 3:12) Akoto Pɔlu kannin sa sɔ’n i ndɛ seli kɛ: “Nán maan e kunndɛ bla kɛ be nun wie’m be yoli b’ɔ maan be nun akpi-akpi ablaɔn-nin-nsan (23.000) be wuli le kunngba’n sa.” *​—1 Korɛntfuɛ Mun 10:8.

5, 6. ?Ngue ti yɛ e kwla fa Izraɛlifuɛ’m be sa tɛ nga be yoli i Moabu lika kpɛtɛkplɛɛ’n nun lɔ’n, e tu e wun fɔ andɛ ɔ?

⁵ Andɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be fa Kalɛ fluwa’n i nun ndɛ sɔ’n, be tu be wun fɔ. Afin, b’a mantan mɛn klanman’n i koko. (1 Korɛntfuɛ Mun 10:11) Bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n  yɛ mɛn’n nunfuɛ’m be fa cici be ti kɛ laa Moabufuɛ mun sa ɔ. Sanngɛ andɛ liɛ’n w’a tru dan kpa. Asa kusu’n, afuɛ kwlaa nun’n, Klistfuɛ akpi tra su be tɔ bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n i aya’n nun. Aya kunngba sɔ’n i nun yɛ Izraɛlifuɛ’m be tɔli ɔ. (2 Korɛntfuɛ Mun 2:11) Zimri fɛli ɲin kekle fali Madian bla’n fa wluli i tannin sua’n nun lɔ Izraɛlifuɛ’m be kwlaa be ɲrun lɛ. Kɛ i sa’n, andɛ’n, be nga be ba Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be aɲia’m be bo’n, ɔ nin Klistfuɛ wie’m be bɔbɔ mɔ b’a yo be batɛmu’n, be fa sa sukusuku yolɛ’n wlu asɔnun’n nun wie.​—Kalɛ 25:6, 14; Zid 4.

⁶ ?E wun i wlɛ kɛ lika nga e o nun andɛ’n, ɔ ti kɛ Moabu lɔ lika kpɛtɛkplɛɛ’n sa? ?E kwla wun kɛ mɛn uflɛ nga e ɲin o su kɛ é ɲɛ́n i’n w’a mantan koko? Sɛ e wun i sɔ’n, maan e tu e klun e yo sa nga e yo ɔ e si kɛ Ɲanmiɛn klo e titi’n. Yɛle kɛ maan e “wla bla nin bian kunndɛlɛ [sukusuku’n] i ase.”​—1 Korɛntfuɛ Mun 6:18.

7, 8. ?Ngue yɛle “bla nin bian kunndɛlɛ” sukusuku’n? ?Yɛ wafa sɛ yɛ be nga be yo i sɔ like’n, be ɲɛn i nuan su sa ɔ?

⁷ Kɛ nga Biblu’n fa kan’n sa’n, “bla nin bian kunndɛlɛ” sukusuku’n (Glɛki nun’n be flɛ i por·neiʹa) yɛle bla nin bian nna ng’ɔ nin i fataman’n. Afin sran sɔ’m b’a jaman be wun kɛ nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n fa kan’n sa. Sa sukusuku sɔ’m be wie yɛle be yi bo bla kunndɛlɛ’n annzɛ be wun bo bian kunndɛlɛ’n. Ɔ nin tekle bolɛ’n, ɔ nin be nga b’a jaman mɔ be si sua’n, ɔ nin be yasua lika mɔ be fa wla be wiengu i wuntuan’n nun’n, ɔ nin be yasua lika annzɛ be bla lika mɔ be fa wla be wiengu nuan nun’n. I wie ekun yɛle be nga b’a jaman mɔ be kan be wiengu yasua lika annzɛ bla lika’n i nun ngowa’n, ɔ nin yasua mɔ be kunndɛ be wiengu yasua’n, annzɛ bla mɔ be kunndɛ be wiengu bla’n, ɔ nin be nga be nin nnɛn’m be la’n. *

⁸ Fiɛn nunman Ɲanmiɛn Ndɛ’n sin. Be nga be yo sa sukusuku’n, be kwlá kaman Klistfuɛ asɔnun’n nun. Yɛ be su  ɲanman anannganman nguan. (1 Korɛntfuɛ Mun 6:9; Sa Nglo Yilɛ 22:15) Ng’ɔ ti tɛ ekun’n, yɛle kɛ be wun i sɔ aeliɛ’n i nuan sa fiaan. Ɔ maan, sran’m be lafiman be su kun. Be bɔbɔ be buman be wun sran kun. Be aja’n saci, be akunndan’n bu be fɔ. Be fa kuɛ nga b’a sunnzunman’n, be ɲan tukpacɛ yɛ be kwla wu bɔbɔ. (Kanngan Galasifuɛ Mun 6:7, 8 nun.) ?Ngue ti yɛ e bɔbɔ é kó fá e ti é bó i mankun nzue nun yɛ? Ng’ɔ yo kɛnsrɛn kan’n, yɛle kɛ , kɛ sran sunman bé fá ajalɛ klikli mɔ yɛle bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, m’ɔ fa sran yi i sa sukusuku yolɛ nun’n, be bumɛn i bo nzuɛn’n i akunndan kaan sa.

9. ?Bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, ɔ timan tɛ kɛ nga sran wie’m be fa kan’n sa? An yiyi nun.

⁹ Nvle sunman nun’n, be yi bian nin bla nna’n, i desɛn. Be klɛ i su ndɛ fluwa’m be nun annzɛ be sie i kasɛti su annzɛ be flɛ sran mun telefɔnu nun be koko su yalɛ, naan sran’m be konvi sɔ bian nin bla nna’n. Be kwla ɲɛn i sɔ ninnge’n lika kwlaa. Ɔ kwla yo sran nga be su wa kunndɛ be wun mɔ be ci be foto’n. Be nga be yo tete sa sɔ’n be kwla yo sran nɲɔn annzɛ sran kpanngban. Be kwla wun i sɔ liɛ’n zronali atɛ yowlɛ’m be nun, e kwla tie i jue’m be nun, annzɛ e kwla wun i televiziɔn nun. Ɛntɛnɛti su liɛ’n be kanman. ?Kɛ nga sran wie’m be fa kan’n sa’n, ninnge sɔ’m be timan tɛ sakpa? Ɔ si’ɛ mlɔnmlɔn! Be nga be nian bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, be yasua lika annzɛ be bla lika mɔ be fa kan ngowa’n, ɔ kwla kaci be nzuɛn. Ɔ maan “be konvi sɔ nyannzuɛn sa’m be yolɛ.” Yɛle kɛ be fa bian nin bla nna’n be cici be ti, be konvi sɔ ninnge fiɛnfiɛn mun, be aja’n yo sukusuku, wie liɛ bɔbɔ’n ɔ saci. * (Rɔmfuɛ Mun 1:24-27; Efɛzfuɛ Mun 4:19) Fluwa sifuɛ kun waan bian nin bla nna sukusuku’n ti kɛ adiwowo (kansɛli) sa. I sɔ aeliɛ’n “su yo tɛ kpa kɔ́ i ɲrun, yɛ ɔ su tru kpa. Aeliɛ sɔ’n kanman ase, kpɛkun i are yolɛ ti kekle kpa.”

10. ?Ninnge benin nun yɛ e kwla nanti mmla ng’ɔ o Zak 1:14, 15 nun i su ɔ? (An nian kuku nga be flɛ i “ N ɲannin wunmiɛn n yoli sanwun min aeliɛ’n nun” i nun’n wie.)

 ¹⁰ Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ ng’ɔ o Zak 1:14, 15 nun’n, i su e nian. Be klɛ i kɛ: “Sran kun i lakalɛ’n fin i bɔbɔ i konvi’n, yɛ maan be lɛkɛ i be nyɛn i ɔ. Sɛ konvi’n ti sran’n, wuun é sé kɛ, ɔ wunnzɛ, yɛ ɔ wu sa tɛ’n. Kɛ sa tɛ sɔ’n i nyin ko ti kpa’n, i like b’ɔ su i su’n yɛlɛ wie’n.” I sɔ’n ti’n, sɛ sa tɛ yolɛ’n ba e ti nun’n, maan e tu e ɲin like sɔ’n su ndɛndɛ! Maan e fa sunnzun ase kun. Sɛ e sunnzunman kɛ e ɲin tɔ́ bian nin bla kunndɛlɛ foto wie su’n, naan i sɔ like ju’n, maan e to e ɲin blo ndɛndɛ kpa annzɛ e nuan ɔrdinatɛli’n, annzɛ e kaci televiziɔn i sɛni’n. Like kwlaa nga e kwla yo naan y’a tɔman sa sukusuku yolɛ nun’n, maan e wla e wun ase e yo naan konvi tɛ’n w’a tinman e su!​—Kanngan Matie 5:29, 30 nun.

11. ?Sɛ sa tɛ yolɛ ba e ti nun’n, wafa sɛ yɛ e kwla yi i nglo kɛ e lafi Zoova su ɔ?

 ¹¹ I ti’n, Sran kunngba ng’ɔ si e kpa tra e bɔbɔ wunmuan’n ɔ wla e fanngan kɛ: “I sɔ’n ti’n, an wla amun asiɛ’n su wa nzuɛn’n be ase: bla nin bian kunndɛlɛ, sa tɛtɛ yolɛ, be konvi b’ɔ sɔ nyannzuɛn sa mun’n, be nyin b’ɔ blo ninnge’m be su’n, be nyin b’ɔ yiman like’n b’ɔ nin amuɛn sɔlɛ’n ti kun’n.” (Kolɔsfuɛ Mun 3:5) Nanwlɛ, i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ maan e wla kpɛn su kɛ e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n, ɔ klo e yɛ ɔ trɛ i awlɛn e lika, ɔ wla e fanngan kɛ e mian e ɲin. (Jue Mun 68:20) Sɛ sa tɛ yolɛ ba e ti nun’n, maan e srɛ “Nyanmiɛn b’ɔ kwla like kwlaa yo’n” naan ɔ man e wunmiɛn naan e ɲin tran like uflɛ su.​—2 Korɛntfuɛ Mun 4:7; 1 Korɛntfuɛ Mun 9:27; an nian kuku nga be flɛ i “ ?Wafa sɛ yɛ n kwla wla sa kwlaa ng’ɔ saci min’n i ase ɔ?” i nun.

12. ?Ngue yɛle e ‘ti’n bɔ e fa bu akunndan’n’? ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e sie i kpa ɔ?

¹² Ngwlɛlɛfuɛ Salomɔn klɛli i kɛ: “Ɔ ti’n bɔ a fa bu akunndan’n, [ɔ klun akunndan’n, NW] sie i kpa tra ninnge’m be kwlaa, afin i nun yɛ nguan’n i bo’n fin ɔn.” (Nyanndra Mun 4:23) E “klun akunndan’n,” yɛle sran’n i wafa nga e ti i Ɲanmiɛn ɲrun’n. Asa kusu’n, wafa nga Ɲanmiɛn nian e “klun akunndan’n,” yɛ maan é ɲán anannganman nguan annzɛ e su ɲɛnmɛn i ɔ. Nán wafa nga sran’m be fa bu e’n niɔn. Be siman ngalɛ su akplowa lele. Kusu nán ngowa kanlɛ like ɔ. Kɛ mɔ Zɔbu kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ i ɲinma ɔ́ kpɛ́ talua wie kannglɛ’n ti’n, ɔ tali nda kɛ ɔ su yomɛn i sɔ like. (Zɔb 31:1) Nanwlɛ, ɔ kleli ajalɛ kpa! Ajalɛ kunngba’n yɛ jue tofuɛ’n fali ɔ. Ɔ maan ɔ srɛli kɛ: “Yo maan n yi min nyin ninnge ngbɛnngbɛn’m be su, yo maan n nanti wɔ atin’n su.”​—Jue Mun 119:37.

13. ?Wan yɛle Dina? ?Yɛ wafa sɛ yɛ janvuɛ tralɛ nun’n w’a faman ajalɛ kpa ɔ?

¹³ Kɛ nga e fa wunnin i fluwa’n i ndɛ tre 3 nun’n sa’n, e kwla fa be nga e nin be san nun’n, be nzuɛn kpa’n annzɛ be nzuɛn tɛ’n. (Nyanndra Mun 13:20; kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 15:33  nun.) I wie yɛle Zakɔbu i wa bla Dina liɛ’n. Be tɛli i kpa. Sanngɛ ɔ nin i sɔ ngba’n, w’a faman ajalɛ kpa. Ɔ nin Kanaan talua’m be trali janvuɛ. Sran kwlaa si kɛ Kanaanfuɛ’m be ti sa sukusuku yofuɛ kɛ Moabufuɛ mun sa. (Saun Yolɛ 18:6-25) Kanaan yasua’m be ɲrun’n, Dina ti sran m’ɔ kwla yo sa sukusuku kɛ Kanaan talua nga mun sa ɔ. Sisɛmu bɔbɔ mɔ ‘i si i awlo’n nun’n, i yɛ ɔ le ɲrun tra be ngba’n,’ ɔ buli i sɔ wie.​—Bo Bolɛ 34:18, 19.

14. ?Wafa sɛ yɛ Dina i janvuɛ nga ɔ trali be’n, ɔ wa kpɛli saɛ ba ɔ?

¹⁴ Kɛ Dina wunnin Sisɛmu’n, w’a lafiman su kɛ bé sí sua. Sanngɛ Sisɛmu liɛ’n, bian nin bla ndɛ’n nun’n, Kanaanfuɛ sunman be nzuɛn’n yɛ ɔ fali ɔ. Ɔ maan, kɛ i kasiɛn su Dina waan ɔ́ jrán kekle’n, ɔ yoli ngbɛn. I sɔ’n ti’n, ɔ “trɛli i, ɔ nin i be lali kekle nun.” I sin’n, “ɔ wa kloli” Dina “dan”. Sanngɛ i sɔ’n w’a kwlá nunnunman like ng’ɔ yoli Dina’n. (Kanngan Bo Bolɛ 34:1-4 nun.) Nán Dina ngunmin yɛ sa sɔ’n yoli i ya ɔ. Afin, i janvuɛ ng’ɔ trali be’n ti’n, ɔ wa fali ɲannzuɛn nin ɲrɛnnɛn yili i osufuɛ’m be kwlaa be su.​—Bo Bolɛ 34:7, 25-31; Galasifuɛ Mun 6:7, 8.

15, 16. ?Wafa sɛ yɛ e kwla ɲan ngwlɛlɛ ng’ɔ fin Ɲanmiɛn ɔn? (An nian kuku nga be flɛ i “ Ɲanmiɛn ndɛ’n nga e kwla bu su akunndan’n” i nun wie.)

 ¹⁵ Akɔ waan ɔ timan suu’n, ɔ́ tí papa. I wie yɛle Dina liɛ’n. I ɲin su wa kloli i siɛn’n. Be nga be klo Zoova mɔ be ɲin yi i’n, be wunman be ɲrun kɛ ngalɛ’n sa. Afin, be fa be su be sie i Ɲanmiɛn nuan bo. Yɛ be fa be “wun mantan ngwlɛlɛfuɛ’n.” (Nyanndra Mun 13:20a) Ɔ maan, be wa ‘sili sa kpa’n i yo.’ I sɔ’n ti’n,  sa nin ɲrɛnnɛn wunlɛ ngbɛnngbɛn’n, be san be wun.​—Nyanndra Mun 2:6-9; Jue Mun 1:1-3.

¹⁶ Sran kwlaa ng’ɔ srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ yo i nuan su sa’n, naan ɔ suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin Biblu’n i akua nga Sran kpa nanwlɛfuɛ’n fa man e’n, be nun like titi’n, ɔ kwla ɲan ngwlɛlɛ ng’ɔ fin Ɲanmiɛn’n. (Matie 24:45; Zak 1:5) Be wun ase kanlɛ’n kusu ti cinnjin wie. Afin, kɛ e tu e klun e nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n, e yi i nglo kɛ e kan e wun ase. (2 Famiɛn Mun 22:18, 19) Maan e fa sunnzun ase kun. Klistfuɛ kun kwla wun i wlɛ kɛ mmla ng’ɔ se kɛ klɔ sran’n i klun akunndan’n ti tɛ tra like kwlaa, naan be yo i sa fi ɔ ɔ yoman ye’n, ɔ kɛn i bɔbɔ’n wie. (Zeremi 17:9) ?Sanngɛ sɛ sa wie nun’n, ajalɛ ng’ɔ fa’n timan kpa’n, naan klolɛ su be mɛn i afɔtuɛ’n, ɔ́ kwlá kɛ́n i wun ase ɔ́ sɔ́ nun?

17. Amun kan sa wie m’ɔ kwla tɔ awlo’n nun’n, i ndɛ. Yɛ amun kan wafa nga siɛ kun nin i wa bla’n be kwla koko su yalɛ’n, i ndɛ.

¹⁷ Sunnzun ase kun yɛ. Siɛ kun waan ɔ kwlá manman i wa bla’n i atin kɛ ɔ nin Klistfuɛ gbanflɛn kun be ngunmin be fite, saan kɛ sran kó súnman be. Ba bla’n tɛ su kɛ: “?Ee Baba, ɔ kusu, a lafiman min su ti ɔ? Y’a seman kɛ é yó sa tɛ o!” Talua sɔ’n klo Zoova, kpɛkun fiɛn fi nunmɛn i akunndan’n nun. ?Sanngɛ “ɔ nanti [Ɲanmiɛn i] akunndan’n su”? ?Ɔ su ‘wla bla nin bian kunndɛlɛ’ sukusuku’n i ase kɛ ngalɛ’n sa? ?Annzɛ ɔ su di sinnzin ɔ́ láfi “i bɔbɔ klun like liɛ nga i waan ɔ́ yó’n” i su? (Nyanndra Mun 28:26) Atrɛkpa’n mmla wie mun ekun mɔ be kwla uka siɛ sɔ’n naan ɔ nin i wa bla’n b’a koko su yalɛ’n, e kwla bu be su akunndan.​—An nian Nyanndra Mun 22:3 nin Matie 6:13; 26:41 be nun.

18, 19. ?Sa tɛ benin yɛ ɔ juli Zozɛfu su ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ ɔ trali sa sɔ’n niɔn?

¹⁸ Gbanflɛn kun m’ɔ kloli Ɲanmiɛn m’ɔ wanndili bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n, yɛle Zozɛfu. Dina nin Zozɛfu be si ti kun. (Bo Bolɛ 30:20-24) I nun mɔ Zozɛfu ti bakan’n, ɔ wunnin i niaan bla i ajalɛ tɛ m’ɔ fali’n ɔ nin sa ng’ɔ juli i su’n. Kɛ mɔ i sɔ sa liɛ’n kɛli i klun’n, m’ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó sa nga ɔ yo ɔ ɔ si kɛ Ɲanmiɛn klo i titi’n ti’n, i sɔ’n sɛsɛli i, i nun m’ɔ o Ezipti lɔ’n. Afin  lɔ’n, i min’n i yi’n jin i su “cɛn kwlaa” kɛ ɔ nin i be la. Kɛ mɔ Zozɛfu ti kanga’n ti’n, ɔ kwlá seman kɛ ɔ́ yáci junman sɔ’n i dilɛ! Sanngɛ sa sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ ɔ nanti ngwlɛlɛ su naan ɔ yo yakpa. I sɔ yɛ ɔ yoli ɔ, yɛ maan cɛn kwlaa ɔ kwla seli Potifali i yi’n kɛ ɔ kplinman su kɛ ɔ nin i bé lá’n niɔn. Kpɛkun i agualiɛ su’n, ɔ wanndili bla sɔ’n i bo.​—Kanngan Bo Bolɛ 39:7-12 nun.

¹⁹ Maan e bu akunndan kan e nian: ?Sɛ ɔ ti kɛ Zozɛfu i konvi sɔli bla sɔ’n, naan cɛn kwlaa bla nin bian’n ndɛ’n su yɛ i akunndan’n o’n, nn ɔ́ kwlá jrán kekle? Ɔ si’ɛ mlɔnmlɔn. Zozɛfu w’a faman sa tɛ yolɛ’n w’a siemɛn i klun. Like ng’ɔ yoli i cinnjin’n yɛle kɛ ɔ nin Zoova be afiɛn’n sɛ kpa. E wun i sɔ liɛ’n weiin kpa ndɛ ng’ɔ kan kleli Potifali i yi’n, i nun. Ɔ seli i kɛ: “Min min’n [...] w’a tanninman min kɛ nán n kan like’n wie fi, saan ɔ bɔ a ti i yi’n yɛ ɔ fataman kɛ n kan wɔ ɔ. Ɔ mɛn i ti, n yo sa tɛ dan nga ɔ ɔ yoman ye. Sɛ n yo sɔ ɔ, wuun Nyanmiɛn yɛ m’an wɔ i safle ɔ.”​—Bo Bolɛ 39:8, 9.

20. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yoli ninnge mun Zozɛfu i lika ɔ?

²⁰ Zozɛfu nunman i osufuɛ’m be wun lɔ kun. Sanngɛ ɔ kwla jrannin kekle titi. Zozɛfu i aeliɛ kpa sɔ’n ti’n, Zoova dili aklunjuɛ dan. (Nyanndra Mun 27:11) I sin’n, Zoova yoli maan Zozɛfu finnin bisua lɔ fiteli, kpɛkun be fɛ i sieli i Ezipti mɛn wunmuan’n su. Zozɛfu yɛ maan be tiantiannin aliɛ’n i nuan ɔn! (Bo Bolɛ 41:39-49) Nanwlɛ, Jue Mun 97:10 ti su. I waan: “Amun bɔ an klo Anannganman’n, an kpɔ sa tɛ’n. Ɔ sasa i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be nguan’n. Ɔ de be klunwifuɛ’m be sa nun”!

21. ?Wafa sɛ yɛ sran ble mɛn’n nun wa’n, Klistfuɛ gbanflɛn kun ɲannin wunmiɛn kpaloli sa tɛ’n niɔn?

 ²¹ Andɛ kusu’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ kpanngban be yi i nglo kɛ be faman ‘sa tɛ yolɛ’n be siemɛn i be awlɛn’n nun mlɔnmlɔn. Naan klun ufue yolɛ’n yɛ ɔ tran be awlɛn’n nun ɔn.’ (Amɔs 5:15) Sran ble mɛn’n nun wa’n, aniaan bian kun i wla te kpɛn su kɛ cɛn kun mɔ bé bó be ta be like klelɛ nga be flɛ i matematiki nun’n, talua kun seli i kɛ sɛ ɔ ukɛ i’n, ɔ nin i bé lá. Aniaan’n seli kɛ: “N kpaloli i nuan ndɛndɛ kpa. Kɛ m’an fɔnman Ɲanmiɛn mmla’n ti’n, min ɲin a guaman ase yɛ n te bu min wun sran. I sɔ’n le ɲrun tra sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue lele.” Sa tɛ yolɛ’n, ɔ kwla yo maan e “di mɛn’n b’ɔ ti le nnyɔn kun like’n.” Sanngɛ kusu e wun i nuan sa fiaan. (Ebre Mun 11:25) Sa tɛ’n yolɛ’n i sin le nɲɔn kun aklunjuɛ’n, ɔ timan like fi. Afin, sɛ e ɲin yi Zoova’n, aklunjuɛ nga é dí’n, i dan tra le nɲɔn kun liɛ’n.​—Nyanndra Mun 10:22.

22, 23. (a) ?Sɛ Klistfuɛ kun yo sa tɛ dan kpa’n, ngue ti yɛ i liɛ’n nin a wieman mlɔnmlɔn ɔn? (b) ?Wan mun yɛ be kwla uka sran ng’ɔ yo sa tɛ’n niɔn?

²² E nun fɔ’n ti’n, e ngba e mian e ɲin kpa naan like ng’ɔ ti klɔ sran nzuɛn’n, y’a tɔman nun. Yɛ e mian e ɲin naan y’a yo like ng’ɔ ti kpa Ɲanmiɛn ɲrun’n. (Rɔmfuɛ Mun 7:21-25) Zoova si sɔ. Afin, “ɔ o i klun, ɔ si kɛ fa yɛ ɔ fa yili ye ɔ.” (Jue Mun 103:14) Ɔ ju wie’n, Klistfuɛ kun kwla tɔ sa tɛ dan kpa kun nun. ?I ti’n, i liɛ w’a wie mlɔnmlɔn? Cɛcɛ! Sran ng’ɔ yo sa tɛ’n, ɔ kwla isɛ i bo nzuɛn’n kɛ Famiɛn Davidi liɛ’n sa. Sanngɛ, be nga ɔ yo be nsisɔ mɔ be ‘kan sa nga be yoli’n,’ Ɲanmiɛn ‘yaci be wun sa cɛ’ be titi.​—Jue Mun 86:5; Zak 5:16; kanngan Nyanndra Mun 28:13 nun.

²³ Asa ekun’n, Klistfuɛ asɔnun’n nun’n, Ɲanmiɛn “mannin sran’m be like kɛ be yo.” Sran sɔ mun yɛle asɔnun kpɛnngbɛn mɔ be ti kɛ bua sunianfuɛ sa’n. B’a tin Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Yɛ be bɔbɔ’n, be kunndɛ kɛ bé úka be niaan mun. (Efɛzfuɛ Mun 4:8, 12; Zak 5:14, 15) Be waan bé úka be nga be yoli sa tɛ naan be nin Ɲanmiɛn be afiɛn’n sɛ ekun. Kɛ nga ngwlɛlɛfuɛ’n fa kannin’n sa’n, be kunndɛ kɛ bé úka sa tɛ yofuɛ’n naan  “ɔ yo ngwlɛlɛfuɛ,” naan w’a yoman sa tɛ’n kun.​—Nyanndra Mun 15:32.

24, 25. (a) ?Wafa sɛ yɛ gbanflɛn nga be kɛn i ndɛ Nyanndra Mun 7:6-23 nun’n, ɔ kleli kɛ i “sinnzin liɛ tra ngba” ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla “yo ngwlɛlɛfuɛ” ɔ?

²⁴ Biblu’n kan be nga be ‘sinnzin liɛ tra ngba’n,’ ɔ nin be nga be ‘yo ngwlɛlɛfuɛ’n,’ be ndɛ. (Nyanndra Mun 7:7) Sran wie mun’n, be ɲin nin a timan Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Yɛ be boli Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ bo ɔ nin a cɛman. Ɔ maan, ninnge wie’m be nun’n, be di “sinnzin.” Be wunman sa wlɛ. Be ti kɛ gbanflɛn nga Nyanndra Mun 7:6-23 kɛn i ndɛ’n sa. I sa tɛ’n nun tɔlɛ’n w’a yoman ya. Sanngɛ sran ng’ɔ ‘yo ngwlɛlɛfuɛ’n,’ ɔ srɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n titi naan w’a wun sran’n i wafa nga i bɔbɔ’n ti’n, i wlɛ. Kpɛkun kannzɛ bɔbɔ fɔ’n o i nun’n, sanngɛ ɔ miɛn i ɲin naan i akunndan bulɛ’n, ɔ nin ninnge ng’ɔ klo be’n, ɔ nin ninnge nga i ɲin o su’n, ɔ nin i ninnge yolɛ’n b’a jɔ Ɲanmiɛn klun. Sran ng’ɔ yo sɔ’n, nn “ɔ klo i bɔbɔ i wun.” Annzɛ ɔ flɛ sa kpa. Ɔ maan, “ɔ́ nyán muae.”​—Nyanndra Mun 19:8.

²⁵ Maan e usa e wun kɛ: ‘?N lafi su kpa kɛ Ɲanmiɛn mmla’m be ti kpa? ?N lafi su kpa kɛ sɛ n nanti be su’n, ń dí aklunjuɛ kpafuɛ’n?’ (Jue Mun 19:8-11; Ezai 48:17, 18) Sɛ é nían naan e su siesie e ɲin nɲɔnnɲɔn’n, maan e fa ajalɛ cinnjin kpa kun. Sɛ e faman e ɲin e sieman Ɲanmiɛn i mmla’n su’n, maan e bu i sin afɛ’n i su akunndan e nian. Asa kusu’n, maan ‘e sie e ɲin ase e nian. É wá wún kɛ Anannganman ti kpa dan’. I ti’n, maan e nanti nanwlɛ atin’n su titi naan e ɲin tran ninnge nga be ti kpa’n, be su. Be yɛle ndɛ nanwlɛ’n, nin like ng’ɔ ti i nuan su’n, nin sa ng’ɔ timan tɛ mlɔnmlɔn’n, nin like ng’ɔ ti klanman’n, yɛ ndɛ nga be ti ɔ ɔ jɔ be klun’n. (Jue Mun 34:9; Filipfuɛ Mun 4:8, 9) Maan e lafi su kɛ sɛ e mian e ɲin kpa e yo sɔ’n, é kló Ɲanmiɛn dan kpa. É kló like ng’ɔ klo i’n, yɛ é kpɔ́ ng’ɔ kpɔ i’n. Fɔ o Zozɛfu nun. Sanngɛ, ɔ kwla wanndili “bla nin bian kunndɛlɛ” sukusuku’n. Ɔ kwla yoli sɔ afin ɔ fɛli i wun mannin Zoova titi kɛ ɔ sie i naan w’a yo ngwlɛlɛfuɛ. Maan e nian i sɔ ajalɛ’n su.​—Ezai 64:8.

26. ?Ndɛ cinnjin benin yɛ ndɛ tre nɲɔn nga bé bá lɔ’n, bé wá yíyí nun ɔn?

 ²⁶ E Yifuɛ’n w’a yiman e bla lika’n annzɛ e yasua lika’n kɛ e fa kan ngowa naan e wunnɛn’n nun ɲannjiɲannji e ngbɛn. Sanngɛ ɔ yili i sɔ liɛ’n kɛ e fa wu ba naan be nga be o aja’n nun’n, be fa di fɛ. (Nyanndra Mun 5:18) Ndɛ tre nɲɔn nga bé bá lɔ’n, bé wá yíyí wafa nga Ɲanmiɛn fa bu aja’n i nun.